Əziz Əliyev, Səməd
Vurğun, Rəsul Həmzətov, bir də mehriban
“düşmənlərin” barışığı
(Əvvəli ötən saylarımızda)
Rəsmi yubiley
tədbirinin sonunda Əziz Əliyevin oğlu Cəmil Əliyevin
çıxışı hərarətlə
qarşılandı.
Yubiley tədbirindən
sonra hökumət ziyafətində Dağıstan
Respublikası Xalq Məclisinin (Parlamentinin) sədri Muxu Əliyevin
dediklərini də xoş təəssüratla
xatırlayıram. 1997-ci ildə yazdığım “Odlar Yurdunun və
Dağlar Diyarının iftixarı” portretindən sətirlər
düşür yada: “Muxu Qimbatoğlu kommunist rejimi dövründə
Dağıstan Vilayət Partiya Komitəsinə rəhbərliyə
gələndə işə ona qədər Dağıstana
başçılıq etmiş şəxslərin fəaliyyətini
öyrənməkdən başlayır. Əsas məsələ:
“Kim Dağıstan üçün nə iş görüb?”
marağıymış. Əziz Əliyevin
qeyri-adi fəaliyyəti, dağlar diyarı üçün
gördüyü qlobal işlər indiyəcən də onu
heyrətləndirir. Deyir ki, müharibə
vaxtı rəhbərdən yalnız cəbhəyə kömək
etmək, iqtisadiyyatı yaşatmaq və əhalinin minimum
ehtiyaclarını ödəmək tələb olunur. Əziz Məmmədkərimoğlu bütün bu vəzifələri
ləyaqətlə yerinə yetirməklə yanaşı,
milli kadrların hazırlanmasından başlamış elmin,
mədəniyyətin dirçəlişi, insanların
sosial-rifah halının yaxşılaşmasınacan
bütün sahələrlə məşğul olmağa
imkan tapıb. O çox da böyük olmayan zaman kəsiyində
Dağıstanın o günləri və gələcəyi ilə
bağlı taleyüklü problemləri həll edib.
Məhz onun səyləri sayəsində
SSRİ Elmlər Akademiyasının Dağıstan
filialı-Akademik Mərkəz yaradıldı, elmin müxtəlif
sahələrinə, xüsusən Dağıstan tarixinə,
dillərinə, etnoqrafiyasına dair ciddi elmi tədqiqatlar
başladı, ali, orta ixtisas məktəbləri
açıldı, təhsilin, səhiyyənin tərəqqisinin
səviyyəsi yüksəldi. Dağıstan oxucusu ilk dəfə
olaraq bir topluda öz diyarında müxtəlif dillərdə
yaranmış ədəbi nümunələrlə
Əlbəttə, Patimat
xanımın yaratdığı və rəhbərlik etdiyi
Dağıstan İncəsənət Muzeyində də olduq.
Yalnız Rəsulu deyil, bütün Dağıstanı
böyük məhəbbətlə sevən, milliyyətcə
qumık qızı, avarcanı da, ruscanı da ana dili kimi
mükəmməl bilən yüksək mədəniyyət,
saf mənəviyyat, intellektual düşüncə sahibi bu
gözəl xanım dağlar diyarının
yaratdığı sənət nümunələri haqda bizə
müfəssəl məlumatlar verdi.
...O adi yubiley tədbirləri
deyildi. İki qardaş ölkənin, tarix boyu bir-birinin
içində yaşamış insanların özlərinə
qayıdışının təntənəsiydi.
... İrəli gedib deyim ki,
on il sonra – 7 iyun 2007-ci ildə yenə Artur Rasizadənin
başçılığı ilə böyük nümayəndə
heyəti Mahaçqalaya – Milli Məclisin sədr müavini
Bahar Muradova, təhsil naziri Misir Mərdanov, səhiyyə
naziri Oqtay Şirəliyev, akademik Cəmil Əliyev,
Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə, mədəniyyət
nazirinin müavini Sevda Məmmədəliyeva, Bakı və Xəzəryanı
Yeparxiyanın yepiskopu Aleksandr və bu sətirlərin müəllifi
Əziz Əliyevin 110 illiyi yubiley tədbirinə getdik.
