Şəxsiyyətin və yaradıcılığın uyarlıq məqamı

Cahangir Məmmədli

Son vaxtlar qəti inanmağa başlamışam ki, bütün yaradıcı insanların sənət dünyası onların şəxsiyyəti ilə uyarlıq təşkil edir. Xüsusilə bədii və publisistik yaradıcılıq ona sahib olan insanın lap kiçik yaşlarından formalaşmağa başlayan şəxsiyyətinin ifadəsidir. Klassik sənət adamlarının yaradıcılıq faktının klassikaya çevrilməsində ilkin rolu onun şəxsiyyəti oynayır. Adlarını çəkmədən birmənalı şəkildə klassik yazıçı və publisistlərimizi xatırlayaq. Xalqı gözüaçıq, rəhbəri ədalətli, insanı işgüzar görmək istəyən və bütün bunları öz yaradıcılıq süzgəcindən keçirən qələm sahibləri bu amallara öz şəxsiyyətləri ilə də xidmət etmişlər. Azərbaycan maarifçi hərəkatının nümayəndələri, kamil insanın kamillik zirvəsinə qalxan yolunu öz sənət nümunələrində ifadə edən sənətkar yazıçı və publisistlər şəxsi nümunələri, şəxsi fəaliyyətləri ilə də örnək olmuşlar. Bəlkə ona görədir ki, yüksək idealların ifadəsi olan sənət əsərlərindəki estetik ideallar onun yaradıcısının şəxsi həyatının bir parçası olmuşdur. Tarixi təcrübə sübut edir ki, başqa cür olmur. Yaradıcılıq və şəxsiyyət uyarlı olmayanda sənət əsəri deyil, konyuktur mətn ortaya çıxır və bu “mətnlər” olsa-olsa xırda bir zaman kəsiyində o konyuktura faktına uyanların karına gəlir və mühit dəyişilən kimi ya unudulub gedir, ya da yeni nəslin amansız qınaq obyektinə çevrilir. Yenə də konktret ünvanlara müraciət etmədən sovet dövrü partiya “ideallarına” xidmət edən konyuktur, qrafoman ədəbiyyatı xatırlayaq. O ədəbiyyatdan bu günə də yararlı olan nadir nümunələrin arxasında yaradıcı insanın bütün zamanlar üçün dəyişməz olan ləyaqətli şəxsiyyəti dayanır...

Bütün bunları mənə təzəcə oxuyub başa çıxdığım bir kitab xatırlatdı. Bu kitab müəllifinin oxucuya, bəlkə də bütövlükdə cəmiyyətə hesabatıdır. Elmi tədqiqatçı, publisist və yazıçı Sona Vəliyevanın “Zaman xəbərsiz ötdü...” kitabı şəxsiyyətin və yaradıcılığın uyarlıq faktı kimi mənə tipik klassik ziyalılarımızın zəngin dünyasını xatırlatdı. Ömrünü xalqın maarifçilik işinə həsr edən böyük Zərdabinin yaradıcılığını teatrdan tutmuş qəzetçiliyədək bir çox sahəsinə eyni vaxtda üz tutması, xalqı qəflət yuxusundan oyatmaq missiyasını gerçəkləşdirən Mirzə Cəlilin kiçik felyetondan tutmuş böyük dramaturgiyaya, satirik jurnalistikaya, hüquqşunaslığa... müraciəti, təkcə bəşəri musiqisi ilə klassikləşə biləcək Üzeyir bəyin dilçilikdən tutmuş böyük publisistikayadək istiqamət götürən yaradıcılıq faktı və daha onlarca klassiklərin şəxsiyyət və yaradıcılıq uyarlığının heyrətamiz vəhdətini misal çəkmək olar. Yaradıcılığın beləcə bir çox sahəsinə müraciətin əsas səbəbi o idi ki, bunu həmin klassiklərin xalq, millət, Vətən dərdi ilə formalaşmış şəxsiyyətləri tələb edirdi. Mən Sona Vəliyevanı bir elm adamı, bir ictimai insan, bədii yaradıcılığı ilə oxucu qəlbini fəth etmiş bir şair, həyatımızın mürəkkəb problemlərini gündəmə gətirən bir publisist, jurnalistikamızın inkişafında xidmətləri olan bir media rəhbəri və s. və s. cəhətdən xeyli dərəcədə yaxından tanıyıram. Və tanıdığım bu adamın şəxsiyyəti ilə yaradıcılığının bir-birini necə tamamladığını yaxşı bilirəm. Amma bütün bunlar bir kitabda toplananda müəllifin şəxsiyyəti ilə yaradıcılığı arasında uyarlığı daha dərindən, daha aydın görmək olur.

