Mətbuatımızda
televiziya tənqidi: peşəkarlıq zəif,
ixtisaslaşma yox səviyyəsində
Azərbaycan
mətbuatında tənqid dedikdə, əsasən, ədəbi
tənqid və siyasi aləmdə olan atmacalar, siyasi analitiklərin
fikirləri nəzərdə tutulur. Peşəkar jurnalistikada
isə tənqid fakta, reallığa söykənən, tənqid
olunan obyektin, hadisənin və ya şəxsin qərəzsiz,
dolğun mənzərəsini yaratmaqdır. Tənqid
sağlam fikrə əsaslanmalı, şayiələr əsasında
qurulmamalı, etik normalar daxilində olmalı, şəxsi səviyyəyə
düşməməli, təhqirə keçməməlidir.
Tənqid təkcə mənfi cəhətləri qabartmaqla
bitməməli, həm də xoşagələn, fərqləndirən
tərəfləri göstərib, oxucunun müzakirəsinə
verməlidir. Ədəbi tənqid daha çox ədəbiyyatçıların
səlahiyyətində olduğu üçün bu yazıda
bilavasitə jurnalistikaya aidiyyəti olan sahədən mətbuatda
televiziya tənqidindən danışılacaq.
Müstəqilliyin
ilk dövrlərində mətbuatda televiziya tənqidi
haqqında yazılara tələbat yox idi. Çünki
dövr bunu mətbuatdan tələb etmirdi. O vaxt televiziya sadəcə
təbliğat rolunu oynayırdı və mətbuat da
avtoritarizmdən müstəqilliyə yeni
addımlarını atmağı öyrənirdi.
Televiziyanın o vaxtkı tənqidi nəzəriyyəsini isə
Dövlət televiziyasının rəhbəri Elşad Quliyev
yazmışdı. Həm televiziya, həm də mətbuat
inkişaf etdikcə qarşılıqlı əlaqələr
artmağa başladı. Özəl televiziyaların yeni meylləri
mətbuatda tənqid olunmaqla televiziyaların əslində
ideologiyadan uzaqlaşdığını göstərməyə
çalışırdılar! Amma tənqid formasını
getdikcə itirməyə başladı, qərəzli və təhqir
halını almış tənqidlər yaranmağa
başladı. Qəzetlərdə telesəhifələr
yaransa da, məzmun cəhətdən peşəkar tənqidə
aid olmayan yazılar meydana gəldi. Jurnalistlər
televiziyanı peşəkar cəhətdən,
“şapka”sından son titrlərinə kimi deyil, siyasi cəhətdən
tənqid etməyə çalışdılar. Bütün
verilişləri siyasətə, söz azadlığına
bağlamağa çalışdılar. əslində isə
hər bir verilişin və televiziyanın əsl qiymətini
mətbuat, peşəkar tənqidçilər verməklə
oxucu-seyrçi üçün yeni baxış bucağı
müəyyənləşdirmiş olurlar!
Təəssüflər
olsun ki, mətbu orqanlarda televiziya tənqidi kimi vacib
mövzulardan biri yox səviyyəsindədir. Mətbuatın
bu sahəyə bu qədər qeyri-peşəkar
yanaşmasının səbəblərindən biri bu
mövzuda olan yazılar əsasən jurnalistikada olmayan,
televiziyaya qarşı mənfi münasibət bəsləyən
oxucuların yazmasıdır. Hətta bu belə olmasa da,
yazıların çoxu oxucu məktublarına bənzəyir.
Tənqidlərin tutarlı olmaması, öz şəxsi
mövqelərini peşəkarlıqdan üstün tutan qəzetlər
və jurnalistlər televiziya terminləri, vizual effektlər və
aparıcı mədəniyyəti haqqında məlumatları
olmadan bu mövzunu çözməyə
çalışırlar. Bəzi yazılar isə ümumiyyətlə
gülünc vəziyyətdədir. Jarqonlar, dialektlər vasitəsilə
televiziya işi guya şərh edilir.