Artıq dünyada nə Rəsul Həmzətov vardı, nə
Patimat xanım. Onlar da əbədiyyətə-Əziz Əliyevə,
Səməd Vurğuna qovuşmuşdular.
Yubiley tədbirləri
yüksək səviyyədə keçirildi. Dağıstanın
Baş nazirinin birinci müavini, mənim əziz dostum Nizami
Qazıyevin rəhbərlik etdiyi yubiley Təşkilat komitəsi
hər tədbiri incəliklərinə kimi
hazırlamışdı. Lap başlıcası,
çöhrələrdə xoş əhval-ruhiyyə,
dodaqlarda təbəssüm vardı.
Gecə Bakıya dönəndə,
təyyarədə Artur müəllimlə əvvəlki,
indiki yubileylərdən danışdıq, müqayisə
etdik. Birdən mən özümü saxlaya bilməyib dedim:
– Bu yubiley yüz illikdən
də səmimi və təbii idi.
Artur müəllim təbəssümlə:
– Mən də bayaqdan fikirləşirdim
onu deyim, həqiqətənmi belədir? – söylədi.
lll
Yox, 1997-ci ildən aralı
düşməmişəm, yenə ora qayıdıram, elə
həmin ilin oktyabrında Şeyx Şamilin anadan
olmasının 200 illiyi münasibətilə Mahaçqalada
keçirilən Zirvə tədbirində Prezident Heydər Əliyevin
adından iştirakımı, Ulu Öndərimizin təbrik məktubunu
tədbir iştirakçılarına təqdim etməyimi və
Rəsul Həmzətovla görüşümü xoş təəssüratla
xatırlayıram.
Ulu Öndərimizin məktubu
iştirakçılara çox təsir etdi. Hərarətlə
alqışlandı. Hiss edilirdi ki, soyuqlaşmış
münasibətlər, qədim qardaşlıq körpülərinin
çökdürülməsi fəlakəti arxada qalır, ənənəvi
isti münasibətlər öz məcrasına qayıdır.
Ulu Öndərimizin yubiley
iştirakçılarına göndərdiyi dərin məzmunlu
məktubu bütövlüklə xatırlamamaq olmur:
Şeyx Şamilin anadan
olmasının 200 illiyi yubileyinə həsr olunmuş
toplantı iştirakçılarına
Əziz dağıstanlı
qardaş və bacılar!
Hörmətli toplantı
iştirakçıları!
Adı milli azadlıq
mübarizəsinin simvoluna çevrilmiş görkəmli sərkərdə,
qüdrətli şəxsiyyət Şeyx Şamilin anadan
olmasının 200 illiyi yubileyi münasibətilə sizi
salamlayır, hamınıza xoş arzularımı
çatdırıram.
Ulu Qafqaz əsrlər boyu
müxtəlif dövlətlərin təcavüzünə məruz
qalsa da, bu diyarın mərd insanları əsarətə
qarşı mübarizə qətiyyətini daim qoruyub
saxlamışlar. Azadlıq uğrunda 25 ildən çox
vuruşan Şeyx Şamil bir daha sübut etdi ki, xalqın
istiqlal amalını, iradəsini və əzmini
sındırmaq, məhv etmək mümkün deyil.
Şeyx Şamilin hürriyyət
mücadiləsi Azərbaycan xalqının da yaddaşına əbədi
həkk olunubdur. Qədirbilən xalqımız onu
özünün milli qəhrəmanı sayır. Azərbaycanda
Şeyx Şamil hərəkatı həmişə sevilə-sevilə
dərindən öyrənilmiş, azadlıq mübarizi xalq
düşməni elan edilən vaxtlarda da görkəmli alimlərimiz,
yazıçılarımız həyatlarını təhlükə
altında qoyaraq, onun haqqında dəyərli əsərlər
yaratmışlar. Azərbaycan mədəniyyəti və elmi
indinin özündə də bu ənənələri
yaşatmaqdadır. Bütün bunlar tarixi haqqına
qovuşaraq müstəqillik qazanmış Azərbaycan
xalqının Şeyx Şamilin şəxsiyyətinə,
azadlıq uğrunda fədakar mübarizəsinə hörmət
və ehtiramının ifadəsidir. Hər bir azərbaycanlının
qəlbində bu əfsanəvi qəhrəmana nəsildən-nəsilə
ərməğan kimi çatdırılan məhəbbət
yaşayır və bu məhəbbət respublikamızda
keçirilən yubiley mərasimlərində Şeyx
Şamilə tükənməz xalq ehtiramının növbəti
təsdiqinə çevrilir.