Mən yuxarıda Sona xanımın yaradıcılıq istiqamətlərini xatırladanda ilk növbədə onun elm adamı olduğunu qeyd etdim. Sona Vəliyevanın yaradıcılıq istiqamətləri sırasında onu ilk olaraq elm adamı, alim kimi görməyim əbəs deyil. Çünki yaradıcılığın ən mühüm sahəsi hesab edilən elmi axtarış, elmi tədqiqat, elmi fəaliyyət ziyalı adamın şəxsiyyətini daha dərindən duymağa imkan verir. Əlbəttə, poeziya ülvi və böyük yaradıcılıqdır. İstedad tələb edir və bu istedad varsa, onu gerçəkləşdirmək xüsusi məqam, xüsusi vəziyyət tələb edir. Günün aktual problemlərini görməyi bacarmaq və üstəgəl ədəbi istedad olan yerdə publisistika gerçəkləşir. Elmi yaradıcılıq da xüsusi istedad tələb edir. Lakin poeziya və publisistikanın yaradıcı insanın fəaliyyətini stimullaşdıran gerçəklikləri var: burda sözün müsbət mənasında insanın bir iddiası var, ictimai rəyə qovuşmaq həvəsi var, özünü ifadə marağı var, səni hamı oxuyur, populyarlıq qazanırsan və s. Elmi yaradıcılıq bir az başqa cürdür. Bu yaradıcılıq istedaddan, həvəsdən başqa gərgin axtarışlar, sonu görünməyən zəhmət tələb edir. Elmi yaradıcılığın elə sahələri də var ki, həm də vətəndaşlıq duyğusu, vətəndaşlıq qeyrəti tələb edir. Sona Vəliyeva özünün elmi axtarışlarını bu gün Azərbaycan üçün çox vacib və aktual olan azərbaycançılıq ideologiyası üzərində qurmuşdur. Azərbaycançılığın klassik, ya da klassik elmi, fəlsəfi, ədəbi düşüncədəki yeri və onun müasir interpretasiyası ətrafında geniş tədqiqat aparmış və bu gün də aparmaqda olduğu axtarışlar cəmiyyətə çox böyük milli-mənəvi divident gətirməkdədir. Sona Vəliyeva bu elmi axtarışları və axtarışların səmərəli nəticələri ilə elm aləminə, fəlsəfi-filoloji-siyasi elm aləminə yaxşı məlum olan bir alim-vətəndaşdır. Bu yerdə “alim-vətəndaş” birliyi də havayı səslənmir və Sona xanımın elmi yaradıcılıq mövzusuna – azərbaycançılıq ideologiyasına müraciəti ilə üzvi bir vəhdət təşkil edir.

Görkəmli alim, filologiya elmləri doktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Nizami Cəfərov Sona Vəliyevanın bu istiqamətdə apardığı tədqiqatların nəticəsini qiymətləndirərkən belə bir nəticəyə gəlir ki, Sona Vəliyeva, “bir sıra cəhdləri nəzərə almasaq, ilk dəfədir ki, azərbaycançılığın milli ideologiyaya çevrilməsinin (Heydər Əliyev dövründə dövlət quruculuğu praktikası səviyyəsinə yüksəlməsinə qədər!) tarixi mənzərəsini təqdim edir. Onun təqdimatında azərbaycançılıq yalnız etnoqrafik, etnolinqvistik, ədəbi-mədəni-mənəvi və s. komplekslərdən ibarət deyil, bunların hamısını ehtiva edən, lakin daha çox sosial-siyasi xarakter daşıyan ideyalar sistemidir ki, bu Azərbaycanda milli dövlət quruculuğu prosesinin hazırki intensiv dövrü ücün tamamilə təbii olmaqla yanaşı, müəllifin maraq dairəsini də əks etdirir”. Bəli, klassik milli ziyalılarımızın ortaya qoyduğu, sovet dövründə tamamilə unudulan, yeni dövrdə Heydər Əliyevin tamamilə yeni zaman kontekstində yenidən formalaşdırdığı azərbaycançılıq ideologiyasına fundamental müraciət məhz Sona xanımın maraq dairəsindən doğan bir hadisədir. Təsadüfi deyil ki, Sona xanım müsahibələrinin birində “Elmi işiniz azərbaycançılıqla bağlıdır: “Milli dövlətçilik hərəkatının yüksəlişi və Xalq Cümhuriyyəti dövründə azərbaycançılıq ideyası...” kimi bir mövzuya münasibətini bildirməsini xahiş edən jurnalistə bircə cümlə ilə cavab verir: “Mövzu gərək damarlarından gəlsin ki, onu layiqli təqdim edə biləsən...”

