Əziz Əliyev, Səməd
Vurğun, Rəsul Həmzətov, bir də mehriban
“düşmənlərin” barışığı
(Əvvəli ötən
sayımızda)
Mart ayının 5 də, saat 9-da Rəsul Patimat xanımla yola düşməliydi. Saat 10-da telefon açıram. Hələ evdədirlər, deyirlər – indicə çıxırıq. Saat 11-də – yenidən telefon zəngim. Qulluqçu qız: – Getdilər... –deyir.
Yarızarafat, yarıciddi tərzdə soruşuram:
– Hara getdilər?
– Deyəsən, Bakıya.
Qayakənd Rayonu Administrasiyasının başçısı Salamdan (heyf, qətl edildi, çox mədəni, yüksək tərbiyəli cavan adam idi), Dərbənd Rayonu Administrasiyasının başçısı, Dövlət Şurasının üzvü, el ağsaqqalı Səid Camal oğlu Qurbanovu narahat etməyə ürəyim gəlmir, o vaxtlar Dağıstan Parlamentinin deputatı (hazırda Dərbənd Rayonu Administrasiyasının rəhbəri) Qurban Qurbanovdan xahiş etmişdim ki, Rəsul Həmzətov onların ərazilərini keçdikcə mənə məlumat versinlər. Qusar Rayonu İcra Hakimiyyətinin başçısı İkram Əmirov isə onlar Samur çayından keçəndə məlumat verməliydi. Zənglər dalbadal gəlirdi, hər şey qaydasında idi.
Ancaq, görünür, belə diqqətlə hazırlanmış səfər də “sərgüzəştsiz” keçməli deyilmiş: Xaçmaz Rayonu İcra Hakimiyətinin başçısı Rafiq Niftəliyev öz rayonunun ərazisində qonaqları qarşılamalı və bir yerdə nahar etməliydilər. Lakin qonaqları müşayiət edən yol polisi əməkdaşlarına əvvəlcədən məlumat verilməməsi üzündən maşınlar başqa yolla Bakıya tərəf şütüyürlər. Rafiq Niftəliyev məsələni biləndə qonaqlar artıq Qubaya çatırmışlar. “Çıxış yolu” tapılır. Maşınlar başqa yolla Xaçmaza tərəf dönürlər və Rəsul Həmzətov bunu hiss etmir, elə bilir yolun davamıdır. Rafiq Niftəliyev onları qarşılayır, iştahla, şirin-şirin nahar edirlər.
Mən qonaqları Dövlət Yol Polisinin rəisi, general Ramiz Zeynalovla birlikdə Xırdalan dairəsində qarşıladım.
Birbaşa Prezidentin Qonaq evinə
gəldik. Prezidentin göstərişi ilə baş korpus
onlar üçün ayrılmışdı. Yerləşib,
qısa istirahətdən sonra Nəbi Xəzrigilə getdik.
Evin kandarında dayandıq. Gülarə xanımın xatirəsi
ehtiramla yad olundu. Nəbi müəllimin ailə üzvləri
– oğlu, gəlini, qızları, kürəkənləri
orada idilər. Səmimi görüş oldu. Uzun müddət
süfrə önündə əyləşib, Nəbi Xəzrinin
evinin bərəkətindən daddıq, çox şeydən
danışdıq, ancaq inciklik, barışıq
xatırlanmadı, heç nə yada salınmadı,
müzakirə olunmadı. Bütün bunları, şübhəsiz,
hərə öz içində düşünürdü.
Martın 7-də Səməd
Vurğunun anadan olmasının 90 illiyinin zirvə
toplantısı Respublika Sarayında (indiki Heydər Əliyev
sarayı) keçiriləcəkdi. Həmən gün, yubiley
təntənəsindən öncə Prezident Heydər Əliyev
qonağı qəbul edəcəkdi. Arada 6 mart qalırdı
və mən əvvəldən
düşünmüşdüm ki, bu “pəncərə
gündə” imkanlardan maksimum istifadə edib, qonağa
Bakıda yeni çox şey, xüsusilə Ermənistan
müharibəsinin, keçmiş SSRİ rəhbərliyinin təcavüzlərini,
törətdiyi müsibətləri göstərim.
Rəsul Həmzətov əvvəllər
həmişə Bakıya gələndə Əziz Əliyevin
və Səməd Vurğunun məzarlarını ziyarət
edərdi. Səhər qonaq evindən çıxıb,
birbaşa Fəxri xiyabana gəldik.
