İshaq ibn İbrahim Əbu Tahir Günətay
Xanzad
Oxuculara təqdim olunan bu parça Seyran
Səxavətin “Qaçhaqaç” romanının ikinci
kitabının birinci hissəsindəndir. Əsərlə
bütövlükdə “Azərbaycan” jurnalının
yaxın nömrələrində tanış ola bilərsiniz.
On ilə
yaxın “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində
işlədim. Bir gün eşitdim ki, “Ulduz” jurnalında nəsr
şöbəsinin müdiri yeri boşalır. Mirzə
İbrahimov artıq yazıçılar ittifaqının sədri
deyildi, ona görə də başqa yol tapmalı idim. Bu
cür məsələlərə isə ittifaqın katibi,
unudulmaz İshaq İbrahimov baxırdı. Məni elə-belə
tanısa da, bir dəfə ona yaxşılığım
keçmişdi. Ancaq buna arxayın olmaq olmazdı.
Yaxşılıq deyəndə ki... əslində hamıya
yaxşılığı o eləyirdi, evi, maşını,
bağı olmayan ittifaq üzvlərinə o kömək
eliyirdi. Ancaq bəzən elə də olur ki, adam özünə
xırda bir məsələdə kömək eliyə bilmir,
aciz qalır, bax, mən bu vəziyyətdə ona kömək
eləmişdim.
...
Kabinetinin qarşısında dayanan İshaq müəllim məni
görən kimi dedi:
– Sən
Seyransan?
– Hə...
– dedim.
– Keç
içəri, – dedi və özü də qabağa
düşdü.
İshaq
müəllim yerini rahatlayandan sonra dedi:
– Dur
qapını bağla.
Bağladım.
– O termosu ver
mənə...
Verdim. Elə
bildim ki, çay içmək istəyir. İki armudu stəkana
süzdü, gördüm buğlanmır.
–
Konyakdı... yaxşısından, götür görək.
– Mən
içən deyiləm. – O boyda kişiyə
qırmızı yalan dedim.
– İçən
deyilsən? – çox qəribə bir təbəssümlə
üzümə baxdı.
– Yox, – dedim.
– Neynək...
heç vaxt içməmisən?
– Yox, –
sözümün üstə bərk durmuşdum.
– Neynək...
içən deyilsən, lap yaxşı, ancaq bu gündən
oldun içən, götür, – dedi.
Götürdüm.
Stəkanları toqquşdurmadan dedi:
– Sağ ol.
İçdi,
mən də qoşuldum ona.
İshaq
müəllim stəkanı yerə qoyub dedi:
– Elə
içdin ki. elə bil neçə ildi bu işə
baxırsan, – deyib gülümsədi, – deyillər qoçaq
oğlansan.
– Məən?
– Hə, sən,
– dedi, – bəri bax, sənə bir işim düşüb.
Yüz faiz
inandım ki, bu kişi mənnən məzələnir. Necə
yəni “sənə bir işim düşüb?”
Hamının işini bu düzəldir, bu da...
İshaq
müəllim mənnən beş-altı yaş kiçik
olan bir əməkdaşının adını mənə
deyəndən sonra soruşdu:
– Onu tanıyırsan
də...
– Bəli.
– Bu
oğraş mənnən üç yüz manat borc alıb,
mənə demişdi ki, bir həftədən sonra qaytaracam...
yeddi ay keçir üstündən, hələ xəbər
yoxdu. O pulu onnan ala bilərsən? – İri gözlərini sifətimə
zillədi.
–
Çalışaram, – dedim, ayağa durdum, – mən getdim.
– Hara?
– Pulu
almağa.
İshaq
müəllimin otağından çıxıb onu tapdım.
Uzun, enli dəhlizin pəncərəsinin qabağında
dayanıb siqaret çəkirdi. Ona yaxınlaşıb
salamsız-kəlamsız dedim:
– Bura
neçənci mərtəbədi?
–
Üçüncü.
– Dəqiq
bilirsən?
– Dəqiq, –
dedi.
– İndi
qulaq as, – dedim, – sənə bir həftə vaxt verirəm, əgər
İsaq müəllimin pulunu qaytarmasan səni bu
üçüncü mərtəbədən təpəsi
üstə buraxacam aşağı, bildin?!
– Üç
gündən sonra qaytararam, – dedi.
– Özü
də pulu mənə gətirib verərsən, o səni
görmək istəmir.
– Oldu, oldu,
arxayın... – dedi.
Üç
gün keçməmiş pulu gətirib mənə verdi,
cibimə qoyub fit çala-çala yazıçılar
İttifaqına gəldim. Qapını döyüb içəri
girən kimi elə bir sifət aldı ki, tanımalısı
qalmamışdı, elə bil mənə mühüm
tapşırıq verən bu deyildi, dedi:
– Səni
çağırmışam? – bozara-bozara soruşdu.