Bu yerdə qeyd edim ki, elmin də öz poeziyası var və bəzən elmi axtarış da qəribə bir poetik istedad tələb edir. Alimin öz tədqiqat sahəsinə sevgisinin böyüklüyü nəticənin böyüklüyünü təmin edir. Azərbaycan deyilən bir məmləkətə və bu ölkənin əbədi sahibi olan bir millətə sevginin böyüklüyü Sona Vəliyevanı bu mövzuya bağlamışdır. Ümummilli liderimiz H.Əliyevin “Müstəqil Azərbaycan dövlətinin əsas ideyası azərbaycançılıqdır” kimi qəti, elmi və ideoloji postulatından çıxış edən Sona Vəliyeva bu gün milli şüurumuzda gerçəkləşmiş və bununla da millətin milli-mənlik məzmununu bütövləşdirmiş bu böyük idealı öz tədqiqatlarında xalqın dayaq nöqtəsi kimi təqdim etməkdədir.

Sona Vəliyevanın “Zaman xəbərsiz ötdü...” kitabı onun bütovlükdə yaradıcılığını beş fundamental istiqamətdən bizə təqdim edir. Müəllifin təvazökarlıq edərək elmi yaradıcılığı beşinci sırada verməsinə baxmayaraq, mən bu məsələni – azərbaycançılıq ideologiyasına elmi münasibəti ilk cərgədə görürəm. Əlbəttə, məntiqi yanaşmaya görə Sona xanımın həyat yolunu, sənət dünyasını, əxlaqi-etik prinsiplərə dair fikirlərini, ictimai görüşlərini əks etdirən “Portret cizgiləri” bölməsi öz yerində – yəni birinci bölmədə verilib. Burada şairə, tədqiqatçı, ictimai şəxsiyyət Sona xanımın müxtəlif telekanallardakı çıxışlarının bir az yığcam mətnləri, insan, cəmiyyət, ailə münasibətləri barədə müsahibələri yer alıb. Teleçıxışlarını ifadə edən müsahibələri, ayrı-ayrı saytlarda, mətbuat orqanlarındakı söhbətləri oxucuya Sona xanımın Azərbaycan qadını və onun tipologiyası, insanlıq, ədalət, yaxşılıq, yaddaşlarda qalmaq strategiyası, ailənin müqəddəsliyi, özünü xaraketrizə edən portret cizgiləri, şəxsi həyatının və ailəsinin ictimai maraq kəsb edən məqamları barədə fikirləri onun təkcə yaradıcılıq dünyasını deyil, habelə bir şəxsiyyət kimi, tipik bir Azərbaycan qadını kimi xarakterini açmağa xidmət edir.

Sona Vəliyeva ürəyi vətənə sevgi dolu bir vətəndaşdır. Öz sözləridir: “Ən böyük sevgi, Vətənə, torpağa olan sevgidir. Bu, danılmaz bir sevgidir... Bütün sevgilər ölür. Anaya, torpağa olan məhəbbət ötüb keçmir. Torpaq əldən gedəndə insan dünyasını itirir”. Doğrusu, mən əvvəllər bədii sözdə, sənət əsərində siyasəti, açıq ideoloji xətti heç qəbul etməzdim. Amma zaman bizim hamımız kimi məni də torpaqla, Qarabağ dərdi ilə sınağa çəkdi və mən Məmməd Arazdan, Zəlimxandan tutmuş, indicə başlayan ən cavan şairədək hər kəsin yaradıcılığında Qarabağ, azərbaycançılıq motivləri axtarıram.

