Bu gün öyrənirlər ki,
sabah öyrətsinlər
AZƏRBAYCAN MÜƏLLİMLƏR İNSTİTUTUNDAN
REPORTAJ
Neçə vaxt idi, ali təhsil ocaqlarının birindən qış imtahan sessiyasının gedişilə bağlı yazı hazırlamaq istəyirdim. Çox götür-qoy edəndən sonra Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun (AMİ) üzərində dayandım. Çünki bu gün bu ali təhsil oğacında təhsil alan tələbələr sabahın müəllimləridir, gələcəyimiz olan uşaqlarımızın elm öyrənmələri, cəmiyyət üçün lazımlı insan kimi yetişmələri bilavasitə onlardan asılı olacaq. Məhz bu məqsədlə də yolumu AMİ-dən saldım. Tədris işləri üzrə prorektor Şamil Qasımlı ilə qısa tanışlıqdan sonra o, çalışdığı təhsil müəssisəsi, buradakı tədrisin təşkili, qış imtahan sessiyasının gedişilə bağlı suallarımızı cavablandırmağa razılıq verdi. İlk əvvəl qeyd edək ki, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu indiki adı ilə 2000-ci ildə, mərhum prezident Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsü ilə yaranıb. Həmin dövrdə Azərbaycanın bölgələrində, ucqar dağ kəndlərində müəllim qıtlığı, xüsusən də ibtidai sinif müəllimlərinə olan tələbat özünü daha çox biruzə verib. Hətta iş o yerə çatıb ki, ixtisasca pedaqoji təhsili olmayanlar da ibtidai siniflərdə dərs deməyə cəlb olunublar. Bununla bərabər, bölgələrdən Bakıya gəlib pedaqoji təhsil almaq istəyən gənclərimiz də müxtəlif çətinliklərlə üzləşiblər. Buna görə də ümummilli lider H.Əliyev AMİ-nin yaranması haqqında fərman verib. Həmin fərmanla respublikanın 12 bölgəsində, yəni Gəncə, Qazax, Salyan, Cəlilabad, Ağcabədi, Mingəçevir, Şamaxı, Şəki, Zaqatala, Sumqayıt, Quba və Naxçıvanda bu institutun filialları yaradılıb. Sonralar Naxçıvan filialı müstəqil instituta çevrilib. AMİ baza institutu olmaqla, 11 filialı ilə birgə uğurla fəaliyət göstərməyə başlayıb. Hazırda bu baza institutunda mindən artıq tələbə bakalavr, 100-ə yaxın gənc isə magistr pilləsində təhsil alır. Tələbələrin təhsili ilə 150-yə yaxın professor-müəllim heyəti məşğul olur. AMİ özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə bəzi ali təhsil ocaqlarından fərqlənir. Digər ali təhsil müəssisələrində orta məktəb üçün müəllim kadrları hazırlanmaqla yanaşı, gələcəkdə elmi tədqiqat işləri ilə məşğul olacaq kadrlar da yetişdirilir.
AMİ isə yalnız orta məktəblər
üçün pedaqoji kadrlar hazırlayır. AMİ-nin
özünəməxsus xüsusiyyətlərindən biri də
burada oxuyan gənclərin 99 faizinin qızlardan ibarət olmasıdır.
Buna da əsas səbəb institutdakı ixtisaslardır.
