Ömrün aynaları

ADPU-nun Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasının müəllimi

Bu yaxınlarda gənc istedadlı nasir Pərvinin “Qar yağacaq” kitabı işıq üzü görüb.Bu hekayələr müəllifin yaşının gəncliyinə baxmayaraq artıq peşəkar qələm sahibi olmasına dəlalət edir. Mən də bu hekayələrlə bağlı müəyyən təərssüratlarımı oxucularla bölüşmək istədim.

“Samir üçün” hekayəsində müəllif son dərəcə aktual bir məsələyə toxunub. Hekayədə Samirin timsalında elmlə məşğul olan ziyalı gənc atanın çətin dolanışıq üzündən keçirdiyi iztitablar əks olunub. Lakin Samir yalnız ailəsini dolandıra bilmədiyi üçün narahat deyil, o, həm də bu xəbərin ailəsini necə sarsıdacağını bilir. Hekayənin qəhrəmanı olan Samir, cəmiyyətdəki haqsızlıqlardan o qədər bezib ki, hətta təhsilinə baxmayaraq xaricdə daş daşıyan olmağa belə razıdır.

Lakin bacı qardaşını fikrindən daşındırmaq qərarındadır və o, son dərəcə məntiqli cavabla onu fikrini dəyişdirməyə çalışır. Axı, həqiqətən də istənilən cəmiyyətdə az da olsa naqis adamlar mövcuddur. Heç kəs belə mənfi ünsürlərlə xaricdə üzləşməyəcəyinə təminat verə bilməz.

Burada maraqlı məqamlardan biri də budur ki, maddiyyat və mənəviyyat qarşı-qarşıya qoyulur. Bacısı Samirin əhvalını xoş etmək və mövzunu dəyişdirmək üçün ədəbiyyatdan söhbət açır. Samirə böyük maddi problemlər olan yerdə ədəbiyyatdan danışmaq yersiz görünür. Samirin bacısı isə ədəbiyyatın qüdrətinə inanır. O, ədəbiyyatın müharibələri belə durduracaq qüvvəyə malik olmasını dönə-dönə vurğulayır.

Nəticədə bacı qardaşının getməməsi üçün ona təsirli hekayə yazacağına söz verir. Lakin vəd olunmuş vaxta az qalsa da bacı təsirli bir mövzu tapa bilmir. Bu, bir bacı kimi gənc yazarı çox narahat edir. Sonunda gözlənilməz bir söhbət hər şeyi dəyişir.

Doğru deyirlər ki, uşaqları aldatmaq olmur. Onlar ətrafda baş verən hadisələrə, insanlara qarşı bəzən böyüklərdən daha həssas olurlar. Samirin 5 yaşlı oğlunu da müəllif : “Sanki heç uşaq deyildi qabağımdakı adam. İndi mənə qoşulub bütün məsələni həll edəcəkdi. Hekayə də yazacaqdı, atasının da işlərin yoluna qoyacaqdı, hətta çirkli mühiti də gözəlləşdirəcəkdi” kimi qiymətləndirir. Həqiqətən də oğlunun yazdığı hekayə çox təsirli idi. O, uşaq məsumluğu ilə əlində olan qəpiyi atasına verərək onun vəziyyətinin düzələcəyini güman edir.

“Şərq şirniyyatı” hekayəsində rayondan Bakıya işləməyə gələn gənc qızdan söhbət açılır. Bu qız anadan uzaq yaşadığı üçün şəhər mühitində, hətta bibisigildə olsa belə qeyri-səmimi münasibətlə qarşılaşır. Bu qız sevincin yeganə mənbəyini alış-verişdə və şərq şirniyyatında tapır. Şərq şirniyyatına olan məhəbbət onu bir dükanın daimi müştərisinə çevirir. Hər maaş alanda o burdan dadına “baxdıqdan” sonra cürbəcür şirniyyatlar alır. Növbəti dəfə dükana üz tutan qız burada çox qayğıkeş, səmimi, şirniyyat və ədviyyatlardan yaxşı başı çıxan bir qadınla tanış olur. Uzun müddət evdən ayrı qalan bu qıza qadının göstərdiyi nəvaziş xoş gəlir. Hətta qız sadəlövhlüklə bu qadının ondan xoşu gəldiyini düşünür, oğluna almaq istədiyinə ümid edir. Qadının ona göstərdiyi gözəl münasibət qarşısında özünü itirən qız yolda həmin xanıma kömək təkilifini etmədiyini yada salır. Qız bir uşaq məsumluğu ilə dükana qayıtdıqda qadının satıcıya dediyi: “İndiki qızların lap zibili çıxıb ey, sırtıq olub gediblər. Biz o vaxt heç belə deyildik. Başımızı qaldırıb oğlanın üzünə baxmağa da utanırdıq...Sən elə bilirsən ki, o nəsə seçmək istəyirdi?! Yox...Sənin əziz canınçün, yox. Sadəcə, sənin kimi gözəl oğlan görüb, ona görə özünü itirib də. Az qala ağzının suyu axırdı...Guya bu, şirniyyat seçir də...Bir saatdı dayanıb xurmanın yanında...Özünü sənin gözünə soxur da...Harda görüb belə oğlan...Sənin kimi gözəl oğlanın qədrini cavanlar bilməzlər...Necə olub mən indiyəcən bu mağazaya girməmişəm...Bundan sonra...” sözlərini eşidir.