Əziz dostlar!
Sizi və sizin şəxsinizdə
bütün Qafqaz xalqlarını bu qəhrəmanlıq
bayramı münasibətilə ürəkdən təbrik
edirəm. Azadlığı, sülhü, əmin-amanlığı
qorumaq yolunda hər bir qafqazlıya Şeyx Şamil
müdrikliyi, qətiyyəti və fədakarlığı
arzulayıram. Əminəm ki, Şeyx Şamil ruhu bizi bir-birimizə
daha da doğmalaşdıracaq, Rusiya Federasiyasında
yaşayan xalqlarla Azərbaycan xalqı arasındakı dostluq
və qardaşlığı daha da möhkəmləndirəcəkdir.
Heydər Əliyev,
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti.
Bakı şəhəri,
21 oktyabr 1977-ci il.
Həmin mərasimdəki
çıxışımdan da bəzi fraqmentləri bu
yazıya daxil edirəm:
“Bu dərin məzmunlu sənədin
şərhə və əlavəyə ehtiyacı yoxdur. Ancaq
mən qeyd etmək istəyirəm ki, təbrikdən də
göründüyü kimi, Prezident Heydər Əliyev Şeyx
Şamilin şəxsiyyətinə böyük əhəmiyyət
verir. Bunu belə bir fakt da parlaq şəkildə təsdiq
edir ki, azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizə
simvolu kimi Şeyx Şamilin mühüm tarixi rolunu, Vətənə
sədaqət hissinin formalaşdırılmasında xüsusi
əhəmiyyətini layiqincə qiymətləndirən Azərbaycan
Prezidenti imamın yubileyinə həsr olunmuş tədbirlər
kompleksinin həyata keçirilməsi haqqında sərəncam
imzalamışdır.
... Şeyx Şamil əsasən
yubiley təntənələrində xatırlanan tarixi şəxsiyyətlərdən
deyil. Azərbaycanda Şamilə ümumxalq məhəbbəti,
həyat və fəaliyyətinin öyrənilməsi hələ
imamın sağlığından başlayıbdır.
Şamil yalnız avar deyil, Şamil – qumıkdı, Şamil –
dargindi, çeçendi, ləzgidi, noqaydı... Zəmanəmizin
görkəmli şairi Rəsul Həmzətovun haqlı qeyd
etdiyi kimi, Şamil Qafqaz xalqlarının qəhrəman
oğludur. Cənubi Qafqazda isə Şamil Azərbaycan
xalqının böyük oğludur.
Totalitar sovet rejiminin ən
ağır vaxtlarında, 40-cı illərdə görkəmli
mütəfəkkir, filosof, akademik Heydər Hüseynov əslində
şəxsi həyatını təhlükə altına
qoyaraq, Şeyx Şamil haqqında ilk monumental elmi əsər
yaratdı. Sovet imperiyasında ilk dəfə Şeyx Şamil
şəxsiyyəti və hərəkatının əsl
mahiyyəti haqqında obyektiv həqiqət deyildi. O dəhşətli
vaxtlarda cəzalandırmağı hər işdən
yaxşı bacarırdılar. Görkəmli Azərbaycan
alimi, yeri gəlmişkən, iki dəfə Stalin
Mükafatı laureatı repressiyalara məruz qaldı və
Şamil haqqında həqiqəti dediyinə görə
intihara vadar edildi.
Azərbaycanın xalq
yazıçısı Mehdi Hüseyn də həmin illərdə
Şamilin həyatından bəhs edən pyes
yazmışdı. Tamaşa ictimai baxışdan sonra
qadağan edildi. Aradan 50 il keçəndən sonra müstəqil
Azərbaycanda həmin əsər yenidən tamaşaya qoyuldu
və bizim günlərdə sənətsevərlərə
göstərilir. Belə nümunələr çoxdur. Bu
gün Azərbaycanan bir sıra müəssisələri və
idarələri Şeyx Şamilin adını
daşıyır. Bakı şəhərinin mərkəzi
gözəl küçələrindən biri onun
adınadır. Dünyada Şamilə yeganə abidə məhz
Azərbaycan torpağında, Zaqatala şəhərində
ucaldılıb. Şamilə ən böyük abidə, ən
səmimi məhəbbət isə Azərbaycan xalqının
qəlbindədir.