Azərbaycanın
böyük oğlu, Dağıstanın və bütün Cənubi
Qafqazın alman faşistlərinin işğalından xilas
edilməsində misilsiz xidmətlər göstərmiş,
Dağıstan və Azərbaycan xalqlarını amansız
repressiya rejimindən – Sibirə sürgündən xilas edən
Əziz Əliyevin xatirəsini yad etdik. Bu böyük
İnsan Rəsul Həmzətovun atası Həmzət
Sadasının həyatında əvəzsiz rol
oynamış, onların ailəsini Sada aulundan Mahaçqalaya
köçürərək, Vilayət Partiya Komitəsinin
yanında, özünün yaşadığı həyətdə
ona mənzil vermiş, Ata-Oğul şairlərin
yaradıcılığı üçün nə gərəkdirsə
hər cür şərait yaratmışdı. Rəsul Həmzətov
xatirələrində bu barədə çox səmimi
yazıb, onu da deyib ki, məhz Əziz Əliyevin təşəbbüsü
və təkidi ilə Moskvaya – Ədəbiyyat İnstitutuna
oxumağa getmiş və əsərlərinin rus dilinə və
başqa dillərə tərcüməsi, imzasının
Sovetlər Birliyi məkanında, eləcə də dünyada
tanınması həmin dövrdən sonra
başlamışdı. Rəsul bu təklifi əvvəl
başa düşməyib və qəbul etməyib, fikirləşib
ki, məgər şair olmaq üçün “institut” bitirmək
gərəkdir, ya vacibdir? Axı, Mahmud, Abutalıb, Həmzət
Sadasa... hansı institutu bitiriblər? Ancaq Əziz Əliyevin
şərhlərindən, məsləhətlərindən
sonra, atasının xeyir-duası ilə Moskvaya yollanır və
ədəbi karyerasında yeni mərhələ
başlayır. Əziz Əliyev Rəsulu Səməd
Vurğunla tanış edir və böyük şair
istedadlı gənc avarın, qardaş Dağıstan
övladının böyük ədəbiyyat arenasında
tanınması üçün çox iş görür.
Elə həmin gün Rəsul Həmzətov AzərTAc-ın
müxbirinə deyirdi:
– Mən çoxdandır Azərbaycanda
olmamışam. Əvvəllər çox vaxt Səməd
Vurğunun dəvəti ilə, onun sədasına gələrdim.
Onun sağlığında da, vəfatından sonra da belə
olmuşdur. Mən hər dəfə onun yubileyində
olmuşam. 50 illiyi yubileyinə gələndə şair
ağır xəstə yatırdı.
Onunla görüşlərim
çox olub. Səməd Vurğun mənim müəllimim və
ən əziz adamım idi. Təəssüf ki, həmin
yubiley ili onun dəfninə də gəlməli oldum. Burada, Fəxri
xiyabanda dəfn mərasimində çıxış
etmişəm. Sonralar şairin 60 illiyi, 70 illiyi yubileylərinə
gəlmişəm. Lakın sonra əlaqələrimiz kəsildi,
xeyir əvəzinə, daha çox böyük itkilər gətirən
bədnam yenidənqurma başlandı.
İndi isə budur, mən
Azərbaycan xalqının necə itkilərə məruz
qaldığının şahidiyəm. Mən hər dəfə
Bakıya gələndə Əziz Məmmədkərimoğlu
Əliyevin məzarını ziyarət edirəm. Biz
Mahaçqalada bir həyətdə yaşayırdıq. Cavan
şair kimi mənə, habelə şair atama onun göstərdiyi
diqqət və qayğını hiss edirdim. Bizi Azərbaycan mədəniyyətinə
qovuşdurmaq üçün Əziz Məmmədkərimoğlu
çox iş görmüşdür. Onun vaxtında Səməd
Vurğun ilk dəfə Dağıstana gəlmiş,
Süleyman Rüstəm orada olmuş, Bülbül
Dağıstan səhnəsində oxumuşdur, bu bizim
üçün kəşf idi. Bəstəkarlar gələrdilər,
Niyazi də gəlmişdi. Əziz Məmmədkərimoğlunun
vaxtında biz hamımız Azərbaycan mədəniyyəti
ilə bağlı idik. Onun böyük ailəsini,
qızı Zərifə xanımı yaxşı
tanıyırdıq. Ancaq Zərifə xanımla
görüşməyin mümkün olmayacağını
düşünmürdüm, artıq o, həyatda yoxdur”.
Əziz Əliyevin, Zərifə
xanımın və Səməd Vurğunun məzarlarının
ziyarəti, hiss edirdim ki, protokol etikası ilə deyil, səmimi
münasibətlərin ifadəsidir.
Sonra Şəhidlər
xiyabanına gəldik. Yaz ayı başlasa da Bakı
üçün ənənəvi olmayan soyuq idi, gün az dəyən
yerlərdə qar, ara-sıra buz vardı, yer donmuşdu.
Qorxurdum ayağı sürüşər, yıxıla bilər.