Pərvin yalnız bir cümlə ilə bu qadının iç üzünü–mənəviyyatsızlığını, əxlaqi yoxsulluğunu bütün eybəcərliyi ilə göstərə bilib. Qıza göstərdiyi süni qayğıyla satıcıda xoş təəssürat yaratmaq istəyən bu qadın, qız dükandan çıxar-çıxmaz ona qara yaxır, satıcıya qızın əsl məqsədinin oğlanı cəlb etmək olduğunu bildirir. Mənəviyyatdan yoxsul olan bu qadın isə böyük yaş fərqindən belə utanmır və bəlkə də sadəcə şərq şirniyyatını pulsuz ala bilmək üçün satıcı oğlanı yaraşıqlı adlandırır.

Müəllif, burada qətiyyən öz mülahizələrini, qadının əməllərinə münasibətlərini bildirmir. Bununla da, sanki bu qadının əməllərini götür-qoy etməyi biz oxucuların ixtiyarına buraxır.

Kitaba ad kimi seçilən “Qar yağacaq” hekayəsi də oxuculara ünvanlanmış bir nikbinlik reseptidir. Pərvin burada bəzi idarələrdə hökm sürən ab-havanı özünəməxsus çalarlarla təsvir etməyə müvəffəq olub. Doğrudan da, hələ keçmiş Sovet rejimindən qalan, müasir texnologiyanı bilməyən, “katibələrə” möhtac olan və ya öz işlərini də gənc kadrlara yükləyən və bunun müqabilində quru “çox sağol” belə deməyən məmurlar kifayət qədərdir.

Müəllif, burada boyundakı zəncirləri, üzündəki boyaları ilə insanı hürküdən zövqlülərin–marka dükanlardan geyinməklə özünü dəblə ayaqlaşan hesab edən ünsürlərin real portretini böyük məharətlə təsvir edib. Lakin bu gənc qızı, iş yoldaşlarının əsl simalarını gizlətdiyi maskalar təkcə narahat etmir. Onu qıcıqlandıran bu zövqlülərin özlərini hamıdan istedadlı, səviyyəli hesab etmələridir.

Təbiidir ki, bütün bunlar böyük potensialı olan gənclərin mənliyinə, gərginliyinə çox mənfi təsir edir. Əsərin qəhrəmanı həyatda özünü anlayan bir şəxs tapa bilmədiyindən daim qəlb dili ilə danışmağa məcbur olur, ətrafdakı heç bir hadisə–bir sözlə, heç nə onu sevindirmir. Əsərdəki nevropatoloq həkimin qıza dedikləri də onda boğazdan yuxarı deyilmiş sözlər təsiri yaradır. Baxmayaraq ki, qız bu məsləhətlərin hamısının haqlı olduğunu bilir.

Nevropatoloqdan da ümidsiz ayrılan bu gənc xanımın yolda göyərmiş balacayla görüşdürülməsi müəllifin uğurlu tapıntısıdır. Doğrudan da müdriklərimiz də bizə inkişaf etməmiz üçün özümüzdən yuxarı pillələrdə olanlara, şükür etməmiz üçün isə aşağıdakılara baxmağı məsləhət biliblər.

