Azəristan ölkəsi
Vintsas Kreve – 130
Vintsas
Kreve-Mitskəviçyus (1882-1954) XX əsrin birinci
yarısı Litva ədəbiyyatının ən məşhur
klassik yazıçılarındandır, eyni zamanda görkəmli
alim və ictimai-mədəni xadim olaraq
tanınmışdır. Litva Elmlər
Akademiyasının ilk prezidenti olmuşdur.
Vintsas Kreve
1882-ci ilin oktyabrın 19-da Litvanın indiki Varena rayonu Merkine
senyuniyasının (senyuniya Litvada bələdiyyəyə aid
olan inzabati ərazi bölümüdür: – tərcüməçi)
Subartonis kəndində dünyaya gəlmişdir. Kreve onun ədəbi təxəllüsüdür, əsl
familiyası isə Mitskəviçyusdur.
V. Kreve Litva-Azərbaycan çoxəsrlik ədəbi-mədəni
əlaqələri tarixində və ictimai-siyasi münasibətləri
salnaməsində müstəsna xidmətlər göstərmiş
şəxsiyyətlərdəndir. Onun həyat və
yaradıcılığının, elmi-pedaqoji, mədəni-maarif
və ictimai-siyasi fəaliyyətinin on bir ilə yaxın
dövrü sıx şəkildə Azərbaycanla
bağlı olmuşdur.
Litvalı
yazıçı 1908-ci ildə müqəddəs Vladimir adına Kiyev İmperator universitetini bitirdikdən
sonra – 1909-1920-ci illərdə Bakı 1-ci realnı məktəbində
rus dili və ədəbiyyatı müəllimi olaraq
çalışmışdır. Bakıda
gözəl pedaqoq kimi ad qazanmış V. Kreve azərbaycanlı
şagirdlərinin mütərəqqi dünya
görüşlərinin formalaşması, ədəbi-estetik
və elmi-nəzəri baxışlarının rasional istiqamətdə
inkişaf etməsi və beləliklə, yüksək səviyyəli
Azərbaycan ziyalılar dəstəsinin yetişdirilməsi
işinə mühüm töhfələr vermişdir.
Onun yetişdirmələri sırasında sonralar Azərbaycanda
yazıçı, jurnalist, həkim, iqtisadçı, pedaqoq
və ictimai-mədəni xadimlər kimi tanınmış
Tağı Şahbazi Simurğ, Ruhulla Axundov, Abdulla
Şıxlinski, Abdulla Şahbazov, Həbib Talışinski,
Qulaməli Həsənov, Hadı Əliyev, Səməndər
Axundov və bir sıra digər şəxslər olmuşlar.
V. Kreve realnı məktəbində o vaxt onunla birgə müəllim
işləmiş klassik yazıçı Abdulla Şaiqlə
(1881-1959) yaxın dostluq və yaradıcılıq əlaqələri
saxlamışdır. A. Şaiq 1957-ci ildə V.
Kreve haqqında yazdığı xatirələrində minnətdarlıqla
qeyd etmişdir ki, Litva yazıçısı onun “...ədəbi
görüş dairəsinin genişləndirilməsində və
dünya ədəbiyyatı xəzinəsini öyrənməkdə
böyük əmək sərf etmiş və çox
mühüm rol oynamışdır”.
V. Kreve
1917-1918-ci illərdə Bakı şəhər
Dumasının deputatı olaraq fəaliyyət göstərmişdir.
O, 1918-1920-ci illərdə müstəqil Litva-Azərbaycan
dövlətlərarası münasibətləri təməlinin
qoyulmasında və bu ölkələrin beynəlxalq aləmdə
de facto tanınmasında bir sıra faydalı işlər
görmüşdür. V. Kreve 1919-1920-ci illərdə Litva
dövlətinin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindəki
konsulu vəzifəsində
çalışmışdır.
V. Kreve həmin illərdə Bakıda Vikentiy
İosifoviç Mitskeviç kimi tanınmışdı.
V. Krevenin
həyat və fəaliyyətinin Bakı dövrü bir
yazıçı və dramaturq kimi onun
yaradıcılığında ən məhsuldar və qiymətli
illər hesab olunur. Belə ki, o, Litva ədəbiyyatının
“qızıl fonduna” daxil olmuş bir sıra məşhur əsərlərini
– “Şarunas” dramını, “Skirgayla” və “Kürəkən”
pyeslərini, “Daynava diyarı qocalarının rəvayətləri”ni
və “Küləşlə örtülmüş dam
altında” adlı hekayələr toplusunu, “Səma və Yer
oğlu” roman epopeyasının böyük hissəsini və
digər klassik nəsr əsərlərini məhz Bakıda
yaratmışdır.
