İshaq ibn İbrahim Əbu Tahir Günətay Xanzad

 

Oxuculara təqdim olunan bu parça Seyran Səxavətin “Qaçhaqaç” romanının ikinci kitabının birinci hissəsindəndir. Əsərlə bütövlükdə “Azərbaycan” jurnalının yaxın nömrələrində tanış ola bilərsiniz.

 

On ilə yaxın “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində işlədim. Bir gün eşitdim ki, “Ulduz” jurnalında nəsr şöbəsinin müdiri yeri boşalır. Mirzə İbrahimov artıq yazıçılar ittifaqının sədri deyildi, ona görə də başqa yol tapmalı idim. Bu cür məsələlərə isə ittifaqın katibi, unudulmaz İshaq İbrahimov baxırdı. Məni elə-belə tanısa da, bir dəfə ona yaxşılığım keçmişdi. Ancaq buna arxayın olmaq olmazdı. Yaxşılıq deyəndə ki... əslində hamıya yaxşılığı o eləyirdi, evi, maşını, bağı olmayan ittifaq üzvlərinə o kömək eliyirdi. Ancaq bəzən elə də olur ki, adam özünə xırda bir məsələdə kömək eliyə bilmir, aciz qalır, bax, mən bu vəziyyətdə ona kömək eləmişdim.

... Kabinetinin qarşısında dayanan İshaq müəllim məni görən kimi dedi:

– Sən Seyransan?

– Hə... – dedim.

– Keç içəri, – dedi və özü də qabağa düşdü.

İshaq müəllim yerini rahatlayandan sonra dedi:

– Dur qapını bağla.

Bağladım.

– O termosu ver mənə...

Verdim. Elə bildim ki, çay içmək istəyir. İki armudu stəkana süzdü, gördüm buğlanmır.

– Konyakdı... yaxşısından, götür görək.

– Mən içən deyiləm. – O boyda kişiyə qırmızı yalan dedim.

– İçən deyilsən? – çox qəribə bir təbəssümlə üzümə baxdı.

– Yox, – dedim.

– Neynək... heç vaxt içməmisən?

– Yox, – sözümün üstə bərk durmuşdum.

– Neynək... içən deyilsən, lap yaxşı, ancaq bu gündən oldun içən, götür, – dedi.

Götürdüm. Stəkanları toqquşdurmadan dedi:

– Sağ ol.

İçdi, mən də qoşuldum ona.

İshaq müəllim stəkanı yerə qoyub dedi:

– Elə içdin ki. elə bil neçə ildi bu işə baxırsan, – deyib gülümsədi, – deyillər qoçaq oğlansan.

– Məən?

– Hə, sən, – dedi, – bəri bax, sənə bir işim düşüb.

Yüz faiz inandım ki, bu kişi mənnən məzələnir. Necə yəni “sənə bir işim düşüb?” Hamının işini bu düzəldir, bu da...

İshaq müəllim mənnən beş-altı yaş kiçik olan bir əməkdaşının adını mənə deyəndən sonra soruşdu:

– Onu tanıyırsan də...

– Bəli.

– Bu oğraş mənnən üç yüz manat borc alıb, mənə demişdi ki, bir həftədən sonra qaytaracam... yeddi ay keçir üstündən, hələ xəbər yoxdu. O pulu onnan ala bilərsən? – İri gözlərini sifətimə zillədi.

– Çalışaram, – dedim, ayağa durdum, – mən getdim.

– Hara?

– Pulu almağa.

İshaq müəllimin otağından çıxıb onu tapdım. Uzun, enli dəhlizin pəncərəsinin qabağında dayanıb siqaret çəkirdi. Ona yaxınlaşıb salamsız-kəlamsız dedim:

– Bura neçənci mərtəbədi?

– Üçüncü.

– Dəqiq bilirsən?

– Dəqiq, – dedi.

– İndi qulaq as, – dedim, – sənə bir həftə vaxt verirəm, əgər İsaq müəllimin pulunu qaytarmasan səni bu üçüncü mərtəbədən təpəsi üstə buraxacam aşağı, bildin?!

– Üç gündən sonra qaytararam, – dedi.

– Özü də pulu mənə gətirib verərsən, o səni görmək istəmir.

– Oldu, oldu, arxayın... – dedi.

Üç gün keçməmiş pulu gətirib mənə verdi, cibimə qoyub fit çala-çala yazıçılar İttifaqına gəldim. Qapını döyüb içəri girən kimi elə bir sifət aldı ki, tanımalısı qalmamışdı, elə bil mənə mühüm tapşırıq verən bu deyildi, dedi:

– Səni çağırmışam? – bozara-bozara soruşdu.

