Görkəmli alim,
bacarıqlı elm adamı
Azərbaycan tarix elminin görkəmli
nümayəndəsi, bacarıqlı elm və təhsil təşkilatçısı,
AMEA Naxçıvan Bölməsinin sədri, Azərbaycan
MEA-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, tarix
elmləri doktoru, professor İsmayıl Muxtar oğlu
Hacıyevin 60 yaşı tamam olur. Görkəmli alim, nəcib
insan İsmayıl Hacıyev gərgin əməyi və zəhməti
hesabına sıravi kənd müəllimindən
professorluğa, akademikliyə, AMEA Naxçıvan Bölməsinin
sədrliyinə, Milli Məclisin deputatlığına qədər
yüksəlmiş, şərəfli bir yol keçmişdir.
Düz 60 il bundan əvvəl, 21 yanvar 1951-ci ildə Culfa
bölgəsinin Xanağa (indiki Xanəgah) kəndində
Muxtar müəllimin ailəsində dünyaya göz
açan körpə nəinki Naxçıvanda, geniş
miqyasda Azərbaycanda, hətta dünyada tanınmış
görkəmli bir alimə, Azərbaycan tarix elminin
sütunlarından və ağsaqqallarından birinə, ictimai
xadimə çevrilmişdir. Mən həyat və fəaliyyətinin
böyük bir hissəsi təhsillə, xüsusilə
Naxçıvan Dövlət Universiteti ilə bağlı
olan akademik İsmayıl Hacıyevi bir müəllim, ziyalı
kimi çoxdan tanısam da, 1995-ci ildən, yəni
Naxçıvan Dövlət Universitetində eyni kafedrada
işləməyə başladığım zamandan onun fəaliyyətini
daha yaxından izləmişəm. Özünə
və qarşısındakına qarşı tələbkar,
elmi səriştəsi, yoldaşlarına qarşı diqqəti,
tələbələrə yüksək qayğısı ilə
diqqəti cəlb edən İsmayıl müəllim öz fəaliyyəti
ilə hər şeydən əvvəl gözəl bir müəllim
olduğunu sübut etmişdir. Yüksək
pedaqoji bacarığı, insanlarla ünsiyyətə girmək
qabiliyyəti, diqqət və qayğısı onu müəllim
və tələbələrin sevimlisinə
çevirmişdir. 1974-cü ildə Azərbaycan
Dövlət Pedaqoji İnstitutunun (indiki APU) tarix fakültəsini
fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra orta məktəb
müəllimi kimi fəaliyyətə başlayan
İsmayıl müəllim 1978-ci ildən Naxçıvan
Dövlət Universitetində müəllim, baş müəllim,
dosent, dekan müavini, dekan, elmi işlər üzrə
prorektor, tədris işləri üzrə prorektor vəzifələrində
çalışmışdır. Professor-müəllim
və tələbə kollektivinin dərin hörmət və
rəğbətini qazanan İsmayıl Hacıyev
Naxçıvan Dövlət Universitetinin inkişafı,
formalaşması, Azərbaycan ali məktəbləri ailəsində
öncül yerə çıxması, beynəlxalq aləmdə
tanınması və qəbul edilməsi, klassik universitetə
çevrilməsi yolunda yorulmaz fəaliyyət göstərən
rektor, akademik İsa Həbibbəylinin ən yaxın köməkçisi
olmuşdur.
Naxçıvan
ziyalıları təsdiq edirlər ki, Naxçıvan
Dövlət Universitetinin mövcud olduğu illər ərzində
orada çalışan tədris işləri üzrə
prorektorların sırasında İsmayıl Hacıyevin
özünəməxsus, yaddaqalan dəst-xətti olmuşdur. Müəllimliyə
ürəkdən bağlı olan İsmayıl müəllim
bu gün də pedaqoji fəaliyyətini davam etdirir, “Azərbaycan
tarixi” kafedrasının professoru kimi tarix ixtisasında Vətən
tarixinin müxtəlif problemlərindən mühazirələr
aparır. İsmayıl müəllim həm
də tariximizin müxtəlif problemləri ilə əlaqədar
uğurlu və ciddi tədqiqatlar aparan gözəl alimdir.