Şərq fəlsəfəsi, eləcə də Azərbaycan
ədəbiyyatı və mədəniyyəti, Bakının
ictimai-siyasi mühiti və o dövrdə burada baş
vermiş coşqun hadisələr V. Krevenin ədəbi, elmi və
publisistik yaradıcılığına güclü təsir
göstərmişdir. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır
ki, V. Krevenin Bakıda Şərq mövzusunda
yaratdığı əsərlər onun ədəbi irsində
müstəsna bir yer tutur və nüfuzlu kreveşünas
alimlərin fikrincə sənətkarın bütün
yaradıcılığının ideya-fəlsəfi
açarı hesab olunur. Bunu litvalı yazarın Azərbaycan
mövzusunda yaratdığı əsərlər (“Azəristan
ölkəsi”, “Qartal haqqında nəğmə”,
“Çarpışan qüvvələr”, “Bolşeviklər” və
b.) barədə də demək mümkündür. Həmin əsərlər Litva ədəbiyyatına
əvəzsiz bədii incilər, bənzərsiz surətlər,
yeni məzmunlu bədii təsvir və ifadə vasitələri,
əsrarəngsiz təşbeh və metaforalar sistemi, lirik-fəlsəfi
duyğular dünyası və xüsusi bir Şərq zənginliyi
gətirmişdir.
V. Krevenin Şərq mövzusunda
yaratdığı əsərlərin bir qismi onun məşhur
“Şərq hekayətləri” adlı kitabında
toplanmışdır. Bu kitaba Baltik xalqları ədəbiyyatı
tarixində ilk dəfə olaraq İslam, buddizm, zərdüşt
və yəhudi dinləri mövzusunda yazılmış 5
dini-fəlsəfi əsər – “Pratyekabudda”, “Kralın ən
yaxşı şərabını saxladığı qab”, “Azəristan
ölkəsi”, “Çarpışan qüvvələr” və
“Qadın” adlı hekayətlər daxildir.
“Azəristan ölkəsi” hekayəti V. Krevenin Azərbaycan
tarixi və milli-mənəvi dəyərləri, adət-ənənələri
və dini ayinləri, məişəti və təbiəti
mövzusunda yaratdığı mühüm əsərlərdən
biridir. Əsərdə
digər ümumiləşdirmələrlə yanaşı,
XIX əsrdə Qafqazda aparılmış məcburi miqrasiya
prosesləri, ermənilərin Azərbaycana
köçürülməsi, tarix boyu onların yerli əhalini
doğma yurdundan necə sıxışdırıb
çıxartmaları, erməni köçkünləri tərəfindən
yerli xalqın var-dövlətinin hansı hiyləgərliklərlə
ələ keçirilməsilə bağlı
inandırıcı bədii boyalarla işlənmiş səhnələr
də yer almışdır. Həmin səhnələr rəvayət
janrında yaradılmasına baxmayaraq, zənnimizcə, onlar
real hadisələrin bədii inikası olaraq bir sıra Rusiya
müəlliflərinin (A.Qriboyedov, S.Qlinka, V.Mayevski, A.Frenkel,
V.Veliçko, N.Şavrov, İ. K. Kanadpev və b.) XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində
çapdan çıxmış və Qarabağın tarixinə
bu və ya başqa şəkildə aidiyyəti olan əsərləri
ilə müəyyən mövzu yaxınlığı təşkil
edir.
Tədqiqatçıların
fikrincə “Azəristan ölkəsi” hekayəti Azərbaycanda
1920-ci il aprel çevrilişindən sonra
yazılmış əsərdir. Hekayətin əlyazmasının
fraqmentləri Vilnüsdə Litva Ədəbiyyatı və
Folkloru İnstitutu kitabxanasının fondunda saxlanılır.
“Azəristan ölkəsi” əsəri ilk dəfə
1921-ci ildə Kaunasda Litva Maarif Nazirliyinin nəşri olaraq
buraxılan “Skaitymai” (“Bədii qiraət”) adlı aylıq ədəbi
jurnalın 3-cü sayında dərc edilmişdir, daha sonra isə
V. Krevenin əsərlərinin 1921-1930-cu illərdə Kaunasda
çapdan çıxmış külliyatının 10-cu
cildində (1930-cu ildə) nəşr olunmuşdur.
