Moskva qeydləri...

İyirmi il əvvələ qədər Moskva Sovet gənclərinin böyük əksəriyyəti üçün arzular, xəyallar şəhəri idi. İttifaq dönəmində, deyək ki, Kiyevdə yaşayan yeniyetmə ilə Bakıda yaşayan yaşıdını bir istək birləşdirirdi: Moskvada olmaq, azından Kremlin ətrafında bir iki dövrə vurmaq, Leninin ölməz mumiyasına tamaşa eləyib, ölmüş ruhuna fatihə oxumaq... Həmin dövr üçün bu arzunun reallaşması o qədər də çətin deyildi (əlbəttə ki bircə fatihə oxumaqdan başqa).

İndiki gəncliyin xəyalları daha çox əyləncə barlarıyla dolu Avropa şəhərləriylə bağlı olduğundan Moskva bizimçün əvvəlki sirliliyini, mübhəmliyini itirib bəlkə də. Lakin, anadan olandan 2 “sovet gənci” ilə bir evdə yaşamışam. Hər birinin də Moskvaya aid xatirələrini çox qürurla danışdıqlarının şahidi olmuşam. Atam məktəbi bitirəndə sinif yoldaşları ilə Moskvaya gedib gəzməyini həftənin birinci yarısında bir dəfə, ikinci yarısında isə iki dəfə danışmasaydı da, həftənin sonunda, istirahət günü mütləq yeddi dəfə danışmalıydı. Anam isə atasıyla 12 dəfə İmperiyanın müxtəlif şəhərlərini gəzsə də, Moskvanın müstəsna yerdə durduğundan dönə-dönə danışıb. Ona görə də bəzən “moskva” sözü mənə “nardaran”, “buzovna”, “əmircan” sözləri qədər yaxın görünüb. O vaxt mənim nəzərimdə doğma olan məkanlar da elə təqribən bu sıra ilə düzülürdü – Türkan, Buzovna, Moskva, Masazır və ən nəhayət, ADPU....

...Təyyarə şəhərin mərkəzindən 45 km. aralı olan Domodedovo kəndində yerləşən hava limanına enərkən pəncərədən aşağı baxdım və əvvəlcə göz işlədikcə görünən sarı rəngdən çaşdım. Elə bil Rusiyanın mərkəzi torpaqları sarılıq xəstəliyinə tutulmuşdu. Sonra ailəmdəki “sovet gəncləri”nin “Moskva yamyaşıl şəhərdir...” sözlərini xatırlayıb başa düşdüm ki, onların şəhəri oktyabr ayının sayəsində əynindən yaşılı soyunub payızı geyinib. Təyyarə enənə yaxın şəhərdə havanın temperaturu barəsində məlumat verilirdi: + 6 dərəcə selsi. Bakının istisindən nazik bir donda çıxan adam üçün sadəcə bu məlumatın özü üşüdücü Xəzridən də betər idi. Təyyarədən hava limanına düşən kimi “Gənclər”imin dayanmadan “qalın geyin”, “özünlə isti geyim götür” demələrinin səbəbini anladım. Sovet İmperiyasının 12 “Qəhrəman şəhər”indən biri olan Moskva məni soyuq qarşılamışdı. Ona görə sanki ilk dəfə düşdüyü yerdə hansısa məkanı öyrənməyə çalışan adamlar kimi hər qabağıma çıxandan – “Bilmirsiz, burda isinmək üçün Bakını hardan tapmaq olar?” – deyə soruşmaq istəyirdim. Amma qorxurdum ki, cavab əvəzinə moskvalıların sifətində sarımtıl və lovğa təbəssümlərlə üzləşim. Digər çıxış yolu çantamdakı guya qalın olan üst geyimlərindən götürüb geyinmək idi. Tənbəl-tənbəl bir kənara çəkilib çantamı hava limanında guya qaçacaqmış kimi bərk-bərk sarındığı şəffaf çadradan azad elədim, sarı donlu Moskvadan çox da geri qalmamaq üçün qırmızı plaşımı geyindim. Üzümü Qismətə tutub dedim: “Hə... İndi gedək”. Söhbət Bakını Meqapolis adlandırıb ona hüznlü şeirlər yazan gənc şairdən gedir, hər bir adamın alnına əyri-üyrü hərflərlə yazılmış qismətdən yox.

