Səhnə arxasının hekayəsi
Mahirə Abdulla qeyri-iradi
otağına girdi. Özü də hiss eləmədən
qapını zərblə örtdü. Küncdən
qoyulmuş ensiz və üstü kitablarla, kağızlarla
yüklənmiş stolun arxasına keçib oturdu. Ağ
kağızları qarşısına çəkib, qələmi
götürdü.
Bu an o, demək olar ki,
ümumiyyətlə özündə deyildi. Ətrafını
görmürdü. Tamamı ilə hipnoz olunmuşdu. Kimsə
və ya hansısa qüvvə onu idarə edirdi. Hətta
qaranlıq otağın işığını yandırmaq
da o qadının ağlına gəlməmişdi.
Bu vaxt haradansa yuxarıdan,
Mahirə Abdullanın başının üstündən
projektor kimi işıq yandı. Qeybdən gələn mavi rəngdə
işıq. İşıq kağıza düşürək,
zəif bərq vurdu. O qadının üz ifadəsi
işıq-kölgə kontrastında göründü.
Üzündə əzab və ağrı var idi. Gözləri
yarıyumulu, baxışları şüuraltına zillənmişdi.
Ekstaz halına düşmüşdü. Dua oxuyan rahib kimi
qabağa, arxaya yellənirdi. Sanki bütün bədəninin
enerjisini bir mərkəzə cəmləyirdi.
Qələmi tutan sağ əli
bir az titrəməyə başladı. Nəhayət Mahirə
Abdulla tamamilə tərki-dünya oldu. Və qıcanaraq qələmi
tutan əli ağ kağızın üstündə hərəkət
sürətini artırdı. Həriflər bir-birinin
dalınca səliqəsiz düzülməyə
başladı. Növbəti səhifə doldu. Ağ
kağızlar həriflərlə yüklənərək kənarda
qalaqlandı və yenisiylə əvəzləndi.
Birdən Mahirə
Abdullanın gözlərindən bir cüt yaş gilələnib
yanağına süzüldü və bu mavi işıqda
brilyant kimi parıldadı. Çənəsi səyridi. Bir az
keçmiş onun bir-birinə qıc olub
yapışmış ətli dodaqlarında təbəssüm
gülün qönçəsi kimi çırtladı və
ağ ləçək dişləri göründü.
Üzündə qadın müqəddəsliyi, analıq nəvazişi
sezilirdi. Və birdən hər şey yenə dəyişdi. Əsəbiləri
tarıma çəkildi, dişlərini qıcadı,
üzündən nifrət və acıq yağdı.
Qızdırmalı adam kimi bütün bədəni əsdi.
Qələm tutan əli isə dayanmaq bilmirdi. Kardioqrama
aparatının iynəsi kimi kağızın üstündə
titrəməyə davam edirdi.
O qadın, bir sətri də
düşünərək, planlaşdıraraq
yazmırdı. Onu bu otağa gətirən qüvvə
boynunun dalında faşist kimi durub, hökümlə diktə
edirdi. Bütün hadisələri, səhnələri,
dramatik anları ona göstərir və “yaz!” deyirdi. O qüvvə
Mahirə Abdullanı hələ heç kimin görmədiyi
anlara baxdırır, ona bəşəriyyətin kodunu verirdi.
Hansısa məsələnin nəticəsini öncədən
bildirir, hansısa hadisənin səbəbini
aydınlaşdırırdı. Hansısa fəlakətin
diaqnozunu dəqiq təyin edirdi.
Və hər şey birdən
bitdi. Mavi işıq projektoru söndü. Mahirə Abdulla
bütün enerjisi bitmiş halda ölü quş kimi
süstləşib stolun üstünə düşdü. “Kənd
sovetinin köhnə möhürü kimi” üzü
qalaqlanmış kağızların üstünə
yapışdı. Boşalmış əlindən qələm
diyirlənərək stoldan yerə düşdü. Otağa
qaranlıq və darıxdırıcı sükut
çökdü. Zaman dəyirmanına çevrilmiş
divardakı iri rəqəmli elektron saat da
çıqqıldaya bilmirdi. Dinməz-söyləməz
zamanı üyüdürdü. Nə qədər vaxt
üyütdüyünü isə hamıdan dəqiq
özü bilirdi. Yalnız başını qaldırıb
baxsan bilərdin ki, saat sübhün çuvalını
doldurur. Deməli artıq günəş Xəzərin neft
tamlı sularından qupquru çıxmaq fokusunu şəhərə
göstərməyə hazırlaşırdı.