– Yox, – dedim.
– Bəs onda
xeyir ola?
– İshaq
müəllim, mənə tapşırıq vermişdiniz, –
dedim.
– Mən sənə
heç bir tapşırıq verməmişəm.
Cibimdəki
üç dənə şax, alagöz yüzlüyü
çıxarıb stolun üstünə qoyanda o,
başını bulaya-bulaya gülümsəyib dedi:
– Əə,
sən nə qoçaq oğlansan! Qapını bağla!
Bağladım.
– Termosu bəri
ver.
Verdim.
Bundan sonra nə
baş verdiyini yəqin ki, bilirsiniz – ona görə də
yazmıram.
– Doğrudan
sən qoçaq oğlansan, – sonra pulu saydı, üstündən
bir yüzlük götürüb mənə uzatdı, – al, sənə
halaldı, – dedi və nə qədər, özü də
ürəkdən, təkid eləsə də götürmədim.
İshaq
müəllim ümidlə dolu iri gözlərini mənə
zilləyib dedi:
– Qoçaq
oğlan, bir nəfərdə də iki yüz manatım var,
onu da alsan...
– Kimdi? –
Ürəklənmişdim, hətta onun sözünü kəsdim,
axı ortada nəticə var idi.
– Abbas Abdulla,
– dedi, – ikicə yüz manat.. – iki barmağını mənə
göstərdi, – niyə bikeflədin?
– İshaq
müəllim, bax o gədədən pulunuzu aldım verdim,
çox sağ olun, siz də mənim bu əziyyətimi
yüz manat həcmində qiymətləndirdiniz. Ancaq Abbas məsələsi
zülüm işdi... Əgər mən onnan o pulu alsam, gərək
siz də o gədədən aldığım pulu da Abbasdan
alacağım pulun üstünə qoyub mənə
qaytarasınız, çünki çox ağır işdi,
zəhmət haqqı sizə sərf eləməz...
İshaq
müəllim nə təhər güldüsə inanın
ki, yazıçılar ittifaqının bütün əməkdaşları
onun səsini eşitdi. O, hətta eynəyini
çıxarıb gözlərinin bulağını sildi,
rahatlaşandan sonra dedi:
– Onda belə
danışaq... saat dörddə, – saatına baxdı, –
aşağıda məni gözlə, gedək bu işi yuyaq...
Vidadini də taparsan...
– Hansı
Vidadini? – Bu sualı deyəsən qəsdən verdim.
– Vidadi Məmmədovu,
dostumdu... Yaxşı get, işim çoxdu, gecikməyin,
dörddə aşağıda.
Bir neçə
ildən sonra Abbas Abdulla mənim gözümün
qabağında həmin o iki yüz manatı İshaq müəllimin
oğlunun toyuna saldı. Mən soruşanda ki, Abbas, nə
çox pul saldın, çünki o vaxt iyirmi beş manat ən
yüksək hədd idi, o dedi:
– İshaq
müəllimə borcum vardı, qaytarırdım.
– Mənəvi
borc?.. – Mən özümü bilməməzliyə vurdum.
– Nə mənəvi
borc? İndi mənəvi borc var? kişidən borc
almışdım, pul... indi də qaytardım, canım
qurtardı.
– İshaq
müəllimin canı?
– Elə onun
da canı qurtardı, mənim də.
Bax, İshaq
müəllimə yaxşılığım keçib deyəndə
bunu nəzərdə tuturdum. Ancaq bilmirəm ki, bu
yaxşılığım məni “Ulduz” jurnalında nəsr
şöbəsinin müdiri qoymaq üçün bəs eliyərdi,
yoxsa yox – bilmirdim. İshaq müəllimə “xod”
axtarırdım və axtara-axtara Nərimanovun heykəlinin
arxasında yerləşən arkalı binada yaşayan İsmət
Axundovun yanına gedib çıxdım. O, məni çox
yaxşı qarşıladı, dərdimi dedim, dərmanımı
aldım. O, yarım saat müddətində İshaq
İbrahimovla telefonla danışıb məsələmi həll
elədi – yaxın qohum idilər, münasibətləri də
çox yaxşı idi.
İsmət
Axundov telefonun dəstəyini üstünə qoyub təəccüblə
üzümə baxdı:
– Deyir, Seyranı
yaxşı tanıyıram, qoçaq oğlandı, sabah saat
on ikidə olsun yanımda, əmrini verdirim.
Mənə
dünyanı bağışlayan İsmət Axundov o vaxt rəssamlar
ittifaqında bədii fondun əvəzolunmaz direktoru idi və
ölkəmizin ən imkanlı, karlı adamlarından biri
idi. Onu da deyim ki, “Qaraca qız” filmində bəy
qızının rolunu İsmət Axundovun qızı
oynayır.
