Fionanın arxasınca
Gənc Ədiblər
Məktəbinin fəal üzvlərindən olan Pərvin “Qar
yağacaq” adlı ilk kitabıyla oxucuların
görüşünə gəlib. Keçən il bu
kitabın (“Qar yağacaq”) “Natəvan”
klubunda təqdimatı da keçirildi və müəllif
xeyli alqış və təriflər qazandı. Zənn edirəm
ki, bu təriflər və alqışlar onu
çaşdırmayacaq. Çünki Pərvin Böyük
Yolun hələ başlanğıcındadır və
qarşıda çox sınaqlar gözləyir onu...
İlk
növbədə, Pərvinin hekayələrindəki
özünəməxsus, özəl cəhətləri nəzərə
çarpdırmaq lazımdır. Çünki ədəbiyyatı
öz mənəvi dünyasının məna və mahiyyətinə,
yaşamaq stimuluna çevirən bir gəncin elə ilk
yazılarında o özəlliklər nəzərə
çarpmırsa, onun gələcəyi barədə
düşünmək sadəlövhlük olardı.
Pərvin
nədən yazır və kitabına topladığı hekayələrin,
həmçinin “Balerina” kinopovestinin məzmunu, ideya
yönümü nədən ibarətdir? Bunun
üçün müəllifin “Fiona” hekayəsinə diqqət
yetirirəm.
“Qəfildən
oyuncaq mağazasının vitrinində əksimi
gördüm. Düşündüm, görəsən onun
kimi yaşıl olsaydım, camaat mənə necə
baxardı?! Yəqin ki, öz Şrekini tapmaq hər
yaşıl dərili qadının qisməti deyil. Bu səadət
ancaq Fionanın nəsibidir”.
Hekayədə
Əsmər adlı bir qadının artıq normativləşmiş,
uğursuz taleyinin davamı kimi səciyyələnən həyatından
bir neçə fraqment təqdim edilir. Təhkiyəçi-qadın Əsmər xanımla tanış
olur, məlum olur ki, onun əri beş il əvvəl qəzaya
düşüb ölüb, ondan yadigar qalan qız isə
doğulanda travma alıb. Və qızına görə o,
çox narahatdır.Onların arasında səmimi bir
münasibət yaranır və Əsmər xanım deyir ki:
“Xoşbəxtliyinin qədrini bil. Tale amansızdı.Bir
göz qırpımında hər şeyi adamın əlindən
elə alır ki,səsini çıxarmağa macal
tapmırsan”.
Bu iki
qadın bir-birinə məsləhət və təsəlli
verə-verə ürəklərini boşaldır. Təhkiyəçi-qadın
mağazadan bir multfilmin qəhrəmanının-Fionanın
oyuncağını alır, onu Əsmər xanıma
bağışlayır ki, qızına versin. Təsəvvürünə
gətirir ki, “axşam Fiona balaca bir qıza böyüklük
edəcək. Əsmər
xanım isə Fiona ilə oynaya-oynaya yuxuya gedən
balacasına saatlarla tamaşa da edəcək”.
Uşaqlara
tanış multfilmin qəhrəmanlarından olan Fiona hekayədə
etibar, məhəbbət, sədaqət və inam rəmzi kimi
dərk olunur. O, vitrindəki “sevgilisindən”-Şrekidən
ayrı düşüb, ancaq başqa bir evdə, tamam
başqa bir məkanda bir qəlbin təsəllisi olacaq.
Pərvinin
təsvir etdiyi obrazların hamısı həyatda nəyi isə
itirmiş, hardasa xoşbəxtliyinə qovuşmamış insanlardı.
Daha doğrusu, onların xoşbəxtlik haqqında təsəvvürləri
ilə real gerçəklik arasında təzadlar, nəzərə
çarpacaq konfliktlər diqqəti cəlb edir. Ancaq çox
maraqlıdır ki, Pərvinin qəhrəmanlarının
heç birini pessimist, əlini həyatdan üzmüş,
ölümə doğru sürüklənmiş kimi qəbul
etmirik. Bu adamların içi işıqla və nikbinliklə
doludur.Elə məsələ də burasındadır ki,
xoşbəxtliyə qovuşmamış insanların
içində, həyata baxışında nikbinlik yox
olmasın, inam hissi yaşasın.Elə birinci hekayə- “Samir
üçün..” bizi bu qənaətə gətirdi ki, Pərvin
həyatın qaranlıq nöqtələrindəki
işığı da görə bilir, sezə bilir. Hekayənin
qəhrəmanı Samir həyatdan, gün-güzərandan
narazıdır, dolana bilmir və qərara alıb ki,
Avropanın hansı bir ölkəsinəsə getsin, işləsin
və pul qazansın. “5 il nədir
ki? Tez gəlib keçəcək. Xaricdə işləyib
heç olmasa özümə gün ağlayaram. Maddi vəziyyətimi
yaxşılaşdıraram. Bu mühitdən də bir
müddət uzaqlaşaram. Uşaqlar gedib anamgildə
yaşayarlar...Heç kimi incitmək istəmirəm. Amma
yorulmuşam. Uzaqlaşmaq istəyirəm burdan. İnsan nə
qədər səviyyəsiz, axmaq adamlardan söz götürər?!