Ona görə qoluna girirdim. Ətrafda adamlar olanda qüruruna
sığışdırmırdı, saçlarını
oxşamaq bəhanəsilə qolunu çəkirdi.
Şair qüruruydu!
Dağların əzəmətiydi,
başa düşürdüm. Asta-asta addımlarla Şəhidlər
xiyabanının sonunacan getdik, alt sıradakı məzarların
önüylə yavaş-yavaş geri döndük. Ermənistanın
törətdiyi dəhşətli müharibə, minlərlə
qurbanlar, 20 Yanvar müsibəti... barədə müfəssəl
məlumat verdim. Onu da əlavə etdim ki, indi Azərbaycanın
hər şəhərində, hər rayonunda belə Şəhidlər
xiyabanı mövcuddur, minlərlə vətəndaşımız
isə itkin düşüb.
Məhz bu müsibətdən
sonra Rəsul Həmzətov Nəbi Xəzriyə absurd məktubunu
yazmışdı, bu məktubdan sonra Azərbaycan
xalqının ona münasibəti tamamilə pisləşmişdi,
hətta bu yazının əvvəlində dediyim kimi, Azərbaycan
onun kitablarını Mahaçqalaya, Moskvadakı evinə
göndərmişdi.
Şəhidlərin məzarlarını
gördükcə, mənim məlumatlarımı dinlədikcə
müsibətin miqyasını dərk edir, dərindən təəssüflənirdi.
Mən – Azərbaycanın hər şəhərində, hər
rayonunda belə bir Şəhidlər xiyabanı var, – söyləyəndə
heyrəti sanki gözlərinə
sığışmırdı.
Ancaq bu heyrəti, bu təəssüfləri
bir mən hiss edirdim, görürdüm, bir də Patimat
xanım. Əgər Rəsul Həmzətov bu
tanışlıqdan sonra fikirlərini, qənaətini,
keçirdiyi hissləri mətbuata açıqlamasaydı həm
Azərbaycan xalqının ona münasibəti olduğu kimi, həm
də həqiqəti əks etdirməyən haqqında
danışdığımız məktubu tarixdə təkzibsiz
qalacaqdı. Ayrıca mətbuat konfransı keçirməyə
necə baxacaqdı? Bilmirəm. Bəs nə etməli?
Əvvəlcədən
düşünülmüşdü. Fəxri xiyabandan sonra
yolumuz Səməd Vurğunun Ev Muzeyinə idi, ora öncədən
xeyli jurnalist dəvət olunmuşdu və onlara lazımi
tövsiyələr verilmişdi.
Yolüstü Şeyx
Şamil küçəsindən keçdik, mən onun Azərbaycanda
hədsiz sevildiyindən, akademik Heydər Hüseynovun
böyük elmi fəthindən və bunun üstündə
repressiya olunduğundan danışdım. Rəsul maraqla dinləyir,
suallar verirdi...
Səməd Vurğunun evinin
pillələriylə qalxanda Rəsul Həmzətovun neçə
illər qabaq yazdığı şeiri xatırladım:
SƏMƏD VURĞUNUN EVİNƏ GƏLƏRKƏN
Kaş sellərin
ağzına atılaydım indicə,
Axına qarşı üzmək
asan olardı, asan.
Qapına yaxınlaşmaq
necə çətinmiş, necə!
Zəngi çala bilmirəm,
Şair dostum, hardasan?
Tək-tənhayam,
Yoxluğun ürəyimə
çəkib dağ,
İnsaf elə, gəlmişəm,
Məni dindir, ay Səməd!
Sənsiz pillələr ilə
sənin evinə qalxmaq
Zirvələrə qalxmaqdan
Çox çətindir, ay
Səməd!
Səsləyirəm
görüşək,
Çağırıram
öpüşək,
Dəysin lopa
bığların üzümə ilk qar kimi...
Evdə sükut inləyir
matəm musiqisitək,
İşıq da
ölgünləşib soyuq ulduzlar kimi.
Yetim qalıb kitablar,
Ağdır səhifələr
də,
Zarafatın,
gülüşün
Yayılmır
otağına.
Elə qərib yerdəsən,
elə uzaq səfərdə,
Sən qayıda bilmirsən
öz doğma ocağına.
