Ay işığı
Hekayə
Quşlar xəbər
gətirdi. “Arifə xala ölüb”.
“Buna nə oldu
birdən-birə?! İki ay əvvəl turp kimiydi...” Atam iki
ay əvvəl kəndə toya getdiyini xatırlayıb
dodaqaltı öz-özü ilə danışa-danışa
yemək qabını qabağından yavaşca o tərəfə
itələdi və qalxıb pəncərə
ağzındakı köhnə, yırğalanan kreslosuna
oturdu. Küçədən zınqrovunu çala-çala
tramvay keçdi.
Arifə xala
bizim xalamız deyildi, atamızın xalası idi. Kənddə
ata-baba evimizdə yaşayırdı. Bizdən başqa
heç kimi yox idi, tək-tənhaydı. Heç qalmağa
yeri də yox idi. Niyə belə olmuşdu – bu, bir başqa
hekayətdir.
Atamın ondan
gizlində zəhləsi getsə də, kənddəki evimizdə
yaşamaq üçün ona icazə vermişdi. “Tək
adamdı, bir kəsi qalmayıb, yazıqdı, küçələrə
düşməyəcək ki. Doğma xalamdı, Allaha da
xoş gedər, biz də həyət-bacadan arxayın olluq.”
Atam həmişəki kimi düşüncələrini
beyninin içində saxlaya bilməyib dilinə gətirmişdi,
bu sayaq bizimlə də, guya, məsləhət edib qərarını
vermişdi. Amma bu, məsləhətdən daha çox bəraətə
oxşayırdı.
Arifə xala mənim
yadımda nə qoca, nə də cavan bir görkəmdə
qalmışdı. Qara, ətli sifəti vardı, sifətində
yekə-yekə xalları vardı, xalların ətrafında,
boynunda tüklər çıxırdı. Qolları kişi
qolları kimi qüvvətli idi. Nar ağacının
arxasındakı əl quyusundan vedrəylə suyu elə cəld
çəkirdi ki, az kişi bunu belə bacarardı.
Di gəl, atam bu
qarasifət, yekəqarın arvadı sevmirdi ki, sevmirdi. On iki
yaşım vardı, bunu evdə hətta mən bilirdim.
Böyük qardaşım Əşrəfdən bir dəfə
bunun səbəbini soruşub öyrənmək istədim,
yalandan boynumun dalından bir sillə vurub üstümə
çımxırdı: “Sənin nəyinə gərək?
Get dərsini oxu. Sənlik deyil.” Mənim pərtliyimi
görüb sözlərini yumşaltmaqçün belə
bir əlavə də etdi: “heç mən özüm də
düz-əməlli bilmirəm.”
Sonralar, çox
sonralar, qardaşım əlacsız xəstəliyə
tutulandan sonra mənim evimdə qaldığı zaman məndə
artıq qəribə bir həvəs yaranmışdı. Ailəmizin,
nəslimizin kökünə getmək, “kim kimdir?” sualına
cavablar axtarmaq, babalarım, ulu babalarım haqda məlumat
yığmaq həvəsi məni rahat buraxmırdı. Əşrəf
isə canlı, təəssüf ki, hələ canlı
ensiklopediya idi. Nəslimizin şəcərəsini qonşu kəndlərə,
şəhərlərə, hətta İrana, Türkiyəyə
aparıb çıxarır, mənə nəslimizdəki
ağsaqqallar, ağbirçəklər, igidlər, gözəllər
barədə əsrarəngiz rəvayətlər, əhvəlatlar
danışırdı.
Mən əvvəl-əvvəl
heç cür başa düşə bilmirdim ki, Əşrəf
bütün bunları hardan bilir. Məndən beşcə
yaş böyük idi, biz bir evdə yaşamışdıq.
Onun bildiklərini, əslində, mən də bilməliydim.
Amma Əşrəf, elə bil, vaxtından xeyli tez
qocalmışdı. Onu bazar qocaltmışdı.
İşinin vaxtı-vədəsi yox idi. Məktəbi də
buna görə axıra çatdırmadı, bazara
alışdı. Xüsusilə, atamdan sonra ev-eşiyi bazardan
qazandığıyla yola verirdi. Amma bazar da bir başqa məktəb
idi. Onun bazarı mənim məktəbimdən daha
“ağıllı”, daha zəngin çıxdı. Şəcərə
ilə bağlı bildiklərinin çoxunu bazara alverə gələn
ellilərimizlə söhbət edə-edə onlardan öyrənmişdi.