İsmət
Axundov bu şad xəbəri mənə verəndə
gündüz saat üç idi. Sabah saat on ikiyə düz
iyirmi bir saat vardı. İshaq İbrahimovun
razılığından sonra qanadlandım uçmağa,
“Ulduz” jurnalının qapısını açmağa. O gecə
səhərə qədər, ilan vuran yatdı, mən yata
bilmədim. Hətta gözlərimi yumub minə qədər
saydım, kar vermədi – beş yüz də gəldim
üstünə, xeyri olmadı. Sakitcə yerimdən
qalxıb geyindim ki, arvad görməsin. Qapını
yavaşca örtüb küçəyə
çıxdım, qu desəydim qulaq tutulardı, bir ins-cins
gözümə dəymirdi. Bütün şəhər
yatmışdı, cırtdan oyaq idi. Heç vaxt gecənin bu
vaxtı şəhərlə təkbətək, üzbəüz
qalmamışdım. Şəhərin paytaxt boyda sükutu
adamı vahiməyə salırdı. Həmişə
vaxtlı-vaxtsız buralarda veyillənə-veyillənə
sümsünən itlər də, şəhərin yuxusunu
başının altına qoyub istirahət eliyirdilər,
görünmürdülər. Bu sükut nə qədər
ağır, böyük olsa da, istəsəydim təkbaşına,
bir anın içində onu pozardım; ya fit
çalardım, ya da ki, həmişə sevə-sevə
zümzümə elədiyim xalq mahnısının ikicə
misrasını dilimə gətirərdim: “Yeri, yeri qurbanın
olum, Gəl pəri, qurbanın olum...” Ancaq olmazdı, hiss eləyirdim
ki, addımlarımı da sükutun həssaslığına
uyğunlaşdırmışam – ayaqqabılarımın səsi
çıxmırdı, elə bil ayaqyalın idim.
Ayaqyalın olduğuma o qədər inandım ki, yerə
baxa-baxa gedirdim – birdən ayağıma tikan –zad batar. Ancaq
şəhər yerində, asfaltın üstündə tikan nə
gəzirdi, bu ayağını qoruma instinqdindən başqa
bir şey deyildi, öz də janrına görə “Kənd
instinqi” idi, çünki şəhərdə
başıaçıq gəzsələr də heç kəs
ayaqyalın gəzmirdi.
Bakının
dəli-dolu küləyi də şəhərin sükutu ilə
qucaqlaşıb yatmışdı. Səs-küysüz şəhər
ölüdü. Ancaq şəhər ölməmişdi, ya
dincəlib yorğunluğunu canından
çıxarırdı, ya da ona “narkoz” vermişdilər, təsiri
gedən kimi yenə durub səsini başına atacaqdı.
Bir an ayaq
saxlayıb şəhərin sükutuna qulaq kəsildim ki, bəlkə
nəsə eşitdim, ancaq bu cəhdim də qəzaya
uğradı. Şəhərin sükutu işıqlı idi
və bu da mənə qəribə gəlirdi; işıqda
sükut bütün dözülməzliyi, ağırlığı
ilə görünürdü – heyif deyil qaranlığa
bürünmüş sükut – heç nə görmürsən
və tez də barışırsan. Həm də bu ana qədər
həmişə mənə elə gəlirdi ki, işıq
sükutun qənimidi, hazırkı vəziyyətdə isə
əksinə idi. Qısası, görünən sükut bic
doğulmuş uşaq kimi bir şeydi...
İçimdə
zərrə qədər ümidim olmasa da, ürəyimdən
keçdi ki, paytaxtın lap o başında olsa da, bir xoruz
banlasın. O an inandım ki, əgər xoruz banlasa adamlar,
maşınlar hərəsi bir tərəfdən sükutu
söküb-dağıdar və şəhər səs-küy
toz-dumanına bürünər. Ancaq şəhərdə
xoruzlar ya banlamır, ya da gün günortadan əyiləndən
sonra səsləri çıxır ki, bunu da özlərindən
başqa kimsə eşitmir.
İçim
sevinclə elə dolub daşırdı ki, gözlərimdən
tökülürdü. Hamını bu sevincimə şərik
etmək istəyirdim, ancaq “şəriklərim” yatmışdı.
Yuxunun bal vədəsi idi, onlara toxunan olsaydı
şanıların arı boyda deşikləri zəhər
damardı. Arvadı ona görə “şərik” götürmədim
ki, düşər-düşməzi olar, əmrimi alım
sonra. Ancaq hamıdan çox o sevinəcəkdi, sizə
havayı gəlməsin, maaşım da yetmiş manatdan yüz
səksənə qalxacaqdı və təbii ki, mən də
arvadın gözündə qalxacaqdım.