Budur otağın pəncərəsindəki
qalın pərdədən günəşin ilk
şüaları içəri düşür. Şüalar
getdikcə otaqdakı hər şeyə dırmaşmağa
başlayır. Nəhayət stolun ayaqlarından qalxaraq
yanına və üstünə düşür. Mahirə
Abdullanın üzü işıqlanır. Gözü
qamaşır və üzünü turşudur. Günəş
isə dəcəl uşaq kimi şüa barmaqlarıyla o
qadının yorğun üzünü qıdıqlayır,
oyanmağa məcbur edir. Və bacarır da.
Mahirə Abdulla şüuru
özünə gəldikcə anlayır ki, otaqdadır.
Başını stoldan qaldırır. Bütün bədəni
ağırlaşıb. Böyrü üstə
yıxılmış beton heykələ dönüb. O,
yatıb? Yox! Bütün enerjisini itirdiyi üçün
stolun üstünə yıxılıb.
Beyni bir az da durulmağa
başlayır. Və özünə verdiyi ilk sual: “Enerjimi
niyə itirmişəm?” Hələ qeyri-dəqiq
baxışları günəşin
işıqlandırdığı stolun üstündə gəzir.
Qalaqlanmış yazılı kağızlar. “Bu nədi belə?”
“Bu qədər kağızı kim yazıb, doldurub?”
Kağızlardan ən
üstdəkini götürüb üz-gözünü
qırışdıraraq ən axırıncı və bir az
da ortadan iri hərflərlə səliqəsiz
yazılmış hərflərə göz atır: “SON.” “ Nə?
Son nədi?” “Nəyin sonu?” Handan-hana başa düşür
ki, bu, axırıncı səhifədir. Kimsə neçə
gün əziyyət çəkib bu qədər səhifəni
yazıb, sonra da canını qurtararaq iri hərflərlə
sonu qeyd edib.
Mahirə Abdulla
kağızı yerinə qoyur. Maraq onu məcbur edir ki, ilk səhifəni
axtarsın. Və tapır. “Lənət şeytana! Bura da
“QEYB” yazılıb”. Bir az mat qalır. “Nə qeybidi bu belə?”
“Yox, bu başla oxuya bilmərəm. Qalsın sonraya. Hələ
Nihaləyə də, kişiyə də
tapşırmışam ki, mənim otağıma girməyin.
Gedin öz otağınızda yazın! ”. Mahirə Abdulla
otaqdan çıxır.
İndi də saat
günortanın ununu üyüdüb çuvala doldurur. Amma
Mahirə Abdulla hələ də evdədir.
“Bu gün AYB-yə getməyə
heç həvəsim yoxdur. Otaqdan da qaz iyi gəlir. Arifənin
də bu gün işi var. Tək qalmaqdan zəhləm gedir...”
O qadın özü-özünə bəhanələr gətirərək
işə gedənləri yola salır.
Nəhayət ən sevdiyi
an. Evdə ona mane olacaq heç kim yoxdur. Otağa
qayıdır. Stolun arxasına keçib birinci yazılı vərəqi
götürür. “Qeyb ” Yeni abzası oxuyur:
“Yüz ilin başında
Qanlı Bıçaq tərəf qan-qan deyirdi
qarşıdurma
başlamışdı
Qarşı qısqı
çəkirdi
qaramat qara camaatı
basmışdı
gürz qismətini
boğazından asmışdı
qahmar duranı
qınından
sıyrılıb qayıdanı yox idi
Qarşını qarət edən
Qaranlıq qarınca kimi qarınlamışdı
Günəş
papağın günlüyünü döndərib Yerin
kölgəsinə çəkilmişdi.
Səhnəarxası Səhnədən
real görünürdü...”
“Nə? Səhnə
arxası? Hansı səhnə? ” O, bir az
düşünüb növbəti abzası oxuyur.
“Ayla Günəş gündüz
səmasına şərikli idilər, iki göy
çırağı şüuraltına nüfuz edib
qıcıqlandırır, qıcqırdırdı.
Qoltuqaltı Yer dağını-daşını, dənizini-dəryasını,
dibini-dirəyini üzünə tutub qızmar
başını ayazıdırdı. Hisslər, duyğular, əsəblər
tarıma çəkilmişdi, zülmətin cəngində-çəngəlində
balacalaşan insan kublar öz içlərinə çəkilib
röya girdabında qeyb olurdular. Qeyb olurdular, heyhat bəzəkli
“Matryoşka ertəsigün” hüzura gələndə hər
şey unudulacaqdı.”
Mahirə Abdulla
gözünü əlində tutduğu vərəqdən
ayırıb, qalın pərdəli pəncərəyə
baxır. Oxuduğu təsvir gözünün qabağında
canlanır.
Qeyibdən bir səs.
(pıçıltıyla) “Bura sizin kəndə
oxşayır. Görürsənmi?” Mahirə Abdulla: “Hə,
deyəsən elədi. Bizim kənddir ”. Qeybdən bir səs.