Çünki əvvəllər AMİ-də məktəbəqədər
təhsil müəssisələrinin tərbiyəçiləri
və ibtidai sinif müəllimləri kimi iki istiqamət
üzrə ixtisas hazırlığı həyata
keçirilib. Bu ixtisaslara isə qızlar daha çox maraq
göstərdiklərindən tələbələr
arasında zərif cinsin nümayəndələri
üstünlük təşkil edib. Lakin 3 il əvvəl
instituta “Riyaziyyat və informatika müəllimliyi”, “Azərbaycan
dili və ədəbiyyatı müəllimliyi” və sair kimi
ixtisaslar üzrə də kadr hazırlamağa səlahiyyət
verilib. Məhz bundan sonra tələbələr arasında
oğlanların da sayı xeyli artıb. AMİ-də tədrisin
keyfiyyətindən söhbət açan Ş.Qasımlı
2005-ci ildən etibarən təhsil müəssisəsində
bu baxımdan ciddi nailiyyətlərin əldə olunduğunu
bildirib: “Əvvəllər baza institutla hesablaşma
aparılmadan, filialların hər biri müxtəlif ali təhsil
ocaqlarının tədris planı əsasında fəaliyyətini
qurub. Bu səbəbdən də filiallardakı tələbələr
müxtəlif tədris planları üzrə təhsil
almalı olublar. 2005-ci ildən isə bu məsələyə
son qoyulub. Bütün filiallar vahid tədris planı ilə
işləməyə başlayıblar. Hazırda AMİ-də
və filiallarda 8 ixtisas üzrə kadrlar hazırlanır.
İxtisaslar “Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimliyi”,
“Riyaziyyat və informatika müəllimliyi” və sair kimi
adlanır. Elə ixtisaslar var ki, bunlar həm AMİ-də, həm
də filiallarda mövcuddur. Buna misal olaraq, “İbtidai təhsilin
pedaqogika və metodikası” ixtisasını göstərmək
olar. Hazırda respublikada ibtidai sinif müəllimlərinə
olan tələbatın 60 faizini AMİ və onun filialları ödəyir.
Amma elə ixtisaslar da var ki, bu AMİ-də deyil, onun
filiallarında mövcuddur. Bu sıraya “Tarix və coğrafiya
müəllimliyi” ixtisasını aid etmək olar. Bu cür
qoşa ixtisasa Bakı şəhərində ehtiyac olmasa da
rayonlarda böyük tələbat var. Sırf tarix ixtisasını
qurtaran kadr təyinatla rayonlardakı hər hansı kəndə
gedəndə, dərs saatının azlığını və
bunun müqabilində də əməkhaqqının cüzi
miqdar təşkil etməsini görüb orada qalıb işləmək
istəmir. Ancaq “Tarix-coğrafiya müəllimliyi” kimi qoşa
ixtisası bitirən kadr həmin kənddə qalmağa maraq
göstərir. O, iki fənni tədris etmək imkanına
malik olduğundan istər-istəməz dərs saatı da,
buna görə aldığı əməkhaqqı da yüksək
olur. Belə olan halda ən ucqar dağ kəndi də müəllim
kadrları ilə təmin edilir”. AMİ-nin tədris işləri
üzrə prorektoru qeyd etdi ki, 2005-ci ildə siyasi elmlər
doktoru, professor Aqiyə Naxçıvanlı (yeri gəlmişkən,
Milli Məclisə ötən il keçirilmiş seçkilərdə
Aqiyə xanım millət vəkili seçilib. R.İ.)
AMİ-yə rektor təyin olunandan sonra, institutda sağlam mənəvi
mühit formalaşıb, təhsilin keyfiyyətinin daha da
artmasına xidmət edən zəngin maddi-texniki baza
yaradılıb. Onun sözlərinə görə, həmin
ilin yayında tamamilə obyektiv şəkildə keçirilən
imtahan prosesi zamanı institutda ali təhsil alan tələbələrin
real səviyyəsini müəyyən etmək mümkün
olub: “İmtahanlardan sonra institutdakı tələbələrin
cəmi 21 faizində mənimsəmə səviyyəsinin
yüksək olduğu müəyyənləşib. Həmin
21 faiz tələbə arasından isə heç kəs əlaçı
adını qazana bilməyib.
O zaman bu cür ciddi imtahan prosesinə
adət etməyən tələbələrlə
yanaşı, onların valideynləri də rektoratlığa
öz narahatçılıqlarını
çatdırırdılar. Valideynlər belə imtahan
prosesinə adət etmədiklərini söyləyirdilər.
