Şam kimi əriyən şair
ADİL
MİRSEYİDİN 60 İLLİYİNƏ
divar saatının əqrəblərindən
vaxt süzülür damcı-damcı
döşəmədə laxtalanır
laxtalanır vaxtın qanı
uzun güzgüdə ömrü boşuna umudlarla
yaşamış bir adam
yalnızlıqlar sərxoşdu bu axşam
adama elə
gəlir divar saatındadı canı
saat
susan kimi o da öləcək
bahar
bulud ağac pəncərə
tənhalıq rənglər fırçalar rəsmlər
vaxtın
qanı damcı-damcı damır ağ kətana
yaradandan
küsmüşəm
məni
xilas et ana
Uzun
güzgüdə görünən adam
şair və rəssam Adil Mirseyiddi. O, metofizik güzgülərdə
zamanın gerçək üzünü arayır. Zamanın
gerçək üzünü isə peyğəmbərlər,
övliyalar və şairlər görə bilərlər. Və
Adil Mirseyid “insanlar arasında ruh kimi yaşayıram”, “mənim
vaxtım sizin vaxtla uğraşmır” və ya
“dağ yolundan qərib bir yolçu keçir
qara
sevda var dərdli başında
ölümlə oyun oynayır zaman dışında
60x60
ölçüdə kətan
zaman
içində zaman
məkan
içində məkan
insan
içində insan”-deyəndə biz şairin misralarına
şəkki-şübhə etmədən inanırıq.
inanırıq və bəzən ən ağır, ən dərdli
günlərimizdə şairin misralarını dua kimi
pıçıldayırıq...
yüz
il geri qalır zəngli saatım
bu da mənim
ömrüm, günüm həyatım
lll
Adilə saat düşmür. Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbinə
daxil olanda atası Mirseyid kişi (Allah rəhmət eləsin)
ona bahalı bir yapon saatı alır, saatın arxasını
da yazdırır. On altı-on yeddi yaşlı
Adilin daha iki yoldaşla kirayədə qaldığı evə
gəlib gedən bir nəfər (o iki nəfərdən
birinin qohumu) arxası yazılı bahalı yapon
saatını bir-iki günlüyə istəyir və ata
yadigarı saat geri qayıtmır. Aradan illər
keçəndən sonra bir “zakazdan” əlinə keçən
pulla eyni saatdan alır, amma bu dəfə öz puluna
aldığı saatı qardaşına
bağışlayır. Yeri gəlmişkən
onu da deyim ki, uzun illərdən bəri
tanıdığım, əxlaqına və zovqünə
inandığım Adil Mirseyid kiməsə nəsə
bağışlamaqdan, hədiyyə etməkdən zövq
alır. Və həmişə belə bir
fürsət axtarır. Onun çantasında
iki-üç qutu siqaret, beş-on qələm
olar-çayxanada kiminsə siqareti qurtaranda “sehirli çanta” kara gəlir. Adil rəsmlərini
də dosta-tanışa bağışlamağı sevir, amma
təəssüflər olsun ki, Adilin bu əlaçıqlığından
sui-istifadə edən insanlar da görmüşəm.
Aramızdan vaxtsız getmiş şair Aydın Əfəndi
qızıl saatını Adilə bağışlamaq istəyəndə
o, dostunun saatını götürmək istəmir, Aydın
israr edəndə isə-“mənə saat
düşmür”deyir. Sonralar Aydın Əfəndinin
ölümündən sonra Adil “Aydın Əfəndinin
qızıl saatı və vaxtsız ölümü” adlı
bir esse qələmə aldı.
Mənə elə gəlir ki, Adil Mirseyidə təkcə
saat deyil, Zaman da düşmür. Şair öz
Zamanında deyil, yazdığı şeirlərinin
Zamanında yaşayır. O, şeirləri ilə
Zamanı qabaqlayır, həyatda isə bu Zamanla heç
cürə uzlaşmır. Öz Zaman
baxışlarından dönüb bu real Zamana boylanan şair
lümpen adamların gözünə hardasa bir qədər qəribə
görünə bilər. Dahi rəssam Səttar
Bəhluzadə, Mircavad, Vinsent Van Qoq, Amadeo Modilyani, Salvador
Dali... kimi. Siyahını uzatmaq istəməsəm
də, bu məqamda Şarl Bodleri, Andrey VoznEsenskini, Atilla
İlhanı, bizim Əli Kərimi mütləq yad etməliyəm.