Atam bu
dünyadan köçəndən sonra qardaşım mənə
əsl atalıq etdi. Mənim boynuma düşən ancaq
oxumaq, onun boynuna düşən mənim adam balası kimi
yaşamağımı təmin etmək oldu. Daha sonra erkən
yaşımda məcburən beynimə evlənmək həvəsi
salıb atamın kirələdiyi evi gecə-gündüz
işləyib yığdığı pulla alıb mənə
bağışladı, toyumu edib özü evdən
çıxdı, çalışdığı bazarda gecələr
qarovulçu işləyib elə ordaca da balaca bir otaqda
qaldı. Həyatı boyu evlənmədi, ancaq mənimlə,
yaxından, uzaqdan da olsa, mənimlə nəfəs aldı,
uğurlarıma sevindikcə sevindi.
Onun əlacsız
xəstəliyi barədə xəbər tutanda artıq gec
idi. Ayaqları şişmişdi, yeriyə bilmirdi, bir qoluna mən
girdim, bir qoluna bir iş yoldaşı vardı, o girdi, bazardan
çıxarıb birtəhər maşına mindirdik, gəldik
bizə. Bazarda, onun qaldığı o quş damında “Dur,
qalx, gedirik bizə” deyəndə heç bir etiraz etmədi,
ancaq yazıq-yazıq üzümə baxdı, gözlərindən
yanaqlarına səssiz yaşlar axdı.
Sinəsi dəftər
idi. Qohum-qardaşla, kəndin adamları ilə bağlı
bilmədiyi bir məsələ yox idi. Mən o zaman, o uzun
qış gecələrində Əşrəflə etdiyim
maraqlı söhbətlərin sayəsində öyrəndim
ki, həmən bu Arifə xala atamın ən böyük istəyinin
həyata keçməsi yolunda əngəl olub. Anamın vəfatından
qısa bir müddət keçər-keçməz bəlkə
də keçmiş günahını yumaq istəyən atam
yenidən evlənmək, özü də qonşuları Pəriyə
evlənmək fikrinə düşərkən heç kim
yox, elə Arifə xalası onu bu əməlindən
daşındırıb.
– Alı, bax, sənə
nə deyəcəm?! Bu daşı ətəyindən
töksən, yaxşıdı. Balaların körpədi,
yazıqdı, bundan bulara ana olmaz. Baxan deyər,
dilsiz-ağızsızdır. Amma bunun fikri özündə
deyil, heç deyil. – Sonra isə atamın daşa
dönmüş üzünə diqqətlə baxaraq biz
eşitməyək deyə səsini qısıb gözlərini
də nədənsə bərəldərək son zərbəsini
endirmişdi. – O gecə sən toyamı getmişdin, səhərə
yaxın qayıdıb gəldin ha, mən bax, bu gözlərimlə
bunları samanlıqdan çıxan yerdə gördüm.
Atamdan bir
müddət səs-səmir çıxmayıb. Handan-hana
o, udqunub keyimiş bir səslə:
– Samanlıqdanmı çıxan yerdə?
Bizim samanlıqdan?? – deyə soruşub.
– Samanlıqdan, samanlıqdan. Sən toya
gedən gecə. Zülmət gecəydi, Alı,
yadındamı? Amma ayın ağappaq işığı
düz bunların üstünə düşməmişdimi,
düşmüşdü. Bu özü irəlidə, tələsə-tələsə
gedirdi, elə bil, qovanı vardı. Zaman da arxasınca
yavaş-yavaş gəlirdi, cüllüt boynunu dartıb
şübhəli-şübhəli o yan bu yana
boylanırdı. Məni görmədilər.
Arifə xalanın səsində sirli bir ahəng
vardı, nəydi, atam çaşqın qalmışdı,
dinib-danışmırdı. Xüsusilə, arvadın ay
işığını şahid gətirməyi atama yaman pis
təsir eləmişdi.
Samanlıq dediyi yer qoyun-quzunun vaxtilə
saxlandığı tövlə idi. Həyətin dal tərəfindəki
böyük, hər halda o zaman bizə böyük
görünən bu tövlədə indi qoyun-quzu saxlanmasa da,
bütün tövlə həmişə başdan-başa
samanla döşənmiş olardı.
– Bizim bu samanlıqda ha? – Atam
çaşqın bir halda əlini samanlığa tərəf
uzadaraq sualını təkrar eləyib.
– Eh, eh, eh... inanmırsan, sən mənə,
Alı, inanmırsan.
