Mətbuatımızda dəyərli imza – Flora Xəlilzadə

VƏ YA YEDDİDƏN BİRİNCİSİ: “YAZDIQLARIM”

Mənim mənsub olduğum nəslin sırasında yaradıcılığını, ələlxüsus da ictimai həyatın, eləcə də ədəbi ömürlərin ifadəsini daha çox ədəbi qaynaqların araşdırılması və bədii təxəyyülün təsviri ilə işıqlandırmağa meydan açan publisist yazılarını müntəzəm oxuduğum sənətkarlardan biri Flora Xəlilzadədir. Otuz ildən çoxdur ki, onun yazdıqlarını sadiq bir oxucu olaraq izləyirəm. Ötən əsrin yetmişinci illərindən üzü bəri yol gəldiyimiz ömür-sənət qatarında düz sözün pərvanəsi olan Flora xanımın bütün zamanlarda mətbuat aləminin peşəkar adamı olaraq yazıdan-yazıya, kitabdan-kitaba inkişafı prosesi gözlərimin qarşısında baş verib. Bu böyük zaman axınında o, ictimai-ədəbi mühitin panoramına sözünün sanbalı, qüdrətilə silinməz naxışlar salıb. Oxuduqlarımın böyük bir hissəsinə, “Yazdıqlarım”ın Ədəbiyyat-əbədiyyət bölümündə toplanmış məqalələrinə təkrarən nəzər yetirməklə bu yaradıcılıq yolunun içindən keçən yazıçı-publisist ömrünü əlifbasından vərəqləmək istəyindəyəm. Bu niyyətlə də həmkarımın əsərlərini gözümün önünə almaqla, qənaətlərimi düşüncəmdə nizamlamaqla nə az-nə çox, bir qərinədən də artıq zaman içində özünün və sözünün dəyişməz xarakteri, bütöv əqidəsi ilə mətbuatda olan fədakar bir ömrün yollarına boylanıram...

lll

F.Xəlilzadənin mətbuat səhifələrində düşüncədən-düşüncəyə yetişib-püxtələşən jurnalist sənətkarlığına bələd olduqca, sözün sirrinə, qüdrətinə bunca bağlılığın hardan və nədən yarandığına həmişə maraqlı olmuşam. Amma mənə gün kimi aydındır ki, sıradan bir ali təhsil diplomuna yiyələnmək ümidi yox, cəmiyyət həyatında məhz Sözüylə olmaq arzusu Floranı 1972-ci ildə BDU-nun jurnalistika fakültəsinə gətirib. Yadımdadır, o zaman yuxarı kursun uşaqları fakültəyə yeni qəbul olunmuş tələbələrə göz yetirir, burdan belə onlarla yoldaşlıq, dostluq münasibətlərinin təməlini qoyurdular. İkinci kursun ilk dərs günlərində belə bir maraq mənə də güc gəldi. Həmin vaxtlar dərsarası tənəffüslərdə böyük dəhlizin geniş pəncərələri qarşısında baş-başa verib, deyən-gülən qızların arasında nəzərlərimi gur, qara saçlı, qara gözlü bir qız cəlb etdi. İfadəli və gülümsər çöhrəsinin dağ havası onun təbiətin dilbər guşələrinin adamı olmasını açıq-aşkar bildirirdi. Səsi, danışığı məzmunlu olan bu qızla təzəcə ünsiyyətdən doğmalaşa bildik. Tez-tez dərsarası söhbətlərimizdə kitablardan, mühazirələrdən bəhs açır, tələbə həyatının şirinliyindən danışırdıq. Yaxşı yazılar yazmaq arzusuyla çırpınır, sərbəst düşüncəmizlə mövzular axtarışına çıxırdıq. Həm də xırda-para yazılar yaza-yaza özümüzü axtarırdıq. Eh, həyatımızın elə maraqlı çağlarıydı o illər... O çağlardan hiss edirdim ki, Tanrı bu dağlar qızına böyük istedad, yaradıcı ruh bəxş edib. Özü də bunlar Floraya əfsanələrdə, nağıllarda olan təki bir gecənin içində verilməmişdi. İndi yurd-yuvalarından pərən düşmüş Vətən övladlarının xiffətini çəkən, yad baxışlardan üşənən Zəngəzurun yaşıllıqlar içində bir mədəni abidəsi olan füsunkar Urudun illər boyunca canına-qanına hopmuş təbiəti bəxş etmişdi. Onu jurnalistikaya gətirən istək elə yaşıl donlu Urudun qoynunda pöhrə tutub, boy atmış, sonralarsa Bakı mühitində, jurnalistika məktəbində formalaşmışdı. İllər içrə nəzəri-təcrübi biliklərlə yiyələndukcə, arzuları çin olmuşdu. Flora hər birinin öz dəsti-xətti olan müəllimlərimizin elmi-nəzəri təcrübəsindən bəhrələnərək, onlardan əxz etdiyi hazırlıqla milli mətbuatımızın geniş mühitinə daxil oldu. Böyük inamla deyərdim ki, bu gün Azərbaycan mətbuatda “Flora Xəlilzadə” imzasıyla dərc olunan yazılar ən çox oxunan və bəyənilən yazılar sırasındadır.