Artıq iki əsrdir
Şamil dünyanı heyrətləndirir. O, indinin
özündə də yaşayır və bizim
müasirimizdir. Vətənə məhəbbət,
bütün Qafqazda sülhə və barışa nail
olunması, layiqli xoşbəxt həyat – Şeyx Şamilin
bizə əsas vəsiyyəti bunlardır.
Qafqazın böyük
oğlu Şamil, sənin qarşında ehtiramla baş əyirəm.
23 oktyabr 1997-ci il.
Mahaçqala şəhəri”.
Rəsul Həmzətov o gecədə
çıxış etmədi, rəsmi hissədən sonra məni
səmimiyyətlə təbrik etdi.
Sonra ... Ulu Öndər Heydər
Əliyevin təşəbbüsü və iştirakı ilə
Şeyx Şamilin yubileyi Bakıda, M.F.Axundov adına Akademik
Opera və Balet Teatrında yüksək səviyyədə
keçirildi. Dağıstan nümayəndə heyətinin
başçısı Muxu Əliyev mənim
Mahaçqaladakı çıxışım barədə
Ulu Öndərə danışdı.
... Mahaçqalaya sonrakı
səfər isə Şeyxülislam Allahşükür
Paşazadə həzrətləri ilə oldu. Artıq biz
Mahaçqalada olanda dedim ki, səfər proqramına Rəsul
Həmzətovla görüş salınsın və Dövlət
Şurasının yüksək çinli səlahiyyətlisinin
“Qonaqlar var, sizlə görüşmək istəyirlər”
xahişi başa çatmamış Rəsul onun
sözünü kəsmişdi:
– Vaxtım yoxdur, NTV-yə
(Moskvanın “Nezavisimoe televidenie” kanalına) intervü verməliyəm,
iki gündür gözləyirlər.
– Rəsul Həmzətoviç,
axı...
– Hardandır qonaqlar? – elə-belə
soruşmuşdu.
– Hidayət Orucovdur.
– Hidayət Orucov? O,
hardadır, mən gedim.
Həmin günü saat
15:00-a görüş təyin edildi. O bizi evində gözləyirdi.
Getdik. Payızın barlı-bəhrəli vaxtıydı. Həyətboyu
uzanan üzüm talvarı, iri salxımlar Zəngəzuru,
Mığrını, Maralzəmidəki evimizi
xatırlatdı, ayaq saxlayıb baxdım, baxdım ... və
indiyəcən gözlərimin qabağındadır.
Elə bil öz evimizə
girdik. Rəsul da, Patimat xanım da, qızları, nəvələri
də sevinc içindəydilər. Üstünə meyvə,
şirniyyat düzülmüş mizin arxasında əyləşdik.
– Patimat, Hidayəti konyaka
qonaq et, – söylədi.
– Mən moratorium elan
etmişəm, Rəsul Həmzətoğlu, içmirəm.
– ... Deməli sən antihəmzətovçuluqla
məşğulsan, – dedi Rəsul.
Sonra çox şeylərdən
danışdıq. Proqramımızda daha nələr
olacağı ilə maraqlandı, dedim – çox sıxdır
və sadaladım, ertəsi günü Mahaçqaladan
ayrılanda Mətbuat konfransı keçirəcəyimizi
söylədim və sözarası soruşdum: “Gələrsiniz?”.
– Əlbəttə, – dedi.
Düşündüm ki, nəzakət
xatirinə “əlbəttə” deyir, ona görə də dərhal
əlavə etdim:
– Mətbuat konfransı tez
başlayır, səhər saat 9:30-da, baxın, bəlkə
narahat olmayasınız.
Səhər tezdən
hökumət hotelindən çıxıb, tədbir yerinə
gedəndə əmin oldum ki, Rəsul Həmzətoğlu
konfransa gəlməyəcək, çünki
Mahaçqalanın Mərkəzi Mətbuat Evi şəhərin,
demək olar, kənarındadır.