Həmən gecə atam, həqiqətən,
qonşu kəndə toya getmişdi. Anam öləndən
sonra ilk dəfəydi, toya gedirdi. Bizim yanımızda, guya, həvəssiz
idi, amma Surxay əmi, atamın dostu, eləcə də, o biri
dostları gəlib onu yarızarafatla, deymələrlə
“qıdıxlayıb” maşına mindirdilər. Atam
duruxmuş halda, səssiz-səmirsiz bizim üzümüzə
baxmadan yanımızdan keçib evdən çıxdı. Mən
qaçıb pəncərəyə dayadım alnımı,
ürəyim qısıla-qısıla gördüm ki, atam hələ
maşına minməmiş dostlarına gülə-gülə
nə isə deyir.
Mənə bunu çox sonralar Əşrəf
danışdı. Pəri arvad gəncliyində atamın
sevgilisi olmuşdu. Yəni, atam onu sevib, o da atamı.
Qapıbir qonşuydu, günü bizim həyətdə
keçərdi. Bunların bir-birinə aşiqliyini
bütün kənd bilirmiş. Vaxt olub, Pərigilin evində
hər gün atamın elçilərini gözləyiblər.
Amma atam əsgərliyə gedib qayıdanda uzaq Belorusiyadan rəsmi
arvadıyla qayıdıb gəlib, yəni, mənim və Əşrəfin
anasıyla. O yüzdən Pəri arvad da ərə getməyib
oturub qalıb evlərində. Anası, atası,
qardaşları dünyasını dəyişib, o
özü isə indiyənə qədər — tək-tənha...
Pəri arvad, mən bunu yenə də sonralar, Əşrəfin
dilindən eşitdim, ona da quşlar xəbər gətirmişdilər,
Pəri arvad bütün bu illər, bu ağır aylar və
günlər atamı, yalnız atamı sevib durubmuş. “Atam
da, deyəsən, onu...” – Əşrəf əlavə edib
dedi.
– ... ay işığı qəşəngcə
düşmüşdü düz bunların üstünə,
kölgələri də həyətin tufarıyla əyilə-əyilə
gedirdi, amma ətraf zülmət qaranlıq idi...
Arifə xala beləcənə atama Pəri
arvadı yamanladıqca yamanladı, atam da ona inandı,
anamın ilindən bir az sonra daha kənddə duruş gətirib
qalmadı, qala bilmədi, bəlkə də əlinə bəhanə
düşdü, kim bilir, heç Əşrəf də bunu
biləmməz, qərəz atam bir həzin yaz axşamı
bizi başına yığıb köçüb gəldi
şəhərə. Stadiona gedən yolda bir yöndəmsiz
evin birinci mərtəbəsində üçotaqlı balaca
bir mənzil kirələyib ora yığışdıq. O
yadımdadı ki, kirələdiyimiz mənzil olan evin düz
qabağından tramvay zınqıldaya-zınqıldaya elə
gedərdi ki, elə bil, dəmir təkərləriylə
guruldayıb böyük otağımızın içindən
keçib gedir. İndi o tramvaydan əsər-əlamət
yoxdur. Elə bil, heç olmamışdı.
Yadıma bir də o yapışıb
qalıb ki, atam bir taksi maşını almışdı.
Gündüzlər bazar-dükan və ev işlərilə məşğul
olar, adətən, gecələr işə gedərdi. Getməzdən
əvvəl yeməyini yeyib otaqdakı yeganə pəncərənin
qarşısında hardansa tapıb gətirdiyi
yırğalanan qırmızı məxmərli köhnə
kresloya oturar, ağzında papirosu, dala-qabağa
cırtacırt yırğalana-yırğalana pəncərədən
o tərəfdəki zülmət qaranlığa baxdıqca
baxardı. Hərdən də huşa gedib beş-on dəqiqəliyinə
mürgülərdi.
Arifə xala rəhmətə gedən il mən
məktəbin sonuncu sinfində oxuyurdum. Arifə xalanı
sabah basdıracaqdılar. Biz kəndə getməyə
hazırlaşırdıq.
– Sən üç-dörd gün məktəbdən
qala bilərsən? – Atam məndən soruşdu.
– Qoy o getməsin, nə işi var yasda... —
stolun üstündən qabları
yığışdırıb mətbəxə aparan Əşrəf
etiraz eləmək istədi, — dərsi çoxdu onun...
Atam tərəddüd içində sual
dolu gözlərini mənə dikdi. Mən “həyasızlıq”
etdim:
– Mən tək qalmayacağam. Tək qalmaq
istəmirəm mən. Heç nə olmaz, kitablarımı
götürrəm özümlə. – Bu şəkildə mənim
oxumağıma xüsusi qısqanclıq və tələbkarlıqla
yanaşan, məktəb məsələlərində mənə
“qan udduran” Əşrəfi sakitləşdirmək istədim.
