Ziyalılıq xalqın səviyyəsi
ilə eyni yaşamaqdır
NİZAMƏDDİN
ŞƏMSİZADƏ: BİZ ZİYALILAR PREZİDENT
İLHAM ƏLİYEVİN ƏTRAFINDA MONOLİT TƏRZDƏ
BİRLƏŞMƏLİYİK
Azərbaycan Respublikasının Dövlət
Mükafatı laureatı, AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat
İnstitutunun Ədəbiyyat nəzəriyyəsi
şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru,
professor Nizaməddin Şəmsizadənin Milli Məclisə
müraciət ünvanladığını xəbər
vermişdik. Professor müraciətdə Milli Məclisin
regionlarda Fəxri Xiyabanların yaradılmasına, eləcə
də Fətəli xanın məzarı və məqbərəsinin
öz tarixi yerində Bibiheybət məscidinin həyətində
bərpsına diqqət ayırmağı xahiş etmişdi.
Bununla əlaqədar N.Şəmsizadə ilə
görüşərək, söhbətimizi də bu və
digər məsələlər üzərində qurduq.
Nizaməddin müəllim, bu günlərdə
regionlarda Fəxri Xiyabanların yaradılması ilə
bağlı Milli Məclisə müraciət etmisiniz. Parlamentə
belə bir fikirlə müraciət etməyiniz nədən irəli
gəldi?
Bu gün öz iqtisadi tərəqqisi,
siyasi iradəsi və mənəvi gücü ilə
bütün dünyanı heyrətdə qoyan Azərbaycanın
nailiyyətləri hamımızda fərəh doğurur. Bu
cahanşümul inkişafa rəhbərlik edən möhtərəm
Prezidentimiz İlham Əliyevin regionların inkişaf
strategiyası haqqında dövlət proqramı təkcə
iqtisadi sahələri deyil, həm də mənəviyyat
problemlərini əhatə edir.
Hesab edirəm ki, cəmiyyətdə
olan çatışmazlıqları,
nöqsanları vaxtında dilə gətirmək biz ziyalıların digər bir
vəzifəsidir. Lakin bu
dediklərimi fərqli kontekstə qoyaraq, başqa cür yozmaq lazım deyil. Sözün həqiqi mənasında bizim bir sıra görkəmli
alimlərimiz var ki, onlara lazımi diqqət göstərilmir. Buna görə də onlar
Fəxri Xiyabanda dəfn edilə bilmirlər.
Bu, adi məmur
etinasızlığından tutmuş təəssübkeşliyin
kasadlığına qədər onlarla səbəb
üzündən baş verir.
Həyatı boyu bu Vətənə xidmət göstərən
tanınmış, nüfuzlu alimlərimizin,
ziyalılarımızın Fəxri Xiyabanda
dəfn edilməməsi insanı düşündürməyə
bilmir. 60-cı illər ədəbiyyatının
önündə gedən şəxsiyyətlərdən biri, Xalq
Yazıçısı, şəhid atası Sabir
Əhmədov Fəxri xiyabanda deyil, Binəqədi qəbiristanlığında
adi adamlarla birgə dəfn
edilib. S.Əhmədov
Dünyanın arşını, Görünməz dalğa, Yamacda nişanə
və başqa əsərləri ilə sovet rejimini
darmadağın etdi. İstiqlal
haqqında insanların anlayışı olmadığı bir vaxtda Sabir
Əhmədov öz əsərlərində
Azərbaycan cəmiyyətində milli istiqlalçılıq,
insan şəxsiyyətinin
azadlığı ideyalarını canlandıran
yazıçı olub. O, Fəxri Xiyabanda dəfn edilmək üçün
bundan artıq nə etməli idi?
Ustadım,
müəllimim akademik Kamal
Talıbzadə mənə vəsiyyət eləmişdi ki, ölən zaman onu birinci Fəxri Xiyabanda XX əsrin klassiki,
atası Abdulla Şaiqin
yanında dəfn edək. Lakin biz bunu edə bilmədik.
Qiyasəddin Qeybullayev adlı tarixçi alimimiz
vardı. O, tarix institutunda
işləyirdi. Ucuz siqaret
çəkməkdən barmaqları sapsarı olmuşdu. Ermənilər Azərbaycan
xalqlarının mənşəyinə şübhə ilə
yanaşan zaman o, xalqımızın etnogenezi
barəsində 5-6 kitab yazdı. O, həmin
kitabları Ali Attestasiya
Komissiyasının o zamankı sədri Azad Mirzəcanzadəyə göstərmişdi.