“Azəristan
ölkəsi” hekayəti 1940-cı ildən etibarən
V.Krevenin bir neçə başqa romanları, povest və
siyasi oçerkləri ilə bərabər (“Dumanda” romanı,
“Tovlama” povesti, “Qadın”, “Çarpışan qüvvələr”
adlı hekayətlər, “Bolşeviklər” siyasi oçerki və
s.) Sovet Litvasında qadağan olunmuş əsərlər
siyahısına salınmışdı.
1944-cü ilin yayında Qırmızı Ordu Kaunasa
yaxınlaşarkən V. Kreve ailəsi ilə birgə Qərbə
mühacirət etməyə məcbur olmuşdur. 1947-ci ildə
isə Amerika Birləşmiş Ştatlarına
köçmüş və ömrünün sonuna qədər
buradakı Pensilvaniya universitetində professor olaraq slavyan dilləri
və dünya ədəbiyyatı kursu üzrə mühazirələr
oxumuşdur. V. Kreve 1954-cü ilin iyulun 7-də
ABŞ-ın Pensilvaniya ştatının Sprinqfild (Filadelfiya
yaxınlığında) şəhərində vəfat
etmiş və orada dəfn olunmuşdu. 1992-ci
ilin oktyabr ayında isə V. Krevenin və onun bakılı həyat
yoldaşı Rebeka Karak-Mitskəviçienenin cənazələri
Amerikadan müstəqil Litvaya gətirildi və
yazıçının vəsiyyətinə uyğun olaraq
anadan olduğu yerdə – Subartonis kəndinin qəbristanlığında
doğma torpağa tapşırıldı.
“Azəristan ölkəsi” sovetlər dönəmində
yalnız xaricdə – V. Krevenin 1954-cü ildə Çikaqoda
“Terra” nəşriyyatında çapdan çıxmış
“Şərq hekayətləri” kitabında, daha sonra isə
yazıçının 1956-1961-ci illərdə Bostonda
“Ümumdünya Litva ensiklopediyası” nəşriyyatı tərəfindən
litvaca buraxılmış əsərlərinin 5-ci cildində
təkrarən işıq üzü görmüşdür.
11 mart 1990-cı ildə Litvada dövlət müstəqilliyinin
bərpa edilməsindən sonra “Şərq hekayətləri”
kitabı (o cümlədən “Azəristan ölkəsi” əsəri)
ilk dəfə olaraq 2008-ci ildə Vilnüsdə “Petro ofsetas”
nəşriyyat-poliqrafiya şirkəti tərəfindən
çap edilmişdir.
2012-ci ildə V. Krevenin anadan olmasının 130 illik
yubileyi münasibətilə Litvada bir sıra tədbirlər
təşkil olunur. Həmin tədbirlər çərçivəsində
Litva azərbaycanlıları cəmiyyətinin təşəbbüsü
ilə bu ilin oktyabr ayında Litva Respublikası Seyminin
Konstitusiya zalında “Vilnüs-Bakı: mədəniyyət
körpüləri” mövzusunda beynəlxalq elmi konfrans
keçirilmişdir.
V. Krevenin
“Azəristan ölkəsi” hekayətini biz bir neçə il bundan qabaq tərcümə edib Bakıda
çap etdirmişdik. Bununla bağlı qeyd etmək
istərdik ki, əsər indiyədək Azərbaycan dilindən
savayı başqa dillərə tərcümə edilərək
işıq üzü görməmişdir. Bu il Azərbaycanın böyük və səmimi
dostu V. Krevenin yubiley tədbirləri işığında “Azəristan
ölkəsi” hekayətinin azərbaycancaya tərcüməsi
üzərində yenidən işlədik. Əsərin
tərcüməsinin redaktə olunmuş və dəqiqləşdirilmiş
yeni variantını oxuculara təqdim edirik.