...Yolumuz Peredelkinoya idi. Burada Yazıçılar Birlikləri Beynəlxalq İttifaqının keçirəcəyi Gənc Yazarların I Beynəlxalq Müşavirəsinə dəvətli idik. Bəlkə ona görə çatandan içimdə qəribə, mistik aura var idi. Rus ədəbi mühitiylə, ordakı gənc yazıçılarla tanış olmaq yaranmış marağın bir tərəfi idisə, digər tərəfi də bəzi Azərbaycan romanlarının, şeirlərinin yarandığı məkanı görmək idi.

Moskvanın Bakıdan betər tıxacları imkan verirdi ki, yolları, adamları, maşınları, binaları rahat müşahidə edim. Yol boyu, göz işlədikcə tozağacı meşələri görünürdü. Şükürlər olsun ki bu meşəliklərdə kababxanalar, istirahət mərkəzləri görünmürdü. Gözlərim ağacların arasında “Pelmen dünyası”, “Borş aləmi”, “Nənəmin bubliki”, “İvanovun kvası” kimi restoran adları axtarsa da, şükür ki tapmırdı. Bu qeyri-adi, bəzən nida kimi dümdüz, bəzən sual kimi beli əyilmiş ağaclara tamaşa elədikcə 1924-25-ci illərdə Mərdəkanda bir illik qonaq olmuş Sergey Yeseninin ağ tozağacına yazdığı misraları (Belaya bereza pod moim oknom...) öz-özümə təkrarlayaraq məktəb illərini xatırlayırdım. Düşünürdüm, Yesenin bilsəydi ki, Sovet hökuməti onu barmağına dolayıb, İran əvəzinə Mərdəkana göndərib, qaça-qaça yola çıxardı və özünü qarşısına çıxan arabanın altına atıb öldürərdi.

Bu arada taksi sürücüsü maşınındakı ən son naviqator sistemini dayanmadan “qurdalayaraq” lazım olan ünvanı axtarırdı. Fikirləşirdim, olardı burda Bakı taksiləri, elə bircə dəfə gedəcəyin yerin “Gülçöhrə” şadlıq evi, yaxud 10-cu “kalon”un yanında olduğunu deyən kimi işıq sürəti ilə lazımi ünvana çatdırardılar. Bizimkilərin naviqatoru deyəsən ancaq başlarındadı. Yoxsa ki, bu cansız naviqator heç ürəyimizcə deyildi... Amma naviqatorun yarıtmazlığının və tıxacların bir müsbət tərəfi var idi ki, sürücüdən şəhər haqqında maraqlı informasiyalar almaq imkanı yaradırdı. Məlum oldu ki, mənim babamdan 3 yaş kiçik olan (1935) Moskva Metropoliteninin 182 stansiyası var. Metro əhalinin əsas istifadə etdiyi nəqliyyatdır. Çünki, şəhər küçələrindəki tıxaclar dözülməz və keçilməzdir. Hətta meriya avtobusların saatlarla tıxaclarda qalmaması üçün xüsusi xətlərlə marşrut yollarını ayırıb. Elə bizim sürücünün də ötən ildən mer seçilmiş Sobyanin Sergey yoldaşdan ağız dolusu şikayət etməsinə səbəb bu idi. Yəni yollar onsuz da ensiz idi, bu xətlərlə hərəkət bir az da çətinləşib.

Domodedovodan Peredelkinoya getdiyimiz vaxt mənə sonsuz və üzücü gəldi. Elə bil gedib çatmaq bilmirdik. Şəhər nədənsə bomboz görünürdü. Yol boyu əkilmiş ağacların sarılığına qarışan yeganə rəng boz idi. Nədənsə içimdə belə bir əhval yarandı ki, Moskva içində BOZartma bişirilmiş böyük bir qazandı. Hətta bəzən nağıllarda çuğundur yanaqlı, günəbaxan saçlı təsvir olunan rus gözəlləri də dayanacaqda dayanan xanımların timsalında boz görünürdülər. Sanki, Sovet dövrünün parlaqlıq, rəngarənglik qadağaları bu şəhəri hələ də tərk etməyib. Binalara, yollara, dayanacaqlara tamaşa etdikcə adam özünü bizim mikrorayonlarda hiss edirdi. Bakının mərkəzindən fərqli olaraq Moskvanın yeni tikililəri də bomboz rənglənmişdi. Sanki belə yolla binanı tikən fəhlələr, yaxud “prorab”lar gələcəkdə bu evləri köçəcək imkanlılara öncədən öz nifrətlərini bildirirdilər.

