“Türk Dünyası Ədəbiyyat Dərgiləri Konqresinin fəaliyyəti əhəmiyyətli nəticələr verir”

İNTİQAM QASIMZADƏ: “DÖRD İLLİK TƏCRÜBƏ GÖSTƏRİR Kİ, KONQRESİN YARADILMASI VƏ ARDICIL KEÇİRİLMƏSİ FAYDALI İDEYADIR”

– İntiqam müəllim, bildiyimizə görə, IV Şimali Kipr Türk Respublikasının paytaxtı Lefkoşada Türk Dünyası Ədəbiyyat Dərgiləri Konqresində ölkəmizi təmsil etmisiniz. Bu barədə ətraflı məlumat verməyinizi istərdik.

– 12-14 oktyabrda Şimali Kipr Türk Respublikasının paytaxtı Lefkoşada Türk Dünyası Ədəbiyyat Dərgiləri Konqresinin (TDƏDK) dördüncü konfransı gerçəkləşib. Ölkəmizi sözügedən konqresdə “Ulduz” jurnalının baş redaktoru Elçin Hüseynbəyli və mən təmsil etmişik. TÜRKSOY, TİKA, Avrasiya Yazarlar Birliyi və Şimali Kipr Yaxın Doğu Universitetinin təşkil etdiyi konfrans artıq dördüncü dəfədir ki, keçirilir. Biz də hər il sözügedən konfransda ölkəmizi təmsil etmişik. Krımın görkəmli yazarı, krımlıların ədəbiyyatı, mədəniyyəti və mənəviyyatında əvəzsiz xidmətləri olan Çingiz Dağçı konqres ərəfəsində Londonda vəfat etdiyindən tədbir onun xatirəsinə həsr olunmuşdu. Konqres onun xatirəsinin bir dəqiqəlik sükutla yad etməklə başladı. Bu çox qürurverici idi. Dünyanın müxtəlif yerindən olan türklər bir yerə toplaşaraq belə bir şəxsiyyəti yad edirdilər. Konqresə 16 ölkədən 26 ədəbiyyat dərgisinin baş redaktoru və yazıçıları qatılmışdılar. Türkiyədən “Çağla”, “Folklor ədəbiyyatı”, “Güncel sənət”, “Kardeş kalemler”, “Sincan İstasyonu”, “Türk düşüncəsi”, “Türk ədəbiyyatı”, İrandan “Yarpaq”, “Səhra”, “Türkmənsəhra”, Ukraynadan “Yıldız”, “Krım”, “Ümid karvanı”, Özbəkistandan “Gülüstan”, “Özbək dili və ədəbiyyatı”, Qazaxıstandan “Ulduz”, “Altın Tamır”, Makedoniyadan “Körpü”, Başqırdıstandan “Agidil”, Kosovadan “Bay”, İraqdan “Qardaşlıq” və başqa dərgilərin baş redaktorları konqresdə iştirak edirdilər.

– Konqresin əsas məqsədi, keçirilmə zərurəti nədən ibarət idi?

– Konfransın keçirilməsində əsas məqsəd türk dünyasını əhatə edən bütün dövlətlərdə nəşr olunan ədəbiyyat dərgilərinin baş redaktorlarını toplamaq və bununla, ədəbiyyatımız, eləcə də dərgilərimiz qarşısında duran problemləri araşdırmaq, dərgilərin durumu, yaradıcılıq münasibətləri və imkanlarını müzakirə etməklə, qarşılıqlı fikir mübadilələri aparmaqdır. Bu dərgilərin bir-birinə yaxınlaşması, Konqresin ardıcıl keçirilməsi ayrı-ayrı türk dövlətlərinin ədəbiyyatlarına yaxından bələd olmaq istiqamətində əhəmiyyətli nəticələr verir. Dörd illik təcrübə göstərir ki, konqresin yaradılması və fəaliyyət göstərməsi faydalı ideyadır. Çünki hər növbəti konqresdə əvvəlkilərdə qoyulan problemlərin həlli yolları müzakirə edilirdi. Bunlardan ən başlıcası isə ortaq dildir. Türkiyə türkcəsi, azərbaycan türkçəsi Krım tatarlarının türkcəsi arasında elə bir fərq yoxdur. Türk dilinin başqa bir qolu var ki, məsələn, qazaxlar, qırğızlar, özbəklərin dilini anlamaq, sərbəst oxumaq, biz türklər üçün bir qədər çətinləşir. Bu da digər türk xalqlarının ədəbiyyatını öyrənmək, mədəni irsinə müraciət etmək, maariflənməkdə bizə çətinliklər törədir. Əslində bu daimi söhbətdir. Hər konqresdə bu mövzuya geniş yer verilib. Bu sahədə ədəbiyyat dərgilərinin üzərinə böyük yük düşür. Konqresdə keçirilən iclaslarda müxtəlif türk ölkələrindən olan ədəbiyyat nümunələrinin dərc olunması, təcrübə mübadiləsi üçün əvəzsiz olduğu diqqətə çatdırılıb. Türkiyənin məşhur “Kardeş kalemler” dərgisi müxtəlif türkcələrdə danışan ədəbiyyat xadimlərinin əsərlərini tərcümə edərək hər ay dərc etdirir. Bu da türk dilinin təbliğində, dünyaya inteqrasiyasında əhəmiyyətli mövqeyə malikdir. Bu digər ölkələr tərəfindən təqdirəlayiq qiymətləndirilir və bu təcrübə digər ölkələr tərəfindən geniş şəkildə tətbiq edilir. Bu dərginin varlığı konqresin əsas bayraqdarıdır. Çünki konqresin keçirilməsindəki əsas məqsədi birbaşa icra edir. Məlumat üçün bildirim ki, “Azərbaycan” jurnalı yarandığı gündən bugünədək türk ədəbiyyatından Əziz Nesin, Rəşad Nuri Güntəkin, Orxan Kamal və başqa yazarların əsərlərini dilimizə tərcümə edərək nəşr edib. Lakin bu sistemli şəkildə həyata keçirilməyib. Keçirilən konqres işimizi sistemə salmağa bizi istiqamətləndirir. Keçən konqresdən bu vaxta qədər bizim jurnalımızda türkdilli xalqların ədəbiyyatından sistemli şəkildə tərcümələr vermişik. Türk dilindən iki böyük roman jurnalda dərc olunub. Bunlan türk yazarları Sərdar Özkanın “Kayıp gül” və Xalide Edip Adıvarın “ Atəşdən köynək” romanlarıdır. Qazax və tatar, başqırd ədəbiyyatlarından tərcümələr dərgimizdə yer alıb. Konqres çərçivəsində etdiyim çıxışımda da bu işi təşkil etdikləri və sistemli şəklə saldıqlarına görə, təşəkkürümü bildirdim. Lakin konqresin “İlin ədəbiyyat Adamı” ödülünün verilməsi üçün namizədlər irəli sürüləndə biz bir-birimizin ədəbiyyat, mədəniyyət adamlarını yaxından tanımadığımızın şahidi olduq. Bu problemi həll etmək üçün hər bir türk dövləti özünün ədəbiyyat adamı haqqında məqalələr yazmalı və bu məqalələr bütün ölkələrdə dərc edilməlidir. Bu bir növ tanışlıq məqsədi daşıyır.