AZƏRİSTAN
ÖLKƏSİ
Vintsas
KREVE-MİTSKƏVİÇYUS
And olsun atamın qəbrinə və anamın canı
haqqı ki, indi eşidəcəyin bu hekayəti Allaha inanan əsl
müsəlmanın ağzından bir gavur qulağı hələ
indiyədək eşitməyib. İndi sənə deyəcəklərim
həqiqətən olmuş hekayətdir. Bilirsən,
keçmiş zamanlar bizim üçün yaxşı
zamanlar idi. Onda ölkəmizin nə dağları və
vadiləri, nə də düzənləri gavur
ayağının nə olduğunu bilmirdi, o vaxtlar hələ
heç kəs urusun kim olduğunu
tanımırdı. Kefi hər vaxt yüz vuran, həmişə
sərxoş gəzən əhlikef gürcü o zamanlar burada
yaşamırdı, erməni hələ
torpağımızı murdarlamamışdı,
torpağın verdiyi nemətlərdən isə yalnız
Allaha inanan və Məhəmməd peyğəmbərin
Tanrıdan qorxan əsl dindar bəndələri istifadə edirdilər.
Onda məhsul da bol idi, özü də daha tez
yetişirdi, çünki günəş daha şəffaf və
daha parlaq şölə saçırdı, torpaqsa daha
münbit və insanlar üçün səxavətli idi.
“La ilahə
illəllah, əşhədü ənnə Məhəmmədən
rəsulallah!” Qoy hər ikisinə həmid və
şükürlər olsun, pənahı və mərhəməti
əsrlər boyu yaşasın, onların adına
hörmət etməyən hər kəs isə yox olsun.
İndi burada, özlərini Allaha inanan əsl müsəlman
sayanlar da daxil olmaqla, yaramaz adamlar yaşayırlar. Vicdanları yox və
abır-həyanı da unudublar; daha nə Allahdan qorxur, nə
də Onun müqəddəs adına
hörmət edirlər.
Amma qədim zamanlarda Azəristan ölkəsinin insanlari
belə deyildilər. Abid idilər və müqəddəs
Quranın bütün tələblərini yerinə yetirirdilər,
Allah da onlara səxavətli əlini uzadırdı, hər
cür nemət verir və bol-bol bərəkət göndərirdi.
Allah əlinin mərhəməti, sanki
susamış torpağı oyadan həyat
yağışı kimi hər kimin üzərinə
düşürdüsə, onun bütün işlərdə
bəxti gətirirdi, hər niyyətinə çatır və
nə arzulayırdısa ona da nail olurdu.
Onda Azəristan
düzənlərində çovdar və arpa zəmiləri
dəniz suları tək dalğalanır, sarı budaqlı,
qızıl saçaqlı buğda sünbülləri
günəşin şəfəqlərində
parıldayıb çalxalanır, dağ ətəklərində
dolmuş qarğıdalı qıçaları
xışıldayır, yamaclarda yetişmiş
ağsaçlı darı əkinləri
pıçıldayır, xırmanlarda düyü təpələri
göz oxşayıb ürək sevindirir, bağlarda
ağaclar barın ağırlığından yerə əyilirdi;
insanlar közyanaq almanın, sap-sarı və uzunboğaz
armudun, susuzluq atəşini söndürən
şaftalının nə sayını və qədərini
bilir, nə də ki, o barlı-məhsullu bağları
hasarlayıb insanlardan ayırmaq barədə
düşünürdülər. Onda,
bağı olmayanlar özgə bağına girərdilər
və Allahın icazəsiylə meyvələrdən doyunca
yeyərdilər.
O vaxtlar
üzüm salxımları da indiki kimi belə balaca deyildi. Yaqut rəngli bardağa oxşayan iri salxımlar dirəklərdən,
şaxlardan və talvarlardan ağır-ağır sallanardı,
yerə yaxın bitən və torpağa toxunan salxımlar isə
nə xarab olardı, nə də ki, çürüyərdü.
O vaxtlar
burada hamı şad və xoşbəxt həyat
sürürdü, heç kəs kin-küdurət və qəzəb-qərəzin
nə olduğunu bilməzdi. Allaha inanan əsl
müsəlmanlar bır-biri ilə qardaş kimi
davranırdılar, hörmət və izzətlə, ülfətlə
yaşayardılar, ona görə də onların güzəranı
getdikcə yaxşılaşır, rifahı və sərvətləri
günbəgün artırdı. Heç
nəyi olmayan yoxsullar varlanır, varlılar isə daha da
var-dövlətli olurdular.