“Evində ərinə naz satan gözəl,

Gəlib küçələrdə göy satan oldu...” deyə qaçqınçılığın ağır xislətini ilahicəsinə ümumiləşdirən Zəlimxan Yaqubun bu sətirlərindən həyəcanlanmamaq necə mümkün deyilsə, Sona xanımın:

“İtər qəlb istisi, canı isinməz

Nə yesə ağzının dadı bilinməz

Yüz də biz diləyək, Tanrı bitirməz

Torpağı, Vətəni əsir olanın...”

sətirlərindən də qeyrətə gəlməmək mümkün deyil.

“Zaman xəbərsiz ötdü...” müəllifinin şəxsiyyətini xarakterizə edən müsahibələri onun publisistikasının da tematikasını aydınlaşdırır. Başqa bir müsahibəsində azərbaycançılığın tərkib elementi kimi üç amili göstərir: “Azərbaycan yurdu, Azərbaycan dili və Azərbaycan insanı”. Onun fikrincə, “bu üç amil vəhbətdə fəaliyyət göstərə bilərsə, o zaman azərbaycançılıq ideologiyası inkişaf edə bilər”. Bu fikirdəki “Azərbaycan yurdu” ifadəsi mənim üçün daha önəmli oldu. Həm də ona görə ki, Sona xanımın istisnasız olaraq bütün yaradıcılıq kredosu Azərbaycan yurdu ilə və bu gün bu yurdun əsirlikdə qalan Qarabağ torpağı ilə yoğrulmuşdur.

Jurnalistlərdən biri Sona xanıma “Qaragilə” şeiri ilə bağlı bir sualında çoxlarının bu əsəri məhəbbət mövzusunda olmadığını bilmədiklərinə işarə edir. Sona xanım: “Mənim bu şeirim xalq mahnısı “Qaragilə”yə həsr olunub... Bu mahnı o taylı, bu taylı Azərbaycana həsr olunub. Mən bu mahnının müxtəlif versiyalarına qulaq asmışam. Onun hər bir bəndində torpaq nisgili, bir yurd harayı, bir Ərdəbil həsrəti, Təbriz həsrəti var. Ucsuz-bucaqsız bir dərd var, nəticəsiz bir həsrət var bu mahnıda...” Yaradıcı bir insanın “Qaragilə”yə elmi-bədii interpretasiyası çox maraqlıdır və onun öz versiyasında yazılan “Ay Qaragilə” yalnız bu assosiasiyanın məhsulu ola bilərdi. Acı bir ağrı ilə “nəticəsiz həsrət” kimi ifadə etdiyi bu dərdin əlacsızlığı yandırır Sona xanımı:

“Gözündən alışan kədərə neynim,

Mən hicran danışan qədərə neynim,

Puç olan ömürə, hədərə neynim,

Eşqin dastan oldu, ay Qaragilə”

Mən hər hansı bir kəsin yaradıcılığına qiymətində çox inandığım və öz yaradıcılığının da qiymətini bildiyim Rüstəm Behrudinin Sona xanımın şeirləri haqqında bir məqaləsinə diqqətlə baxıram və böyük Lev Tolstoyun “bu dünyada hər şey ötüb keçəcək, var da, dövlət də... Əbədi qalan yalnız bədii söz olacaq” postulatını Rüstəmin yeni deyimində görürəm: “Əbədiyyətə çevrilməyin bircə yolu var – o da sözdən keçir. Ancaq adi sözdən yox – ruhuna barmaqlarımızla toxuna bildiyimiz sözlərdən keçir əbədiyyətin yolu...” Bu möcüzəli postulatdan sonra bizim Behrudimiz yazır: “Bu son iki ildə mənə yüzə yaxın şeir kitabı bağışlayıblar. Oxuduğum da olub, ilk misralardan bezib kənara qoyduğum da. Son sona qədər oxuduğum kitab Sona Vəliyeva adlı bir müəllifin “Mənim çəhrayı dünyam” adlı bir kitabı oldu... Çünki bu kitabda doğma olan kənd yolları, itirilmiş doğmaların xiffəti, paltosuz günlərimdə üstümə yağıb məni təpədən-dırnağa isladan yaz yağışı, “kasıblıq”, “dərd”, “birdən-birə” kəsilən məktublar – daha nələr, nələr var”. Bu yaşantılar doğmadır Rüstəmə. Bu yaşantılar hamıya doğmadır, insan olan hər kəsə doğmadır.

