Yaşıl-çəhrayı
şəhər
Söhbətin Amsterdamdan getdiyini çox gəzənlər və çox bilənlər duydu, yəqin.
Sizi bilmirəm, indiyə qədər mənim təsəvvürümdə Hollandiya və onun paytaxtı Amsterdam kişilərin bir-birilə evləndiyi, fahişələrin erkək ovuna çıxdığı, nəşənin azad satıldığı çəhrayı məkan kimi canlanırdı. Amma deyirlər ki, min dəfə eşitməkdənsə, bir dəfə görmək lazımdır. Mən də gördüm. Gördüm və heyrətləndim, gəzdim və təsəvvürlərim alt-üst oldu. Niyəsini zaman-zaman xırdalayacam.
Sizi bilirdinizmi ki, Amsterdamda minik maşınlarını barmaqla saymaq olar, bəs bilirdinizmi ki, bu çəhrayı şəhər kanalların və körpülərin əhatəsində yerləşir, bilirdinizmi ki, burada insanların bir-birinə etimadı sonsuzdur. Marixuananın və seksin az qala rəmzə çevrildiyi bir şəhərdə kriminal və oğurluq yoxdur. Yalnız velosiped oğurluğundan başqa. Ona görə də çoxu velosipedini “höküləyir”. Şəxsən mən bilmirdim. Bu barədə də zamanında danışacam. İndi isə keçək mətləbə, yəni məni Amsterdama –zambaqlar ölkəsinin paytaxtına aparan, yaxud çağıran səbəblərə.
Oxucuların yadındadırsa, təxminən yeddi il öncə beş ədəbiyyatı (azərbaycan, gürcü, erməni, abxaz və osetin) özündə birləşdirən “Yaşamaq zamanı” adlı bir kitab çap eləmişdik. Kimlərsə buna ağız büzdü, kimlərsə də öydü. Ağız büzənlər ermənilərlə bir kitabda çap olunmağımızı irad tutdular, öyənlər isə yaddan çıxan ədəbi əlaqələrin təzələnməsini təqdir elədilər. Hər halda, cəmiyyət buna birmənalı yanaşmadı. İndi təxminən o cür, yəni ildə iki dəfə beş ədəbiyyatı birləşdirən almanaxın buraxılması nəzərdə tutulur. Rus dilində olacaq almanaxı İngiltərənin “İnternəşnəl Alert” Qeyri-Hökümət təşkilatı maliyyələşdirir.
Layihənin rəhbəri Uuliya Skopfild, yardımçısı Nargiza Saipiddinova, ilhamvericiləri, yəni layihəni hazırlayanlar abxaz Batal Kobaxiya və gürjü Quram Odişariyadır. Bu cür məlumatların və Hollandiya barədə statistikanın cansıxıjı olduğunu bildiyimdən ətraflı izahatdan vaz keçirəm. Ölkə və Amsterdam barədə məlumatları ətraflı bilmək istəyənlər internetə baş vura bilərlər, amma mən deyəcəklərimin, yəqin ki, çoxu orada yoxdur, çünki Amsterdama özəl yanaşma və şəxsi müşahidələrlə bağlıdır. Yalnız onu deyim ki, Amsterdamın bir milyona yaxın əhalisi var, adı Amstel çayı ilə Dam meydanının birləşməsindən ibarətdir.
Bakıya düşəndə şəhərəmizə baxıb düşündüm ki, doğma Bakımız şəhərlikdən çoxdan çıxıb. O zaman ki, işıqlı xatirələri özündə cəmləşdirən İnturist kimi binalar söküldü, İçərişəhərə təcavüz olundu, trolleybus və tramvaylar küçələrdən yığışdırıldı. Amsterdamda bir daha əmin olursan ki, hər bir qədim və sivil şəhərin pasportu tramvaylardır.
Məni şəhərlə ilk günü türk arxadaşım, yazar Sadiq Yəmni tanış elədi. Mən onunla bir ay öncə Ankaradakı toplantıda tanış olmuşdum. Sonrakı günlər ayaqlarım məni tanış küçələrə, bir az da yad yerlərə apardı.
Amsterdam
Avropanın məşhur şəhərlərinə
oxşayır. Qotik
üslubda tikilmiş binalar bir-birinə bənzərdir.
Öncə bu binalar adamı valeh etsə də, sonradan
monotonluq adamı yorur. Küçələr, binalar,
körpü və kanallar bir-birinə
oxşadığından şəhərdə azmaq çox
asandır. Ona görə də turist xəritəsinə
ehtiyac var. Yaddaşıma əminlik və xəritədən
imtina mənə baha başa gələ bilərdi. Bir
neçə dəfə azsam da, çətinliklə də
olsa, mehmanxananın yerini tapa bildim. Şəhərdə gəzəndə
çətiriniz yanınızda olsun. Yağışlı
şəhərdir. Dörd gün ərzində bircə
gün günəşi görə bildim.
Öz qulağını kəsmiş,
elə bu halda da avtoportretini yaratmış Van Qoqun və
Rembarantın muzeyləri bu şəhərdə olsa da, onlara
baş çəkə bilmədim, amma gəmi gəzintisi
zamanı onları aralıdan da olsa görə bildim. 13 avroya
Amsterdamı dövrələyən kanalla kruizə
çıxmaq olar. Çiçkinli və dumanlı havada gəmi
gəzintisi adamda qəribə əhval yaradır, daha
doğrusu, yad adamın vətəninə və
keçmişinə xiffətini artırır.