Onda torpaq
da insan əməyini az tələb edirdi,
adamlar işləməkdən yox, istidən və
bürküdən tərləyirdilər. Çünki
torpaq insanların yaxşı güzəranı
üçün və Allahın şərəfi naminə
özü məhsul cücərdir, günəş məhsulu
yetişdirir, buludlar isə məhsul solub qurumasın deyə
onu sulayırdı. Onda bağlar burada ildə
üç dəfə çiçək açırdı,
üç dəfə bar gətirirdi; insanlar ildə
üç dəfə dənli bitkilər əkirdilər və
üç dəfə taxıl biçib anbarlara doldururdular.
Bunu, Allah belə istəyirdi. Onun müqəddəs
hökmü və buyruğu yer üzündə xəlq
olunaraq dünyaya göz açan və böyüyüb boy
atan hər nə varsa, – istər ölkə, istər insan, istərsə
də quş olsun – onların hamısının alnına həkk
olunur və taleyini təyin edir. Qoy, Allahın müqəddəs
adına əbədi alqış, hörmət
və izzət olsun, Onun hörmətini saxlamayan və Məhəmməd
peyğəmbərin adını dilinə gətirməkdən
qorxan hər kəs isə qoy məhv olsun.
Onda, Azəristan indiki kimi əzab-əziyyət ölkəsi
deyildi, xoşbəxtlik diyarı idi, çaylarında su yerinə
bal-süd axırdı. O vaxtlar burada nə iztirab çəkənlər, nə
də baş əyərək bel bükənlər var idi,
azar-bezar insanlardan yan keçərdi, bəlalar ölkəyə
toxunmazdı, çunki ölkədə xudapərvər,
doğrudan da Allaha inanaraq ibadət edən insanlar
yaşayırdılar.
Onda, Azəristan
ölkəsində nə erməni, nə urus, nə də ki,
digər bir nanəcib və kafir varlıq yox idi, onlar burada
Allahın gözlərinə görünüb onu qəzəbləndirmirdi,
üz-gözundən kin yağan acıqlı kafir səsi
burada səslənmirdi və əbədi Varlığın
qulağına çataraq Onu əsəbləşdirmirdi.
Hər kəs ki, burada doğulurdu və
böyüyürdü, ağrının və xəstəliyin
nə olduğunu bilmirdi, sağlam və rahat
yaşayırdı. Həyatının son günləri yaxınlaşanda
isə dünyaya təzə göz açanlara yer olsun deyə,
zərrəcə qorxu duymadan əbədi yuxuya gedirdi, bu yolla
dünyada öz yerini boşaldaraq rahatca əbədiyyət
dünyasına köçürdü; çunki bilirdi ki,
onun əbədi ruhu Ədəm bağlarının
qapısına uçacaq, qapıdan içərdəsə
onu doğrudan da Allaha ibadət edən hər kəs
üçün çox-çox əsrlər bundan əvvəl
hazırlanmış şən cənnət həyatı, – hətta,
Tanrının yer üzündəki kölgəsi sayılan,
hamının ehtiram etdiyi möhtərəm İstanbul xəlifəsinin
bu dünyada görmədiyi bol və məsud ruzgar gözləyir.
O cənnət şənsliyi, Allaha inanıb dualar edən, hər
gün üzünü qibləyə tutaraq səhər,
günorta və axşam namazını qılan və bu zaman
“La ilahə illəllah, Məhəmmədən rəsulallah!”
deyən ağzıdualı hər bir müsəlman
üçün Allahın elçisi Məhəmməd
peyğəmbər tərəfindən buyurulubdur.
İllər beləcə sakit və rahat ötüb
keçirdi, torpaq getdikcə daha çox məhsul verirdi,
insanlar isə bol məhsulu daha hara yığacaqlarını
bilmirdilər.
Əvvəllər insanlar qayğısız ömür
sürürdülərsə, indi əməklə məşğul
olmadan və zəhmət çəkmədən
yaşamağa başlamışdılar; daha hər il əkin əkərək məhsul
yığmırdılar. Korluq çəkmədən
uzun illər yaşamaq üçün bəs edəcək
növbənöv azuqə yığdıqlarına görə
insanlar işləmək istəmirdilər və tənbəlləşmişdilər.
İndi kafirlər Azəristana yad ölkələrdən
qızıl, gümüş və digər qiymətli
şeylər gətirməyə başlamışdılar, həmin
şeyləri indiyədək burada heç kəs görməmişdi
və nə olduğunu da bilmirdilər.