Sona Vəliyevanın poeziya yaradıcılığı haqqında bir məqaləsində Sabir Rüstəmxanlının da bu sətirlərini elmi-obrazlı fikir kimi qəbul etdim: “Şeir nəğmə kimi, dua kimi doğulur... Şeir-şair ruhunun şəkli və ruh abidəsi olmaqla yanaşı, ürəyə, ömrə, taleyə tutulan güzgüdür. Orda müəllifin bütün daxili aləmi, yaşantıları görünür. Bu baxımdan şeirin milli təfəkkürə nə şəkildə bağlı olması, onun hansı qatında yer tutması şairin xarakterindən çox asılıdır”. S.Rüstəmxanlının bu sətirləri məni yenə də yaradıcılıq və şəxsiyyət probleminə qaytarır. Çünki S.Rüstəmxanlı bu fikirdədir ki, “Sona xanım şeiri ictimai hadisə sayır. Heç bir şeirində millətin taleyindən, zamanın gətirdiyi dərdlərdən kənarda deyildir. Bu baxımdan onun şeirlərinin ədəbiyyatımızda müstəqilliyimizə özül hazırlayan Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Xəlil Rza Ulutürk, qadınlardan Mədinə Gülgün, Hökumə Billuri və başqalarının vətəndaşlıq xəttinə bağlılığı göz qabağındadır...” Mən “müstəqilliyimizə özül hazırlayan” şairlər sırasına çox böyük məsuliyyətlə Sabir Rüstəmxanlının özünü də əlavə edərdim. Amma ən əsas odur ki, müstəqilliyə gedən yolun nə qədər ağır olduğunu şəxsi yaradıcılığında, ictimai fəaliyyətində yaşamış Sabir Rüstəmxanlı dilə gətirir. Sona xanımın bu şairlərin vətəndaşlıq xəttinə bağlılığı həqiqətdir, S.Rüstəmxanlının bu poeziya barədə həqiqətləri sırasında bu da bir həqiqətdir ki, “Sona xanımın şeirləri ürəyimizdə Vətən havasını, uşaqlıq dünyamızın xiffətini əsdirir, yenidən tərk edilmiş ocaqlara qayıdırıq, payızın sarılığından, narın yağışların kədərindən, ot basmış qəbristanlıqda məzar daşlarına dönmüş atalarımızın, analarımızın şirin xatirələrindən keçirik”.

Sona xanımın poeziyası haqqında oxuduğum son məqalələrdən biri ünlü tənqidçi, ədəbiyyatımızın keşiyindən ən çətin vaxtlarda belə çəkilməyən Vaqif Yusiflinindir. “Ədəbi həyat” rubrikası ilə “Arazbarı üstə” adlanan bu məqalədəki fikrin əsas leytmotivlərindən biri yenə də şairənin vətənpərvərlik duyğularıdır. Və burda Vaqif Yusiflinin gətirdiyi:

“Sağlığın, varlığın dəyər ölçüsü

Vətən sərhədidir, Vətən bayrağı.

Uğrunda ölməyi bacarmadıqca

Torpaq unudacaq Vətən olmağı” misraların həqiqəti adamı ayağa qalxmağa çağırır.