Hələ səhərin
gözünün açılmağına çox,
günorta saat on ikiyə isə daha çox qalırdı.
Yaşadığımız məhləyə ən yaxın
tindən sola dönüb “Beşmərtəbə”yə tərəf
enmək istədim. Mənə elə gəlirdi ki, səhəri
orda gözləsəm darıxmaram; axı, bütün
zamanların sayılıb-seçilən kişisi,
qarabağlı balası Füzuli də orada idi...
Tini sola
buruldum, sağdan birinci ikimərtəbəli evin küçəyə
açılan qapısının ağzında, pillələrin
üstündə qırx-qırx beş yaşlarında, idman
şalvarı və qolsuz mil-mil köynək geymiş bir
kişi oturmuşdu, başını aşağı salıb
dizinin üstündəki göyərçini
sığallaya-sığallaya şəhər kimi susurdu. O, məni
görmürdü. Göyərçini üzü bərabərində
qaldırıb xeyli göz-gözə dayanandan sonra
dodaqlarına yaxınlaşdırdı, ya göyərçinin
tüklü üzündən öpürdü, ya da onun
qulağına nəsə pıçıldayırdı –
ikisindən biri idi, başqa hərəkətin yeri yox idi. Nədənsə
o anda mənə elə gəldi ki, bu adam quş dili bilir. O,
göyərçinin qulağına quş dilində
üzün bir cümlə pıçıldayıb
başını qaldıranda onun qarşısından
keçirdim. Məni gördü. Əlimi göyə
qaldırdım, yəni salam. Ona elə gəldi ki, mən
göydən düşdüm. Təəccüblənib
gözlərini döyə-döyə dedi:
– Qədeş.
Şəhərin
sükutu məni selbə kimi necə tutmuşdusa, mən yenə
səsimi çıxarmadım, ancaq dayandım, yəni ki,
eşidirəm.
– Qədeş,
dilün var?
İstədim
bu tanımadığım adama çıxarıb dilimi
göstərəm, yəni ki, var. Ancaq fikrimdən vaz
keçdim, ona yaxınlaşıb sakitcə:
– Var, – dedim.
– Bəs onda
salamı nöş Brejnyev kimi verirsən, əlivi yellədirsən?
Pillələrinin
üstündə oturduğu ikimərtəbəli binanı
göstərib astaca dedim:
– Camaat
yatıb axı.
– Hərü,
yalan deyirsən bəgəm. Mənə bax, sən də mənim
kimi təksən?
– Sən niyə
tək olursan ki, göyərçin... – dedim.
– Yalan deyirsən
bəgəm... sən panyətkəli oğlana oxşayırsan
haa, xoşum gəldi... məniynən bir az otur də... –
deyib, oturduğu pilləkanın kənarına çəkilib
böyründə mənə yer göstərdi.
Özüm də
bilmədən keçib onun böyründə əyləşdim.
O, çevrilib üzümə diqqətlə baxandan sonra dedi:
– Qədeş,
oxumuş adama oxşayırsan ha...
– Hə... –
dedim.
– Belə
baxıram, deyəsən on il oxumusan, – üzümə
baxdı.
– Oxumuşam,
– dedim.
– On il oxumaq
da hər kişinin işi dögül haa... on il eee... mənim
hösələm çatmadu, cəmi altı il... sənə
halaldu...
– Sağ ol, –
dedim.
– Damda da
göyərçinlərim var... baxmaq istəyirsən? Bilirsən
nə əntiqə quşlardu?
– Sağ ol,
–dedim.
– Qədeş,
soruşmaq ayıb olmasın, gecənin bu vaxtı, –
çönüb yenə diqqətlə üzümə
baxdı, – bağışdaginən ha...
– Elə evdə
darıxdım, çıxdım havaya... – dedim.
– Qədeş,
bilirsən ki, aaa, darıxan adamın pisi olmaz? Mən də
darıxdım, çıxdım oturdum burda. Hər gecə
burdayam, darıxsan...
Onun sifətində
özgəsinin qapısında çöküb oturmuş
adamın inamsızlığı, narahatlığı
vardı; elə bil kimsə indicə gəlib ona deyəcəkdi
ki, burda niyə oturmusan, dur rədd ol. Küçədə
heç kəsin, heç bir gediş-gəlişin
olmadığını dəqiq bilsə də, tez-tez ətrafına
boylanır, başını bulayıb elə bil ki, nəyəsə
etiraz eliyirdi.
– Qədeş,
sənin kimi adamlara nə deyillər? – Üzümə
baxıb gözlərini döyə-döyə cavab gözləyirdi.
– Başa
düşmədim, – deyib mən də onun üzünə
baxdım.