(Çevirəni Tofiq Bayram)
Aybəniz xanım, həmişə
olduğu kimi, qonaqları səmimi və mehriban
qarşıladı. Rəsul Həmzətov muzeyi ahəstə-ahəstə
gəzdi, zəngin eksponatlarla diqqətlə tanış oldu,
“Xatirə kitabı”na ürək sözlərini yazdı, gənc
bəstəkar Xumar Qədimovanın ölməz sənətkarın
sözlərinə yazdığı “Ana” mahnısını
müəllifin ifasında dinlədi və ... jurnalistlərin əhatəsinə
düşdü, bir saatdan çox oturub, suallara
yerli-yataqlı cavab verdi. Rəsul Həmzətovun həmin mətbuat
konfransında dediklərindən:
– “...Lakin məndə ən
ağır, kədərli təsir doğuran Yanvar hadisələrinin
qurbanları oldu. Burada ağır günlər olduğunu,
yüzdən çox adamın
öldürüldüyünü bilmirdim! Mənim ətrafımı
yalan bürümüşdü, deyəsən, mənə
demişdilər ki, burada guya cəmi 10 və ya 20 adam qurban
getmişdir. Ancaq gördüklərim xalq qarşısında
cinayətdir, özlərini xilaskar adlandıranların, dinc
sakinlərə rəhm etmədən, Azərbaycanın ən
yaxşı oğul və qızlarını öldürməklə
Azərbaycanı azərbaycanlılardan “xilas etmək” istəyənlərin
cinayətidir. Qarabağ müharibəsinin qurbanlarına baxmaq
da çox faciəlidir. Azərbaycanlılar, dinc sakinlər Azərbaycan
torpağında həlak olublar, bu, mənim daxilimdə hər
şeyi alt-üst etdi. Bir az əvvəl onların məzarları
üzərinə gül qoydum, xatirələrinə ehtiramla
baş əydim. Həyəcanım hələ keçməyib,
sözlərə çevrilməyib. Yəqin ki, bunu ifadə
etmək üçün daha dəqiq sözlər
tapacağam. İndi isə Azərbaycan xalqına və öz
xalqıma, mənim qardaşlarıma keçirdiyim
böyük kədərimi, hüznümü bildirmək istəyirəm...”
Azərbaycan televiziya, radio
kanalları, mətbuat agentlikləri dərhal Rəsul Həmzətovun
mətbuat konfransını dünyaya yaydılar, bu material ertəsi
gün qəzetlərin manşetinə
çıxarıldı, görünən yerlərində dərc
edildi. Və Rəsul Həmzətov Bakıda ola-ola
Dağıstandakı dostlar mənə telefon açdılar,
məmnun olduqlarını bildirdilər.
Ertəsi gün Prezident Heydər
Əliyev Rəsul Həmzətovu qəbul etdi. Ulu Öndər
onu səmimiyyətlə salamladı və Bakıya gəlişindən
məmnun qaldığını dedi.
AzərTAc-ın o
görüşlə bağlı məlumatında deyilirdi:
“...Rəsul Həmzətov
çoxdan olmadığı Azərbaycana gəlməyə dəvət
etdiyinə görə dövlətimizin
başçısına dərin minnətdarlığını
bildirdi, Şəhidlər xiyabanını ziyarət edərkən
aldığı ağır təəssüratını
bölüşdü. Səməd Vurğunun məzarını,
vaxtilə yaradıcılığa yenicə başlayan gənc
Rəsul Həmzətova, ailəsinə, Dağıstana
qayğısına görə minnətdar olduğu Əziz Əliyevin
məzarını ziyarət etdiyini dedi. Dağıstanda
Şamilin 200 illiyi yubileyinin hazırlığını xəbər
verən şair Bakı küçələrindən birinə
Qafqaz müharibəsinin bu qəhrəmanının adı
verildiyinə görə dövlətimizin
başçısına minnətdarlığını
bildirdi. Şamilin yubileyi münasibətilə Kubaçi sənətkarlarının
hazırladıqları suvenir xəncəri Azərbaycan
Prezidentinə hədiyyə etdi. Şairin zövcəsi Patimat
xanım bildirdi ki, xəncərin qını üzərindəki
miniatürlər – Şamilin portreti və Qafqaz müharibəsinin
epizodları Peterburq ustaları tərəfindən
hazırlanmışdır. Rəsul Həmzətov
özünün şeir kitablarını da Prezidentə hədiyyə
etdi.
Hədiyyələrə
görə təşəkkür edən Prezident Heydər Əliyev
Rəsul Həmzətovun Bakıya Səməd Vurğunun
yubileyinə gəlməsindən məmnun olduğunu bir daha
vurğuladı. Dövlətimizin başçısı Səməd
Vurğunun 70 illiyinin bayram olunmasından, 1975-ci ildə
Bakıda sovet ədəbiyyatı günləri keçirilərkən
Səməd Vurğunun ev-muzeyinin təntənəli
açılışından, böyük Azərbaycan
şairinin adı ilə bağlı digər tədbirlərdən
söz açdı, Rəsul Həmzətovun bu tədbirlərin
hamısında iştirak etməsi qeyd olundu. Prezident Heydər
Əliyev dedi ki, Rəsul Həmzətov həmişə Azərbaycanın
fəxri qonağı olub, burada onun istedadının
çoxlu pərəstişkarı var.
