Telekanallar ictimai rəyi nəzərə alırmı?
REKLAM BAZARININ DARLIĞI AZƏRBAYCAN
TELEKANALLARINI CIDDI VERILIŞLƏRDƏN DAHA ÇOX ŞOU
VERILIŞLƏRƏ, HAYLI-KÜYLÜ PROQRAMLARA YER VERMƏYƏ
VADAR EDIR
Azərbaycandakı telekanallara qarşı, xüsusilə, şou-proqramlarla
bağlı mövsümü,
kampaniya xarakterli çıxışlar, ciddi
iradlar olur. Sonradan isə
bu məsələlər
tamamilə unudulur.
Etirazlara
məhəl qoymayan telekanallar yalnız kosmetik dəyişiklik etməklə kifayətlənirlər.
Həqiqətən bir televiziya
verilişinin əhatə
dairəsi, gördüyü
işlər, ən kritik məqamda sərgiləyəcəyi obyektiv
mövqeyin və yaxud qərəzli münasibətin ictimai rəyə təsiri böyükdür.
İnternet nə qədər geniş yayılsa da, telekanallar yenə öz gücündədir. Bu sahə
ilə bağlı narahatçılığın olması təbii qarşılanmalıdır.Çağrılmayan
qonaq sayılan tv-lərin ictimai şüura təsir imkanları, bütün mənalarda böyük bir nəslin dünya görüşündə
oynadığı rol
hər zaman güclü olub. Elə ola
bilər ki, məsuliyyətsiz, cahil bir şou aparıcısının
proqramı böyük
bir nəslə zərbə vursun. Təbii ki, bəziləri düşünəcək ki,
veriliş xoşuna gəlmirsə, o zaman kanalı dəyiş.
Ancaq bir vacib məsələ
var ki, valideyn
bütün günü
əli silahlı azyaşlının, gənc
övladının yanında
dayanıb ona nəzarət edə bilməz.
Əslində şou verilişlər əttökən, şit zarafat meydanı demək deyil. Bu da müasir dünya teleməkanında
cəmiyyəti məlumatlandırmaq
baxımından bir yoldur, normal təqdimat formasıdır. Narahatçılıq
doğuran odur ki, bəzi aparıcılar
şou proqramları şit, lağ-lağı
məkanı kimi təsəvvür edirlər.
Bunun isə səbəbləri
çoxdur. Ən əsası
qeyri peşəkar veriliş aparıcılarının
Azərbaycanın teleməkanında
ortaya qoyduğu keyfiyyətsiz məhsullardır.
Neçə illərdir
bəzilərinin efirdə
gecə-gündüz şit hırıltıları
qulaqlarımızı yorub.
Yalnız tamaşaçını əyləndirməyə xidmət etməyən, bu şou proqramlar kommersiya tv-lərinin əsas gəlir mənbələrindən biridir. Çağdaş dünyanın televiziyalarında ciddi proqramların böyük əksəriyyətində əyləncə elementinin olması artıq müsbət ənənəyə çevrilib. Verilişdə tamaşaçını əyləndirərək hər hansı ciddi sosial və başqa bir problemin müzakirəsi, cəmiyyətin maariflənməsinə yönələn addımların atılması normal hal kimi qəbul olunur. Bu şou proqramlar əyləncə xarakteri daşısa da bəzən ciddi məsələlərin müzakirəsinə həsr olunur.Çox normal şəkildə maarifçilik missiyasını yerinə yetirir.
Bu gün diqqət yetirsək görərik ki, hətta demokratiyanın atası sayılan ABŞ-da və həmçinin bəzi Avropa ölkələrində də tv proqramlarında əxlaqı dəyərlərin qorunmasına böyük diqqət yetirilir. Həmin ölkələrin tv-lərdə şou aparıcıları ənənəyə uyğun olaraq böyük məktəb keçirlər. Azərbaycanda isə yalnız tv-lərdə deyil, ümumilikdə, cəmiyyətin bir çox sahələrində təhsilsizlik acı nəticələrini verir.
Müşahidələr göstərir ki, Azərbaycanın telekanallarındakı bəzi aparıcılar təhsillərinə uyğun olaraq öz mədəniyyətlərini efirə gətirirlər. Lakin bu mədəniyyət, danışıq tərzi, davranış efirin tələblərinə nə dərəcədə cavab verir, bu başqa məsələdir. Yeri gəlmişkən bir məqamı da qeyd edim ki, 90-cı illərdə Bakı şəhərində iki milyon əhali olduğu halda bu gün bu rəqəm dörd milyona çatıb. Təbii olaraq əyalətlərdən gələn müxtəlif insanlar paytaxta öz mədəniyyətlərini gətiriblər. Bu çox normal haldır. Burada təəssüf doğuran odur ki, şou proqram aparıcıları əyalət təfəkküründən, kobud danışıq tərzindən qurtula bilmirlər.