(pıçıltıyla) “Sən Qarabağı ağlayan ən
yaxşı yazıçısan. ” Mahirə Abdulla
baxışlarını kənddən ayırıb,
qarışıq hərflərə yönəldir. Təsvir
bir az da genişlənir. Nəhayət yeni abzas:
“YUXU. Hava xəfə idi.
Şaqqıltı eşidildi, Məsmənin qoca iti mərəkdə
su, dən üçün həyətə çıxan
anaş toyuğun yumurtalarını yeyirdi. Yumurtaların
içindəki ətcəbalalar ac heyvanın
çürük dişləri arasında
xırçıldayırdı. Maşanı itə
tulladı, dəysə də, tərpənmədi, əlinə
keçənlərlə iti vururdu, itin kürəyi daşa
dönürdü, tökülmüş dişlərinin yerinə
iskənələr çıxırdı, açıq cəhəngindən
qanlı köpük daşlanırdı, qəflətən
üstünə atılıb bətnini yırtmağa
başladı, qışqırmaq istədi, səsi
çıxmadı.
Qara ilanlar bir-birlərinə
sarmaşıb qıvrılırdılar, qarın-qartası
yuyulmaqla, sürtülməklə ağarmayan qazanın dibi
kimi parıldayırdı.
Ağzı qanlı
Qancıq qanqallıqda iki küçüyü əmizdirirdi.”
Mahirə Abdulla bu dəfə
səksənmiş kimi gözünü vərəqdən
ayırır. “Lənət şeytana! Bu nə yuxudur? Allah
xeyir eləsin” O, ürək döyüntülərinin bir az
artdığını hiss edir. Həyəcanlanır. “Məsmənin
qoca iti... Məsmə. Hə, İlahi, o Məsmə” Mahirə
Abdullanın gözləri dolur. Burnuna doğma yerlərin iyi gəlir.
Neçə illər bir yerdə yaşadıqları
qonşularını xatırlayır. Bədbəxt Ahunun
siması gözünün qabağında canlanır.
“Yazıq Ahu!” İçini çəkir.
Qeybdən səs.
(pıçıltıyla) “Ahın dağlara!” Mahirə
Abdulla: “Yox. Yox, sən Allah elə demə. O dağlara
canım qurban. O dağlarda nəyim qalmadı...”
Qeybdən səs.
(pıçıltıyla) “Ahu? Hə. Vartanın zorlayıb
hamilə elədiyi Ahu. Nəyi oldu? Oğlu? Bu həmin
Aslanın arvadı Ahudu də, eləmi? Əsir
düşmüşdü. Vartana. Hər şey necə oldu?
Deyəsən hələ o vaxtlar, – “qaramat qara camaatı”
basmamışdan qabaq da Vartan Ahuya elçi göndərmək
istəmişdi. ”
Mahirə Abdulla təslim
olmuş kimi sadəcə başını yellədi.
Hipnozdaydı. İri qara gözü bərəlirdi.
Baxışları isə naməlum nöqtəyə zillənmişdi.
Yanağıyla yağış damcısı boyda iri yaş
süzülürdü.
“Vartan!” Nəhayət onun
qıc olmuş qalın dodaqları tərpəndi. “ Vartan
bizim kəndin altın üstünə çevirdi.
Arvadları örüşə aparılan mal-heyvan kimi
qabağına qatıb, getdi... ”
Mahirə Abdulla bir az donuq
qaldı. Sonra özünü ələ ala bildi. Dişini
qıcıyıb oxumağa davam elədi. Baxışları
səhifənin üstündə sürətlə
sağa-sola qaçdı. Otağın işığı
öləziməyə başladı. Pəncərə
açıq olmasa da qalın pərdəni külək yellətdi.
Tavanın yerində buludlarını his basmış səma
göründü. Divarlar yoxa çıxdı. Uzaqda yanan kənd
göründü. Evlər çırta-çırtla
yanırdı. Səsdən ət ürpənirdi.
Oxunmuş səhifələri
qalaqladıqca Mahirə Abdullanın qulağına qadın
qışqırtıları, fəryadları,
uşaqların mələşməsi getdikcə daha ucadan gəldi.
Sonra mərmi gurultuları, güllə vıyıltılarını
da eşitdi. Fəryad səslərindən, heyvanların
ulaşmasından dağ-daşın rəngi
qaçmışdı.
Oxunmuş səhifələr
isə hələ də artırdı. Özü də hiss
edirdi ki, əsərin dili olduqca axıcıdır -, onu
yarıda dayanıb nəfəs dərməyə imkan vermir.
Enerjilidir. O, özünü elektrik stoluna bağlanmış
adam kimi hiss edirdi. Hadisələrin həyəcanından
zağ-zağ əsirdi. Təsvirləri də dəqiq yerindəydi.