Bütun bunları – Azəristan ölkəsi
insanlarının belə xoşbəxt həyatını –
Allahın rəqibi olmağa çalışan və
insanların düşməni olan kinli və qoluzorlu divlər
də görürdülər. Görürdülər
və uzun zaman fikirləşirdilər ki, hansı yolla
insanların ürəyinə vəsvəsə salaraq yoldan
çıxarsınlar ki, onlar daha Allahdan qorxmasınlar, vicdan əzabını
unutsunlar və qardaşın qardaşı görməyə
gözü olmasın.
Amma
doğrudan da Allaha inanıb ibadət edən, hər gün səhər,
günorta və axşam namazını qılan, müqəddəs
Quranın bütün tələblərini yerinə yetirən
iman sahiblərini şirnikdirib düzgün yoldan
çıxarmaq heç də asan iş deyildi. Odur ki, divlər uzun zaman baş sındıraraq
çox götür-qoy edirdilər, amma fikirləşib bir
yol tapa bilmirdilər. Fəqət, bu məqamda
Şeytan adlı bir varlıq peyda olur. Dünyada
onun olmadığı yer qalmamışdı,
çoxgörmüş və çoxbilmiş idi. Şeytan insanların qəlbinə vəsvəsə
salaraq onları doğru yoldan azdırmaq və insanlıq
simalarını dəyişmək fikrinə duşür.
Amma hər
bir işin görulməsi üçün Allahın
hökmü və buyruğu yoxdursa, onda nə bir insan, nə
nurlu bir ruh, nə də ki, kinli bir div hər nə fikirləşib
həyata keçirmək istəsə də, onu edə bilməz,
ona heç çür qüdrəti çatmaz. Allahın
qüdrəti yenilməzdir!
Ancaq Allah həm bağışlayan, həm də
şiddətli cəza verəndir. Odur ki, Şeytanın
Azəristan ölkəsinin insanlarına verdiyi olmazın əzab-əziyyətlərdən,
çəkdirdiyi ağır məhkumiyyətlərdən və
onun indiyədək burada davam edən kələkli əməllərindən
görünür ki, bunu Allah belə buyurubdur, hökmü bu
cür olubdur. Qoy Onun mərhəmətli adına
əsrlər boyu pərəstiş olunsun!
Şeytan
Azəristan ölkəsinə yad və uzaq bir ölkənin
böyuk taciri sifətində gəlir, özu ilə cürbəcür
parçalar, müxtəlif mebel, qızıldan,
gümüşdən və başqa daş-qaşdan
hazırlanmış çoxlu ev
avadanlığı gətirir. Bütün bunlar o qədər
gözəl və gözoxşayan idi ki, Azəristan ölkəsinin
oğulları hələ bu vaxta qədər belə qəşəng
mallar və maraqlı ev əşyaları
görməmişdilər.
Maraqlanan insanlar bu cah-calala tamaşa etmək
üçün kənd və şəhərlərdən
axışıb tacir Şeytanın ziyarətinə gəldilər. Onlar burada
gördukləri gözəllikdən vəcdə gəlir və
belə əşyaları olmadıqları üçün
paxıllıq hisslərini yaşamağa
başlayırdılar.
Onda
Şeytan üzünü yığılan camaata tutub belə
deyir:
– Sizin
ölkəniz xoşbəxtlik ölkəsidir. Hamınız
indi xoşbəxt yaşayırsız, lakin, əgər istəsəniz
daha da xoşbəxt ola bilərsiniz. Belə ki, çoxunuzun başqa ölkələrdə
bitməyən, amma, sizin torpaqda yetişən məhsulu
vardır. O ölkələrdə isə mənim sizə
gətirdiyim yaraşıqlı və lazımlı şeylər
vardır. Onları nə istehsal etməyi, nə
də ki, işlətməyi siz bacarmırsınız. Amma, o şeylər həyatı gözəlləşdirən
və yaşayış üçun lazım olan şeylərdir.
Hər kəsin ki, o cür şeyləri olacaq və
onlardan istifadə etməyi bacaracaq, o, firəvanlıq
içində həyat sürəcək. O zaman hamı
ona qibtə edəcəkdir və qibtə edə-edə ona
daha ehtiramla yanaşacaqdır. O adam isə
bu cür münasibəti görərək özünü
daha xoşbəxt hiss edəcəkdir.