Verdikləri maaş da qəpik-quruş”.
Samiri
fikrindən daşındırmaq istəyən
yazıçı xanım onunla belə bir “müqavilə”
bağlayır. “Mən sənin yubileyinə kimi elə hekayə
yazacam, anlayacaqsan ki, 5 il yox ey, 5 gün də burdan uzaqda
yaşaya bilməzsən. Və heç yerə getməyəcəksən”.
Yazıçı xanım Samirə anladır ki, ədəbiyyatla
müharibələri durdurmaq olar, insanları birləşdirmək
olar. Bu inam və qətiyyət yazıçı
xanımın xarakterindən irəli gəlir. Amma hekayə
yazılmır. Əvəzində yazıçı xanım
Samirin oğlunun hekayətini dinləyir. Uşaq qəpik-quruş
yığıb ki, atasına çatdırsın və o,
xaricə getməsin. “..Ovcumdakı 19 qəpiyə baxıb nə
edəcəyimi bilmirdim. Telefonu götürüb Samirə sms
yazdım: “Oğlun səninçün 19 qəpik pul
yığıb. Bəsindi. Bu da sənin HEKAYƏn..”
Bu hekayədə diqqəti cəlb eləyən bir məqamı
nəzərə çarpdırmaq istəyirəm:
yazıçı xanım ədəbiyyatın böyük təsir
gücünə malik olduğunu, hətta onunla müharibəni
durdurmağın da mümkünlüyünü söyləyir
və açığını deyim ki, bu fikir bir söz
adamı kimi məni sevindirdi. Çox yaxşı bilirəm
ki, ədəbiyyat indi belə bir gücə malik deyil, amma onu
belə bir səviyyədə – bu mərtəbədə dərk
eləmək mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Pərvinin
hekayələri tematika baxımından da özünəməxsusluğu
ilə seçilir. Hadisə, əhvalat, vaqeə bu hekayələrdə
sanki ikinci plandadır, əsas xətt hər bir hekayədə
təhkiyəçi rolunu öhdəsinə götürən
obrazın düşüncələri üzərində
qurulur. Bu düşüncələr hekayələrdə
psixoloji effekti artırır. İçəridə, daxili aləmdə
baş verən proseslərlə gerçəkliyin hadisələri
arasında yaranan bağlantılar bir-birini tamamlayır.
Pərvinin
“Qar yağacaq” hekayəsi sırf psixoloji səpgidə
yazılıb və buna sevinmək olar ki, cavan bir müəllif
bir obrazın keçirdiyi hiss və həyəcanları necə
də ustufca incələyə bilir. Deyərdim ki, Pərvin
xanım bu hekayədə güclü görünür. Hekayədə
zahirən gərgin situasiya və konfliktlə şərtlənən
heç bir hadisə ilə üzləşmirik. Cavan, gözəl
bir qız nevropatoloqun qəbuluna gəlir.
“Nevroz əmələ
gəlir səndə,-başını qaldırıb mənə
baxdı,-yuxusuzluğun, başağrıların da
ondandı...Bax, cavan, gözəl qızsan. Hiss olunur,
özünə də qulluq edənsən.Bəs nə
üçün belə əsəbisən, niyə ürəyinlə
bu qədər danışırsan? Məgər
danışmağa adam tapmırsan?”
Hekayənin
qəhrəmanı doğrudan da əsəbidir və nəyə
görə əsəbi olmağının səbəbləri hərtərəfli, təfərrüatı
ilə açıqlanmasa da, hiss olunur ki, bu gərginlik
qızın hər günkü halı ilə
bağlıdır, yəni eyni hadisələrin, halların təkrarı,
eyni vərdişlərin, idarəçiliyin həmişə
eyni ahəngdə də davam etməsi qızı
bıkdırır: “Hamı özünü ağıllı,
istedadlı, səviyyəli hesab edir.