– Yox, – dedim.

– Bəs onda xeyir ola?

– İshaq müəllim, mənə tapşırıq vermişdiniz, – dedim.

– Mən sənə heç bir tapşırıq verməmişəm.

Cibimdəki üç dənə şax, alagöz yüzlüyü çıxarıb stolun üstünə qoyanda o, başını bulaya-bulaya gülümsəyib dedi:

– Əə, sən nə qoçaq oğlansan! Qapını bağla!

Bağladım.

– Termosu bəri ver.

Verdim.

Bundan sonra nə baş verdiyini yəqin ki, bilirsiniz – ona görə də yazmıram.

– Doğrudan sən qoçaq oğlansan, – sonra pulu saydı, üstündən bir yüzlük götürüb mənə uzatdı, – al, sənə halaldı, – dedi və nə qədər, özü də ürəkdən, təkid eləsə də götürmədim.

İshaq müəllim ümidlə dolu iri gözlərini mənə zilləyib dedi:

– Qoçaq oğlan, bir nəfərdə də iki yüz manatım var, onu da alsan...

– Kimdi? – Ürəklənmişdim, hətta onun sözünü kəsdim, axı ortada nəticə var idi.

– Abbas Abdulla, – dedi, – ikicə yüz manat.. – iki barmağını mənə göstərdi, – niyə bikeflədin?

– İshaq müəllim, bax o gədədən pulunuzu aldım verdim, çox sağ olun, siz də mənim bu əziyyətimi yüz manat həcmində qiymətləndirdiniz. Ancaq Abbas məsələsi zülüm işdi... Əgər mən onnan o pulu alsam, gərək siz də o gədədən aldığım pulu da Abbasdan alacağım pulun üstünə qoyub mənə qaytarasınız, çünki çox ağır işdi, zəhmət haqqı sizə sərf eləməz...

İshaq müəllim nə təhər güldüsə inanın ki, yazıçılar ittifaqının bütün əməkdaşları onun səsini eşitdi. O, hətta eynəyini çıxarıb gözlərinin bulağını sildi, rahatlaşandan sonra dedi:

– Onda belə danışaq... saat dörddə, – saatına baxdı, – aşağıda məni gözlə, gedək bu işi yuyaq... Vidadini də taparsan...

– Hansı Vidadini? – Bu sualı deyəsən qəsdən verdim.

– Vidadi Məmmədovu, dostumdu... Yaxşı get, işim çoxdu, gecikməyin, dörddə aşağıda.

Bir neçə ildən sonra Abbas Abdulla mənim gözümün qabağında həmin o iki yüz manatı İshaq müəllimin oğlunun toyuna saldı. Mən soruşanda ki, Abbas, nə çox pul saldın, çünki o vaxt iyirmi beş manat ən yüksək hədd idi, o dedi:

– İshaq müəllimə borcum vardı, qaytarırdım.

– Mənəvi borc?.. – Mən özümü bilməməzliyə vurdum.

– Nə mənəvi borc? İndi mənəvi borc var? kişidən borc almışdım, pul... indi də qaytardım, canım qurtardı.

– İshaq müəllimin canı?

– Elə onun da canı qurtardı, mənim də.

Bax, İshaq müəllimə yaxşılığım keçib deyəndə bunu nəzərdə tuturdum. Ancaq bilmirəm ki, bu yaxşılığım məni “Ulduz” jurnalında nəsr şöbəsinin müdiri qoymaq üçün bəs eliyərdi, yoxsa yox – bilmirdim. İshaq müəllimə “xod” axtarırdım və axtara-axtara Nərimanovun heykəlinin arxasında yerləşən arkalı binada yaşayan İsmət Axundovun yanına gedib çıxdım. O, məni çox yaxşı qarşıladı, dərdimi dedim, dərmanımı aldım. O, yarım saat müddətində İshaq İbrahimovla telefonla danışıb məsələmi həll elədi – yaxın qohum idilər, münasibətləri də çox yaxşı idi.

İsmət Axundov telefonun dəstəyini üstünə qoyub təəccüblə üzümə baxdı:

– Deyir, Seyranı yaxşı tanıyıram, qoçaq oğlandı, sabah saat on ikidə olsun yanımda, əmrini verdirim.

Mənə dünyanı bağışlayan İsmət Axundov o vaxt rəssamlar ittifaqında bədii fondun əvəzolunmaz direktoru idi və ölkəmizin ən imkanlı, karlı adamlarından biri idi. Onu da deyim ki, “Qaraca qız” filmində bəy qızının rolunu İsmət Axundovun qızı oynayır.