Hətta bəziləri qeyd edirdi ki, biz imtahan başlamazdan əvvəl
övladımızın neçə qiymət almasını
bilməliyik. Təbii ki, onların bu qeyri-sağlam istəkləri
təmin olunmadı. Həmin vaxt institutda fəaliyyət
göstərən münaqişə komissiyasına 200-dən
artıq tələbənin şikayəti daxil oldu. Lakin həmin
şikayətlərin heç birində tələbə, onun
qiymətinin subyektiv yazıldığını, yaxud da
müəllim tərəfindən ona qarşı hər
hansı formada qərəzlilik olduğunu sübut edə bilmədi.
Aparılan araşdırmaların nəticəsi olaraq, 2005-ci
ildə 14 nəfər tələbə AMİ-dən xaric
olundu. Məhz belə bir ciddi addımlardan sonra tələbələr
və onların valideynləri qiymətin yalnız biliyə
verildiyini qəbul etməli oldular. Bu islahatların davamı
kimi, 2006-cı ilin qış imtahan sessiyasında da tələblərə
ciddi əməl olundu. Yanvar sessiyasının nəticələrində
tələbələrin mənimsəmə səviyyəsi 77
faizə oldu. Tələbələr arsından iki nəfər
əlaçı adını qazandı. İnstitutdan qovulan tələbənin
sayı da azaldı. Həmin ilin yay imtahan sessiyasında isə
ümumiyyətlə institutdan qovulan olmadı. İmtahanın
gedişindən şikayət edən tələbələrin
sayı da 200-dən 17-ə düşdü. Bu cür müsbət
ənənə hazırda da institutda davam etdirilir”.
Qeyd edək ki, digər ali təhsil
müəssisələrindən fərqli olaraq, AMİ-də
bakalavr, magistr təhsili ilə yanaşı, ixtisasartırma və
yenidənhazırlanma təhsili də həyata keçirilir.
Bütün bu tədris prosesi zamanı müasir kompyuter
texnologiyasından geniş istifadə olunur. Mühazirə və
seminarların keçirilməsinə kifayət qədər
elmi biliyi və pedaqoji təcrübəsi olan müəllimlər
cəlb edilir. Təkcə ötən ilin müvafiq
dövrü ilə müqayisədə 2010-11-ci tədris ilinin
birinci yarısında 400 nəfərdən artıq dinləyici
AMİ-də keçirilən kurs və seminarlarda iştirak
edib. Təhsil nazirliyi tərəfindən müəyyən
edilmiş qaydalar əsasında AMİ-də ödənişli
formada həyata keçirilən yenidənhazırlanma təhsili
də uğurla davam etdirilir. Yalnız 2010/2011-ci tədris ilində
yenidənhazırlanma təhsilinə nazirliyin müvafiq təlimatı
əsasında 47 nəfər qəbul edilib.