Ölkə Prezidenti dedi ki,
Azərbaycan və Dağıstan xalqlarının dərin
tarixi köklərə malik münasibətlərinin möhkəmlənməsi
və inkişafında Dağıstan şairinin böyük
xidməti var. Xalqlarımızı birləşdirən cəhətlərdən
biri də budur ki, Dağıstanın ağır
dövründə orada Əziz Əliyev işləmişdir.
Bildirdi ki, Azərbaycanda bu görkəmli dövlət xadimi və
alimin 100 illiyi qeyd olunur. Prezident Heydər Əliyev Azərbaycan
və Dağıstan xalqları arasındakı qədim və
mehriban münasibətlərin qorunub saxlanmasını
arzuladığını bildirdi”.
Axşam isə böyük
şairin yubileyiydi. O gecədə Ulu Öndərimiz dərin
məzmunlu nitq söylədi, Səməd Vurğunun
çoxsahəli yaradıcılığının mahiyyətini,
xəlqiliyini dərindən təhlil etdi. Gecəni Baş
nazirin müavini Elçin Əfəndiyev aparırdı.
Yazıçılar Birliyinin sədri Anar, Türkiyədən
ədəbiyyatşünas Hikmət Polad, Azərbaycan Elmlər
Akademiyasının prezidenti Fərəməz Maqsudov, rus
yazıçısı Mixail Alekseyev (Moskva), xalq şairi Mirvari
Dilbazi çıxış etdilər. Rəsul Həmzətov
yenə yaşına, səhhətinə uyğun gəlməyən
enerji ilə kürsüyə qalxdı:
“Hörmətli Azərbaycan
Prezidenti!
Hörmətli yoldaşlar!
Artıq on ildir ki, Azərbaycanda
olmamışam və burada baş vermiş, baş verən
hadisələr məni heyrətləndirdi, sarsıtdı, həyacanlandırdı.
Mən tamam başqa Azərbaycan, adları dəyişdirilmiş
küçələr, meydanlar, hətta şəhərlər
gördüm. Burada daha sovet hakimiyyəti yoxdur, mən
başqa bir aləmə düşmüşəm. Lakin burada
böyük şairlərin adları qalıbdır, Səməd
Vurğunun adı qalıb, buna görə də biz yenidən
gəldik, çünki bu ad əbədidir. Sovet hakimiyyəti
yoxdur, amma Səmədin hakimiyyəti – poeziya, musiqi, məhəbbət,
gözəllik, xeyirxahlıq, sadəlik, dahilik hakimiyyəti
var. Bütün bunlarda böyük Azərbaycan
xalqının ülvi ruhu və mətin əzmi duyulur.
Siz mənə etiraz edib, deyə
bilərsiniz ki, bu necə olan işdir, axı Səməd
Vurğun sovet hakimiyyəti illərində
yaşayıb-yaratmış, sovet dövrünü tərənnüm
etmiş, zamanın salnaməsidir və dünyanın dəyişib
yeniləşdiyi bu günləri özündə qoruyub
saxlamışdır. Mən deyirəm: O, nə salnamədir,
nə də zamanın kölgəsi, o, zamanın məşəlidir,
o zamana, öz dövrünə işıq-nur
saçmış, amma heç vaxt kölgə
olmamışdır.
O, hər şeirində bənzərsiz
idi, təkrarolunmaz idi. Onun son şeirləri öz yeniliyi ilə
xüsusilə xoşuma gəlir. Bu şeirlərdə o
deyirdi: “Görmək istədiyim çox şeyi görmək
mənə qismət olmadı”. Lakin o, keçmişi də,
indini də, gələcəyi də görüb ilhamla tərənnüm
edirdi. Söhbət tayı-bərabəri olmayan Nizamidən,
Füzulidən gedir. Elə bizim zəmanəmizdə də Səməd
Vurğun mədəniyyətimizin, ədəbiyyatımızın
başı səmalara dəyən Kazbek, Elbrus, Şahdağ
kimi zirvəsidir.
Səməd Vurğun bir
dövlət idi, dövlət xadimi idi – onun haqqında belə
yazırdılar, bilmirəm, o, belə idi, ya yox. Bəzən
mənim haqqımda da yazırlar ki, mən dövlət xadimiyəm.
Amma şair məhz onunla fərqlənir ki, o, nə dövlət
xadimidir, nə də dövlət məmurudur, o, Vətəninin
qeyrətli, təpərli oğludur, xalqın ilhamlı
şairidir. İndi bizdə xalq şairləri çoxdur. Hər
respublikada xalq şairi adı verirlər. Guya ki, qeyri-xalq, xalqa
zidd olan şairlər də var. İndi xalqın adından
çox sui-istifadə edirlər. Lakin Səməd Vurğun əsl
xalq şairi idi...”