Atam başını yelləyə-yelləyə
mənə baxıb bizim balaca mətbəximizdə
şaqqaşaxla çirkli qabları yumağa
başlamış Əşrəfə səsləndi:
– Deyir, elə vacib dərsim yoxdu,
kitablarını özüylə götürəcək...
– Yaxşı, nə deyirəm,
hazırlaşsın. – Əşrəf həmişə mənimlə
3-cü şəxslə danışan kimi
danışırdı. Qab yuya-yuya nə
düşündüsə, razılıq verdi. Məni
üç günlüyünə tək evdə qoyub getmək
daha “qorxulu” idi.
Atam mənə baxıb,
gülümsündü, yəni, “ay qırışmal,
işin düzəldi.”
Quşlar xəbər
aparmışdılar. Pəri arvad həyət
qapısının ağzında bizi gözləyirdi.
Çiyninə saldığı qara həşyəli
yaylığın ucunu didişdirə-didişdirə,
baxışını atamla qardaşımdan
qaçırıb üzünü mənə tutdu və
qısa bir “hesabat” verdi:
– Çox gözləyə bilmədilər,
apardılar. İndilərdə qayıdallar. – Sonra əlini
uzadıb cod və titrək barmaqlarını başımda gəzdirdi.
Biz həyətə keçdik.
Həyətin ortasında havaxt əkildiyi
bilinməyən nar ağacının altında vaxtilə
asfalt yerə mıxlanmış uzun stolun üstünə
süfrə çəkilmişdi. Süfrədə qəndqabılar,
halva var idi. Əşrəf ora-bura baxıb əlində
tutduğu içi çay və limon dolu paketi mənə
uzatdı. Stolun o başında samovarın suyu
qaynayırdı. Biz keçib oturduq. Pəri arvad gəlib
paketi məndən aldı, qabağıma bir açar qoydu,
yenə üzünü yana tutub öz asta səsilə:
– Evin açarıdı, – dedi. — Həyət
qapısının qıfılı yoxdu. Almaq lazımdı.
Atam gözünü su quyusunun hərəkətsiz
mancanağına dikib sakitcə durmuşdu. Pəri arvad bir kənara
çəkildi, evin pilləkəninə söykənib donub
qaldı. Üzündən-gözündən, bütün
vücudundan pərişanlıq yağırdı. Ürəyim
qısıldı. İstədim, bu arvadla bir kəlmə də
olsa, kəsim, pərtlik aradan götürülsün, atam məni
qabaqladı:
– Bu necə oldu, belə oldu? İki ay əvvəl...
pis deyildi. – Atam gözlərini quyudan çəkmədən
dediyi bu sözləri bilinmədi ki, kimə deyir, özünəmi
deyir, bizəmi deyir, yoxsa Pəri arvadamı deyir.
Atama cavab verməyə tələsməyən
Pəri arvadın yorğun səsində nisgil oynadı:
– Bir aydı yerdə yatırdı. Məni
istədi, xəbər göndərdi, mən də gəldim.
Dedi ki, mənnən qal, bu gün-sabahlığam, uşaqlara
dedi, hələ bir şey demə... Çox söhbətlər
elədik, halallaşdıq... – Pəri arvadın son sözlərində
bir eyham vardı, onları eynən atam kimi, fikirli-fikirli,
özü-özüylə danışırmış kimi
dedi.
Atamın qulaqları
qıpqırmızı qızardı.
Qonşular qəbristanlıqdan
qayıdıb gəldilər, bir-bir həyətə girməyə
başladılar. Biz ayağa qalxdıq, “Allah rəhmət eləsin”
sədaları altında atam sağ əlini ürəyinin
üstünə tutub baş əyə-əyə
başsağlıqlarını qəbul elədi. Surxay əminin
yanında duran saqqallı kişi barmaqları arasında
oynatdığı qara təsbehi cibinə qoyub fatihə verdi.
Adamlar, olardı səkkiz-doqquz nəfər, hərə bir yer
tapıb oturdu. Pəri arvad samovarın başına keçib
dəm çaynikini dəsmalla bürüdü. Mən stəkan-nəlbəkini
stolun üstünə düzməyə başladım.
Saqqallı kişinin quran oxuyan səsi ətrafa həzinlik
yaydı.
...Üç gün sonra sabah obaşdandan
biz atamın taksi maşını ilə şəhərə
qayıdırdıq. Əşrəf qabaqda, atamın
yanında, mən arxada, mənim yanımda isə Pəri arvad
başında qara həşyəli yaylığı
oturmuşduq. Atam qaşlarını çatıb diqqətlə
maşın sürür, yol boyu nə birimizin üzünə
baxır, nə də birimizlə bir kəlmə dinib
danışırdı.