Onun 1992-ci ildə müdafiə etdiyi tarix elmləri üzrə
fəlsəfə doktoru dissertasiyası Böyük Vətən
müharibəsi illərində Azərbaycan
qadınlarının arxa cəbhədəki fəaliyyətinə
həsr olunsa da, sonrakı tədqiqatlarında Azərbaycan, o
cümlədən Naxçıvan tarixinin, xüsusilə
müstəqillik dövrü tarixinin müxtəlif problemlərinin
tədqiqi xüsusi yer tutur. Bu cəhətdən onun
Naxçıvan Muxtar Respublikasının təşkili, fəaliyyəti,
qorunub saxlanması, bölgənin ərazi taleyi,
Naxçıvanın muxtariyyət statusunun qarantı olan
Moskva və Qars müqavilələri və s. haqqında
yazdığı kitab və məqalələr mühüm
siyasi, elmi-tarixi əsərlər kimi diqqəti cəlb edir. Akademikin elmi fəaliyyətində
xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin həyatı
və siyasi fəaliyyətinin, Ulu Öndərin nəzəri
irsinin tədqiqi mühüm mərhələ təşkil
edir. Onun müxtəlif vaxtlarda nəşr etdirdiyi “Heydər
Əliyev və milli-tarixi yaddaşın bərpası”
monoqrafiyası, “Heydər Əliyev və Azərbaycan tarixi məsələləri”,
“Heydər Əliyev və Naxçıvanda elmin
inkişafı”, “Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş
soyqırımı və deportasiya siyasətini ifşa edən
sənədlər”, “Heydər Əliyevin milli tarix
konsepsiyası”, “Heydər Əliyevin həyatı və fəaliyyətinin
Naxçıvan dövrləri”, “Heydər Əliyev və
Naxçıvanın görkəmli tarixi şəxsiyyətləri”
və s. çoxsaylı məqalələri Əliyevşünaslıq
elmi xəzinəsinə sanballı töhfələrdir. Alimin
elmlə məşğul olduğu vaxtdan, yəni keçən
əsrin 70-ci illərinin sonlarından indiyədək nəşr
etdirdiyi 30-a yaxın monoqrafiya və kitabı, 230-a yaxın məqaləni
nəzərdən keçirərkən görünür ki,
o Azərbaycan tarixinin ən müxtəlif problemləri ilə
məşğul olmuş, bir sıra məsələlərin
ilk tədqiqatçısı kimi tariximizə elmi yeniliklər
gətirmiş, mübahisəli və qaranlıq məsələləri
aydınlaşdırmışdır. Onun 1999-cu
ildə uğurla müdafiə etdiyi doktorluq dissertasiyası Azərbaycanın
ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan Muxtar
Respublikasının Azərbaycanın Milli dövlətçilik
tarixində yeri məsələsinə həsr olunmuşdur.
İsmayıl Hacıyevin bu dissertasiyası Azərbaycanın
dövlətçilik ənənələrinə malik
olmaması barədə erməni sayıqlamalarına
qarşı tutarlı cavab verən çox sanballı bir əsərdir.
Alim bu əsəri ilə sübut etdi ki, nəinki
Azərbaycan, hətta onun ayrılmaz bir hissəsi olan
Naxçıvan diyarı qədim dövlətçilik ənənələrinə
malik olmuşdur. Tutarlı tarixi faktlara əsaslanaraq tədqiqatçı
bu əsəri ilə sübut etmişdir ki, əlverişli təbii-coğrafi
mövqedə, mühüm ticarət yollarının
keçdiyi bir ərazidə yerləşən
Naxçıvan diyarında X-XI əsrlərdə
“Naxçıvanşahlıq” kimi feodal dövlət qurumu
yaranmış və fəaliyyət göstərmiş,
Hülakülərin zamanında “Naxçıvan tüməni”
adlı inzibati-ərazi bölgüsü olmuş, XVIII əsrin
20-ci illərində Osmanlılar tərəfindən
“Naxçıvan sancağı” yaradılmış, Nadir
Şah Əfşarın öldürülməsindən sonra,
1747-ci ildə burada tariximizdə şərəfli iz buraxan
Naxçıvan xanlığı kimi möhtəşəm
bir dövlət qurumu yaradılmışdır. İsmayıl müəllim 1924-cü ildə
yaradılan və tarixi inkişafın sonrakı dövrlərində,
xüsusilə müstəqillik dövründə
özünü tamamilə doğruldan Naxçıvan Muxtar
Respublikasını Azərbaycanda, Naxçıvanda tarixən
yaranmış dövlətçilik ənənələrinin
qanunauyğun davamı, məntiqi nəticəsi kimi dəyərləndirmişdir.
2003-cü ilin yanvarından AMEA Naxçıvan Bölməsinin
sədri vəzifəsinə təyin edilən İsmayıl
Hacıyevin keçən 8 il ərzində
fəaliyyətinin yeni çalarları üzə
çıxmış, o özünü bacarıqlı elm təşkilatçısı
kimi göstərmişdir. Keçən müddət
ərzində AMEA Naxçıvan Bölməsi akademik
İsmayıl Hacıyevin rəhbərliyilə böyük
inkişaf yolu keçmiş, Naxçıvanda elmi mühitin
tərəqqisində mühüm rol oynamışdır.