Bu təsirli
çıxışı dinlədikcə çox narahat idim:
görəsən, Rəsul Həmzətoğlu ölkədə
və dünyada canlı yayımlanan bu gecədə son iki
gündə gördüyü, duyduğu müsibətləri
xatırlayacaqmı? Çıxışının axır
cümlələrinədək intizarda qaldım, sonuna
yaxın dediklərini bütün salon alqışladı:
“... Bəziləri torpaqları qəsb etməyi sevirlər.
Amma torpaqları yox, ürəkləri fəth etmək gərəkdir.
Səməd Vurğun ürəklərimizi fəth etdi...”
Ulu Öndərimiz yubiley gecəsindən
sonra öz iqamətgahında 10-12 nəfərlik xudmani ziyafət
verdi. O ziyafətdə də hər şey səmimi və təbii
idi. Əziz Əliyevin böyük oğlu görkəmli
terapevt-professor Tamerlan Əliyev də ziyafətə dəvət
olunmuşdu. (Tamerlan müəllimlə mənim yerlərimiz
yan-yana verilmişdi. Uzun çəkən ziyafət boyu bu
maraqlı ziyalının yüksək mədəniyyətinə,
intellektinə, təbiiliyinə və səmimiyyətinə
diqqət yetirməmək olmurdu). O gecənin baş mövzusu
Əziz Əliyev, Səməd Vurğun, Rəsul Həmzətov,
Azərbaycan-Dağıstan birliyi idi.
Prezident əvvəllər Azərbaycan-Dağıstan
münasibətləri müzakirə olunarkən mənə
söylədiyi bir çox önəmli xatirəni o axşam
da andı: 1970-1982-ci illlərdə Bakıda və Azərbaycanda
SSRİ və dünya miqyaslı çox böyük tədbirlər
keçiriləndə Azərbaycanın rəhbəri Rusiya
Federasiyası nümayəndə heyətindən əlavə,
Dağıstandan da nümayəndə heyətini ayrıca dəvət
edirdi və bu da, şübhəsiz, belə məsələlərdə
çox “həssas” olan Sov. İKP MK-nı
“qayğılandırırdı”. Axı, Dağıstan da
başqa çoxsaylı muxtar respublikalar, vilayətlər...kimi
Rusiya Federasiyasının subyektidir və narahatlıqla bunun səbəbini
soruşurmuşlar, (Heydər Əliyev kimi nüfuzlu,
güclü birinci katibdən bunu soruşan, təbii ki, Mərkəzi
Komitənin adi işçisi deyildi, MK katibi, ən
aşağısı – şöbə müdiri idi). Heydər
Əlirzaoğlu həmişə qətiyyətlə cavab
verirmiş ki, Azərbaycanla Dağıstanın tarixən
xüsusi doğma münasibətləri olmuşdur, əgər
belə yüksək tədbirlərə qonşu respublika
xüsusi, ayrıca nümayəndə heyətilə dəvət
olunmasa, bu Azərbaycanda da başa düşülməz,
Dağıstanda da. Heydər Əlirzaoğlunun sözü o
illərdə SSRİ-nin ən yüksək rəhbərliyində
də tamam keçərli idi və Dağıstan nümayəndə
heyətinin o illərdə Bakıda keçirilən
böyük tədbirlərdə iştirakı həm Azərbaycanda,
həm də Dağıstanda bu gün də xoş təəssüratla
xatırlanır.
lll
Ertəsi gün Rəsul Həmzətov Baş nazir Artur Rasizadə ilə görüşdü. Səmimi söhbət oldu. Onu müşayiət edən iki nəfər qohumunun – iş adamının biznes işləri barədə də Baş nazirə müraciət etdi. Görüşdən sonra təəssüflə mənə deyirdi:
– Gör nə gündəsən, Rəsul Həmzətov, biznesmen olursan? Dağıdıb, yenidən quranda belə olur. Gərək qura-qura dağıdasan...
Rəsmi tədbirlər, rəsmi görüşlər başa çatandan sonra elə bil üstümdən dağ götürüldü. Daha mən ona və Patimat xanıma arxayın-arxayın Bakını göstərirdim, İçərişəhəri gəzirdik. Patimat xanım ulu abidələrə heyranlıqla baxır, fotoaparatını tez-tez işə salırdı. Birdən dönüb məndən soruşdu:
– Mahaçqalaya gələndə İncəsənət Muzeyinə baxarsınızmı?
– Əlbəttə, baxaram, Patimat xanım.