Dünən gecə isə nar
ağacının altında mən atamın qardaşımla
etdiyi söhbətin şahidi olmuşdum. Əslində, onlar
söhbətlərini mənim yanımda edirdilər. Bu, bir
növ ailə məşvərəti də sayıla bilərdi.
Atam mənə baxır, amma sözlərini Əşrəfə
deyirdi:
– Bizim işimizə yarayar. Sən də
artıq yoruldun yemək bişirib qab yumaqdan.
– Mən ki, bir söz demirəm.
– Şahinin də üst-başı təmiz
gəzən vaxtıdı...
– Sən necə lazım bilirsən, elə
də elə.
– Mətbəxdə yer salıb yatar, yerimizi
darısqal etməz. Əziyyəti də dəyməz.
– ...Dəyməz, əlbəttə, dəyməz.
Atam bir xeylaq sükut içində durub
qaldı. Papirosunu tüstü-duman içində sonuncu dəfə
közərdib güclü bir qüllab aldıqdan sonra, nəhayət,
düşünüb-daşınıb bu sözləri də
bizə çatdırmağı lazım bildi:
– O söhbət də ki... biləsiniz,
kökündən yalanmış. Rəhmətlik bu beynəvaya
şər atırmış. Hamısı dediyi yalan-palan... Ay
işığı belə gəldi, ay işığı
belə getdi... Ölüm ayağında sirrini açıb,
günahını yuyub. İstəmirmiş bizim evlənməyimizi
bu adam, istəmirmiş. Niyə, nə üçün –
bilmirəm. Niyəsini hıqqanıb ki, son nəfəsində
desin, deyə bilməyib, sözü ağzında qalıb,
canı çıxıb... – Atam son sözlərini
ağzından ürəyindən tikən çıxaran kimi
çıxardı.
Qardaşım da, mən də
soruşmadıq ki, bunları sənə, ay ata, kim dedi, nə
zaman dedi, bu xəbəri sənə kim gətirdi?! Kim səni
buna belə asanlıqla inandırdı?! O boyda ay
işığı, o boyda kölgələr hara yox oldular?!
...İndi mən qardaşım Əşrəfin
dəfnindən geri dönərkən bu uzaq illərin hadisələrini
xatırlaya-xatırlaya düşünürəm ki, nə
yaxşı, biz o zaman qurddalayıb məsələni
atamıza kimin xəbər verdiyini soruşmadıq. Nə
yaxşı ki, bu xəbər gətirənə elə
inandıq ki, şübhə və tərəddüdə qəlbimizdə
bir misqal yer qalmadı. Allah Əşrəfə rəhmət
eləsin, Əşrəf müdriklik eləmişdi. “Yox” desəydi,
atam onun sözündən çıxmayacaqdı. Həyat
tamam başqa bir məcraya düşüb tamam başqa bir
şəkildə davam edəcəkdi. Nə olacaqdı, nə
olmayacaqdı... Bunu mən düşünmək belə istəmirəm.
Yaxşı ki, elə belə də oldu. Atam ömrünü
rahat yaşayıb rahat bir şəkildə son nəfəsini
verdi və bu dünyadan köçünü sürüb
arxayın getdi, arxada gözü qalmadı.
Pəri arvad isə son nəfəsinə qədər
onun iyini bizdən aldı, ölüm yatağında belə
atamın adını sayıqladı. Huşu
qalmamışdı, hamımızı bir-birinə
qarışdırırdı, hamımızın adını
unudurdu, bircə Alının adını
unutmamışdı. Onun tükənmək bilməyən
“Çağırın, çağırın, Alı gəlsin...”
yalvarışlarına, nəhayət, mən dözməyib
deyəndə ki, ay arvad, sən kimi çağırırsan,
Alı düz beş ildi ölüb, Alı yoxduuu, məlul-məlul
mənə baxıb göz yaşını birdən leysan
kimi axıtmadımı?! “Bəs bunu siz mənə indiyənədək
niyə deməmisiz?! Niyə bunu məndən
saxlamısız?!” deyib zar-zar zarımadımı?!
Bu eşqin müqabilində atamıza o xəbəri
kim gətirmişdi, kim gətirməmişdi – bunun bir mənası
varmıydı?! Xəbəri gətirənə inanmamaq
mümkünmüydü?!
Xəbəri quşlar gətirmişdi.
Kamal ABDULLA
525-ci qəzet.-
2012.- 28 aprel.- S.20.