İlğım roman – “Unutmağa kimsə yox...”

İki gündür ki, oxuyub (içib) qurtarmışam Kamal Abdullanın “Unutmağa kimsə yox...” romanını (düşüncə nektarını). Möhtəşəm Ahəngin sehrindəyəm iki gündür.

Bəlkə də mənfi (müsbət) haldır – roman haqqında yazılan heç bir yazını (düşüncəni) oxumadım. Heç Ön Sözü (Son Sözü) də. İçdiyim nektar haqqında yazmaqda sərbəst (sərməst) olum deyə.

Bu nektarı içə-içə “Ustad və Marqarita”nı yenidən oxudum (yazdım (cızdım)). Ürəyim istədi nəsə. 5 gün sərasər yeyib-içdim. 2 gün sonra ayılıb UNUTDUQLARIMI – duyub, düşündüklərimi paylaşmaq istədim, bu an gördüm ki:

“Qarağacın kölgəsi hər yanı tutdu.

Amma sən kölgənin altında yoxsan.

Sən yoxsan...”

Romanı (“Çiçəkli yazını”) oxuyub bitirdikdən sonra daha F.Q. kimi mətnə deyil, mənaya “açar söz” axtarmağa başladım. Bu “açar söz”ü əldə edəcəyimdə özümdən çox Xaronun mərhəmətinə güvənirdim. Mifin qisasından qorxmayan Mərhəmətli “Xaronun üzünə özündən xəbərsiz yad bir təbəssüm” bu “açar söz”ü mənim yaddaşımdan silmədiyi üçün qonacaqdı. Gülüşün mübarək, Mərhəmətli Xaron!

“Açar söz”ü axtara-axtara Stiksə – “varla yoxun sərhədinə” qədər gedib çıxdım. Amma “mətn” (mətnin iyi) məni özünə tərəf çəkdi. Xaron mərhəmətlidir deyə əlimi onun nahaq qanına batırmaq istəmədim. Çünki “mətn”dən gələn iy də “QAN” iyi kimi valehedici və şirin (acı) idi. Bəli “açar söz” elə mətnin içində apaydın göstərilib. “Uzun sözün qısası... Çiçəkli yazının” – (romanın) – “içindən onun öz kodunu, yəni açarını tapıb sonra oxumaq lazımdır”.

Mənaya ən çox uyğun gələn “açar söz” “QAN”dır (məncə). Kamal Abdulla esselərinin birində deyir: “Ədəbiyyat heç bir zaman sevincdən, nəşədən yaranmır. Ədəbiyyat həmişə əzabdan, ağrıdan, göz yaşından yaranır”. Digər birində isə “Kim dedi ki, ədəbiyyatın mayasında qan durmur?” – ritorik hökmünü nəticədən səbəbə doğru əsaslandırır.

Bəli, QAN, Bəhram kişinin QANı bahasına oxunan “Çiçəkli yazı” – halın izharı yeni doğulan mətn – yeni yaranan ədəbiyyat.

Yeni insan övladının doğulması üçün bir damla QAN lazım olduğu kimi, yeni mətnin (yeni ədəbiyyatın) doğulması üçün də bir QAN dolu can (ən azı) lazımdır. Mən bütün əsər boyu mətnin doğulması üçün o QANın axtarışını gördüm. Axtarılan QAN Afaqda tapılmadı, Qulamhüseyn və Cəfər müəllimin QANı da uyğun gəlmədi. (Nədənsə?!)

Qana susamış Mağaranın (İt kimi qan iyi duyub vəngildəyən Vəng dağının) (yazının) ruhu nəhayət aldı öz könlündəkini. Sonra da bakirəliyini təslim etdi. (Bir ehtiraslı dilçiyə)

Bəhram kişi, “Qarağac səni unutdu. Sən qarağacı unutmadın”, Xaronun mərhəməti işığında.

Nənəmin arzularından biri belədir: “Mən can verəndə başımın üstündə “Yasin” oxutdurarsız.”

Bəhram kişinin QANı bahasına qazandığı “Çiçəkli yazı” elə “Yasin” misali oxundu. F.Q.:

“Qarağac indi səni anır.

Qarağacın ürəyi deşilir.

Param-parça olur.

Göy də, yer də sən deyir.”

Qəhrəmanını beləcə yuğlardı türk elləri.

“Unutmağa kimsə yox...” romanı süjet xətti əks istiqamətdə olan dedektivdir (de-dedektiv). Paralel dünyada yaşamaqçün bu dünyada özünü ölümün qucağına atanların (bir “sağol” üçün) oxunmuş (deşifrə olunmuş) alın yazısıdır “Unutmağa kimsə yox...” romanı. (Öləsən bir düşmən sevindirəsən, Ardınca barı bir “sağol”un ola. Salam Sarvan)

Hadisələrin üfüqündən görünən Paralel dünya öz Möhtəşəm Ahəngi ilə bu dünyada xatırlamağa və unutmağa kimsəsi olmayanlar üçün ən ideal məkandır. Vir-vizual məkan. O məkan ki, dünən ora şir yağmışdı, bu gün dəvə yağır, sabah, sabah isə ... yəqin çiçək yağacaq. O çiçəyin ətrini bu dünyada duyan (Bəhram kişi) Mağaranın ruhuna qoşulub gedir, Vəngin dünyasından Ahəngin dünyasına.