Mən haçansa bir yazıçının nəsri barədə məqaləmdə demişdim ki, bədii əsər yalnız o zaman insana doğma, məhrəm olur ki, həmin insan- konkret mənada-oxucu bu əsərdə özünü görür, gerçək həyatı, gerçək dünyanı, bu gerçəklik haqqında öz düşüncələrini görür. Tənqidçi Vaqif Yusifli Sona xanımın poeziyasında bu duyğuları yaşadığını belə ifadə edir: “Mən oxucu kimi təbiətdən yazılan şeirləri maraqla oxuyuram. O şeirləri ki, orada yağış yağsın və bu yağış hardasa bir az mənə bənzəsin. Çünki yağışda bir az qüssə var, həsrət var...və həm də həzinlik var. Sona xanımın “Bu yağış mənə bənzəyir” şeirini oxuyandan sonra dərk elədim ki, məndə bu fikir haçan doğub? Elə bil bu şeiri mən yazmışam (şairliyim olmasa da). Bax, şeir ona görə yazılır ki, sənin içindəki yağışı da yağdırır”. Vaqifin bu sətirləri məndə qəribə duyğular yaratdı: çox zaman bizə elə gəlir ki, tənqidçi əsəri daha çox ideya – estetik istiqaməti, obrazlar sisteminin necə peşəkarlıqla, ustalıqla, yaxud naşılıqla yaradıldığını diqqətdə saxlasın və haçansa bu qeydlər onun karına gəlsin. Amma Vaqifin sətirlərində tənqidçi düşüncəsindən çox oxucu qavraması, oxucu qiyməti, oxucu duyğusu var. Deməli, bu şeir elə ustalıqla yaradılıb ki, onu ancaq estetik zövq almaq üçün oxumaq olar.

Vaqif Yusiflinin poetik yağışa assosiasiyasının elə – belə yaranmadığını göstərmək üçün Sona xanımın yağışla bağlı digər bir şeirinə bu sətirlərin müəllifinin də bir il öncəki bir məqaləsindən sitat gətirmək istərdim: “Doğrusu, bu poeziya mənim qarşıma birdən – birə, qəflətən çıxdı. İndiki qarmaqarışıq, sözü hər şeydən ucuz tutan, bəsit rejissor işi ilə daha çox yadda qalan primitiv musiqi kliplərinə baxmağa həvəsim olmadığı vaxtlarda telekanalların hansındansa qulağıma bir səs gəldi:

Yaz gecəsi dəli-dolu,

Buludu giley dolu

Yerdə bir qız unudulub,

Yollara yağış yağır...

Bu misralar çox poetik idi və məndə qəribə assosiativ düşüncələr yaratdı.

Müəllif bir yaz yağışının doğurduğu duyğuları poeziyaya çevirib insan qəlbinin dərin qatlarına təsir edən misralar yaratmışdı. Bu şeirin hər misrasında insanı duyğulandıran məqamlar vardı:

Bu yağış dostum, yarımmı,

Dərdim desəm ovudarmı?

Mən Tanrının yol adamı,

Yollara yağış yağır.

Sona xanımın poeziyası oxucularındır. Şeirlərə elmi-tənqidi yanaşmalar zamanında isə bu poeziya elm adamlarınındır. Bu mənada xeyli vaxtdan bəri birgə işimizdən və elmi yaradıcılığından tanış olduğum filologiya elmləri doktoru Muxtar Kazımoğlunun “Tənhalıq qıfılbəndi” məqaləsi də maraqlıdır. Bu məqalə Sona xanım poeziyasına sırf estetik cəhətdən yanaşır və yenə də axırda onun Vətənlə, Azərbaycan yurdu ilə, torpaqla bağlılığını göstərir. Həqiqətən də:

“Göyçədi, Şuşadı, Təbrizdi,

Dərd köhnəldi, təzələndi.

Yanan küldüm, közərdim

Odum boyumdan yuxarı –

Arazbarı” – deyən bir şairin Vətənə, Vətən dərdinə bağlılığı oxucunu da bu bağlılığa qovuşdurur. Muxtar Kazımoğlunun fikrincə, “Araz boyu, eləcə də başqa çaylar, göllər, dənizlər, dağlar, dərələr boyu kəsilən, doğranan Vətənin ağrısını çəkərkən, acısını daxilən yaşayarkən müəllifin Şah İsmayılı xatırlaması təsadüfi deyil. Şah İsmayılı xatırlamaqla müəllif məmləkəti qüdrətli görmək arzusunda olduğunu bildirir”. Və mənim dostum, ünlü jurnalist, Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşovun da bu poeziya haqqında məqaləsini “Arazbarı” – bu bir zəfər himnidir” adlandırması da təsadüfi deyil. Əflatun Amaşov belə bir qəti fikirdədir ki, “Arazbarı”dakı ucalıq, yenilməzlik, hünər, yanğı dolu zəngulə elə tariximizin özüdür. O, ən əvvəl adı qədim yunan mənbələrində belə hallandırılan coğrafi termindir. Quzeydə Xudafərindən başlayıb Beyləqanda mənzil başına çatır ki, ona Qarabağ Arazbarısı deyilir. Digəri isə yenə də Qarabağ Arazbarısıdır – tarixi Qərbi Dizmar mahalından Oltan qalasınadək uzanır. Nə fərqi – hər ikisi özümüzündür, başı bəlalı, qayğılı, ümid və əməlimizə möhtac ağrı-acıları göz dağı kimi xalqımıza mirasdır”. Və Əflatun Amaşovun dediyi kimi, “yadelli tapdağı altında inləyən Qarabağ Arazbarısının qəlbi od tutub yanır. Sona xanım da yanğıları biganəliklə izləmir, müasir poeziyamıza qadın yazarlar arasında “Arazbarı” mövzusunu ilk olaraq gətirir”. Göründüyü kimi, bu poeziya nümunəsi alimlərimizə və publisistlərimizə Vətən, torpaq qeyrəti barədə söz deməyə böyük imkan vermişdir.