Hərə həyata öz gözləriylə,
baxışlarıyla baxır, çoxlarımızın
baxışları eynidir, oxşardır. Amma xoşbəxtlikdən
bu dünyada könüllərinin gözləriylə baxan
insanlar da var. Könlünün gözləriylə baxıb,
könlün nazıyla oynamaq isə yalnız gerçək
şairlərə nəsib olur.
Zaman Adilə düşmədi. Zaman Nəsimiyə, Sabirə, Hadiyə,
Van Qoqa, Apollinerə ..., Mircavada, Kamal Əhmədə də
düşməmişdi. Qışın soyuğunda əlyazmalarını
yandırıb isinmək istəyən Mirzə Cəlilin, 37-də
Sibirə sürgün edilən Cavidin, könlü tərlan
kimi göydən enməyən, Stalin repressiyası qurbanı
– 30 yaşına belə çatmamış güllələnən
Mikayıl Müşfiqin, biganəliyin və
haqsızlığın qurbanı olan neçə-neçə
ziyalılarımızın qədrini bilmədik. Bu məqamda
Adil Mirseyid yaradıcılığını yüksək
qiymətləndirən Vaqif Bayatlı Odərin Lermontova ithaf
etdiyi şeirin bəzi misralarını xatırladım:
Nə oldu birdən-birə Mixail Yuriyeviç?
Qəbir tüfəng lüləsi kimi dar.
Elə
bilirdiz
hamının Allahı var.
Güllələyin şairləri sonra diz
çökün.
lll
Adil Mirseyidin rəssam olduğunu hamı bilir. Onun modern
şeirləri sürreal rəssamlıq elementləri ilə zəngin
rəngkarlıq və qrafika əsərləri
xatırladır. Adil esselərinin birində belə
yazır: “Futurist şair Velimir Xlebnikov yeni fransız rəngkarlığı
ilə özünün poetik dillə bağlı
axtarışlarının analoqunu dönə-dönə
xatırlayırdı. Mikelancelo bütün
universiallığı ilə bərabər şair idi. Onun şeirlərində heykəltaraşlıq
elementləri var, misralar relyefli və qabarıqdı. Pablo Pikasso da, Mark Şaqal da, Salvador Dali də
şeir yazırdılar. Pikassonun şeirləri
analitik rebus şeirlərdi. Şaqalın
poeziyası ovqatın qrafik lövhələridir.”
Məsələn:
Sən
bir şeir rəsmi çək
Ay qonsun
budağına
Bir
açılmaz sirr də bük
ən
yaşıl budağına
və
ya
ay
işığı qarışıb mayağın
işığına
açıq dənizdə məxmər bir gecə
uşaqlığım canlanır göz önündə;
yaxud
daha bir şeirdən örnək:
masanın üstündə
hələ zərfi açılmamış məktubun
masanın üstündə siqaret validol açar su alma
huş
aparmışdı məni birdən ayıldım
hər
şey yerindəydi masanın üstündə
mən
masanın arxasında yoxuydum ancaq;
bu
misralara da diqqət yetirək
ağ kətanda
kömürlə çəkilmiş tək
görünür ağac
yaxud
avqust
yağmurunda bir tut ağacı
umutlar
şirin sevdalar acı
Yuxarıda söyləmişdim ki, Adil Mirseyid özgə
Zamanın adamıdı. Onun Zamanı bizim Zamanla uzlaşmır.
Aydın Talıbzadə 2000-ci ilin sentyabr ayında Adil
haqqında yazdığı essenin bir yerində belə deyir:
“Mən Adil Mirseyidi bir də Mövlanə xanəgahında
görmüşdüm. Onda Adil çilə
çəkirdi. Mənə söylədi
ki, yaşıl yeddinin sonuna çatıb, səma etməyə
hazırlaşır, ulduzdan ulduza uçacaq. Telefon
nömrəmi ona verdim, dedim ki, qayıdanda zəng eləsin. Yəqin indi hansı planetdəsə tramvay gözləyir.”
lll
Adil
Mirseyid Qərb-Şərq ədəbiyyatını, incəsənətini
bilən bir islam şairidir.
Şeirlərinə palitra qatan bir poeziya adamıdır.
Başdan-ayağa,
təpədən-dırnağa qədər poeziyadır.