Hə, bu Dünyalar məsələsinə gəldikdə, mənim hər əlimdə bir kitab olur: Sağda “Unutmağa kimsə yox...”, solda “Ustad və Marqarita”.

Sağda: Bəhram kişi, öz QANı bahasına bizlərə bəxş etdiyi “Çiçəkli yazı”, yeni ədəbiyyat, nakam ölsə də, özündən sonra yaşayan mətn və yeni F.Q.

Solda: Ustad, öz həyatı bahasına bizlərə bəxş etdiyi roman, “Əlyazmalar yanmır”, nakam ölsə də, özündən sonra yaşayan şagird.

Sağda: Təbəssümündən doyulmayan Gülsüm.

Solda: Ona bənzəyən Marqarita.

Sağda: Sirli-sehirli mağaranı göz bəbəyi kimi qoruyan vahiməli Bozların hürməsi.

Solda: Sirli-sehrli aləmin sakini olan Begemotun miyoltusu.

Sağda: Əlindəki alma ilə İlahi varlığa “Sən ən gözəl deyilsən” deyə damğa vuran Paris.

Solda: İlahi varlığa hökm oxuyan Ponti Pilat.

Sağda: Sirli-sehrli kənd, Vəng dağı, Çoban papağı.

Solda: Sirli-sehrli Patriarx gölü, Sadovı küçəsi, 302-bis binanın 50-ci mənzili.

Hər iki tərəfdə sirli-sehirli, bir-birinin içində olan iki paralel dünya. Mif, zamansızlıq və zaman.

Hər iki əsər 3D formatında – hər iki əsərdə zaman və məkandan əlavə, bu anlayışların birbaşa olmasa da, meta əlaməti olan “iy və dad” var. Bu xüsusiyyət romanları müstəvi üzərindən səmaya, planametriklikdən stereometrikliyə daşıyır. Üç ölçülü vir-vizual məkan – sərməstliyin vətəni.

“Unutmağa kimsə yox...”: “Çovğun işə başlamışdı, rəngi də vardı – maviyə çalırdı” // “Ustad və Marqarita”: “Otaqdan qızmış ütü iyi gəlirdi” – əkiz qardaş olan cümlələr.

Görünür, yeni doğulan mətn iki daha yüksəkdə uçan ruhun (Kamal Abdulla & Mixail Bulqakov) təmasından yarananda daha kamil olur. Bu səbəbdəndir ki, (bəlkə) “Unutmağa kimsə yox...” romanının bir sözünü belə yerindən qoparmaq olmur. Elə bil kağıza yox, daşa yazılmış “Çiçəkli yazı”dır bu roman.

“Qarağacın kölgəsi hər yana çatdı.

Sən yoxsan.

Qarağac səni unutdu.

Xatırlamağa kimsə yox.

Unutmağa da kimsə yox.”

Sən hələ Stiks çayını keçməmisən, Xarona əziyyət verməmisən, ay balası. Belə baxıram, heç sənin Stiksi keçməyinə ehtiyac yoxdur, balası. Sənin cəmi-cümlətani 3-5 qırıq xatirən, 1-2 xəyalın, “Bozlara yal, su qoymaq yadından çıxmasın” kimi bir arzun, “Ovod”u Gülsümə çatdırarsan” adlı bircəcik xahişin var. Bunlar da yatıb dursan yadından çıxacaq (unudulacaq). Daha Stiksə qədər gedib çıxmağına nə ehtiyac var, balası. Sənin nəyin varsa Kəhrizli körpünün üstündən keçəndən sonra unutmusan. Onsuz da:

“Qarağac səni unutdu.

Yerin ürəyində taxtını qurdun.

Qarağacı ürəyində saxladın” –

yaddaşında yox, balası.

(Xarona əziyyət vermədin. Ona silmək üçün bir şey saxlamadın yaddaşında. Elə bilirsən yaddaşı – xatirələri silmək asandır, yox, əsla, bu əzabdır, iztirabdır) Buna görə Xaron sənin ona olan mərhəmətinin qarşısında diz çökəcək, bəlkə də, hönkürüb Stiksi məcrasından çıxaracaq qədər göz yaşı tökəcək.

Amma qəm eləmə, “hamı səni sevənlər burdadı”. Hamı səni sevənlər və “Qarağacın kölgəsi səni anır”. “Nolar, balası, sus...” deyən gözlər sən gedən Paralel dünyanın yollarına – Ay zolağına dikilib.

Qan tökülüb, can alınıb, sirr açılıb, roman bitib. Yeni bir mətn doğulub Azərbaycan ədəbiyyatında. Dünya ədəbiyyatının qucağında yaşamaq imkanı (saflığı, tamlığı və Möhtəşəm ahəngi ilə) əldə edib.

Yerin rahat olsun, Roman.

Sərraf Balaxan

525-ci qəzet.- 2011.- 3 sentyabr.- S.24.