– Ələ,
qonşumuzun oğlunun adı da ələnçiynədü
eee, Mədinə xalanın oğlu.
– Vallah,
başa düşmədim... – dedim.
– Ələ,
savadlı adamlara nə deyillər?
– Savadlı
adam...
– Yox, – etiraz
elədi, başqa söz var ee, – göyərçinin üzünə
baxdı, elə bil sualına ondan cavab gözləyirdi,
çünki özünnən də, mənnən də əli
üzülmüşdü, – hindü yadıma düşər,
deyərəm. Mədinə xalanın oğludu eee.
– Mən
gedim? – Onun üzünə elə baxdım ki, guya onnan icazə
istəyirəm və o, yox desəydi qaxılıb oturacaqdım
yerimdə.
– Bizi tək
qoyursan? – Göyərçini sığallaya-sığallaya
üzümə baxdı, deyəsən getməyimi istəmirdi.
– Gedim bir az gəzim,
– deyib ayağa durdum.
– Məsləhət
özüvündü, – tez razılaşdı.
Mən onunla
sağollaşıb bir neçə addım
aralanmışdım ki, arxadan səsi eşidildi:
– Qədeş,
heç demədün harda yaşayırsan.
– Əbilov
klubunun yanında, – dedim.
– Nə
yaxşı... – elə sevindi ki, elə bil Mədinə
xalanın oğlunun adı yadına
düşmüşdü.
Mən
aşağı düşə-düşə fikirləşdim
ki, arvad yuxudan ayılıb görsə ki, yoxam dəli olacaq,
deyəcək bu kişi hara qaçıb. Bir anlığa
geri qayıtmaq istəsəm də fikrimdən dönüb
“Beşmərtəbə” meydanına düşdüm. Su
maşınları gələnə qədər oralarda veyilləndim.
Şəhərin yuxusu və sükutu zədələnməyə
başlayanda evə tərəf getmək qərarına gəldim.
Şəhərin yuxusu və sükutu nə boyda zədələnmişdisə,
mənim darıxmağım da o boyda zədələnmişdi...
Yuxarı
qalxanda gördüm ki, o, yenə pilləkanın
üstündə oturub, başını da salıb
aşağı. Küçədə tək-tük də
olsa adamlar peyda olmuşdu, hamısı da tələsirdi. Mənə
elə gəldi ki, adamlar ən çox səhər-səhər
tələsirlər, bir də axşam üstü; günorta
vaxtı demək olar ki, heç kəs tələsmir.
Sakitcə
onun böyründən ötüb keçsəydim məni
görməyəcəkdi, mən bilən onun tənhalığı
hələ zədələnməmişdi. Orasını da
fikirləşdim ki, onun beş addımlığından
oğurluq ötüb keçmək kişilikdən deyil,
axı ilk dəfə rastlaşdığımızın nisbətində
o mənim köhnə tanışım idi; gör aradan
neçə saat keçmişdi? Mən özümü ona
göstərmək istəyirdim ki, başını
qaldırdı, məni görən kimi elə bil sevindi və
doğrudan da köhnə tanış ərki ilə hal-əhval
tutdu:
– Həəə,
gəldün qədeş? “Beşmərtəbə”də nə
var, nə yox?
Qəfil
ağlıma gəldi:
– Beşmərtəbə”
altımərtəbə olub, – dedim.
– Yox aaa, –
deyib qəşş elədi, – sən aləmsən ki, – dedi,
– özüvə görə degilsən aaa, qədeş. Bəri
bax...
Hiss elədim
ki, sözünü demək üçün mənim ona
baxmağımı gözləyir, mən də baxdım.
– Qədeş,
heç aduvu da bilmirəm axı.
– Noolsun, –
dedim, heç mən də sənin adını bilmirəm.
O, ayağa
durub sağ əlini mənə uzatdı:
– Əhmədağa,
– dedi.
– Mənim də
adım Seyrandı.
Bayaqdan dəfələrlə
üzümə baxsa da, onun çox istiqanlı adam
olduğunu indi hiss elədim. Biz üzbəüz
dayanmışdıq. O, dedi:
– Qədeş,
demədün axı nəçüsən... harda işləyirsən?
– “Ulduz”
jurnalında şöbə müdiriyəm, – dedim.
– Müxbirsən?
– Elə bil ki, peşəmdən narazı qalmışdı.
– Yox, – dedim,
– yazıçıyam.
– Kitab
yazırsan?
– Hə.
– Qədeş,
heç kitabın çıxıb?
–
Çıxıb.
– Birinin
üstünü yazıb mənə vərərsən?
–
Gözüm üstə...