Özü də əsər
yeni tərzdə yazılmışdı. Hətta bu tamamilə
yeni bir forma idi. Hələ indiyə qədər heç kim
bir ölkənin, bir şəhərin, bir kəndin faciəsini,
ağrısını, müharibənin dəhşətini,
düşmənin amansızlığını bu üslubla
yazmamışdı. Bu quruluş yalnız o qadına məxsus
idi: Bəzilərinin hələ də özlərinə
sığışdırıb
yazıçılığını ciddiyə
almadıqları o qarayanız, orta yaşlı və bir az da
sərt qadın olan Mahirə Abdullaya.
O, səhifələri
oxuduqca qədim türk sözlərinə də tez-tez rast gəlir.
Şüuraltısı həmin sözləri analiz etməklə
məşğul olurdu. Xatırlayır ki, heç nə təsadüfi
deyil. Bu sözlər başqaları üçün qədim
ola bilər, amma onun üçün yox. Çünki hələ
uşaqlıqdan kəndlərində dili söz tutan
uşaqdan, az qala danışığını itirən
qocaya qədər bu sözlərlə
danışırdılar. Çünki bu kənd qədim
türk kəndidir. Buna şübhə ola bilməzdi.
Otağın pərdəsi qəfil
boşalıb yerində sallandı. Kənd itdi. Tavan və
divarlar qayıtdı. İşıq yandı.
Mahirə Abdullanın beynində
kimlərsə oturub hələ də söhbətləşirdi:
“-Nənə, necə bilirsən,
yüz ildən sonra Qarabağ necə olacaq?
–Bax burda mənim viran qəbrim
olacaq, çətin gəlib yad edəsiniz.
–Nənə, yaxşı də...
–Nə olacaq, yüz il sonra
Arakel Əhmədin uçulmuş evini tikib abad edəcək.
Qapının dalından
Samvelin gülüşü çırtladı.
–Özüm ölüm,
yüz ildən sonra Əhmədlə Arakel Cıdır
düzündə qarşı qarşıya oturub, Əhmədin
kəsdiyi qara quzunun kababını yeyib, Arakelin pay gətirdiyi
tutovkanı vuracaqlar.”
Mahirə Abdullanın
dodaqları yenə tərpəndi. “Lənət şeytana! Biz
unutmağı necə də yaxşı bacarırıq. Amma
yox! Heç kimin unutmağa haqqı yoxdur. Bu “Qeyb” i mütləq
hamı oxumalıdır. Bu adi roman deyil. Sonra da
başqalarına oxutmalıdır, başqaları da
başqalarına... Əhmədlə o it oğlu Arakel
Cıdır düzünü murdarlamamalıdır. Daha buna
yol vermək olmaz!”
Bir neçə səhifə qalmış Mahirə Abdulla cərəyandan ayrılmış halda stolun arxasından durdu. Bədəni keyimişdi. Ona elə gəldi ki, artıq xeyli qocadır. Birçəkləri ağarıb, beli bükülüb. Üzündə də qırışların sayı hesabı yoxdur. Bərk yorulmuşdu.
Otaqdan çıxdı. Bura daha işıqlı idi. Birdən ona elə gəldi ki, əsirlikdən qayıdıb. Nəhayət ki, qayıda bilib. Sevincindən qışqırmaq istədi. İstədi ki, hamını bura yığıb özünü göstərsin, desin ki, baxın qayıtmışam. Gözləri parıldadı. Nihalənin otağına qaçıb qapını açdı. Heç kim yox idi. Qonşu otağın qapısını açdı. Heç kimi görmədi. “Allah bəndəsini tək eləməsin” pıçıldadı. Birdən ağlına nə gəldisə eyvanın qapısına qaçdı. Qapını açıb eyvana çıxdı və məhəccərdən tutub ayağının altında görünən şəhərə baxdı. Şəhər nə şəhər. Qaynayırdı. Adam nə qədər istəsən...
O, bir neçə dəfə dərindən nəfəs aldı. Ciyərlərini şəhərin tozlu havasıyla doldurub boşaltdı.
Damı görünən uzaqdakı ikimərtəbəli şadlıq sarayının bacasından burumlanıb qalxan tüstü diqqətini çəkdi. O tüstü kənddə yanan evlərin tüstüsünə bənzəmirdi. Bu tüstünün çox dadlı iyini meh tamsınırdı.
Qeybdən səs bu dəfə sevincək və ucadan gəldi: “Qarabağ”da qaçqınların toyudur. İmkanlı adamlardı deyirlər. Oğlan Şuşadandı, qız...”
Mahirə Abdulla özü də hiss eləmədən dişini qıcadı və ağzında qum xırçıldadı. Eyvandan aşağı tüpürüb otağa girdi.
Vüsal Nuru
525-ci qəzet.- 2011.- 22 yanvar.-
S.28.