Azad müəllim onun
bu kitablarının dəyərini görən
kimi Qiyasəddin Qeybullayevə birbaşa elmlər doktoru
adı verdi. İndi bu alimimiz haradadır? Düzdür, o, öz kəndindədir, amma
hansısa bir dərənin dibində dəfn
edilib.
Diqqətsizliyin
qurbanı olan digər bir
şəxs Azərbaycan
folklorşünaslığının müasir
mərhələsini yaradan, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Azad Nəbiyev də
doğulduğu kənddə dəfn edildi. Belə faktlar kifayət
qədərdir, sadəcə, bir neçəsini
sadaladım. Məgər bu şəxslər
Fəxri Xiyabanda dəfn edilə bilməzdi?
Bunun bir sıra səbəbləri
var. Amma mən
bunları çox qurdalamaq
istəmirəm. İstərdim ki, belə
dəyərli ziyalılarımız öləndən sonra unudulmasınlar və yaddaşlarda
qalsınlar. Məhz bütün
bunları nəzərə alaraq regionlarda fəxri xiyabanların
yaradılmasını təklif etmişəm. Bu,
həm keçmişə ehtiram, həm gələcəyə
inam yaradar.
Məgər
digər qəbiristanlıqlar Vətənin bir
parçası deyil?
Şübhəsiz, Vətənin hər yeri
gözəldir. Şəxsən mənim üçün
Azərbaycan torpağının hər bir
yeri dəyərlidir. Əslində mən
də öz növbəmdə Azərbaycanın
sərhəd nöqtələrindən birində dəfn edilmək
və bununla Vətənin keşiyində
dayanan bir sərhəd dirəyi olmaq istərdim. Qoy, mənim
baş daşım öz
Vətənini qorusun.
Fəxri
Xiyabanların bütün rayonlarda
yoxsa, mərkəzi şəhərlərdə
yaradılmasını istəyirsiniz?
Yox, bütün rayonlarda deyil,
regionların mərkəzi olan şəhərlərdə
yaradılmasını təklif etmişəm. Məsələn,
Cənub regionu üçün
Lənkəranda, Şimal regionu
üçün Qubada,
habelə Sumqayıtda, Gəncədə, Ağdamda,
Şirvanda, Qazaxda, Zaqatalada, Naxçıvanda və başqa şəhərlərdə. Özü də bu,
ayrı-ayrı işbazların ixtiyarına verilməsin. Yəni
orada da hər yerdə
olduğu kimi alver başlanmasın. Bütün
bu işlər dövlətin nəzarəti
altında həyata keçirilsin və layiq olan insanlar
həmin fəxri xiyabanlarda dəfn edilsinlər.
Bununla yanaşı, həmin fəxri
xiyabanın ərazisində kiçik bir muzey tikilsin.
Və həmin muzeydə fəxri xiyabanda
dəfn edilən şəxsər haqqında qısa məlumatlar
öz əksini tapsın, kitabları
saxlanılsın ki, insanlar
bu barədə məlumat ala
bilsinlər.
Müraciətinizdə
yer alan digər bir məqam isə Fətəli xanla bağlıdır...
Sovet dövründə çəkilmiş
filmlərimizdə tarixi şəxsiyyətlərimiz
haqqında hər zaman yanlış məlumatlara
yer verilib. Yəni sovet hökuməti imkan
verməyib ki, tarixi
şəxsiyyətlərimiz barəsində düzgün
məlumatlar insanlara
çatdırılsın. Mehdi Hüseyn və Ənvər Məmmədxanlının
ssenarisi üzrə Fətəli xan haqqında çəkilmiş filmdə də
qeyri-dəqiq məlumatlar öz əksini
tapıb. Filmə baxan zaman
Fətəli xanın ruslara
satılmış bir şəxs
olması təəssüratı formalaşır. Əslində
isə Fətəli xan Azərbaycan
torpaqlarının bütövlüyü
məqsədilə siyasət yürüdüb.
Azərbaycan torpaqlarını vahid
dövlət kimi birləşdirmək uğrunda mübarizə aparmış böyük dövlət xadimi
Fətəli xan Gürcüstan
səfərindən qayıdarkən xəyanətkarcasına
zəhərləndirilərək öldürülüb.