– Ələ,
ələ... bu əntiqə oldu ki... Sən məniynən
dost olsan... qədeş, Kitabın üstünə bələnçiyinə
yazarsan də, öyretmey olmasın, yazarsan ki, dostum Əhmədağaya
yadigar vərrəm”, yaxşı qədeş?
– Baş
üstə, – dedim.
–
Başın güllər üstündə... Səni görən
kimi bildim ki, oxumuş adamsan... mən külbaş oxumadım
dəə, hövsələm çatmadı... Qədeş,
nə yazırsan?
– Hekayə...
povest... roman da yazmışam.
– Qədeş,
öyretmey olmasın “nivezuçi” adamlardan yazginən, onda
kitablaruvu çox adam oxuyar. Gün ki, “nivezuçi” adam
çoxdu dünyada.
– Baş
üstə, – dedim, – yaxşı yadıma düşdü...
– Mədinə
xalanın oğlunu deyirsən? – Sözümü kəsdi.
– Yox, – dedim,
– Əhmədağa inanırsan, mənim bir romanım var,
“Daş evlər”, o kitabda qəhrəmanlarımdan birinin
adı bilirsən nədi?
– Nədü?
– Əhmədağa.
– De, sən
öl...
– Özüm
ölüm.
– Ələ,
qədeş, bu lap əntiqə oldu ki... Dost-aşnaya göstərib
deyərəm ki, gözüvüzə su verin, mənnən
yazıb... Hindü,, nə vaxt getirib gəlirsən kitabı?
– Saat onda,
burda...
– Əntiqə,
– dedi, – əntiqə, – sonra da saatına baxıb dedi, – həə,
deməli dörd saatdan sonra... Əntiqə...
Sağollaşıb
beş-on addım aralanmışdım ki, arxadan məni səslədi:
– Qədeş,
diyanginən, yadıma düşdü.
– Nəə?
– Mədinə
xalanın oğlunun adı Ziyadı, Ziya. Qedeş, – o mənə
tərəf gəldi, – hindü de görüm sizin kimi adamlara
nə deyillər?
– Hə...
ziyalı, – dedim.
– Halaldu sənə,
qədeş, əjdahasan mən ölüm... birdən yaduma
düşdü eee...
–
Tanış olduğum müddətdən bəri onunla
üçüncü dəfə sağollaşıb evə
qayıtdım, sakitcə içəri girib yerimə
uzandım.
İshaq
İbrahimov heykəlli, cüssəli, ağır adam idi. Adolf
Hitlerlə arası dəyəndən sonra əleyhinə gedib
ona qarşı vuruşub – yəni ikinci dünya müharibəsinin
iştirakçısı olub, ordenləri, medalları da var.
Hitler də kinli adam olduğuna görə İshaq müəllimin
bir ayağını güllələyib, onu əlil eləmişdi.
O da Hitlerin acığına əsasız-filansız yeriyirdi –
əziyyət olsa da. Onun dünya ədəbiyyatından elədiyi
tərcümələr əvəzsizdi. Radioda da işləmişdi.
Muğamlarımızın zəlili idi.
Yazıçıların Şüvəlandakı Səməd
Vurğun adına yaradıcılıq evində, ikiotaqlı
lüksdə yaşayırdı. Gecələr tək qalanda
işıqları söndürüb şam
işığında muğamlara qulaq asmağı çox
sevirdi – dəfələrlə şahidi olmuşam. Ölçülü-biçilli
adam deyildi – azad idi, azad da görünürdü. Əruzu da
gözəl bilirdi, muğamı da: hansı hissədən
sonra nə gəlir, adları nədi və s.
Ömrünün ahıl vaxtında şeir yazmağa
başlamışdı. Kefi durulanda “Sinc” adlı şeirini
cavanlıq şövqü ilə oxuyub rahatlaşardı.
Cavanların dostu olduğuna görə hər yerdə,
müxtəlif məqamlarda onları müdafiə eləməkdən
çəkinməzdi. Bəzi obyektiv və subyektiv səbəblərə
görə Yazıçılar İttifaqında da son
sözü İshaq müəllim deyirdi. Balaca uşaqları
çox sevirdi və özünəbənzər ahıllar
haqqında da fikri müsbət idi. Yayda yazıçılar
öz balaları, nəvə-nəticələri ilə
Şüvəlan yaradıcılıq evində istirahət eləyəndə,
İshaq müəllim xoşuna gələn uşaqlarla dostluq
eləyər, işdən yaradıcılıq evinə
qayıdanda onlara oyuncaqlar, müxtəlif hədiyyələr
alardı. Bir dəfə də mənim o vaxt dörd
yaşı olan Orxanıma uzaqdan idarə olunan çox qəşəng
bir uşaq maşını almışdı. Orxan da şellənə-şellənə
uşaqları başına yığıb
maşınını və özünü göstərirdi.