Barmaqlarından rənglər, iliyindən poeziya qətranı
axan bir mədəniyyət adamıdır.
Rəssamlığı ilə musiqi duyumu onun şeirlərinə
xüsusi bir ovqat qatır.
Ədəbiyyatı, mədəniyyəti, milləti, bəşəriyyəti
sevən, bütün bunları ürəyindən keçirən
adamdı, Adil Mirseyid.
Heç kəsdən, heç bu dünyadan da
umacağı olmayan, həyata, hamıya, kağıza, vatmana,
pəncərə önündəki göyərçinlərə,
parklardakı qumru quşlarına, yollara, umanlara, gözündə
umacaq görsənənlərə olanını verən
ümid şairidir.
Özünə güzgüdən, bu dünyaya
çox-çox uzaqlardan baxan adamdı, Adil Mirseyid.
Elçin Əfəndiyevin təbiri ilə desək,
elitar şairdir.
Adil şam kimi əriyən şairdir. Poeziya
işığında pərvanə olanların şairidi.
Onun poeziyası kütləvi oxucu
üçün nəzərdə tutulmayıb.
Adilin Şərq, Qərb ədəbiyyatını, mədəniyyətini,
musiqisini gözəl bilməsi, onun
yaradıcılığında da açıq-aydın sezilir
və duyulur.
Bunlar Adil yaradıcılığını
başqalarından fərqləndirən əsas cəhətlərdəndir.
Tənqidçi Vaqif Yusifli yazır ki, Adil Mirseyid
80-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan modern
şeirinə yaşam haqqı gətirdi.
Adil
Mirseyid dairəvi eynəyinin arxasından çox az adamların görə bildiyini görənlərdəndir.
Adil Mirseyid dünyaya könlünün gözüylə
baxan şairlərdəndir.
Onun gecə saatlarının əqrəblərindən
vaxtın qanı damır.
Adil taleyi ilə oynayan şairdi.
O, buludu,
onun kölgəsini, yağmurunu sevən bulud şairidi.
Pafoslu da olsa, Adil Mirseyid bizlərə onu görmək,
onu eşitmək və hərdən onu duymaq qisməti
yaşadan tale şairidir.
lll
Ötən ilin dekabrında “Art Qaleri”də Adil Mirseyidin əsərlərindən
ibarət ilk fərdi sərgisi nümayiş etdirildi. Xalq rəssamı
Arif Hüseynov onun orjinal bir rəssam olduğunu
vurğulayanda, mən onun şeirlərini
xatırlayırdım. Sənətşünas
Ziyatxan Əliyev Adili tələbəlik illlərindən
tanıyır. Ziyatxanın fikrincə
poeziya və təsviri sənət onun qoşa qanadlarıdır.
Düzü mən çoxdandır rəsm sərgilərində
belə qələbəliyə rast gəlməmişdim. Təəssüf
ki, o günlərdə dostumun səhhətində problemlər
var idi. Və sanki öz fərdi sərgisində
bir qədər qərib görünürdü. Elə bil ağrılar içində gülümsəyirdi,
saqqalından nur tökülürdü.
Mən o sərgidə haçansa Adil Mirseyidə ithaf
etdiyim “adil mirseyidin akvarelləri” şeirini oxudum. İndi həmin şeir
dilimin ucundadır:
uzaqdan dənizə
qovuşan
sevdalı buludlar
adil
mirseyidin akvarelinə köçəcək bir azdan
sonra da
dolub dolub boşalacaq
yummaq
istəyəcək
gümanı yağışa yağmura qalan
bu məmləkətin
günahlarını
ya da qəfil
gələn rüzgar
qovub
aparacaq
əlində fırça tutmuş
bir divanə
rəssamın
ümidləri üstünə
buludların ovqatı
qarışıb rəssamın ovqatına
köçəcək rənglərin yeddinci qatına
bu
başqa bir mənzərədi
rəssamın
akvarelində
hüzünlü göyüzü və biz
təkcə Adil Mirseyidin akvarelində qalacaq
sevdalı buludlar
ağ
qara ümidlər
bir də
gözünü göyüzünə dikən dəniz
İndi mən bu sətirləri həmin sərginin
ovqatıyla qələmə alıram və bir maraqlı
epizadu xatırlayıram. Dediyim kimi şairlər, jurnalistlər,
millət vəkilləri sərgilənəm rəsmlərə
maraqla tamaşa edirdilər. Diqqətinizə
çatdırmaq istədiyim epizod da elə bu vaxt baş verdi-hamımızın
tanıdığı APA-nın Baş direktoru Vüsalə
Mahir qızı rəssamın “Avtoportret” adlı tablaosunu
satın alıb onun özünə bağışladı.