İsmət Axundov bu şad xəbəri mənə verəndə gündüz saat üç idi. Sabah saat on ikiyə düz iyirmi bir saat vardı. İshaq İbrahimovun razılığından sonra qanadlandım uçmağa, “Ulduz” jurnalının qapısını açmağa. O gecə səhərə qədər, ilan vuran yatdı, mən yata bilmədim. Hətta gözlərimi yumub minə qədər saydım, kar vermədi – beş yüz də gəldim üstünə, xeyri olmadı. Sakitcə yerimdən qalxıb geyindim ki, arvad görməsin. Qapını yavaşca örtüb küçəyə çıxdım, qu desəydim qulaq tutulardı, bir ins-cins gözümə dəymirdi. Bütün şəhər yatmışdı, cırtdan oyaq idi. Heç vaxt gecənin bu vaxtı şəhərlə təkbətək, üzbəüz qalmamışdım. Şəhərin paytaxt boyda sükutu adamı vahiməyə salırdı. Həmişə vaxtlı-vaxtsız buralarda veyillənə-veyillənə sümsünən itlər də, şəhərin yuxusunu başının altına qoyub istirahət eliyirdilər, görünmürdülər. Bu sükut nə qədər ağır, böyük olsa da, istəsəydim təkbaşına, bir anın içində onu pozardım; ya fit çalardım, ya da ki, həmişə sevə-sevə zümzümə elədiyim xalq mahnısının ikicə misrasını dilimə gətirərdim: “Yeri, yeri qurbanın olum, Gəl pəri, qurbanın olum...” Ancaq olmazdı, hiss eləyirdim ki, addımlarımı da sükutun həssaslığına uyğunlaşdırmışam – ayaqqabılarımın səsi çıxmırdı, elə bil ayaqyalın idim. Ayaqyalın olduğuma o qədər inandım ki, yerə baxa-baxa gedirdim – birdən ayağıma tikan –zad batar. Ancaq şəhər yerində, asfaltın üstündə tikan nə gəzirdi, bu ayağını qoruma instinqdindən başqa bir şey deyildi, öz də janrına görə “Kənd instinqi” idi, çünki şəhərdə başıaçıq gəzsələr də heç kəs ayaqyalın gəzmirdi.

Bakının dəli-dolu küləyi də şəhərin sükutu ilə qucaqlaşıb yatmışdı. Səs-küysüz şəhər ölüdü. Ancaq şəhər ölməmişdi, ya dincəlib yorğunluğunu canından çıxarırdı, ya da ona “narkoz” vermişdilər, təsiri gedən kimi yenə durub səsini başına atacaqdı.

Bir an ayaq saxlayıb şəhərin sükutuna qulaq kəsildim ki, bəlkə nəsə eşitdim, ancaq bu cəhdim də qəzaya uğradı. Şəhərin sükutu işıqlı idi və bu da mənə qəribə gəlirdi; işıqda sükut bütün dözülməzliyi, ağırlığı ilə görünürdü – heyif deyil qaranlığa bürünmüş sükut – heç nə görmürsən və tez də barışırsan. Həm də bu ana qədər həmişə mənə elə gəlirdi ki, işıq sükutun qənimidi, hazırkı vəziyyətdə isə əksinə idi. Qısası, görünən sükut bic doğulmuş uşaq kimi bir şeydi...

İçimdə zərrə qədər ümidim olmasa da, ürəyimdən keçdi ki, paytaxtın lap o başında olsa da, bir xoruz banlasın. O an inandım ki, əgər xoruz banlasa adamlar, maşınlar hərəsi bir tərəfdən sükutu söküb-dağıdar və şəhər səs-küy toz-dumanına bürünər. Ancaq şəhərdə xoruzlar ya banlamır, ya da gün günortadan əyiləndən sonra səsləri çıxır ki, bunu da özlərindən başqa kimsə eşitmir.

İçim sevinclə elə dolub daşırdı ki, gözlərimdən tökülürdü. Hamını bu sevincimə şərik etmək istəyirdim, ancaq “şəriklərim” yatmışdı. Yuxunun bal vədəsi idi, onlara toxunan olsaydı şanıların arı boyda deşikləri zəhər damardı. Arvadı ona görə “şərik” götürmədim ki, düşər-düşməzi olar, əmrimi alım sonra. Ancaq hamıdan çox o sevinəcəkdi, sizə havayı gəlməsin, maaşım da yetmiş manatdan yüz səksənə qalxacaqdı və təbii ki, mən də arvadın gözündə qalxacaqdım.