lll

“Yadıma uşaqlıq illərim düşür. Bir qarmonum da var idi. Bütün günü “çalırdım”. Bir də evdə adam olmayanda səsimi başıma ataraq “oxuyardım”. Orta məktəb illərində özfəaliyyət dərnəyinin üzvü idim... Tamaşaçılar qarşısında ilk oxuduğum nəğməm ”Kukla”, ilk rolum Məngülüm olub. Sonralar mahnıların da, tamaşaların da mövzuları dəyişib. Hətta alman dilində “Arşın mal alan”ı hazırlamışdıq. Mən də həmin tamaşada bir neçə rol “yaratmışdım”. İndi də hərdən almanca o obrazın sözlərini yada salıram...”. Bilmirəm, Flora nə zamansa qaraladığı uşaqlıq çağlarının ün yetməz xatirələrinin əks-sədası olan bu yaşantılarını hardasa dərc etdirib, ya yox? Amma mən indicə sıraladığım bu sətirləri yaxın aylarda özünün yanındaca, əlyazmalarının içindən alıb oxumuşam. Və o xatirələr bəlkə də yaddaşımdan silinməyən öz uşaqlıq xatirələrimə ruhən yaxınlığına görəydi ki, onlar da mənə görümlü təsir bağışladı. Elə bu sətirləri yaza-yaza balaca qızcığazın pişik cəldliyilə bağlarındakı gilas ağacının başına dırmaşıb, ən uca budaqda yellənərək qədim yurdlarımızdan olan Urudun vəsfəgəlməz gözəlliklərini seyr edə-edə şirin, yapışıqlı səsiylə oxuduğu: “Bir evdə ki sən tək gözəl olmaya... ”

“Dağlar qızı Reyhan, Reyhan... ” misraları ilə başlayan mahnılarını eşidirəm. Floranın hələ də sozalmayan, tükənməyən yaradıcılıq eşqinin pərisi olan Gözəl ananın gülüzlü-günüzlü yaz günlərində yamyaşıl bağlarında, çöllərin bəyaz dona büründüyü qarlı-boranlı qış axşamlarında çırthaçırtla yanan sobanın qırağında qucağına qısılmış balasına danışdığı qorxulu əfsalərini, şirin nağıllarını eşidir, saçlarına sığal çəkən nəvazişli əllərini görürəm... Onun Urudla bağlı şirin, çox şirin xatirələrini gözlərimin qabağına yığıram... Nə zamandı ağrılı ürəyinin oduyla, bağlı olan vətən yollarına dikilmiş dolu gözləriylə: “Urud hey!!!” deyə haray çəkən yanğısını duyuram, haylamaqdan çilik-çilik olmuş hönkürtüsünü eşidirəm, köksüm sıxılır...