Sona xanımın bütövlükdə yaradıcılığına və xüsusi olaraq poeziyasına geniş marağın bir sıra səbəbi var. Bu bir sıra səbəbin içərisində onun sözə səmimi münasibətidir. Bu səmimiyyət – həyata, hadisələrə, xalq dərdinə, Qarabağ ağrısına münasibətin içindən keçir. Elmi adamlardan tutmuş şair zümrəsinədək, jurnalistdən tutmüş adi oxucuyadək hər kəsi Sona xanımın vətəndaşlıq duyğuları maraqlandırır. Sona Vəliyevanın ilk kitabı barədə bir məqaləsində istedadlı şairimiz, özünün də Qarabağ dərdini yaşayan poeziyası ilə bəzən, hətta uzaq ellərdə belə sözünü deyən İsgəndər Etibar deyir: “Kitabın müəllifi qadındır – Sona Vəliyeva şeirlərində isə kişi ruhu var. Sona xanımın bütün şeirlərində əsl kişi qeyrəti döyünür. Vətən narahatlığı, millət ağrısı sızıldayır. Onun hər şeirində ilham mayası, insan, vətəndaş narahatlığı var. Bayağı sevgi sızıltıları qeyb olub. Bunun yerini daha böyük, daha uca məhəbbət – Vətən, millət harayı, dərdi, döyüşü, nisgili, Azərbaycan bayrağı timsalında dalğalanır”. Bu sözlər şair qəlbindən gəldiyinə görə bir az obrazlıdır. Amma bu obrazlılıqda bizi düşündürən, Sona xanımın yaradıcılığına yenidən baxmağa sövq edən böyük bir həqiqət var.

“Zaman xəbərsiz ötdü...” kitabında toplanan yazılar, çox güman ki, bizi Vətən, vətəndaşlıq duyğuları, torpaq qeyrəti haqqında yeni düşüncələrə sövq edəcək. Bu güman həm də ondan doğdu ki, lap ötən yaxın günlərdən birində 1 nömrəli Mərkəzi Xəstəxanada Könül xanım Abidova adlı bir həkim Sona xanımın bu kitabını əlində tutmuşdu və kitab barədə çox həvəslə, həm də filoloq təfəkkürlü bir bacarıqla xəstələrdən macal tapmış iş yoldaşlarına maraqlı informasiyalar verirdi. Mənə çox doğma və əziz bir xəstənin çarpayısı önündə ağır anlar yaşadığım bir vaxtda kiminsə poeziyadan, publisistikadan söhbət açması mənə qəribə bir təsəlli verdi. Kitaba bələdçiliklə danışan bu həkim qadının da fikirlərində Sona xanımın şəxsiyyəti ilə yaradıcılığının uyarlılığı tez-tez vurğulanırdı. Bədii, publisistik yaradıcılıqdan uzaq bir oxucunun “Zaman xəbərsiz ötdü...” kitabı barədə dəqiq fikirləri məndə belə bir inama da şübhə yeri qoymadı ki, bütövlükdə elmi-publisistik üsluba malik bu kitab həm də geniş oxucu kütləsinin maraq dairəsindədir. Bizim bu qarışıq dünyamızda belə şeylər az olur.

525- ci qəzet.-2012.-4 avqust.-S.20-21.