Hələ səhərin gözünün açılmağına çox, günorta saat on ikiyə isə daha çox qalırdı. Yaşadığımız məhləyə ən yaxın tindən sola dönüb “Beşmərtəbə”yə tərəf enmək istədim. Mənə elə gəlirdi ki, səhəri orda gözləsəm darıxmaram; axı, bütün zamanların sayılıb-seçilən kişisi, qarabağlı balası Füzuli də orada idi...

Tini sola buruldum, sağdan birinci ikimərtəbəli evin küçəyə açılan qapısının ağzında, pillələrin üstündə qırx-qırx beş yaşlarında, idman şalvarı və qolsuz mil-mil köynək geymiş bir kişi oturmuşdu, başını aşağı salıb dizinin üstündəki göyərçini sığallaya-sığallaya şəhər kimi susurdu. O, məni görmürdü. Göyərçini üzü bərabərində qaldırıb xeyli göz-gözə dayanandan sonra dodaqlarına yaxınlaşdırdı, ya göyərçinin tüklü üzündən öpürdü, ya da onun qulağına nəsə pıçıldayırdı – ikisindən biri idi, başqa hərəkətin yeri yox idi. Nədənsə o anda mənə elə gəldi ki, bu adam quş dili bilir. O, göyərçinin qulağına quş dilində üzün bir cümlə pıçıldayıb başını qaldıranda onun qarşısından keçirdim. Məni gördü. Əlimi göyə qaldırdım, yəni salam. Ona elə gəldi ki, mən göydən düşdüm. Təəccüblənib gözlərini döyə-döyə dedi:

– Qədeş.

Şəhərin sükutu məni selbə kimi necə tutmuşdusa, mən yenə səsimi çıxarmadım, ancaq dayandım, yəni ki, eşidirəm.

– Qədeş, dilün var?

İstədim bu tanımadığım adama çıxarıb dilimi göstərəm, yəni ki, var. Ancaq fikrimdən vaz keçdim, ona yaxınlaşıb sakitcə:

– Var, – dedim.

– Bəs onda salamı nöş Brejnyev kimi verirsən, əlivi yellədirsən?

Pillələrinin üstündə oturduğu ikimərtəbəli binanı göstərib astaca dedim:

– Camaat yatıb axı.

– Hərü, yalan deyirsən bəgəm. Mənə bax, sən də mənim kimi təksən?

– Sən niyə tək olursan ki, göyərçin... – dedim.

– Yalan deyirsən bəgəm... sən panyətkəli oğlana oxşayırsan haa, xoşum gəldi... məniynən bir az otur də... – deyib, oturduğu pilləkanın kənarına çəkilib böyründə mənə yer göstərdi.

Özüm də bilmədən keçib onun böyründə əyləşdim. O, çevrilib üzümə diqqətlə baxandan sonra dedi:

– Qədeş, oxumuş adama oxşayırsan ha...

– Hə... – dedim.

– Belə baxıram, deyəsən on il oxumusan, – üzümə baxdı.

– Oxumuşam, – dedim.

– On il oxumaq da hər kişinin işi dögül haa... on il eee... mənim hösələm çatmadu, cəmi altı il... sənə halaldu...

– Sağ ol, – dedim.

– Damda da göyərçinlərim var... baxmaq istəyirsən? Bilirsən nə əntiqə quşlardu?

– Sağ ol, –dedim.

– Qədeş, soruşmaq ayıb olmasın, gecənin bu vaxtı, – çönüb yenə diqqətlə üzümə baxdı, – bağışdaginən ha...

– Elə evdə darıxdım, çıxdım havaya... – dedim.

– Qədeş, bilirsən ki, aaa, darıxan adamın pisi olmaz? Mən də darıxdım, çıxdım oturdum burda. Hər gecə burdayam, darıxsan...

Onun sifətində özgəsinin qapısında çöküb oturmuş adamın inamsızlığı, narahatlığı vardı; elə bil kimsə indicə gəlib ona deyəcəkdi ki, burda niyə oturmusan, dur rədd ol. Küçədə heç kəsin, heç bir gediş-gəlişin olmadığını dəqiq bilsə də, tez-tez ətrafına boylanır, başını bulayıb elə bil ki, nəyəsə etiraz eliyirdi.

– Qədeş, sənin kimi adamlara nə deyillər? – Üzümə baxıb gözlərini döyə-döyə cavab gözləyirdi.

– Başa düşmədim, – deyib mən də onun üzünə baxdım.