Patimat xanım peşəkar sənətşünas, Dağıstan İncəsənət Muzeyinin direktoru idi (Bir az qabağa gedib deyim ki, həmin ilin aprel ayının 27-də Əziz Əliyevin anadan olmasının 100 illiyi Mahaçqalada qeyd edilərkən Baş nazir Artur Rasizadənin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Dağıstan İncəsənət Muzeyində də oldu).
O axşam mən süfrə açdım. Rəsul Həmzətoğluydu, Patimat xanım, mən və Zəfər. Zəfəri təqdim etdim:
– Zəfər Orucovdur.
– Elə bilirsən, familiyasını deməsəydin tanımayacaqdım? Özünsən ki var.
Biz o axşam keçmişdən, bu gündən, gələcəkdən – zamandan, çox məqamdan danışdıq, sağlıqlar dedik, səmimi ünsiyyətdə olduq, bəlkə də mənən paklaşdıq! Patimat xanımın sağlığına qədəh qaldırdım, dedim, Rəsul Həmzətov, uğurlarınızda Patimat xanımın çox payı, töhfəsi var. O, həmişəki kimi müdrikliklə yoğrulmuş zarafatından qalmadı:
– Mənim
anamın da adı Patimatdır, xanımım da. Özüm isə – Patimat
elmləri namizədi.
Rəsul Həmzətov
Bakıya gəlişindən, Prezidentlə görüşlərindən,
tədbirlərdə iştirakından və şübhəsiz,
əsl həqiqəti öyrənib, ötən illərin
yanlış təsəvvürlərinin pərən-pərən
olmasından, səhvlərini səmimi etiraf etməsindən
çox məmun idi. Elə bil onun da üstündən
ağır bir dağ götürülmüşdü.
– Hidayət, sən mehriban
“düşmənləri” barışdırırsan, sənin
sağlığına! – Sevinclə, fərəhlə dedi,
sonra sevincdən, fərəhdən bir az qəhərləndi.
– Bizi barışdıran
Heydər Əlirzaoğludur, Rəsul Həmzətoğlu, mən
onun köməkçisi, bu tapşırığının
icraçısıyam.
Onun səmimiyyətinə
bir də mənə hədiyyə etdiyi kitablarına öz dəst-xətti
ilə dünyagörmüşlərcəsinə
yazdığı avtoqraflarını oxuyanda duyğulandım:
“Dostuma və dostumun oğlu əziz Zəfərə – həmişə, hər yerdə və hər işdə ən yaxşılar sizin olsun. Qələbə ilə qoşa addımlayın.
Rəsul Həmzətov
08.03.1997.”
“Mənim əzizim Hidayətə – səmimiyyətindən doğan sevinc hissi, diqqətcilliyindən yaranan qədrbilənlik və xoş Dağıstan arzu-istəklərilə.
Rəsul Həmzətov
08.03.1997.”
Rəsul Həmzətoğlu üç gün qabaq mənə demişdi ki, həm İmam Mustafayevlə, həm də Vilayət Rüstəmzadə ilə görüşmək və ya danışmaq istəyir. Mən belə görüşləri və söhbətləri bilərəkdən rəsmi tədbirlərdən sonraya saxlamışdım. O axşam Vilayətə zəng çaldım, Rəsulla telefonla danışdılar. Sonra İmam Mustafayevin evinin telefonunu yığdım. Dəstəyi qızı qaldırdı, mətləbi ona bildirdim, “Xahiş edirəm telefonu Rəsul əmiyə verəsiniz,”- dedi.
Rəsul Həmzətoğlu telefonda xeyli dinlədi, sağollaşdı, sonra təəccüblə bildirdi:
– Deyir, o, ölüm ayağındadır – öz iş yerində...
(Bir neçə gün sonra
İmam Mustafayev vəfat etdi.)
Məmməd Arazın bir
misrası yada düşdü: “Böyüklərin faciəsi
böyük olur...”
O axşam belə kədərli
söhbətlər də oldu. Ancaq hər şey səmimi idi.
...Qonaqları ertəsi gün
Dağıstana yola saldıq. Axşamçağı Rəsul
Həmzətovun zəngi gəldi. “Hər şeyə görə
təşəkkür edirəm, Heydər Əlirzaoğluna
salamlarımı yetirin”, “Səni Dağıstanda gözləyirik”
– dedi.
Az sonra, 1997-ci ilin aprel
ayının 27-də, doğrudan da, respublikamızın
Baş naziri Artur Rasizadənin rəhbərlik etdiyi nümayəndə
heyətinin tərkibində Əziz Əliyevin anadan
olmasının yüz illik yubileyi münasibətilə
keçirilən zirvə tədbirində iştirak etmək
üçün Mahaçqalaya getdim.