O zamandan özünü bağların, qayaların qoynunda, çayların şırıltısında, nəğmələrin sözlərində arayan, kitabların arasında axtara-axtara böyüyən Flora, nəhayət, Söz adlı sevdasıyla can sirdaşı oldu. Özünü ondan ayrı tutmadı. Bir dost kimi taleyini ona etibar etdi. Sözə sidq-ürəkdən bağlılığı illər sonra ona bu sətirləri yazdıracaqdı: “Ömrüm boyu qələmimə dönüklük etmədim. Bu sadiq dostum da əvəzində məni sındırmadı. Ürəkdən su içən sözlərimi həvəslə vərəqlərə naxışladı. Ağ kağıza əyilsəm də, ağızlara əyilmədim”. Zaman axar çay kimidir, insanın ömründən bir an kimi ötüb keçir. Bu axınıda insanın həyatda və sənətində öz yerini tapması, qədərincə dərk edib yaşaması, qayim-qədəm olması çox çətindir. Bu bitkin, həm də dolğun ömrü qazanaraq yaşamaq da hər kəsə nəsib olmur. Bu bir tərəfdən taleyin işidirsə, başqa bir tərəfdən də insanın öz zəhməti və istedadının təzahürü ilə birgə ərsəyə gələn yazıdır. Floranın sənətkar ömrünü Tanrının ona bəxş etdiyi alın yazısı ilə yanaşı, həm də öz zəhməti və istedadının hesabına qazandığı uğuru hesab etmək doğru olardı. lll Qeyd etdiyim kimi, F.Xəlilzadənin ədəbi-publisist çalışmalarının, mətbuat yaradıcılığının dördən bir payı: Yeddidən biri – “Yazdıqlarım”da toplanıb. Kitabı vərəqləyirəm. Oxuyub təsirləndiyim yazılarda jurnalist cəsarəti, publisist təhqi- qatları, ədəbi-bədii araşdırmaları, ciddi və sərt polemik düşüncələri, Floranın qələminə məxsus olan yazı manerasının özünəməxsusluğu, təzəliyi, rəngarəngliyi məni bir oxucu-həmkar kimi razı salır.

Kitabdakı fəsillərin hər biri ayrı bir istiqamətdə işlənmiş mövzuları əhatə etsə də onlar bir kökdən rişə almış budaqları xatırladır. Çünki Flora ictimai-ədəbi mühitin çağlayışını davamlı mövzular çərçivəsində, sistemli şəkildə çoxbucaqdan işləməklə həyatın özündə baş verən hadisələrə xalqın həssaslıqla yanaşmasını, onlara obyektiv münasibət bildirməsini istəyir. O, bir mövzunun kökünə vararaq, onun cəmiyyət həyatına, ədəbi-mədəni mühitinə təsirini araşdıraraq onun əsl mahiyyətini üzə çıxarır. “Yazdıqlarım”ın bölmələrinə nəzər yetirəndə görürəm ki, F.Xəlilzadə ulu öndərin ədəbiyyatımız, mədəniyyətimizlə, görkəmli insanların Azərbaycan xalqının taleyindəki yeri, mövqeyindəki cahanşümul xidmətlərindən başlamış, ictimai-ədəbi mühitin bir çox aktual problemlərinə, onların həlli yolundakı araşdırmalarına dönə-dönə, təkrarən qayıdır. Lakin bu təkrarlıq haqqında bəhs açdığı məsələlərə yeni və mükəmməl yanaşmaları ilə diqqəti cəlb edir. Başqa bir tərəfdən, Floranın mövzularına təkrarən qayıtmağı yazılarında təkrir əlvanlığı yaradır.

“Sözün və zamanın ucalığında” müəllif dilə münasibət məsələsinə müxtəlif rakusdan yanaşır. Müxtəlif istiqamətdən nəzər yetirilən bu yazılarda dilimizi korlayanlar, ona yabançı ifadələr qatanlar, sözümüzə soyuq ab-hava gətirənlər açıqcasına hədəfə alınır. Müəllif çoxumuzun diqqət yetirmədiyi məsələlərə ana dilimizin keşiyində bir müsəlləh əsgər kimi dayanan əsl vətəndaş həssaslığı ilə yanaşır. Axı, qəlbində odlu vətən sevgisi olmayan, öz ana dilinə dəlicəsinə vurulmayan aşiq bu cəbhədə qələmini ağır artilleriyaya çevirə bilməz. Görün, Floranın ürəyində ana dilimizə nə böyük sevgi çağlayır:

“Mənim ana dilim, mənim gözəl dilim! Yox, bu dəfə sənin nə şirinliyindən söz açmaq istəyirəm, nə də zənginliyindən, qüdrətindən danışmaq. Məqsədim sənin ahənginə, zərifliyinə, xəbərinə, mübtədana, şəddinə-şirənə yad tamlar calayanlara, şeirinə, laylana, halalca təmiz südünə su qatanlara bir-iki kəlmə deməkdir. Yaxud da sənin naminə bir həyəcan təbili çalmaqdır. Bəlkə də eşidən oldu”. Burdan belə publisistin dilimizi korlayanlarla, onun ruhunu öldürənlərlə savaşı başlayır. Bu savaşı onun bütün yazılarında görmək, duymaq mümkündür. O səbəbdən ki, Flora dilimizin saflığını qorumaq çağırışına hamılıqla səfərbər olmağımızı görməyincə rahatlıq tapa bilmir.

“Yazıçılar Birliyi və bölgələrin söz mühiti” bölməsində publisist həmkarımın tədqiqatçı araşdırmaları, ədəbi talelərin hər birinə öz dövrlərinin ictimai-siyasi, ədəbi mühitindən doğan baxışları ifadə olunub. Əzəl başdan, ədəbi məclislərdə, dərnəklərdə formalaşan yaradıcı mühitin iyirminci əsrin üçüncü onilliyindən bir birliyin fonunda bütöv şəkildə qurulması məsələsinə aydınlıq gətirilir. Yəni Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təşəkkülü dövründən başlayaraq günümüzədək bu quruma rəhbərlik edən sənətkarların ədəbi taleyinə, idarəçilik fəaliyyətinə nəzər salınır. Piblisist Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının ilk sədri Məmməd Kazım Ələkbərlidən başlamış Xalq yazıçısı Anara qədər bu yaradıcı təşkilatın keçdiyi çətin və şərəfli yola işıq salır. Onların hər birinə özünün və əsərlərinin xarakterindən doğan özəlliklərinin varlığı fonunda münasibət bildirir. Bunlar peşəkar jurnalist araşdırması sayəsində, tarixi faktlara publisist baxışlarının əlvanlığı ilə işıqlandırılmışdır. Bu əsərlərdə çətin dövrün, repressiyanın ədəbi mühitə gətirdiyi faciələr, sürgünlər, qorxular, ölümlər xarakterizə olunur. Ədəbi şəxsiyyətlərə və onların irsinə münasibətlər prinsipial mövqedən nəzərə çatdırılır. “Yaşıl qələmdən başlanan yol”un günümüzəcən yol alan ədəbi örnəkləri, bölgələrin söz mühitinin ədəbi-bədii nümunələri jurnalist təhqiqatları sayəsində üzə çıxarılır. Hətta qaranlıq dövrlərin yaradıcı şəxsiyyətlərindən olan Məmməd Kazım Ələkbərli, Seyfulla Şamilov kimi başı ağrılar çəkmiş sənətkarların həyatına əmin-arxayın zamanlarda da maraq göstərməyən, onların fəaliyyətini tədqiq etməyən tədqiqatçılar qınağa tutulur.

F.Xəlilzadə “Azərbaycan poeziyasının əngin səmasında qartal kimi qanad çalan” Səməd Vurğun, “Düz danışan, məqamı gələndə susmağı bacarmayan” Rəsul Rza, “Milli kökə, adət-ənənəyə sadiq, qorxmaz, namuslu, cəngavər” Süleyman Rəhimov, “Dövrünün qara tufanları, eləcə də mülayim ruzigarları ilə üz-üzə dayanan” Mirzə İbrahimov, “Ədəbi tənqidimizin cəngavəri” Mehdi Hüseyn, “Özünəməxsus üslub və vasitələrdən, bədii detallardan ustalıqla istifadə edən” İmran Qasımov, “Yumşaq təbiətli, ağır taxtalı, ədəbiyyatımızın Cahandar ağası” İsmayıl Şıxlı, “Azərbaycan ədəbiyyatındakı mövqeyi və yeri silsilə dağlar kimi bir-birinə bənzəyən” Anar kimi ədəbi simaların ədəbiyyata, söz sənətinə mövqeyini açıqlamaqla bahəm, əsərlərinin məziyyətini, ictimai əhəmiyyətini saf-çürük edir.

(Ardı var)

Şəfəq NASİR

525-ci qəzet.- 2012.- 25 dekabr.- S.6.