...Nəhayət, 80 km.-dən çox məsafə qət edib çatdıq Peredelkinoya. Bura Moskvanın Lenin rayonunun ərazisi hesab olunur. Tarixi XVII əsrə aid olan yerin adı həmin əsrdə bu ərazidə yerləşmiş “Peredeltsı” (hərfi tərcümə etsək, “yenidən quranlar”, “yenidən dəyişdirənlər”) kəndinin adından götürülüb. Ardıcıllıqla kəndə müxtəlif ailələr – Leontevlər, Dolqorukovlar, Samarinlər sahib olublar. Amma bəlkə də bu ərazinin əsl tarixi 1934-cü ildən başlanır. Uşaqlığını çardaqda yanıb ərimiş şamlardan yeni şam düzəldib kitab oxumaqla, qocalığını isə “Klim Samginin həyatı” (ölüm romanı bitirməyə imkan verməyib) romanını yazmaqla keçirən Maksim Qorkinin məsləhəti ilə həmin ildə burada Sovet yazıçılarının daimi və müftə istifadəsində olacaq “Yaradıcılıq evi” tikilməyə başlayıb. Eyni zamanda bu ərazidə 50 ikimərtəbəli bağ evi tikilib ki onların da ilk sakinləri Aleksandr Serafimoviç, Leonid Leonov, Lev Kamenev, Boris Pasternak, İlya İlf, Yevgeni Petrov və b. olmuşlar. Adlarını sadaladıqlarımdan başqa yazıçı şəhərciyində Konstantin Simonov, Yevgeni Yevtuşenko, Bella Axmadulina, Bulat Okucava kimi rus klassikləri də yaşayıb-yaratmışlar ki, indi onlardan bəzilərinin ev muzeyləri Peredelkinonun yaraşığına çevrilib. Bəlkə də bu ədiblərin ev muzeyləri rus ədəbiyyatsevərləri üçün müqəddəsdir, amma bunlardan daha müqəddəs bina Rus Provaslav Kilsəsi Patriarxının İqamətgahıdır. Uzaqdan qızıl və platin suyuna çəkilmiş fiqura bənzəyən mükəmməl bina adamda bir qədər də vahimə yaradır.

Peredelkinonun maraqlı və mistik tərəflərindən biri də təkcə diri şair və yazıçıları deyil həm də artıq vəfat etmiş ədəbiyyat adamlarını bir yerə toplamasıdır. Belə ki, burada böyük bir yazıçılar qəbiristanlığı var. Sağ ikən yaradıcılıq evlərində bir yerə yığışaraq yeyib-içən, yazıb-yaradan rus dahiləri indi də elə həmin ölülər məkanında birgə dincəlirlər.

... Taksi sürücüsünün bir-iki “Saşa”dan, “Brat”dan yolu soruşması ilə gəlib “Yazıçıların Yaradıcılıq Evi”nə çatdıq. Soyuqdan donmuş əllərimizlə Qismətin yüngül, mənim ağır çantamı sürüyə-sürüyə girdik binaya. İlk öncə bizə “xoş gəldin” edən Təşkilat Komitəsinin üzvlərindən biri Pereyaslova Marina Vladimirovna oldu. Sonradan öyrəndik ki, bu xanım müasir rus ədəbi tənqidinin tanınmış nümayəndələrindəndir. Salamlaşıb özümüzü təqdim edəndən (Mı iz Azerbaydjana) sonra ətrafıma baxınca ilk ağlıma gələn fikir bu oldu: görəsən, gəldiyimiz taksi zaman maşını deyildi ki? Elə bil keçmişə, Sovet dövrünə qayıtmışdıq. Binanın təmirindən tutmuş, qeydiyyat şöbəsində oturan 120 kiloluq xanımın danışığına kimi, hər şey köhnə sovet filmlərini xatırladırdı. Ürəyim bu mühitdə sıxılsa da, üzümdəki təbəssümü səliqəyə salıb doldurmalı olduğumuz blankları götürdüm.

(Ardı var)

PƏRVİN

525-ci qəzet.- 2011.- 29 oktyabr.- S.24.