“Əziz Əliyev –
Böyük ömrün anları” portretindən səhifələri
xatırlayıram: “Mənə Dağıstanda çox
yüksək səviyyəli, maraqlı tədbirlərdə
iştirak etmək qismət olub. Amma Mahaçqalada
keçirdiyim iki günü heç vaxt unutmayacağam: Şeyx
Şamilin 200 illiyi, Əziz Əliyevin 100 illiyi yubileylərini!
Bu bayramlar yalnız yüksək səviyyəli rəsmi
dövlət tədbirləri deyil, el şənliyi idi,
Dağıstanın bütün xalqlarının hər iki
oğula hədsiz məhəbbətinin təntənəsinin
ifadəsiydi. Əziz Əliyev adına Kaspiysk Tibb Məktəbində
xatirə lövhəsi açılanda da, onun
yaşadığı ev, adına olan küçə ziyarət
ediləndə də, respublikanın yüksək rəhbərləri
ilə görüş keçiriləndə də,
Mahaçqala muzeylərində Əziz Əliyev bölmələrinə
baxılanda da, ən nəhayət, zirvə tədbirində-Mahaçqalanın
ən böyük teatr salonunda təntənəli gecədə
hamının üzündəki sevinc, dodaqlarındakı
xoş təbəssüm iki xalqın böyük oğluna
ehtiramın və minnətdarlığının ifadəsi
idi.
Xatirə lövhəsinin açılışında Kaspiysk Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Ruslan Hacıyevin, məktəbin direktoru Kazım Hacıyevin, Tibb Məktəbinin metodisti, ağbirçək Rövzənət Gitinovanın səmimi çıxışları məhəbbətlə qarşılandı. Azərbaycan Milli Onkologiya Mərkəzinin baş direktoru, akademik Cəmil Əliyevin çıxışını isə hamı xüsusi diqqətlə, maraqla dinləyirdi. Biz Mahaçqala küçələri ilə addımlayanda yoldan ötən adamlar bir-birinə Cəmil müəllimi göstərib pıçıldayırdılar: “Əziz Əliyevin oğludur!” Və bu pıçıltılar da üzlərdəki sevinc şölələri kimiydi.
Zirvə tədbirini Dağıstan Respublikası Dövlət Şurasının sədri Məhəmmədəli Məhəmmədov məzmunlu giriş sözü ilə açdı. Baş nazirin müavini Baqauddin Əhmədov geniş məruzə etdi. Artur Rasizadənin Əziz Əliyevin bütün regionda əvəzsiz xidmətlərindən, ənənəvi Azərbaycan-Dağıstan qardaşlığından, ölkəmizin gerçəkliklərindən bəhs edən əhatəli, mənalı məruzəsi çox maraqla dinlənildi.
Yubiley gecəsində çox səmimi çıxışlar oldu. Rəsul Həmzətovun, həmişə olduğu kimi, təsirli çıxışından xüsusilə bir məqamı ayırmaq istəyirəm: İkinci Dünya Müharibəsində Dağıstanın (həm də Azərbaycanın!) işğal olunmasının qarşısının alınmasında Əziz Əliyevin müstəsna xidmətlərini qeyd etdi!
“O, həqiqətən kədərli bir dövrdə – 1942-ci ildə gəlmişdi. Alman feldmarşalının qoşunları Mineralnıye Vodıda-Qafqaz torpağında azğınlıq edirdilər. Reyxin alpinistləri Elbrusun zirvəsinə üzərində faşist nişanı olan bayraq sancmışdılar. Bütün dünya Orconikidze (Vladiqafqaz – red.) yaxınlığında baş vermiş tank döyüşünün şahidi olmuşdu. Qroznını bombalayırdılar, Xasavyurd bombalardan od tutub yanırdı, Mahaçqalanın müdafiə xətlərinə alman təyyarələri amansız hücumlar edirdilər. Həmin təyyarələrin üzərində bu sözlər yazılmışdı: “Fürerin məğlubedilməz qoşunu tezliklə Mahaçqalada olacaq. Alman qoşunları sizə çörək və iş verəcəklər”. Vahiməyə düşənlər, fərarilər və quldurlar var idi. Belə bir vaxtda Dağıstanın ən yaxşı qüvvələrini, vətənpərvərlərini öz ətrafında, partiyanın ətrafında, sovet hakimiyyətinin ətrafında birləşdirib, vahid yumruğa çevirə biləcək insan lazım idi. Dağıstan xalqı bu sınağa tab gətirdi. Biz həmin günləri heç vaxt unutmayacağıq və ona görə də Əziz Əliyevə minnətdarıq...”.
(Ardı var)
Hİdayət
525-ci qəzet.- 2011.- 7 yanvar.- S.4.