Ancaq ... Mətbuat Evinin
böyük salonu səhər-səhər ağzınacan
dolmuşdu. Bizim səfərimizə böyük maraq
vardı, Şeyxülislam da, mən də səfər haqda məlumat
verəndən sonra sual-suala ara vermirdi, keçirdiyimiz
görüşlər, Azərbaycan-Dağıstan əlaqələrinin
perspektivləri, mili-dini separatizmə qarşı mübarizə
və sair məsələlər jurnalistləri çox
maraqlandırırdı. Mətbuat konfransının
qızğın yerində Rəsul Həmzətovun salona daxil
olması yalnız bizi deyil, çoxsaylı jurnalistləri də
heyrətləndirdi.
Onu səhnəyə dəvət
etdik. Heydər Əliyevin əvəzsiz xidmətləri,
dostluğumuzun, qardaşlığımızın
qorunub-saxlanılması perspektivləri barədə dərin
məzmunlu nitq söylədi.
Cümlələri vardı
– indiyəcən olduğu kimi yadımdadır:
– “Din dövlətdən
ayrıdır? Ədəbiyyat da dövlətdən
ayrıdır? Ancaq xalqa və xalqın dövlətinə gərəkli
olmalıdır”.
– “Xalq şairi? Məgər
anti-xalq şairi də var?”.
– “Hidayətlə hər
görüş mənim qəlbimin milli bayramıdır”.
... Sonra Elistada
görüşdük, böyük kalmık şairi David
Kuqultinovun yubileyində. Patimat xanımla gəlmişdi.
Şairi Dağıstan Hökuməti sədrinin birinci
müavini Baqauddin Əhmədov müşayiət edirdi.
Rəsul Həmzətoğlu
yubiley toplantısına təxminən yarım saat ləngimişdi
və o vaxtacan Rusiya Federasiyası Prezidentinin səlahiyyətli
nümayəndəsi ölkə
başçılarının məktubunu oxuyandan sonra söz
Azərbaycana verilmişdi. Mən Ulu Öndərin dərin məzmunlu
təbrik məktubunu oxudum, hədiyyəsini – Azərbaycan xalçasını
yubilyara təqdim etdim, çıxışım oldu,
keçib yerimdə təzəcə əyləşmişdim
ki, Rəsul Həmzətov salona daxil oldu. Və hər yerdə
olduğu kimi, alqışla qarşılandı. Tənəffüsdə
– naharda da, sonra da hiss edirdim ki, o qədər adamın,
xüsusilə yaşıdlarının – görkəmli
yazıçıların içində də daha çox mənlə
bir yerdə olmaq, söhbət etmək istəyir.
Dağıstanda və
Şimali Qafqazda ictimai-siyasi gərginlik, saysız-hesabsız
teraktlar onu çox narahat edirdi. Bəzən bu vəziyyətlə
bağlı görüşlər, Yazıçılar
İttifaqının sədri kimi müxtəlif tədbirlər
keçirirdi. Mənlə hər dəfə görüşəndə
milli siyasət məsələləri ilə məşğul
olan və bölgədəki mövcud durumu az-çox bilən
şəxs kimi fikrimi soruşar, suallar verərdi. Mən də
bildiklərimi gizlətməzdim, hər şeyi açıq
danışardım, Moskvada da, Dağıstanda da bu işlərin
başında duranların adlarını çəkməkdən
çəkinməzdim, onların yalnız anti-Azərbaycan
deyil, ilk növbədə anti-Dağıstan fəaliyyətlərini
olduğu kimi açıqlayardım.
(Yeri gəlmişkən,
yubileyə Moskvadan çoxlu qonaq gəlmişdi və həmin
gün özlərinin biznes işləri ilə bağlı
paytaxtdan ora uçan bir qrup erməni əsilli iş adamı
da açıq tədbirlərdə mərkəzin nümayəndə
heyətinə qarışmışdı. Bu dəvət
olunmamış qonaqlar özlərini çox sərbəst
aparır, qazanclı adamlar olduqlarını nümayiş
etdirməkdən xəcalət çəkmirdilər. Qonaqlar
təəccüblə onlara baxır, təəssüflənirdilər.
Belə yüksək yubileydə bu cür tərbiyəsizlik?
Bu, açıq hiss edildi və hiss edilmədən onlar tədbirlərdən
kənarlaşdırıldılar.)
Axşam David Kuqultinovun təzə
evinin – villasının açılışı ziyafətində
isə... dinib-danışmaq yox, bir az istirahət etmək istəyirdim.