Xalq rəssamı Ağaəli İbrahimin
dediyinə görə hələ indiyə qədər bizim rəssamların
sərgisində belə hadisə baş verməmişdir.
İndi o tablo Adilin evində divardan
asılıb. Məncə əsl sənətkarın
sənətkar xoşbəxtliyi elə budur.
Fəxri adlar, ödüllər, boğazdan yuxarı təriflər,
yalançı şöhrət çox tez ölüb
keçir, unudulur. Ancaq böyük sənət bizi əbədiyyətə
qovuşdurmaq gücünə malikdir. Əbədiyyətdə
isə zaman məhdudiyyəti yoxdur. Adil o zamansız
dünyada Məhəmməd Füzuliyə, Şarl Bodlerə,
Akutaqavaya, Nazim Hikmətə, Məhəmməd Hadiyə
şeirlər oxuyur, Van Qoqla, Modilyani ilə Parisdə, Sena
çayının sahilində balaca bir kafedə bir qədeh
absent içir...
Adil tənhalığı sevir, tənhalıq da Adili. O heç nədən gileylənmir,
heç nədən şikayətlənmir. O, vağzal
çayxanalarını sevir. O, bir qatara bilet alıb
vağzaldan yola düşməyi sevir. Bir
yolçuluq sevdası onu harasa uzaqlara səsləyir. Onun vağzal sevdası Ləki vağzalından
başlayır və dünyanın bütün
vağzallarından keçir. “Vağzal eskizləri”
silsiləsindən aşağıdakı misraları
xatırlayaq:
vağzallarından tanınar şəhərlər
vağzallarda gecə qatarlarının
hərəkət cədvəllərindən oxudum
adamların taleyini
mənim
taleyim yoxdur amma
qatarların hərəkət cədvəlində
bıçaqlandım bir dəfə gözləmə
salonunda
öz
qoluma girdim öz yaramı sarıdım sonunda
dilimin
ucunda hələ kimsənin eşitmədiyi
hələ kimsənin demədiyi bir söz
və
arxamda ağlar qoyub
gəldiyim bir cüt göz
vağzallarından
və
vitrinlərindən tanınar şəhərlər
vitrinlər göstərdi mənə insanların içini
insanların içini gördüyüm gündən
kimsəyə qibtə etmirəm
umacağım yox kimsədən
insanların içini gördüyüm gündən
cəlai Vətən bir şairəm mən
vağzallardan vitrinlərdən
divarlarda
tor toxuyan əqrəbsiz saatlardan
bir də
qəbristanlıqlarından tanınar şəhərlər...
Doğrudan da böyük şairlər qatarların hərəkət
cədvəllərində özlərinin talelərini tapa
bilmirlər. Zira onların saatları bizim saatla uzlaşmır.
Mən Adili onun şeirləri qədər
tanıyıram. Adil özgə Zamanın adamıdır.
Onun Zamanı bizim Zamanla uzlaşmır.
Bəlkə doğrudan da özlərindən
çox-çox sonralar doğulur əsl şairlər.
“Bəzən Tanrı üçüncü göz verir
insan oğluna.
Üçüncü göz peyğəmbərlərə
və şairlərə nəsib olur. Mən
alın yazıma inanıram və mən alın yazımı
yazan adamam. Mən o adamlardanam ki, şairin
qeyri-adi məxluq olduğuna şübhələrim yoxdur.
Mən şairin istisnalıq hüququnu
müdafiə edirəm. Şair
ömrü yaşamaq, qaranlıqda qıl körpüsündən
keçmək kimi bir şeydir”, – deyib Adil Mirseyid.
lll
Hər dəfə təyyarədən pəmbə buludların arasından dənizə boylananda Adil Mirseyidin şeirləri və akvarelləri yadıma düşür. Dəniz, Bakı kəndləri, ağaran, qızaran, qaralan buludlar...
Bir də bütün bunları yaşadan
Adil Mirseyid
Rəfail Tağızadə
525-ci
qəzet.- 2012.- 26 dekabr.- S.8.