Onu kimin zəhərləməsi
hələ də məlum deyil. Bəziləri
gürcü çarı II İraklinin, digərləri isə elə öz xanlarımızın onu
zəhərlədiyini bildirir. Bakıda vəfat edən Fətəli xan Bibiheybət ziyarətgahının həyətində
dəfn olunub. 20-30-cu illərdə məscid
bolşeviklər tərəfindən vəhşicəsinə
dağıdılanda Fətəli xanın məqbərəsi
də məhv edilib. Hansısa
kişinin qeyrəti və cəsarəti
sayəsində onun başdaşı Azərbaycan
Tarixi Muzeyinə verilib
və xoşbəxtlikdən bu günədək
orada saxlanılır. Çox
istərdim ki, Fətəli xanın məzarı
və məqbərəsi öz tarixi yerində Bibiheybət məscidinin həyətində
bərpa olunsun.
Nizaməddin
müəllim, sizcə tanınmış
ziyalılarımızın fərqli məkanlarda dəfn edilməsində,
habelə bu şəxslərin fərqli
şəkildə yaşamında onlara bəslənən
münasibətin nə dərəcədə rolu
var?
Sözün həqiqi mənasında
ziyalıya münasibət məsələsi çox
ağrılı məqamdır. Təəssüf ki, bizdə bir çox hallarda insanlara mənəvi ləyaqətinə
görə deyil, siyasi,
bəzən yanlış izah olunan siyasi mövqeyinə
görə qiymət verilir. Bu, düzgün deyil. Azərbaycanın Ermənistana müvəqqəti
məğlubiyyəti bizim
silahımızın gücsüzlüyü
ilə deyil, şüurumuzun
gücsüzlüyü ilə
bağlıdır. Biz bu
şüuru müharibəyə cəlb
edə bilmirik. Bizdə ağıllı
adamın dediklərinə heç kəs
qulaq asmır. Bu gün Azərbaycanda ən böyük
faciə ictimai fikrə laqeydlikdir.
Təəssüf ki, bir
sıra məmurlar Azərbaycan ziyalısının haqq sözünə qulaq asmaq imkanında deyil. Məhz
buna görə də biz
ziyalılar Prezident İlham
Əliyevin ətrafında monolit tərzdə
birləşməliyik. Hesab edirəm ki, ziyalısına hörmət qoymayan cəmiyyətin gələcəyi yoxdur. Axı ziyalı seçilmiş
adamdır.
Mən Milli Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun
ən böyük şöbəsinin
müdiriyəm. 340 manat maaş
alıram. Prezidentimizin iqtisadi
məsələlər üzrə müşaviri
Vahid Axundova üzümü tutub deyirəm:
Hörmətli Vahid müəllim, Azərbaycanda
4-5 nəfərdən ibarət ailənin yaşam
səbətinin nə qədər pula bərabər
olduğunu hesablayın. Təbii ki, xeyir və şər məclislərimizi,
geyimimizi də bura daxil edin. Və
sonra onu 340 manatla müqayisə edin. Öz hesablamalarıma görə, normal yaşamağım, xeyir
və şərdən geri
qalmamağım, eləcə də tələbə
qarşısına normal bir
kostyumda çıxmağım üçün mən 300 deyil,
ən azı 3000 manat əmək haqqı
almalıyam. Mən artıq bir şey istəmirəm ki,
axı bu, adi insan haqqıdır.
Həyətımizdə
şəxsi avtomobili olan
bir taksi sürücüsü var,
ona dedim ki, sənə aylıq 300 manat
versəm, məni işə aparıb-gətirərsən. O, dedi ki, yox,
müəllim inciməyin, sərf eləmir. Axı necə olur ki, bir
sürücü aylıq 300 manata razılaşmır, amma
mən razılaşıram? Ona görə
razılaşıram ki, mən
ziyalıyam. Hesab edirəm ki,
ziyalılığın birinci şərti
öz xalqının ümumi
səviyyəsi ilə yaşamağı bacarmaqdır.
Ziyalılığın ikinci şərti
nəciblikdir ki, o düşdüyü vəziyyəti nəzərə
alaraq daxili mədəniyyəti
üzündən səsini çıxartmır. Qarabağ boyda problemim var və əmək
haqqı davası eləmək mənə yaraşmaz.
Lakin bir şeyi soruşuram: Necə
olur ki, mənim kimi professor olan alimlərin uşaqları mərkəzi
yerlərdə mənzillər, xaricdə villalar
alır? Deməli, bu zaman
düşünməyə məcburam. Qoy,
o da mənim kimi yaşasın. Axı ölkəmizdəki
bu yeraltı və yerüstü
sərvətlərin bir sahibi
də mənəm. Hesab edirəm ki, mənim təknəmdə də Azərbaycan
neftinin bəhrəsi görünməlidir.