Bir idarənin qapıçısı özunü
ağa kimi aparırsa, orda əsəblərini necə
qoruyasan? Adi bir katibəyə
faks aparatını idarə etmək
tapşırılırsa, sabahdan o özünü rəis
kimi aparır. Çünki ona
cansız bir aparatı da olsa, idarə etmək
tapşırılıb. ..Narazı, əsəbi olmayasan, neyləyəsən.Evdəkilər
də hiss edir gərginliyimi. Gün ərzində içimdə
yığılan mənfi enerji onlara qarşı münasibətimə
də təsir edir”.
Əlbəttə,
hekayənin qəhrəmanını (elə təhkiyəçi
də odur) qınamaq da olar. Gündəlik yaşantılar
zamanı bundan da gərgin hadisələr xatırlana bilərdi.
Ancaq eyniyyət anormallıq yaradır və cavan qızı
da əsəbilik çevrəsinə çəkən elə
budur. Hekayənin sonu novellavari bir tərzdə başa
çatır. Əsəbi qız 12-13 yaşlı saçları islanmış bir
rus qızıyla rastlaşır.
Bu qız disk mağazasından
şən əhval-ruhiyyəli, ritmik bir rus
mahnısının ahənginə qoşulur, həmin
mahnını oxuyur.”Tələsdiyimdən tez də yoluma davam
etmək istədim. Amma soyuqdan göyərmiş balacanın
bu şən mahnını oxumasında, oynaq yerişində
elə bir rahatlıq, razılıq var idi ki...Nədənsə
mənə elə gəldi ki, yağışın məhz
onun üstünə düşən damcıları soyuq yox,
istidi. Sabah qar da yağsa belə
olacaq. Məhz onun üstünə soyuq yox, ilıq qar dənələri
qonacaq”.
Beləliklə,
əsəbi qızın gərginliyi aradan qalxır və o,
mahnı bitən kimi nevropatoloq həkimin yazdığı
resepti cırıb atır.
Bu hekayəni
ona görə Pərvinin ən yaxşı hekayəsi hesab
edirəm ki, burada müəllifin yazı texnikası digər
hekayələri ilə müqayisədə kamil nəzərə
çarpır. Pərvinin təsvirləri real və
inandırıcıdır, obrazın keçirdiyi ovqatı, əhvalı
dəqiq ifadə edir, yəni içəridəki psixoloji
durumla çöldəki ab-hava bir-birini tamamlayır. “Bu
gün yağış da özünə bənzəmirdi elə
bil. Əlindən rahat yol getmək
olmurdu. Demək olar, qaça-qaça gedirdim.
Yağış damcıları da sanki iynələrə
çevrilib sifətimə batırdı. Fikirləşdim, yəqin,
yağış evə tələsdiyim üçün hirslənib
mənə. Çünki o,
soyuq iynə terapiyası ilə məndən daha əsəbi
görünürdü. Bəlkə,
hər dəfə ayağını şəhərə
qoyanda mənim onu xüsusi qarşılamağımı,
ayağının altına xalçalar sərməyimi istəyir?!
Bəlkə, yağış heç hirslənmirdi də”.
Pərvinin
hekayələrində şəhər təbiətinin
özünəməxsus obrazını görmək olar. Hiss
olunur ki, bu məqamlarda onun rəssamlıq duyğusu baş
qaldırır, sözlərin rəngləri,
naxışları yaranır.
“Səhərin
işıqları yağışın altında islanıb,
qəribə rəng almışdı. Sarı ilə
narıncının arasında bir rəng..”
Bu təsvirdə
poeziyanın işığı görünür.
Amma indi
başqa bir təsvirə diqqət yetirək: “Yenə də mənasız,
qeyri-estetik günəş doğdu..Sevmirəm də sarı
rəngi. Ona görə günəş xoşuma gəlmir.
Mavi səmaya yaraşmır. Heç olmasa qəhvəyi rəngdə
olsaydı, çox zərif bir harmoniya yaradardı.
Şüalarından “Gucci”nin qoxusu gəlsəydi, istisi
adamın dərisini “Vichy”nin
kremləri kimi gözəlləşdirsəydi,
saçlarını “Schvarzkorf” kimi parıldasaydı, deyərdim
hə..Yoxsa ki..Bu da ən yüksəkdə dayanan ali bir səviyyəsizlik,
uyğunsuzluq”. Təbii ki, Günəş haqqında bu tipli
“postmodernist” düşüncə tərzi sırf subyektiv məqamı
ifadə edir. Və qəhrəmanın harmoniya
axtarışlarından doğur.