– Ələ, qonşumuzun oğlunun adı da ələnçiynədü eee, Mədinə xalanın oğlu.

– Vallah, başa düşmədim... – dedim.

– Ələ, savadlı adamlara nə deyillər?

– Savadlı adam...

– Yox, – etiraz elədi, başqa söz var ee, – göyərçinin üzünə baxdı, elə bil sualına ondan cavab gözləyirdi, çünki özünnən də, mənnən də əli üzülmüşdü, – hindü yadıma düşər, deyərəm. Mədinə xalanın oğludu eee.

– Mən gedim? – Onun üzünə elə baxdım ki, guya onnan icazə istəyirəm və o, yox desəydi qaxılıb oturacaqdım yerimdə.

– Bizi tək qoyursan? – Göyərçini sığallaya-sığallaya üzümə baxdı, deyəsən getməyimi istəmirdi.

– Gedim bir az gəzim, – deyib ayağa durdum.

– Məsləhət özüvündü, – tez razılaşdı.

Mən onunla sağollaşıb bir neçə addım aralanmışdım ki, arxadan səsi eşidildi:

– Qədeş, heç demədün harda yaşayırsan.

– Əbilov klubunun yanında, – dedim.

– Nə yaxşı... – elə sevindi ki, elə bil Mədinə xalanın oğlunun adı yadına düşmüşdü.

Mən aşağı düşə-düşə fikirləşdim ki, arvad yuxudan ayılıb görsə ki, yoxam dəli olacaq, deyəcək bu kişi hara qaçıb. Bir anlığa geri qayıtmaq istəsəm də fikrimdən dönüb “Beşmərtəbə” meydanına düşdüm. Su maşınları gələnə qədər oralarda veyilləndim. Şəhərin yuxusu və sükutu zədələnməyə başlayanda evə tərəf getmək qərarına gəldim. Şəhərin yuxusu və sükutu nə boyda zədələnmişdisə, mənim darıxmağım da o boyda zədələnmişdi...

Yuxarı qalxanda gördüm ki, o, yenə pilləkanın üstündə oturub, başını da salıb aşağı. Küçədə tək-tük də olsa adamlar peyda olmuşdu, hamısı da tələsirdi. Mənə elə gəldi ki, adamlar ən çox səhər-səhər tələsirlər, bir də axşam üstü; günorta vaxtı demək olar ki, heç kəs tələsmir.

Sakitcə onun böyründən ötüb keçsəydim məni görməyəcəkdi, mən bilən onun tənhalığı hələ zədələnməmişdi. Orasını da fikirləşdim ki, onun beş addımlığından oğurluq ötüb keçmək kişilikdən deyil, axı ilk dəfə rastlaşdığımızın nisbətində o mənim köhnə tanışım idi; gör aradan neçə saat keçmişdi? Mən özümü ona göstərmək istəyirdim ki, başını qaldırdı, məni görən kimi elə bil sevindi və doğrudan da köhnə tanış ərki ilə hal-əhval tutdu:

– Həəə, gəldün qədeş? “Beşmərtəbə”də nə var, nə yox?

Qəfil ağlıma gəldi:

– Beşmərtəbə” altımərtəbə olub, – dedim.

– Yox aaa, – deyib qəşş elədi, – sən aləmsən ki, – dedi, – özüvə görə degilsən aaa, qədeş. Bəri bax...

Hiss elədim ki, sözünü demək üçün mənim ona baxmağımı gözləyir, mən də baxdım.

– Qədeş, heç aduvu da bilmirəm axı.

– Noolsun, – dedim, heç mən də sənin adını bilmirəm.

O, ayağa durub sağ əlini mənə uzatdı:

– Əhmədağa, – dedi.

– Mənim də adım Seyrandı.

Bayaqdan dəfələrlə üzümə baxsa da, onun çox istiqanlı adam olduğunu indi hiss elədim. Biz üzbəüz dayanmışdıq. O, dedi:

– Qədeş, demədün axı nəçüsən... harda işləyirsən?

– “Ulduz” jurnalında şöbə müdiriyəm, – dedim.

– Müxbirsən? – Elə bil ki, peşəmdən narazı qalmışdı.

– Yox, – dedim, – yazıçıyam.

– Kitab yazırsan?

– Hə.

– Qədeş, heç kitabın çıxıb?

– Çıxıb.

– Birinin üstünü yazıb mənə vərərsən?

– Gözüm üstə...