2003-cü ildə 135 əməkdaşla (onlardan biri elmlər
doktoru, on ikisi fəlsəfə doktoru olmaqla cəmi 50 elmi
işçi) fəaliyyətə başlayan Naxçıvan
Bölməsi, yüksək dövlət qayğısı,
bölmə sədrinin məqsədyönlü fəaliyyəti
və ardıcıl səyləri nəticəsində
hazırda 2 akademikin, 4 müxbir üzvün, 7 elmlər
doktorunun, 45 nəfər fəlsəfə doktorunun, cəmi 100
elmi işçinin, ümumiyyətlə 278 nəfərin
çalışdığı, doktorantura şöbəsi,
nəşriyyatı və s. olan bir elm ocağına
çevrilmişdir.
Akademik
İsmayıl Hacıyev bölmədə 3 ixtisas (Vətən
tarixi, Arxeologiya, İqtisadiyyat) üzrə fəaliyyət
göstərən Dissertasiya Şurasının sədri kimi
yüksək dərəcəli elmi kadrların
hazırlanması sahəsində uğurlu fəaliyyət
göstərir. Onun rəhbərliyi ilə 2006-cı ildən
bəri Şurada 40-a yaxın alim (3 nəfəri elmlər
doktoru) hazırlanmışdır. Elmdə çox tələbkar
olan və güzəştə getməyən alim gənc
tarixçi kadrların hazırlanması sahəsində
çox səmərəli iş aparır, xeyirxah əməlləri
ilə onlara yardımçı olur. Çoxlu
doktorant və dissertanta uğurla elmi rəhbərlik edən və
etməkdə olan alimin rəhbərliyi ilə 20-ə
yaxın elmlər doktoru və tarix elmləri üzrə fəlsəfə
doktorları hazırlanmışdır. Bu
mənada demək olar ki, akademik İsmayıl Hacıyev
Naxçvanda yaşayıb yaradan alimlər içərisində
akademik İsa Həbibbəylidən sonra öz elmi məktəbini
yaradan ikinci alimdir. İsmayıl Hacıyev
Naxçıvandan kənarda, Azərbaycanın müxtəlif
şəhərlərində elmi kadrların
hazırlanmasında da öz köməyini əsirgəmir.
O Moskvada, Qarsda, Bakıda, Gəncədə və digər
şəhərlərdə çalışan gənc
doktorant və dissertantlara rəhbərliklə yanaşı,
bir sıra doktorluq və fəlsəfə doktoru
dissertasiyalarına opponent təyin olunur, avtoreferat, monoqrafiya və
kitablara rəy yazır, redaktorluq edir və s.. O, 15 kitab və
monoqrafiyaya ön söz yazmış, 50-yə yaxın kitaba
elmi redaktorluq etmiş, 2 tarixi romanın və 27 kitabın rəyçisi
olmuşdur. Akademik İsmayıl Hacıyev bölmədə
hazırlanan iki cildlik “Naxçıvan Ensiklopediyası”nın əsas müəlliflərindən
biridir. Onun Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin
“Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisindəki tarix və
mədəniyyət abidələrinin qorunması və
pasportlaşdırılması işinin təşkili
haqqında” 06 dekabr 2005-ci il tarixli Sərəncamına
uyğun olaraq bölgədəki tarix və mədəniyyət
abidələrinin pasportlaşdırılması sahəsində
müstəsna xidmətləri olmuşdur. Akademikin rəhbərliyi
ilə bu abidələr əsasında Azərbaycan və
ingilis dillərində nəşr olunmuş “Naxçıvan
abidələri ensiklopediyası” Azərbaycan tarix elminə
böyük töhfə olmaqla, bu qədim diyara olan erməni
iddialarını ifşa edən çox sanballı nəşr
kimi ən tutarlı cavabdır. İsmayıl
müəllim bu dəyərli vəsaitə daxil edilən məqalələri
dəfələrlə oxumuş, redaktə etmiş,
işçi qrupun üzvləri ilə müzakirə
etmişdir. Nəticədə çox dəyərli
bir vəsait hazırlanmışdır. İsmayıl
Hacıyev Azərbaycan tarix elmini xarici ölkələrdə
layiqincə təmsil edir. Dünyanın
bir sıra ölkələrində keçirilən (Rusiya,
Türkiyə, İran,
Sonda yaşının kamillik
dövrünü yaşayan İsmayıl müəllimi 60
illik yubileyi münasibəti ilə təbrik edir, ona ən
şirin nemət olan can sağlığı, uzun
ömür, şəxsi həyatında, bundan sonrakı elmi fəaliyyətində
və bütün işlərində uğurlar arzulayıram.
Hacı Fəxrəddin SƏFƏRLİ,
AMEA Naxçıvan Bölməsi Tarix,
Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutunun
direktoru, tarix elmləri doktoru,
professor
525-ci qəzet.- 2011.- 19 yanvar.- S.7.