Burada Pərvinin
qəhrəmanlarını səciyyələndirən bir
xarakterik cizgi haqda söz açmaq olar. Harmoniya
axtarışları, ailədən tutmuş kosmosa qədər
bütün nəsnələrdə bir ahəngdarlıq və
harmoniya axtarmaq... Deyərdim ki, bəlkə onun özü də
hiss etmədən qəhrəmanlarını bu səmtə
yönəldir. Həyat və gerçəklik isə
çox zaman harmoniyasızlıq girdabındadır. “..Yenə
yarıqaranlıq, natəmiz lift..palçıqlı
küçə, ümumiyyətlə, mənasız,
havasız boz şəhər və yamyaşıl avtobuslar.
Axı mən bu şəhərin nəyini bəyənim?!
Bax, palma ağacının yanında da küknar əkərlər?
..Yaxud da “Chane”lin firma mağazasının qabağına
Şərq üslubunda naxışları olan metlax düzərlər?!”
“Gucci
Fatoş” hekayəsi (monoloqdan fraqmentlər) başdan-ayağa
həyatdakı, məişətdəki
harmoniyasızlığın təsviriylə bağlı
düşüncələri əks etdirir.
Harmoniyasızlıq bəlası təkcə həyatın
maddi tərəflərini deyil, mənəvi, intellektual
qütbləri də əhatə edir. Hekayənin qəhrəmanı
deyir ki, bir yol var-o da ölkədən getmək. Xaricə.
Başqa millətlərdə,xüsusən Avropada harmoniya
duyğusu bizdən güclüdür. Bəlkə oralarda
özümə bir adam tapıb həyatımı quraram.
Pərvinin
“Balerina” kinopovesti haqqında da xoş sözlər demək
olar. Hiss olunur ki, o, kamera ilə də yaxşı işləyə
bilir. Hərçənd ki, onun kamerası bir qədər
sürrealist pozada qərar tutub. Real və gerçək olan nəsnələr,
hadisə və məqamlar bəzən poetik dona
bürünür. Necə ki,
balaca qız iri açılmış gözləriylə
çarpayının üstündə uçuşan
nağıllara baxır. Qız gülümsünərək əliylə
nağılları tutmaq istəyir. Masmavi musiqi tam göyərib,
soyuq dəniz rəngini alıb.
Təbii
ki, bu tipli cümlələr povestə rəng qatır.
Povestdə
musiqi müəllimi işləyən bir qadının arzu və
xəyallarından söz açılır: “Bütün
ömrümü də sərf edəcəyəm ki, peşəkar
balerina kimi məşhurlaşsın, dünyaya
çıxsın, minlərlə, milyonlarla fanatı
alqışlasın onu, qapısının ağzında
yatsınlar.Özümə qismət olmayan qızıma qismət
olsun!”
Povestdə
qızın anasının arzu və xəyalları o qədər
təbii canlandırılır ki, bu arzunun gerçəkləşməsi
yaxud baş tutmamasının fərqinə varmırsan. Musiqinin
insan həyatında dəyişdirici faktora çevrilməsi,
hətta insanın hisslərini idarə etməsi povestdə
maraqlı detallarla əks etdirilir. Həm hekayələrində,
həm də bu povestdə Pərvin detallara uğurla müraciət
edir, təsvirin inandırıcılığı və
konkretliyi belə detallarda daha bariz nəzərə
çarpır. Məsələn, kinopovestdə səhər və gecə
detalları təsvirlərə xüsusi məna vermək
baxımından uğurludur.
Əlbəttə,
bu yazıda gənc müəllifin “Şərq
şirniyyatı”, “Eee..dayan!”, “Mən..Yuxu..Cənnət..”,”Sevimli..Zərif..Mənim..”,
“Professional” hekayələrindən də yan keçə bilmərəm.Bu
hekayələrdə də cavan müəllifin həm
uğurlu, həm də qüsurlu cəhətləri diqqəti
cəlb edir. Uğurlu məqamlara sevinirəm və necə ki,
haqqında söz açıram,mənə görə
qüsurlu cəhətləri isə onun təcrübəsizliyi
ilə bağlayıram. Fikrimcə,
“Şərq şirniyyatı” bir hekayə kimi digər hekayələrlə
müqayisədə zəif nəzərə çarpır,
ailə-məişət, dükan—bazar çərçivəsindən
kənara çıxmır onun süjeti. “Eee..dayan!..” hekayəsində
isə psixoloji aspekt qüvvətlidir. Bir insanın
ölümqabağı düşüncələri necə də
təbiidir. İnsan son anda da yaşamaq istəyir və bu AN,
bu MƏQAM təzədən doğulmaq kimi bir şeydir və
Pərvin onu sanki saniyəbəsaniyə canlandırır:
“Eee..Dayan! Nə getmək? Dayanmaq lazımdır. Bu dünyadan
iki yox, üçəlli yapışıb Dayanmaq! Gələcəkdə bu əllərin
sayını artırmaq! Sağalmaq lazımdır!”