– Ələ, ələ... bu əntiqə oldu ki... Sən məniynən dost olsan... qədeş, Kitabın üstünə bələnçiyinə yazarsan də, öyretmey olmasın, yazarsan ki, dostum Əhmədağaya yadigar vərrəm”, yaxşı qədeş?

– Baş üstə, – dedim.

– Başın güllər üstündə... Səni görən kimi bildim ki, oxumuş adamsan... mən külbaş oxumadım dəə, hövsələm çatmadı... Qədeş, nə yazırsan?

– Hekayə... povest... roman da yazmışam.

– Qədeş, öyretmey olmasın “nivezuçi” adamlardan yazginən, onda kitablaruvu çox adam oxuyar. Gün ki, “nivezuçi” adam çoxdu dünyada.

– Baş üstə, – dedim, – yaxşı yadıma düşdü...

– Mədinə xalanın oğlunu deyirsən? – Sözümü kəsdi.

– Yox, – dedim, – Əhmədağa inanırsan, mənim bir romanım var, “Daş evlər”, o kitabda qəhrəmanlarımdan birinin adı bilirsən nədi?

– Nədü?

– Əhmədağa.

– De, sən öl...

– Özüm ölüm.

– Ələ, qədeş, bu lap əntiqə oldu ki... Dost-aşnaya göstərib deyərəm ki, gözüvüzə su verin, mənnən yazıb... Hindü,, nə vaxt getirib gəlirsən kitabı?

– Saat onda, burda...

– Əntiqə, – dedi, – əntiqə, – sonra da saatına baxıb dedi, – həə, deməli dörd saatdan sonra... Əntiqə...

Sağollaşıb beş-on addım aralanmışdım ki, arxadan məni səslədi:

– Qədeş, diyanginən, yadıma düşdü.

– Nəə?

– Mədinə xalanın oğlunun adı Ziyadı, Ziya. Qedeş, – o mənə tərəf gəldi, – hindü de görüm sizin kimi adamlara nə deyillər?

– Hə... ziyalı, – dedim.

– Halaldu sənə, qədeş, əjdahasan mən ölüm... birdən yaduma düşdü eee...

– Tanış olduğum müddətdən bəri onunla üçüncü dəfə sağollaşıb evə qayıtdım, sakitcə içəri girib yerimə uzandım.

İshaq İbrahimov heykəlli, cüssəli, ağır adam idi. Adolf Hitlerlə arası dəyəndən sonra əleyhinə gedib ona qarşı vuruşub – yəni ikinci dünya müharibəsinin iştirakçısı olub, ordenləri, medalları da var. Hitler də kinli adam olduğuna görə İshaq müəllimin bir ayağını güllələyib, onu əlil eləmişdi. O da Hitlerin acığına əsasız-filansız yeriyirdi – əziyyət olsa da. Onun dünya ədəbiyyatından elədiyi tərcümələr əvəzsizdi. Radioda da işləmişdi. Muğamlarımızın zəlili idi. Yazıçıların Şüvəlandakı Səməd Vurğun adına yaradıcılıq evində, ikiotaqlı lüksdə yaşayırdı. Gecələr tək qalanda işıqları söndürüb şam işığında muğamlara qulaq asmağı çox sevirdi – dəfələrlə şahidi olmuşam. Ölçülü-biçilli adam deyildi – azad idi, azad da görünürdü. Əruzu da gözəl bilirdi, muğamı da: hansı hissədən sonra nə gəlir, adları nədi və s. Ömrünün ahıl vaxtında şeir yazmağa başlamışdı. Kefi durulanda “Sinc” adlı şeirini cavanlıq şövqü ilə oxuyub rahatlaşardı. Cavanların dostu olduğuna görə hər yerdə, müxtəlif məqamlarda onları müdafiə eləməkdən çəkinməzdi. Bəzi obyektiv və subyektiv səbəblərə görə Yazıçılar İttifaqında da son sözü İshaq müəllim deyirdi. Balaca uşaqları çox sevirdi və özünəbənzər ahıllar haqqında da fikri müsbət idi. Yayda yazıçılar öz balaları, nəvə-nəticələri ilə Şüvəlan yaradıcılıq evində istirahət eləyəndə, İshaq müəllim xoşuna gələn uşaqlarla dostluq eləyər, işdən yaradıcılıq evinə qayıdanda onlara oyuncaqlar, müxtəlif hədiyyələr alardı. Bir dəfə də mənim o vaxt dörd yaşı olan Orxanıma uzaqdan idarə olunan çox qəşəng bir uşaq maşını almışdı. Orxan da şellənə-şellənə uşaqları başına yığıb maşınını və özünü göstərirdi. İshaq müəllimin bu humanist addımına isə Orxanım “naxələf” çıxmışdı. Belə ki, uşaqlar Orxandan soruşanda ki, bu maşını hardan almısan, kim alıb, o, demişdi:

– İshaq baba alıb – və barmağı ilə aralıdakı oturacaqda əyləşən İshaq müəllimi göstərərək, onu bir maşın qiymətinə “satmışdı”. Uşaqlar da, eləmə tənbəllik İshaq müəllimin üstünə yüyürüb onu dövrəyə alandan sonra ayaqlarını yerə çırpa-çırpa:

– İshaq baba, biz də Orxanın maşınından istəyirik, bizə də al də, noolar...