– Bilirik ki, Konqres “İlin Ədəbiyyat Adamı” ödülünü xalq yazıçısı Anara verib. Ödülün mahiyyəti və bundan öncə mükafatlandırılanlar haqqında nə deyə bilərsiniz?

– Konqresdə “İlin ədəbiyyat Adamı” ödülü verilir. İlk dəfə bu ödülün verilməsi ötən il, üçüncü konqresdə təsis edilib. Keçən il ödülün verilməsi zamanı mən və bir neçə ədəbiyyat Adamı “Kardeş kalemler” dərgisinin baş redaktoru Əli Akbaşın namizədliyini irəli sürdük. Konqres iştiraçılarının çoxsaylı səslərini nəzərə alaraq ödül Əli Akbaşa təqdim edildi. Belə bir qayda mövcuddur ki, konfransda iştirak edən ölkə öz təmsilçisinin namizədliyini irəli sürə bilməz. Bu il üç namizədin adı çəkildi və müzakirə edildi, lakin belə bir fakt ortaya çıxdı ki, heç kim həmin nümayəndələr haqqında geniş bilgiyə sahib deyil. Dörd saat davam edən müzakirədən sonra, türk yazıçısı, “Kardeş kalemler” dərgisinin nümayəndəsi İmdat Əfşar Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, xalq yazıçısı Anarın namizədliyini irəli sürdü. Hamı bir səslə bütün həyatını türk mənəviyyatının inkişafına həsr edən Anarın bu ada layiq olduğunu təsdiqlədi. Anar həqiqətən də türk mənəviyyatı uğrunda yazıları və fəaliyyəti ilə əvəzsiz ziyalımızıdır. Beləliklə Anar 2011-ci ilin “İlin Ədəbiyyat Adamı” ödülünə layiq görüldü. Mükafat Konqresin gələn il Astanada keçiriləcək beşinci konfransında təqdim olunacaq.

– Konfrans çərçivəsində hansı qərarlar qəbul edilib?

– Türk xalqlarının ədəbiyyatlarının qarşılıqlı tanıdılması üçün jurnallararası yazı mübadiləsinin sürətləndirilməsi, Türk Dünyası Ədəbiyyat İlliyi üçün işlərin aparılması qərarlaşdırılıb. Həmçinin bu il Övliya Çələbi, Qabdulla Tukay, M.Elebayev, Mehmet Akif Ersoy kimi Türk xalqlarının dəyərləri olan yazıçı və şairlərin doğum və ya vəfatının ildönümlərilə əlaqədar Konqresə üzv jurnallarda xüsusi yazılara yer verilməsi və başqa işlər görülməsi qərara alınıb. Eyni zamanda sözügedən konqres tərəfindən iki ildir ki, təsis edilən “Türk Dünyasında İlin Ədəbiyyat Adamı” mükafatının builki laureatı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, xalq yazıçısı Anarın əsərlərinin tərcümə edilərək ilboyu oxuculara təqdim edilməsi nəzərdə tutulub. Növbəti konqresin Qazaxıstanda keçirilməsi qərarlaşdırılıb. Onu da qeyd edim ki, 2013-cü ildə keçiriləcək konqresin ölkəmizdə təşkil olunması planlaşdırılır.

Hüsniyyə İSMƏTQIZI

525-ci qəzet.- 2011.- 22 oktyabr.- S.19.