İshaq müəllimin bu humanist addımına isə
Orxanım “naxələf” çıxmışdı. Belə
ki, uşaqlar Orxandan soruşanda ki, bu maşını hardan
almısan, kim alıb, o, demişdi:
– İshaq
baba alıb – və barmağı ilə aralıdakı
oturacaqda əyləşən İshaq müəllimi göstərərək,
onu bir maşın qiymətinə “satmışdı”.
Uşaqlar da, eləmə tənbəllik İshaq müəllimin
üstünə yüyürüb onu dövrəyə alandan
sonra ayaqlarını yerə çırpa-çırpa:
– İshaq
baba, biz də Orxanın maşınından istəyirik, bizə
də al də, noolar...
Sabah
günortadan sonra gördüm ki, İshaq müəllim
yaradıcılıq evinin qabağındakı fontanın
qabağında uşaqlara maşın paylayır. Yeri gəlmişkən
deyim ki, İshaq müəllim Yazıçılar
İttifaqında da maşın işlərinə
baxırdı, onun mübarək imzası olmadan heç kəs
maşın ala bilməzdi. Orxana oyuncaq maşın
bağışlayandan bir müddət sonra mənə də
Yazıçılar İttifaqının fondundan maşın
almaq üçün verilən məktubu İshaq müəllim
imzalamışdı. İshaq müəllim ümumittifaq (
yazıçılar ittifaqını nəzərdə tuturam)
əhəmiyyətli bir kişi idi. Məclisdə onun
ümumittifaq əhəmiyyətinin dairəsi dəfələrlə
geniş olurdu; belə ki, biz gənclərlə oturanda hesabı
həmişə özü verərdi, bir adama da əlini cibinə
salmağa icazə verməzdi. Əlimizi cibimizə
salsaydıq, neyləyəcəkdik ki? Heç nə...
Hamımızın cibi bir yerdə onun “pistonçik”inə dəyməzdi.
Bunu İshaq müəllim də yaxşı bilirdi, biz də
– arada mütləq şəffaflıq vardı.
...Saat on ikiyə
on dəqiqə qalmış bilirsiniz də hardaydım –
Yazıçılar İttifaqında, İshaq İbrahimovun
qapısının ağzında! Dəqiqələri
sayırdım ki, düz on ikidə girim içəri. Qol
saatım yarım dəqiqə o yan-bu yan eləyirdi, onu da
Kreml vaxtı ilə düzəltmişdim ki, işin
içindən iş çıxmasın. Vaxt tamam olan kimi
qapını üç dəfə döyüb cavab gözləmədən
keçdim içəri. Verdiyim salama yiyə çıxan
olmadı; İshaq müəllim əlindəki sənədi
çox diqqətlə oxuyurdu. Deyəsən, heç mənim
içəri girməyimi də hiss eləməmişdi, ya da
vecinə deyildi. Sənədin növbəti vərəqinə
keçdi, bir az da oxuyandan sonra təzədən əvvəlinə
qayıdıb burnunun üstünü qaşıdı, sonra sənədi
ehmalca stolun üstünə atıb üzümə belə
baxmadan sağ tərəfdəki telefonun dəstəyini
qaldırıb nömrə yığdı. Hara zəng eləmişdisə,
o dəqiqə götürdülər. İshaq müəllim
dedi:
– Nooldu?
Yaxşı bir az tez ol, – dəstəyi üstünə qoyub
stolun siyirməsini çəkdi, nəsə axtardı və
deyəsən axtardığını da tapmayıb, – gözlə,
– dedi.
–
Çöldə gözləyim, İshaq müəllim? –
Gözləmə məkanını dəqiqləşdirmək
istədim.
O,
üzümə baxıb yavaş-yavaş gülümsədi,
gülümsədi və gülümsədikcə də
gözümün qabağında dəyişib oldu mənim
bayaqdan abzas-abzas tərifləyib təqdim elədiyim İshaq
İbrahimov. İri eynəyinin arxasından məni
süzüb dedi:
– Sən bizim
İsməti hardan tanıyırsan?
–
Beş-altı il bundan qabaq təzə “İnturist”də
tanış olmuşuq, – dedim, – restoranda...
Qapı
açıldı. Mən Yazıçılar
İttifaqına qədəm basandan bu günə qədər
orda makinaçı işləyən Tutu xanım içəri
girdi, əlindəki kağızı İshaq müəllimə
verdi, sonra da üzümə baxa-baxa yüngülvari
gülümsəyib otaqdan çıxdı. Tutu xanım
otaqdan çıxan kimi İshaq müəllim oturduğu yerdə
ləngər vurub ayaq üstə durdu, sağ əlini mənə
uzadıb:
– Təbrik eləyirəm,
– dedi, – ala, bu da sənin əmrin.