Bir gün öncə günortadan sonra Mineralnıye-Vodıya
uçuş, sonra Kalmıkiya Respublikasının Baş
nazirinin birinci müavininin müşayiəti ilə Elistaya
avtomobillə gediş və vitse-premyerin həm yolda, həm də
villasında axşam qonaqlığı. Təntənəli
iclasda çıxış, sıx proqramdakı tədbirlərdə
iştirak, çoxsaylı görüşlərdən sonra mənimçün
bir az sakitlik şansı yarandığını
düşünürdüm. Gündüz rəsmi təntənədə
Prezident Heydər Əliyevin təbrik məktubunu oxumuşdum, hədiyyəsiniAzərbaycan
xalçasını təqdim etmişdim. Beş-altı dəqiqəlik
öz çıxışım olmuşdu. Təvazökarlıqdan
uzaq olmasın, yaxşı qarşılanmışdım.
Kalmıkiya Prezidenti Kirsan İlimcinov, görkəmli adamlar
Prezidentimizin təbrikindən və mənim
çıxışımdan məmnun olduqlarını
bildirmiş, təşəkkür etmişdilər. Ziyafətdə
isə elə qonaqlar vardı – rəsmi tədbirdə onlara
söz çatmamışdı. Yaxşıydı, – ziyafətdə
çeçenlər də iştirak etdiyindən tamadanın
başı Moskvanın şəninə təriflər
yağdırmağa qarışmışdı...
Ona görə də məclisdə
söz söyləmək, tost demək barədə
düşünmürdüm.
Lakin birdən Davud kişinin
öz səsi gəldi:
– Mən əziz Hidayəti
dinləmək istəyirəm.
Bu, əlbəttə, öncə,
Azərbaycana, Prezidentimizə olan ehtiramının ifadəsi
idi. Heydər Əlirzaoğlu haqqında mənə xoş
xatirələr danışmışdı, onun ziyalılara
xoş münasibəti barədə dəyərli epizodlar
söyləmişdi.
Könülsüz,
ağır-ağır ayağa qalxdım. Əlbəttə,
“hazır” fikirlərdən, cümlələrdən bir
neçəsini söyləyib əyləşmək
olardı. Ancaq yüksək çinli rəsmilərin
iştirak etdiyi yazıçı məclisində belə standart
fikirlər, deyilmiş cümlələr dinlənilmir. Ona
görə də ayağa qalxa-qalxa fikirləşdim,
ayaqüstə durub məclis sakitləşənəcən
tam beş-on saniyədə:
– “Azərbaycanda,
bütün Qafqazda uca dağlar da çoxdur, zirvələr də,
– dedim, – sözgəlişi demirlər ki, bölgəmiz
dağlar diyarıdır. Lakin, məncə, Qafqazda
dağlardan, ən uca zirvələrdən də uca varlıq
mövcuddur – o, İnsandır!
Əvvəla, insan zirvəyə
qalxandan sonra, lap Elbrusun başı olsun – dayanıb Günəşə,
Aya, ulduzlara boylanır və zirvənin başında zirvədən
ucada durur.
Sonra – elə şəxsiyyətlər
var – həmişə zirvələrdədir – qoca Nizami,
Rustavelli, Füzuli kimi... Puşkin, Lermontov, Bestucev Marlinski...
kimi Qafqaza gəldilər ki, zirvəyə dönsünlər.
Yermolov, Sisianov ... gəldilər ki, zirvələri düzlərə
endirsinlər. Elə özləri düzlərdə
qaldılar.
Puşkin, Lermontov, Bestucev
Marlinski Qafqazda ürəklərin zirvələrini fəth
etdilər. Ürəklərin zirvələrini fəth etməkdən
yüksək ucalıq yoxdur dünyada.
Elə bizim günlərin də
ən uca zirvələrindən uca Zirvə İnsanları
var: Heydər Əliyev, Əziz Əliyev, Səməd
Vurğun, Rəsul Həmzətov. Kalmıkiya düzlərininin
də Qafqaz zirvələri ucalığında Zirvə
İnsanı var – David Kuqultinov...
Zirvələri xatırlayaq,
ancaq içək Zirvədəki İnsanların
sağlığına!”
Sağlıq çox
alqışlandı.