Ədalətsizlik olar bütün tv proqramları haqqında eyni rəy bildirmək. Azərbaycan teleməkanında bəzi proqramları müsbət gözləntilər hesab etmək olar. Təəssüf ki, belə verilişlərin sayı o qədər də çox deyil. Tanınmış şou aparıcısı Kamran Həsənlidə və çox az sayda aparıcılarda bu müsbət keyfiyyətləri görmək olar.Ancaq nədənsə bu şoumenlik oturuşmuş ənənəyə çevrilə bilmir.
Tamaşaçının zövqü müxtəlifdir. Təbii ki, telekanal öz işini tamaşaçının zövqünə, istəyinə uyğun qurarsa, bu səhv olmaqla bərabər həm də ciddi fəsadlar verər. Ancaq istər çap mətbuatı olsun, istər elektron media olsun auditoriyaya yönəlməlidir, ictimai rəyi nəzərə almalıdır. Telekanal rəhbərləri bunun fərqində olmalıdır. Axı ən azından bir mənəvi məsuliyyət var.
Gerçəkdən hər bir şəxsdən kütləvi sürətdə səviyyə, peşəkarlıq tələb etmək mümkün deyil.
Ancaq milyonlarla
auditoriyası olan telekanaldan bunu tələb etmək haqlı olar.
Dəfələrlə deyildiyi kimi biznes sahəsi sayılan medianın öz maraqlarını düşünməsi normal haldır. Elektron media sahəsində
şou proqramlar məsələsinə baxışların
fərqli olması təbii qarşılanmalıdır.
Lakin bu münasibətlər aqressiv və qeyri-peşəkar olmamalıdır.
Azərbaycanda reklam bazarının
mövcud iqtisadi inkişafa adekvat olmadığı məqamda
medianın normal biznes
sahəsinə çevrilməsi
çətinlik yaradır.
Bu da hər
zaman deyildiyi kimi, peşəkarlığın
aşağı düşməsinə
gətirib çıxarır.
Deməli, burada teleticarət
işinin tənzimlənməsindən
başlamaq lazımdır.
TV-lərdə şou proqramların yayımı ilə bağlı qanunlar iqtisadi reallığa və mövcud mənəvi dəyərlərə
uyğun təkmilləşməlidir.
TV-lərin maliyyə
problemləri bu sektorun inkişafında maneə yaradan başlıca amillərdən
biridir.
Bu gün bəzi
ölkələrdən fərqli
olaraq Azərbaycanda kütləvi informasiya vasitələrinin geniş
maliyyə imkanlarına
çıxış imkanları
zəifdir. Belə ki, telekanallarda
və yazılı mətbuatda gedən reklamların miqdarı və keyfiyyəti özəl sektorun KİV-lə işləməkdə
maraqlı olmadığını
göstərir. Deməli, reklam
bazarında əhəmiyyətli
dəyişiklik etmək
məqsədilə bütün
tərəflərinin maraqlarını
təmin edəcək
bir qurumun yaradılmasına ehtiyac
var. Çünki reklam
bazarındakı fəsadlar
daha da dərinləşə
bilər.
İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin
araşdırmalarına görə,
Türkiyədə reklamın
bir dəqiqəsinin qiyməti orta hesabla 30-50 min dollar, Rusiyada
60 min dollar, Gürcüstanda reklamın bir dəqiqəsi minimum 3000 dollar təşkil
edir. Azərbaycanda isə bu göstərici 1500 dollardır.
Azərbaycan televiziyalarının reklamdan gələn illik gəlirləri hətta Türkiyə qəzetlərinin əldə
etdikləri vəsaitdən
də aşağıdır.
Reklam bazarının
darlığı Azərbaycan
telekanallarını ciddi
verilişlərdən daha
çox şou verilişlərə, haylı-küylü
proqramlara yer verməyə vadar edir. Çünki ciddi proqramların
əhatə dairəsi
və reytinqi şou verilişlərlə
müqayisədə çox
aşağı olur.
Əkrəm BƏYDƏMİRLİ
525-ci qəzet.- 2011.- 26 oktyabr.- S.6.