Amsterdamda məni heyrətləndirən
küçələrdə minik maşınlarının
azlığı və velosipedlərin bolluğu oldu. Velosipedlər
burada minlərlədir. Səkilərdə maşınlar əvəzinə,
velosipedlər “parkovka” olunur. Bir neçə mərtəbəli
velosiped dayanacaqlarına şəhərin çox yerində
rast gəlmək olar. Adamlar iki təkərli
“maşınlarını” harda istəsələr saxlaya bilərlər,
təbii yoldan və parklardan başqa.
Dünyanın ən
kiçik, amma ən məşhur gül-çiçək
küçəsi buradadır. Aralıdan çiçək ətri
adamın burnuna dəyir. Deyilənə görə, dünyada
bitən gül toxumlarının hamısından bu
küçədə var.
İnsanların bir-birinə
etimadı, alıcı-satıcı münasibətləri əladır.
Ona görə alıcı-satıcı deyirəm ki,
Amsterdamın mərkəzi küçəsi
alış-veriş meydanıdır. Dar küçənin
ortasından tramvay xətti keçir. İlk günlər bu
adamı çaşdırsa da, sonradan öyrəşirsən.
Hindistanda heyvanlar insanlarla qaynayıb-qarışdığı
kimi, burada da ictimai-nəqliyyat və insanlar bir-birini gözəl
anlayır.
Velosipedlilər dəstəsi
hər an suda üzən qaz sürüsü kimi
böyründən ötüb keçir. Burada velosiped sürən
cütlüklərə addımbaşı rast gəlirsən.
Sanki bir-birilərilə yarışa çıxıblar.
Şəhər o qədər kompakt və planlı tikilib ki,
bir başından o biri başına piyada getmək
mümkündür. Hava limanına maşınla 15 dəqiqəlik
yoldur.
Şəhərin
üz-gözündən qədimilik yağır.
Körpülər və binaların üstündə tikilmə
tarixi yazılıb. Amsterdamda yeni tikiliyə icazə verilmir.
Burada hər daşın, hər ağacın “doğum şəhadətnaməsi”
var.
Hollandiyaya köçüb
yaşamaq istəyənlər Amsterdamın ətrafındakı
yeni şəhər və qəsəbələrdə məskunlaşa
bilərlər.
Hollandlar “Heynken” pivəsini o
qədər sevirlər ki, ona heykəl də qoyublar. Hər
yerdə bu pivə reklam olunur.
Narıncılar ölkəsində
ekologiyaya xüsusi diqqət yetirilir. Təyarədən
düşər-düşməz bunun şahidi olursan. Hava
limanının divar və şüşələrini fauna və
flora sakinlərinin şəkilləri bəzəyir.
Reproduktorlardan mahnı əvəzinə, quşların
civiltisi süzülür, sanki vağzalda yox, təbiət
qoynundasan.
Zambaqlar ölkəsinin sakinləri,
sanki, seksual çatışmazlıq sindromu yaşayırlar,
hər halda ilk təəssürat belədir. İstehsal etdikləri
məhsulların üstündə kişi və qadın
“nişanələri” həkk olunub. Onlar bu sahədə
çox irəli getdiklərinə görə, kişilərin
“qürur mənbəyinə”də heykəl qoyublar.
Marixuana burada az qala
kultlaşdırılıb. Marixuanalı peçenye və
şkoladlar, sümürmə konfetlər addımbaşı
adamı gəl-gəl deyir. İstehsal etdikləri məhsulların
etiketlərində də marixuana təsvirləri gen-boldur. Həşiş
və marixuana çəkilməyə icazə verilən kafelərin
də lövhəsində marixuana təsviri var.
Hə, çatdıq,
kişiləri ən çox maraqlandıran “Çəhrayı
məhəlləyə”, yaxud “Qırmızı fənərlər
küçəsi”nə.
Bu küçə
barları, kafeləri və bədəninin satan
xanımları ilə seçilir. Mən deyərdim ki,
Hollandiya seksual azadlığı ilə fəxr edir.
Xanımlar oturan odaların qapısının başında
qırmızı fənərlər yanır. Əgər fənər
sönübsə, deməli, Həvva Adəmi 50-70 avroya
ovsunlaya bilib.
Öz aramızda deyim ki,
keçiləsi xanımlar deyillər, amma mən keçdim.
Səbəbini xırdalamaq çox vaxt aparardı.
Gözəl qamətli
xanımlara xüsusi yerlərdə də rast gəlmək
mümkündür. Havanın soyuq və
yağışlı olmasına baxmayaraq, onlar
yarıçılpaq şəkildə, əllərində
yağmurluq müştəri gözləyirlər. Çətirsiz
kişilərə: “yağmurluq ikimizə də bəs edər”-deyə
söz atırlar. Hər halda onların holland dilində
atmacalarını bu cür anlamaq olar.
Amsterdamda insanların
azadlığı və xoş davranışı adamı
valeh edir. Sanki burada insanların problemi yoxdur. Siyasətdən
danışmağı xoşlamırlar. Bizdəki kimi
divarları və dayanacaqları deputatlığa namizədlərin
köhnə şəkilləri bəzəmir.
Siyasəti andıran nəsnələr
çox azdır. Televizorlarda daha çox əyləncəli
və uşaq verilişlərinə üstünlük verirlər.
Amsterdamda azərbaycanlıar
da yaşayır, amma mən onları görə bilmədim.
Azərbaycan diasporunun rəhbəri Sahil müəllimlə
telefonla danışsaq da, görüşümüz baş
tutmadı.
Bax belə. Amsterdamı
görməyənlər üçün bu xırdaca bir icmal
idi. Hər şey əlbəttə ki, batindədir, mənsə
yalnız zahiri gördüm və sizə danışdım.
Vəssalam...
14-21 yanvar.
Bakı-Amsterdam-Bakı
Elçin HÜSEYNBƏYLİ
525-ci qəzet.- 2011.- 22 yanvar.- S.11.