Sabah günortadan sonra gördüm ki, İshaq müəllim yaradıcılıq evinin qabağındakı fontanın qabağında uşaqlara maşın paylayır. Yeri gəlmişkən deyim ki, İshaq müəllim Yazıçılar İttifaqında da maşın işlərinə baxırdı, onun mübarək imzası olmadan heç kəs maşın ala bilməzdi. Orxana oyuncaq maşın bağışlayandan bir müddət sonra mənə də Yazıçılar İttifaqının fondundan maşın almaq üçün verilən məktubu İshaq müəllim imzalamışdı. İshaq müəllim ümumittifaq ( yazıçılar ittifaqını nəzərdə tuturam) əhəmiyyətli bir kişi idi. Məclisdə onun ümumittifaq əhəmiyyətinin dairəsi dəfələrlə geniş olurdu; belə ki, biz gənclərlə oturanda hesabı həmişə özü verərdi, bir adama da əlini cibinə salmağa icazə verməzdi. Əlimizi cibimizə salsaydıq, neyləyəcəkdik ki? Heç nə... Hamımızın cibi bir yerdə onun “pistonçik”inə dəyməzdi. Bunu İshaq müəllim də yaxşı bilirdi, biz də – arada mütləq şəffaflıq vardı.

...Saat on ikiyə on dəqiqə qalmış bilirsiniz də hardaydım – Yazıçılar İttifaqında, İshaq İbrahimovun qapısının ağzında! Dəqiqələri sayırdım ki, düz on ikidə girim içəri. Qol saatım yarım dəqiqə o yan-bu yan eləyirdi, onu da Kreml vaxtı ilə düzəltmişdim ki, işin içindən iş çıxmasın. Vaxt tamam olan kimi qapını üç dəfə döyüb cavab gözləmədən keçdim içəri. Verdiyim salama yiyə çıxan olmadı; İshaq müəllim əlindəki sənədi çox diqqətlə oxuyurdu. Deyəsən, heç mənim içəri girməyimi də hiss eləməmişdi, ya da vecinə deyildi. Sənədin növbəti vərəqinə keçdi, bir az da oxuyandan sonra təzədən əvvəlinə qayıdıb burnunun üstünü qaşıdı, sonra sənədi ehmalca stolun üstünə atıb üzümə belə baxmadan sağ tərəfdəki telefonun dəstəyini qaldırıb nömrə yığdı. Hara zəng eləmişdisə, o dəqiqə götürdülər. İshaq müəllim dedi:

– Nooldu? Yaxşı bir az tez ol, – dəstəyi üstünə qoyub stolun siyirməsini çəkdi, nəsə axtardı və deyəsən axtardığını da tapmayıb, – gözlə, – dedi.

– Çöldə gözləyim, İshaq müəllim? – Gözləmə məkanını dəqiqləşdirmək istədim.

O, üzümə baxıb yavaş-yavaş gülümsədi, gülümsədi və gülümsədikcə də gözümün qabağında dəyişib oldu mənim bayaqdan abzas-abzas tərifləyib təqdim elədiyim İshaq İbrahimov. İri eynəyinin arxasından məni süzüb dedi:

– Sən bizim İsməti hardan tanıyırsan?

– Beş-altı il bundan qabaq təzə “İnturist”də tanış olmuşuq, – dedim, – restoranda...

Qapı açıldı. Mən Yazıçılar İttifaqına qədəm basandan bu günə qədər orda makinaçı işləyən Tutu xanım içəri girdi, əlindəki kağızı İshaq müəllimə verdi, sonra da üzümə baxa-baxa yüngülvari gülümsəyib otaqdan çıxdı. Tutu xanım otaqdan çıxan kimi İshaq müəllim oturduğu yerdə ləngər vurub ayaq üstə durdu, sağ əlini mənə uzadıb:

– Təbrik eləyirəm, – dedi, – ala, bu da sənin əmrin.