“Mən..Yuxu..Cənnət..”
hekayəsi də maraqlıdır. İnsan yuxudamı ya
ölübmü, dəxli yox, mələklər onu Cənnətə
apara bilər. Bunu kim görəcək özündən
başqa..Sorğu-sualsız Cənnətə gedir. Dünyanın
çirkablarından, insanların xəyanətkarlığından,
yalanlardan və riyakarlıqdan yorulub bezən insanın
üzünə Cənnətin qapıları
açıqdır. İnsan baxıb görür ki, yerdəki
gözəlliklər Cənnətin yanında bir qum zərrəsi
də deyilmiş. Amma insan o Cənnətdən imtina edir.
Çünki burda ana mehri, qadın məhəbbəti yoxdur.
Göz oxşayan gözəlliklər var, amma bu gözəllikləri
cana gətirən gözəllər yoxdu. “İlahi! İnana
bilmirdim. Cənnətdə göz yaşı..Artıq
gözlərimə yerləşməyən yaş sürətlə
yanaqlarımdan axırdı.” Hekayənin ən dramatik məqamı
bəlkə də elə bu cümlələrdə mərkəzləşib. Mələk insanın göz
yaşlarına dözə bilmir və deyir ki, qayıtmaq istəyirsən,
sənə qadağa qoyulmayıb, istədiyin vaxt qayıda bilərsən.
Və insan qayıdır. Qayıdır ki, sevgilisinə
qovuşsun, hər kəsin arzuladığı Cənnəti
tərk edib, Yer üzünün Cəhənnəmini öz
sevgisiylə Cənnətə döndərsin.
Pərvinin
təfəkkür tərzi XXI əsr modern Azərbaycan gəncinin
idraki düşüncə tərzini əhatə edir. Onun
hekayələrində nəzərə çarpan və Avropa
xüsusunda olan sözlər, ifadələr, adlar, hadisələr
onu göstərir ki, bu günkü Azərbaycan gənci Pərvin Ələmdar qızı
Nurəliyevanın timsalında qloballaşmaya meyl göstərir,
Avropalaşmaq istəyir. Onun düşüncə tərzində
də, insanlara münasibətində də, yazı
manerasında da Avropa dəst-xətti özünü göstərir.
Amma istər-istəməz, avropalaşmağa,
qloballaşmağa nə qədər meylli olsa belə, Pərvinin
təsvir etdiyi aləm, mikromühit onun yatıb-durduğu, gəzib-dolandığı
Azərbaycan mühiti və cəmiyyətidir. Məncə, bu
daha yaxşıdır. Çünki avropalaşmaq hələ
milli dəyərləri itirmək demək deyil. Qoy Pərvinin
hekayələrinin qəhrəmanları “Nike”nin cins kostyumunu
geyinsinlər, “benetton”un saatını taxsınlar, hər
gün, lap hər saat Maykl Ceksonu dinləsinlər. Əllərində
“Blackberru” telefon, gözlərində “Oaclu” eynək, çəkdikləri
“Camel” siqareti..olsun, bunlar zahiri əlamətlərdir. Təki
içəridə, daxildə, mənəvi dünyada millilik
itməsin, “Həbibim” mahnısı ruhunda gəzsin.
Pərvin
hələ gəncdir və təbii ki, gənclik sözü
istedad sözü ilə qovuşursa, çox gözəl!
Amma gənclik sözü həm də təcrübəsizlik
və səriştəsizlik sözləri ilə də tən
gələ bilər. Pərvinin yazılarında birinci hal
ikincisinə görə üstünlük təşkil edir və
əlbəttə, buna ancaq sevinmək olar.
Daha nə
demək olar? Qələm püxtələşir, istedadın
səviyyəsi bariz nəzərə çarpır, amma bu
kitabı Pərvinin gələcək uğurları
üçün bir yaxşı məşq hesab edək və
sözümüzü bitirək.
Vaqif YUSİFLİ
525-ci qəzet.-
2012.- 30 dekabr.- S.20-21.