Tamada
qıpqırmızı olmuşdu.
Moskvadan gələnlər pərtliklərini
üzə vurmamaq üçün əl çaldılar.
David Nikitiç
yaxınlaşıb məni qucaqladı.
O tost sonralar çox yerdə
xatırlandı. Kalmıkiyaya səfərim boyu məni
müşayiət edən Baş nazirin birinci müavini dedi
ki, icazənizlə, bu tostu mən də deyəcəyəm və
... qonorarınızı ödəyəcəyəm.
Rəsul Həmzətovun səsi
də, sözləri də qulağımdadır: “Onu yazarsan:
“Mənim Dağıstanım” da belə yaranıb”.
İndi ağlıma gəldi,
deyəsən, yerinə düşdü – yazdım.
Amma hiss edirəm bu yazı o
tostdan zəifdir.
Bəlkə ömrümdə
ilk dəfədir tost “janrında” sətirlər yazıram, ona
görə?
Bir də... tostu gərək
süfrə ətrafında deyəsən. Və sözüm
başa çatanda Rəsul Həmzətoğlunun
replikasını bütün məclis əhli
alqışladı:
– Heyif,
çıxışına çatmadım, ancaq tostun mənalıdır.
Rəsul Həmzətoğlu
ertəsi günü Mahaçqalaya qayıdacaqdı.
Mənsə Kalmıkiya
Prezidenti Kirsan İlimcinovun xahişi ilə onunla birlikdə səhrada
keçirilən Lalə bayramında iştirak etməliydim. Mən
onu Prezidentin Qonaq evindən yola saldım və sən demə,
bu vida dəmi onu əbədiyyətə tərəf aparırmış.
Əlbəttə,
ardıcıl telefon əlaqələrimiz olurdu, hal-əhval
tuturduq. Mənim “Da zavtra ehe daleko” (“Sabaha çox var”) adlı
şeirlər kitabım bir topluda, Dağıstan
Respublikasının 13 dövlət dilində (avar, dargin,
qumık, Azərbaycan, ləzgi, lak, rus, tabasaran, noqay, tat,
saxur, rutul, aqul) nəşr olunanda telefon açdı, təbrik
etdi, “mənim belə strukturda kitabım çıxmayıb,
yaxşı tapıntıdır” – dedi, şeirlərimin
ruscaya və avarcaya yaxşı tərcümə edildiyini
söylədi.
2000-ci ilin
qışıydı. O telefon zəngi də heç yadımdan
çıxmır:
– Hidayət, Patimat xəstədir.
Deyirlər, ona şabalıd lazımdır. Xahiş edirəm...
– Nə xahiş? Əlbəttə,
– dəqiqləşdirmək istəyirəm, – şabalıd?
– Bəli, şabalıd...
Düşünürəm:
məgər Dağıstanda şabalıd yoxdur? Bu
yazının əvvəlində dediyim kimi, o vaxtlar Rəsulun
bəzi sözləri telefonda aydın
anlaşılmırdı, ona görə həm Patimat
xanımın vəziyyətindən öz dilindən məlumat
almaq, həm də şabalıd məsələsini dəqiqləşdirmək
üçün soruşuram:
– Vəziyyətini bəlkə
özüm soruşum?
– Yanında həkimlər
var, – deyir, – telefonu nəvəmə verirəm, – bəlkə
özü də hiss edir ki, deyilənləri dəqiqləşdirmək
istəyirəm.
Nəvə mənlə
danışır, o da aydınca rus dilində “kaştan” deyir.
Telefon söhbətləri
başa çatır, düşünürəm: Bəlkə
“kaştan” sözünün ayrı mənası var?
Lüğətlərə baxıram: şabalıddır ki,
var.
İki nəfər rusdilli
filoloqdan soruşuram: bəlkə “kaştan”ın omoniumu ola
bilər? Yox, elə şabalıddır.
Artıq günün ikinci
yarısıydı.
Hacı Salman Mahaçqalaya
bir kisə şabalıd aparır...
Ertəsi günü Rəsul
Həmzətoğlu mənə telefon açıb, təşəkkür
edir və deyir: “Patimat çox sevindi”.