Gözlərimə inanmayandan sonra qulaqlarıma heç inanmadım:

– Çox sağ olun, İshaq müəllim, – dedim, – Allah sizə...

O sözümü kəsdi, qapıya tərəf baxıb dedi:

– Qapını bağlayarsan? – Elə dedi ki, guya xahiş eləyir.

Durub qapını bağladım, qayıdıb yerimdə oturdum. İshaq müəllim dedi:

– O termosu mənə verərsən? – Xahiş elə belə olur da...

Termosu ona verib yerimdə oturdum. Burasını yazmalıyam, çünki heç də hər şey əvvəlkilər kimi olmadı. O, bir stəkan götürüb dibindən iki barmaq yuxarı süzdü:

– Səni təbrik eləyirəm, – dedi və içdi.

Onun bu təkbaşınalığını başa düşməsəm də, xoşuma da gəldi. Həssas İshaq müəllim də bunu duyub dedi:

– Axşam saat dörddə aşağıda görüşərik... gedək səni yuyaq.

– Mən yuyaram, – dedim.

– Sənin yuduğun nə olacaq ki?.. O, gülümsədi, – get, Yusif Səmədoğlu səni gözləyir, danışmışam. Sənin bəxtindən, hardan gəlirmişsə, bu gün işə bir balaca tez gəlib... get.

– Baş üstə, – deyib ayağa durdum.

– Saat dörddə... Vidadini də taparsan...

Qəsdən soruşdum:

– Hansı Vidadini?

İshaq müəllim də qəsdən cavab verdi:

– Vidadi Babalını...

“Ulduz” jurnalının redaksiyası yazıçılar ittifaqı ilə bəstəkarlar ittifaqının arasında, birinci mərtəbədə yerləşirdi. Yusif Səmədoğlunun – baş redaktorun kabineti içəri girəndə sağ tərəfdə idi. Otağının böyük pəncərəsi 26-lar bağına (indiki Sahil) baxırdı. Mən içəri girəndə Yusif Səmədoğlu açıq pəncərənin qabağında dayanıb küçəyə baxa-baxa siqaret çəkirdi. Proses uzanırdı, deyəsən təzə yandırmışdı. O, siqareti kötüyünə qədər sümürüb külqabına basmaq istəyəndə məni görüb təəccüblə dedi:

– Sizə nə lazımdı?

– Mən Seyran Səxavətəm, İshaq müəllim...

– Hə, hə... Seyran sənsən? Elə bil səni hardasa görmüşəm. O, məni dəfələrlə görsə də, tanımırdı, bilmirdi ki, mən kiməm. Adımı bəlkə də eşitmişdi, bəlkə də heç eşitməmişdi – dəqiq bir söz deyə bilmərəm. Ancaq nə vaxt salam vermişəmsə, cavab verib.

– Əyləş, – dedi və oturduğu yerdəncə Sabir Azərini çağırdı. Redaksiyanın yeri elə idi ki, arakəsmələrlə bölünmüşdü və bu arakəsmələr tavana gedib dirənmirdi, ona görə biz bir-birimizi elə oturduğumuz yerdə çağıranda o tərəfdə eşidilirdi.

Sabir Azəri baş redaktorun müavini idi. O, içəri girən kimi Yusif müəllim dedi:

– Tanış ol, Seyran Səxavətdi, – məni göstərdi.

Sabir Azəri gülümsəyib dedi:

– Seyranı çoxdan tanıyıram... “Ədəbiyyat-incəsənət” qəzetində işləyir də.

– Deyirəm də, hardasa görmüşəm, – dedi, mənə baxıb əlavə elədi, – Seyran daha “Ədəbiyyat və incəsənət”də işləmir. Bizdə işləyir, özü də nəsr şöbəsinin müdiri, apar buna yerini göstər... Təbrik eləyirəm! – Əl verib soyuq-soyuq gülümsədi, ya da mənə elə gəldi, bilmirəm...

Qarşılama mərasimi məni açmadı və çox tez də sorulub getdi. Stolumun üstündə qalaqlanmış qovluqları açıb baxır, janrlara görə ayırıb siyahıya alırdım. Bu proses köhnə işçilərin gülümsəyərək qımışmaları ilə müşayiət olunurdu. Yusif Səmədoğludan başqa işçilərin hamısı məni tanıyırdı və çoxusu ilə də rus demiş “çaşka-loşka” idim.

 

(Ardı gələn şənbə sayımızda)

 

 

Seyran SƏXAVƏT

 

525-ci qəzet.- 2011.- 10 sentyabr.- S.26.