Hər
bir televiziya öz haqqında mətbuatda çap edilən
yazılardan xəbərdar olur. Və orda göstərilən
nöqsanları aradan qaldırmağa çalışır,
bu da tənqidin nəticəsi kimi çox gözəl
nümunəyə çevrilir. Ancaq bu nümunələr
haqqında danışsaq barmaqla sayılası qədər elə
yazılara rast gəlmək mümkündür.
Televiziyanın proqram siyasəti, rejissor və aparıcı
problemləri, dekorasiya və tərtibat, mövzuların aktual
olub-olmaması kimi müzakirə tənqid ediləsi o qədər
nüans olsa da, jurnalistlər bu sadaladıqlarım haqqında
yazmağa çəkinirlər. Televiziya tənqidinin ən
yaxşı nümunələrini yaradan Aydın Talıbzadə,
İradə Tuncay, Sevda Sultanlı kimi müəlliflər bu
sahə haqqında peşəkar yazmağın
mümkünlüyünü təsdiqləyiblər.
Bu
mövzuda ən çox müzakirə olunan yazılardan biri
isə akademik Ramiz Mehdiyevin “Azərbaycan” qəzetində
çap olunan məqaləsidir ki, nəticəsi olaraq,
televiziyalarda köklü surətdə dəyişikliklər
üçün addımlar atıldı. Bu məqalədən
sonra mətbuatda televiziya mövzusunda yazıların sayı
çoxaldı. Lakin təkrarçılıq və siyasi
prinsiplərin kənara atılmaması bütün
yazıların effektini azaldırdı.
Televiziya
tənqidinin formalaşdırılması üçün mətbuatla
televiziya qarşılıqlı şəkildə işləməlidir.
Yeni layihələr qəzetlərdə, jurnallarda müzakirəyə
çıxarılmalıdır. Televiziya jurnalı kimi
ixtisaslaşmış “TV plyus” jurnalı AzTV-nin olsa da,
jurnaldakı materiallar, dünya televiziyası haqqında məlumatlar,
Azərbaycan televiziyasının yeni layihələrindən,
analitik yazılar, reytinq göstəriciləri maraqsız
sayıla bilməz.
Ümumiyyətlə
tənqidin mətbuatda düzgün təqdim edilməməsi,
təhqir-lağ-tənqid sərhədlərinin itməsi və
başqa bu cür səbəblər bəzi yazıların, hətta
qəzetlərin ”bulvar” səviyyəsi alması ilə nəticələnib.
Tənqid əslində həqiqətlərin,
yaxşının yaxşı, pisin pis deyilməsi kimi
xarakterizə edilməlidir.
Bu
problem mətbuatda ixtisaslaşmanın olmadığına, hər
kəsin hər nədən yazmaq istəyinin olmasına
sübutdur. Eləcə də mili mətbuatda elə
mövzular var ki, onlar haqqında doğru düzgün
araşdırmalar, tənqidi materiallar yoxdur.
İxtisaslaşmanın aparılması üçün
jurnalistlərə təkcə ümumi yox, həm də
konkret mövzularda təlimlər keçirilməlidir. Bundan əlavə,
jurnalist yazacağı mövzu haqqında yetərincə
materiallarla tanış olmalıdır. Amma mətbuatımızın
problemlərindən biri də, konkret mövzu haqqında yazan
jurnalistin sadəcə öz bilikləri ilə kifayətlənməsidir.
Və yaxud siyasi tənqidlər əksər qəzetlərdə
qarşı tərəfin şəxsi həyatı üzərində
qurulur və yaxud yazıda adı çəkilən şəxslər
haqqında məlumatlar, hadisələr şayiələrə
əsaslanır.
Mətbuatın
oxucu tərəfindən daha çox sevilməsi, hər qəzetin
öz oxucusunu ələ ala bilməsi qəzetin əsas
sütunlarından sayılan tənqidi yazıların həqiqətə,
reallığa uyğun olmasından asılıdır.
Pərviz SADIQOV
525-ci qəzet.- 2011.- 21 sentyabr.- S.6.