Tacir Şeytan belə dilxoşluqla və
ağızdolusu danışdıqca, yığılanlar ona
mehriban-mehriban qulaq asırdılar. Onların arasında
özünü daha əxlaqlı sayan, əslində isə
şəhvət və ehtiras düşkünü olan və
ürəyi yamanlıq etməyə daha çox meyl edən əyyaşın
birisi köks ötürərək dillənir:
– Düz danışırsan, sözlərində zərrə qədər də yalan yoxdur. Amma de görüm, dediyin şeylərin gözəlliyi bizi necə fərəhləndirə bilər? Axı, biz həmin şeyləri istehsal edə bilmirik, qadınlarımız da o cür parçaları toxumağı bacarmırlar!
Onda tacir Şeytan dedi:
– Hər kəsin nə qədər varıdır və nə qədər daşıya bilirsə, qoy, torpağının məhsulunu mənə gətirsin, əvəzində bu gözəl şeyləri alsın. Kim nə istəyirsə və nə qədər istəyirsə qoy seçsin, hər şeyi qiymətinə baxıb məhsula dəyişəcəyəm ki, arvadlarınız və uşaqlarınızla birgə gözəl geyinə biləsiniz və bundan sevinəsiniz. Kim mənə hamıdan çox məhsul gətirəcəksə, daha böyük miqdarda və daha gözəl şeylər alacaq, az gətirən isə az da alacaq.
Şeytan bu sözləri deyərək özü ilə gətirdiyi şeyləri tamaşa üçün gəlmiş camaata göstərdi. Şeytan şirin danışığı ilə yığılanların böyük bir qisminin qəlbinə girə bilmişdi. Camaat nə qədər məhsulu vardısa hamısını Şeytana daşıdılar, əvəzində isə onları məhv etmək üçün düşünülmüş, adamları ölüm girdabına sürükləyən, insanları fəlakətə yuvarlamaq məqsədilə bura gətirilmiş şeylər almağa başladılar.
Həmin adamlar yad ölkələrdə toxunmuş paltarları geyindilər, zinət əşyaları ilə bəzəndilər, parıldayan və işıltı verən hər nə vardısa əyinlərinin üstündən asıb eşiyə çıxdılar, küçələrdə və yolun kənarındakı səkilərlə, geniş xiyabanlarda və dolanbac cığırlarla lovğa-lovğa gəzib dolaşmağa və özlərini təkəbbürlə göstərməyə başladılar. Onlara baxan və həmin geyimlərin, bəzək-düzək şeylərinin çox yaraşıqlı olduğu barədə fikirləşən hər kəs isə paxıllıq çəkməyə başlayırdı.
Özgə ölkələrdən gətirilmiş mebel və ev avadanlığı alan insanlar görürdülər ki, bu əşyalar yalnız yaraşıqlı deyildir, eyni zamanda həm də münasibdir və rahatdır, onlar bundan sevinərək öyünməyə başlayırdılar. Kimin ki, belə şeyləri yox idi, paxıllıq edirdi və onları almaq ehtirasına düşürdü. Beləliklə, insanlarda onları yoldan çıxaran şirnikləşdirmə əmələ gəldi, başyaran tamah hissi doğuldu və onlar nəfslərinin qulu olmağa başladılar.
İndi hamı sabahkı gün barədə düsünmədən, nə qədər məhsulu vardısa, hamısını gətirib Şeytana verirdi. Kimin ki, məhsulu az idi, başqasının məhsulunu qamarlayırdı, qüvvətli qüvvətsizin malını zorla əlindən alırdı, zəif özündən zəifini incidirdi, lap gücsüzü isə xəlvətcə özgə məhsulunu oğurlayır və öz malı kimi gətirib Şeytana təhvil verirdi. Tamah, həsəd və şirnik insanlar arasında artıq dağıdıcı işini görürdü.
Azəristan ölkəsinin insanları məhz o zaman zorakılığın, təhqirin və ədalətsizliyin nə olduğunu bildilər, artıq onların çoxusu Allahın gözü görə-görə bir-birinə qarşı yamanlıq edir və ədavətli işlərlə məşğul olurdular.
Adamlar arasında səpdiyi mərdiməzarlıq toxumlarının cücərib boy atdığını görən Şeytan isə sevinirdi. Amma bu, onu hələ qane etmirdi və o, doğrudan da Allaha ibadət edən insanları getməli olduqları Tanrı yolundan tamam üz döndərdib daha pozğun yollara salmağı qərara aldı.
(Ardı var)
Mahir Həmzəyev
525-ci qəzet.-
2012.- 15 dekabr.- S.26-27.