Gözlərimə
inanmayandan sonra qulaqlarıma heç inanmadım:
– Çox
sağ olun, İshaq müəllim, – dedim, – Allah sizə...
O
sözümü kəsdi, qapıya tərəf baxıb dedi:
–
Qapını bağlayarsan? – Elə dedi ki, guya xahiş eləyir.
Durub
qapını bağladım, qayıdıb yerimdə oturdum.
İshaq müəllim dedi:
– O termosu mənə
verərsən? – Xahiş elə belə olur da...
Termosu ona
verib yerimdə oturdum. Burasını yazmalıyam,
çünki heç də hər şey əvvəlkilər
kimi olmadı. O, bir stəkan götürüb dibindən iki
barmaq yuxarı süzdü:
– Səni təbrik
eləyirəm, – dedi və içdi.
Onun bu təkbaşınalığını
başa düşməsəm də, xoşuma da gəldi. Həssas
İshaq müəllim də bunu duyub dedi:
– Axşam
saat dörddə aşağıda görüşərik...
gedək səni yuyaq.
– Mən
yuyaram, – dedim.
– Sənin
yuduğun nə olacaq ki?.. O, gülümsədi, – get, Yusif Səmədoğlu
səni gözləyir, danışmışam. Sənin bəxtindən,
hardan gəlirmişsə, bu gün işə bir balaca tez gəlib...
get.
– Baş
üstə, – deyib ayağa durdum.
– Saat
dörddə... Vidadini də taparsan...
Qəsdən
soruşdum:
– Hansı
Vidadini?
İshaq
müəllim də qəsdən cavab verdi:
– Vidadi
Babalını...
“Ulduz”
jurnalının redaksiyası yazıçılar ittifaqı
ilə bəstəkarlar ittifaqının arasında, birinci mərtəbədə
yerləşirdi. Yusif Səmədoğlunun – baş redaktorun
kabineti içəri girəndə sağ tərəfdə
idi. Otağının böyük pəncərəsi 26-lar
bağına (indiki Sahil) baxırdı. Mən içəri
girəndə Yusif Səmədoğlu açıq pəncərənin
qabağında dayanıb küçəyə baxa-baxa siqaret
çəkirdi. Proses uzanırdı, deyəsən təzə
yandırmışdı. O, siqareti kötüyünə qədər
sümürüb külqabına basmaq istəyəndə məni
görüb təəccüblə dedi:
– Sizə nə
lazımdı?
– Mən
Seyran Səxavətəm, İshaq müəllim...
– Hə, hə...
Seyran sənsən? Elə bil səni hardasa görmüşəm.
O, məni dəfələrlə görsə də,
tanımırdı, bilmirdi ki, mən kiməm. Adımı bəlkə
də eşitmişdi, bəlkə də heç eşitməmişdi
– dəqiq bir söz deyə bilmərəm. Ancaq nə vaxt
salam vermişəmsə, cavab verib.
– Əyləş,
– dedi və oturduğu yerdəncə Sabir Azərini
çağırdı. Redaksiyanın yeri elə idi ki, arakəsmələrlə
bölünmüşdü və bu arakəsmələr
tavana gedib dirənmirdi, ona görə biz bir-birimizi elə
oturduğumuz yerdə çağıranda o tərəfdə
eşidilirdi.
Sabir Azəri
baş redaktorun müavini idi. O, içəri girən kimi
Yusif müəllim dedi:
–
Tanış ol, Seyran Səxavətdi, – məni göstərdi.
Sabir Azəri
gülümsəyib dedi:
– Seyranı
çoxdan tanıyıram... “Ədəbiyyat-incəsənət”
qəzetində işləyir də.
– Deyirəm də,
hardasa görmüşəm, – dedi, mənə baxıb əlavə
elədi, – Seyran daha “Ədəbiyyat və incəsənət”də
işləmir. Bizdə işləyir, özü də nəsr
şöbəsinin müdiri, apar buna yerini göstər... Təbrik
eləyirəm! – Əl verib soyuq-soyuq gülümsədi, ya da
mənə elə gəldi, bilmirəm...
Qarşılama
mərasimi məni açmadı və çox tez də
sorulub getdi. Stolumun üstündə qalaqlanmış
qovluqları açıb baxır, janrlara görə
ayırıb siyahıya alırdım. Bu proses köhnə
işçilərin gülümsəyərək
qımışmaları ilə müşayiət olunurdu.
Yusif Səmədoğludan başqa işçilərin
hamısı məni tanıyırdı və çoxusu ilə
də rus demiş “çaşka-loşka” idim.
(Ardı gələn şənbə
sayımızda)
Seyran SƏXAVƏT
525-ci qəzet.- 2011.- 10 sentyabr.- S.26.