23 ildir ki, mən Azərbaycan
elminə elmlər doktoru kimi
xidmət edirəm. Amma uşağım xəstələnərsə,
dərman almağa evdə 1 manatım belə
yoxdur. Hələ mən cəmiyyətdə
müəyyən qədər tanınan adamam
və gedib dərmanı nisyə ala bilərəm, ancaq digərləri
bunu da edə bilmir. Elə ziyalılarımız var ki, onların
çörək almağa da pulu yoxdur.
Biz bəzi insanlara başa salmalıyıq ki,
Azərbaycanın sərvətləri təkcə onların deyil, hər kəsindir. Problemləri göstərmək
asandır, onların həlli yollarını tapmaq
lazımdır. Hər bir insana
ümumi Azərbaycan maraqları kontekstində
qiymət verməliyik.
Sizin onlarla kitabınız
işıq üzü görüb.
Bəs onları hansı vəsait hesabına nəşr etdirirsiniz?
Danışanda deyirəm ki, şəxsi
vəsaitim hesabına çap etdirmişəm.
Əslində isə bu kitabları şəxsi
vəsaitim deyil, hansısa qədirbilən
dostların pulu hesabına çap
etdirirəm. Axı nəyə görə bu
qədər təbii sərvətim ola-ola
mən Azərbaycan ziyalısı ona-buna
ağız açaraq, dilənərək
kitab nəşr etdirməliyəm? Axı
mən bu əsərləri atam üçün deyil, xalq üçün
yazıram. Hazırda Ədəbiyyət nəzəriyyəsi
kitabını tamamlamışam. İndi
fikirləşirəm ki, bu
kitabı çap etdirmək üçün kimdən pul
dilənim. Halbuki əksinə
olmalıdır. İlk kitabım
1986-cı ildə çap edildi.
O zaman bu nəşrə
görə 3500 manat qonorar
aldım. Bu pulla mən
iki il ailəmi
saxladım. Bu gün çap olunmuş kitablara görə alimlərimizə niyə qonorar verilmir? Düzdür, Azərbaycan
Yazıçılar Birliyi həm
yaşlı, həm də gənc yazıçılara bir illik Prezident
təqaüdü verir. Amma
bu, problemin həlli yolu deyil. Bu
yazıçıların normal əmək
haqqı və qonorar alması üçün hansısa addımlar
atılmalıdır. Bütün bunlarla yanaşı, insanların tibbi sığorta, o
cümlədən dövlət universitetlərində pullu təhsil xərcləri məsələsi
də ciddi problemlərdəndir.
Nizaməddin
müəllim, bu sadalanan
problemlərin bir çoxunun
hansısa işbazlar tərəfindən
yaradılması hər kəsə bəllidir...
Cənab prezidentimizin mən hər bir
azərbaycanlının prezidenti olacağam sözləri mənim çox xoşuma gəlir.
Həqiqətən də, prezidentimiz hər
bir vətəndaşın yüksək səviyyədə
yaşaması, eləcə də Azərbaycanın
inikşafı üçün hərtərəfli,
istər beynəlxalq, istərsə də ölkədaxili mühüm siyasət aparır. Azərbaycanın
hazırki iqtisadi tərəqqisi, əldə
edilən mühüm nailiyyətlər onun adı ilə bağlıdır. Bu siyasətin əsası məhz ümummilli lider Heydər Əliyev
tərəfindən qoyulub. Sevindirici haldır ki, bu gün Azərbaycan düzgün yolda irəliləyir.
Mən bugünkü tərəqqisi ilə
dünyaya səs salan
Azərbaycanın vətəndaşı olduğum
üçün fəxr edirəm. Bütün bu sadalananlar var və bunu inkar etmək nankorluq olar. Lakin hansısa işbazlar da özlərinə sərf edən
addımlar atırlar.
Bu yazının başqa
istiqamətlərə yozulması da mümkündür...
Hesab edirəm ki, bu yazıdan çıxarılan nəticə
insanların idrakından asılı olacaq.
Ancaq mən Azərbaycan cəmiyyətini çox gözəl tanıyıram və bu yazıdan əksəriyyətinin düzgün nəticə
çıxaracağına inanıram. Mən millətsevər,
dövlətsevər, azərbaycançı bir
adamam. Azərbaycançılıq
ideologiyası haqqında ilk kitabın
müəllifiyəm. Mənim bir
şüarım var: Türk
millətindənəm, İslam ümmətindənəm,
Azərbaycan məmləkətindənəm! Bu
üç amil mənim
üçün çox
müqəddəsdir. İstəyirəm ki,
bunu bilsinlər. Bu, mənim
mövqeyimdir.
Aqil LƏTİFOV
525-ci qəzet.- 2012.- 21 aprel.- S.15.