Təəssüf ki, Azərbaycan
şabalıdı da, başqa dava-dərmanlar da Patimat
xanımı xilas edə bilmədi və o ilin yayında
Mahaçqalaya çox kədərli teleqram göndərməli
oldum:
“Əziz böyük
qardaşım Rəsul Həmzətoğlu,
Patimat xanımın
ölüm xəbəri məni dünya və insanlar
haqqında bir daha dərindən düşünməyə
vadar etdi. Fikirləşdim ki, Patimat xanım kimi gözəl,
hünərli, kişi qeyrətli qadınlar ölmürlər,
əbədiyyətin mələklər yaşayan diyarına
köçürlər.
Rəsul Həmzətov
poeziyası durduqca, Patimat xanım da yaşayacaq – deməli, əbədi
yaşayacaq, övladlarının, nəvələrinin, nəticələrinin
... ömürlərində bu dünyadakı həyatını
da davam edəcək.
Ciddi üzürlü səbəblər
üzündən bu günlərdə Sizlə ola bilmədiyimə
çox mütəəssir oldum. Sizi qucaqlayıram və
öpürəm.
Yaxın vaxtlarda
görüşənədək,
Hidayət
28 iyun 2000-ci il,
Bakı”.
Patimat xanımdan sonra Rəsul
üç ildən bir az artıq yaşadı. Moskvada
müalicə olunurdu.
İstedadı, əzmi, iradəsi,
qətiyyəti mənəvi imkanları tükənən
orqanizminə sığmırdı.
Amma ölüm də
gözlənilmirdi. Qəflətən gəldi.
Qəm yazımı
Dağıstan Yazıçılar İttifaqına, Rəsul
Həmzətovun ailəsinə, bir də qardaşı
Hacı Həmzətova göndərdim:
“Dağıstan
Respublikası, Mahaçqala şəhəri, Buynaksk
küçəsi, 4.
Dağıstan
Yazıçılar İttifaqına,
Rəsul Həmzətovun ailəsinə
və Hacı Həmzətova
Mənim ən böyük
dostumun, söz səltənətinin ustadı Rəsul Həmzətovun
ölüm xəbərindən sarsıldım.
Rəsul Həmzətoğlu
kimi müdrik və görkəmli şəxsiyyətin, vətənpərvər
şairin vəfatı ancaq avar xalqı və Dağıstan
xalqları üçün deyil, həm də bütün Azərbaycan
üçün böyük itkidir. Ancaq belə bir kədərli
gündə bizim hamımız üçün təskinli
olan odur ki, əsl şairlər ölmürlər, onlar gələcək
nəsillərin yaddaşında əbədi yurd salıb, əbədi
şair talelərini şərəflə yaşayırlar.
Rəsul Həmzətoğlu
öz əsərlərində ömrünü davam etdirəcək,
onu sevə-sevə mütaliə edənlərin qəlbində
əbədi sakin olacaqdır.
Onun qardaşı Hacı Həmzətoğluna,
qızlarına, nəvələrinə, doğmalarına və
yaxınlarına bu ağır matəm günündə dərin
hüznlə başsağlığı verirəm.
Allah rəhmət eləsin!
Hidayət.
Bakı şəhəri,
5 noyabr 2003-cü il”.
Hacı Rəsul Həmzətovun
qardaşıdır, Rusiya Elmlər Akademiyasının
Dağıstan bölməsinin rəhbəridir. Səviyyəli
ziyalıdır. Məhəmməd Füzulinin anadan
olmasının 450 illiyi Dərbənddə keçiriləndə
Bu yazının sonunda yeddi
il bundan öncə göndərdiyim teleqramda
yazdıqlarıma nə isə əlavə etmək fikrim
yoxdur.
Rəsul qocalıq,
ahıllıq haqqında şeir yazmadı.
O şair yaşında,
şair ehtiyacı ilə əbədiyyətə qovuşdu.
Dünyasını dəyişəndən
altı il öncə Azərbaycana gəlməsi, Ulu Öndəri
ziyarət etməsi, Əziz Əliyevin, Səməd
Vurğunun, Zərifə xanım Əliyevanın məzarları
önündə ehtiramla baş əyməsi onun
ömrünü uzatmışdı, daha da
paklaşdırmışdı, iyirmi il öncəki
dünyasına qaytarmışdı.
2010.
Hİdayət
525-ci qəzet.- 2011.- 8 yanvar.- S.14-15