Ş.Qasımlı ilə söhbət
zamanı ona imtahan prosesinin gedişi ilə yaxından
tanış olmaq istəyimi də çatdırdım. O,
hazırda institutdakı sinif otaqlarından on ikisində imtahan
prosesinin getdiyini bildirərək, istədiyim otağa girib tələbələrlə
görüşüb söhbətləşə bilmək
imkanımın olduğunu söylədi. Elə bu məqsədlə
də üz tutduq auditoriyalara. 414-cü qrupda “Uşaq
anatomiyası və fiziologiyası”, 411-ci qrupda “Xüsusi
qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsili”, 412-ci
qrupda “Hüquq psixologiyası”, 203-cü qrupda “Fiziki tərbiyə
və onun tədrisi metodikası” fənnindən imtahan verən
tələbələrlə görüşdüm. Tamamilə
səmimi bir ab-hava yaratmaq üçün məni müşayiət
edən prorektordan və imtahana nəzarət edən müəllimlərdən
auditoriyanı 3-5 dəqiqəlik tərk etməyi xahiş
etdim. Gənclərlə baş-başa qaldıqdan sonra onlara
qış imtahan sessiyasına necə
hazırlaşdıqları, imtahan prosesində hər
hansı neqativ hallarla rastlaşıb-rastlaşmadıqları
barədə bir neçə sual ünvanladım. Tələbələr
qətiyyətlə bildirdilər ki, imtahanlar tamamilə
obyektiv keçirilir. Onlar əlavə etdilər ki, AMİ-də
dərsə davamiyyət, nizam-intizam, seminar və mühazirələrdə
aktiv iştiraka ciddi nəzarət olunur. Qayda-qanuna əməl
etməyən tələbə ümumiyyətlə imtahanlara
buraxılmır. İmtahan prosesində isə tələbələrə
özləri haqqında məlumat əks olunan kod vərəqi
və biletin cavablarının yazılacağı
möhürlü vərəqlər paylanılır. Hər
bir tələbə götürdüyü biletin suallarının
cavabını həmin möhürlü vərəqlərə
yazır. İmtahan prosesindəki nəzarətçilər də
qeyri-ixtisas fənlərinin müəllimlərindən təşkil
olunur ki, hər bir tələbə öz biliyini sərbəst
şəkildə nümayiş etdirə bilsin. Bu proses
bütün auditoriyalarda quraşdırılmış kameralar
vasitəsilə daim nəzarətdə saxlanılır.
İmtahan prosesinə prorektor başda olmaqla heç bir müəllim
müdaxilə edə bilmir. İmtahan verən tələbələrin
cavab vərəqləri birbaşa rektorun nəzarəti
altında şifrələnir və yoxlanılması
üçün imtahan komissiyasının üzvü olan
müəllimlərə paylanılır. Cavab vərəqlərinin
üzərində heç bir tələbə haqqında məlumat
olmadığından, onları yoxlayan müəllim bilmir ki, əlindəki
hansı tələbənin cavab vərəqidir. Yoxlama
qurtardıqdan sonra bütün vərəqlər AMİ-nin
kredit sistemi və tələbə nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi
kabinetinə təhvil verilir. Burada tələbələrin
biliyinə verilən qiymətlər kompyuterdə yerləşdirilir
və həmin kabinetin qarşısında
quraşdırılan lövhədə asılır. Tələbələr
də lövhədəki siyahı vasitəsilə imtahandan əldə
etdikləri nəticə ilə tanış ola bilirlər.
AMİ-də olarkən bu ali təhsil ocağında
aparılan əsaslı təmir işləri də diqqətimdən
yayınmadı. Bütün auditoriyalarda müəllim və
tələbə kontingenti üçün hərtərəfli
şərait yaradılıb. Ən müasir tələblərə
cavab verən təhsil ocağı mərkəzi istilik sistemi
ilə də təmin olunub. Yeni idman zalı tikilib, tibb məntəqəsi,
yataqxana, yeməkxana əsaslı surətdə təmir
olunaraq müasir tələbata
uyğunlaşdırılıb. Bir sözlə, burada hərtərəfli
təhsil almaq üçün mümkün şərait
yaradılıb.
AMİ-dən
çıxıb redaksiyamıza gələndə institutda
olarkən imtahan verən tələbələrdən bir
neçəsi ilə təsadüfən metroya qədər
yol yoldaşı oldum. Auditoriyada olarkən onlara
ünvanladığım suallarla təkrar tələbələrə
müraciət etdim. Üz-gözlərində sevinc hissi sezilən
gənclər bu dəfə də əvvəlki fikirlərini
təkrarlayaraq, təhsil aldıqları institutdakı şəraitdən,
oradakı sağlam mühitdən fərəhlə
danışdılar.
Rufik İSMAYILOV
525-ci qəzet.- 2011.- 18 yanvar.- S.2.