Pərvinin maraqlı hekayələrindən biri də “Fiona”dır. İlk öncə hekayə nikbin əhval-ruhiyyəyə hakimdir. Müəllif, hekayənin əvvəlində qəhrəmanı Fionanın timsalında öz xanım oxucularına müraciət edərək: “Yaşıl qarnını həmişəki kimi qabağa verib gözlərini bərəltmişdi. Elə bil bütün kök qadınlara təsəlli üçün demək istəyirdi ki, fikir etməyin, xoşbəxtlik maniken bədənli, yaxud arıq olmaqdan asılı deyil. Əsas qadının sevimli olmasıdı. Kök də ola bilər, balacaboy da...Hətta öz yaşıl dərinlə də dünyada hamıdan çox sevilə bilərsən...” mesajını verir.

Bununla da Pərvin elə “şrek” cizgi filminin də əsas ideyalarına təşkil edən zahiri gözəlliyi əsas tutan insanların nəzərini daxili-mənəvi aləmə çəkməyə müvəffəq olur. Axı, doğrudan da hətta gözəlliyi ilə məşhur olan insanların içərisində də hamının həsəd apardığı, lakin xoşbəxtliyini tapa bilməyən qadınlar kifayət qədərdir.

Bir oxucu kimi etiraf etməliyəm ki, Pərvinin ən çox “Professional” hekayəsini bəyənirəm. Bu hekayədə zəhmətkeş və nikbin insan həyatından alınan bir epizod müəllif tərəfindən elə işlənib ki, sanki hər şeyi maddiyata bağlayan müasir zəmanə də insanlara:”Dayanın! Nə üçün yaşadığınızı yada salın! Bir-birinizin qədrini bilin! Halınıza şükr edin! Sevginizi, bir-birinizi qoruyun!”–deyə səslənir.

Müəllif, müasir dövrümüzdə müxtəlif sosial təbəqəyə məxsus qadınların problemlərinə həssaslıqla yanaşmış, onların dünyagörüşünə görə böyütdüyü narazılıqların heç bir zəminə əsaslanmadığını göstərmişdir.

Burada əsl qayğıkeş, fədakar qadından söhbət açılır. Ailəni dolandırmaq kimi çətin vəzifəni zərif çiyinlərində daşıyan bu xanım son dərəcə xoşbəxtdir. Onu nə ailə qurarkən üzləşəcəyi sıxıntılar, məhrumiyyətlər qorxudub, nə də hazırkı vəziyyəti sındıra bilib.

Bu qadın nə işləməyə qoymadığı üçün ərdən şikayət edən qadınlara oxşayır, nə də diqqət göstərilməməkdən narazı olan qadınlara. Bu qadın sevdiklərinə dəstək olmasından çox məmnundur. Etdiyi işi sevir, həyatın ona bəxş etdiyi hər bir neməti yüksək qiymətləndirir. Onu yaxınlarının sevinci, sağlamlığı, xoşbəxtliyi düşündürür.

Müəllif, həm bekarçılıqdan bezən, həm pulsuzluqdan şikayət edən, həm də diqqətsizlikdən narazı olan qadınlara əsərin qəhrəmanı olan bu fədakar ananı misal göstərməklə xoşbəxtliyin insanın özündə axtarılmasını məsləhət görür. Çünki insan özünü dərk edirsə–özü-özüylə barışırsa həyatda xoşbəxt olduğu məqamları da asanlıqla tapacaq.

Pərvinin maraqlı əsərlərindən biri də “Balerina” kinopovestidir. Burada arzuları puç olmuş bir ananın bütün dünyadan küsməsi rənglərin palitrası müstəvisində əks olunub. Qadağalar səbəbi ilə uşaqlıq arzusunu ürəyində saxlayan bu ana bütün ümidini balaca qızcığazına bağlayıb. Lakin məlum olur ki, baletlə məşğul olmaq bu qızcığazın səhhətinə son dərəcə mənfi təsir göstərə bilər. Bundan əlavə qızın fiziki imkanları da buna şərait yaratmır. Gənc ana bunları eşidəndə sanki dünya gözündə qaralır, körpəsinə belə nifrət etməyə başlayır. Sonda yenə hər şeyi sevgi xilas edir. Qadını sevən oğlan televiziyaların birində işləyir. O, qızcığazın gerçək istedadını aşkarlayır və anasını da buna razı salmağa müvəffəq olur.

Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi Pərvin bu əsərində rənglər palitrasından məharətlə istifadə edib. O, sanki Rəsul Rzanın “Rənglər” silsiləsindən təsirlənərək orijinal bənzətmələr kəşf edib: “Royalın dodaqaltı zümzümə etdiyi masmavi musiqi eşidilir. Yataq otağının divar kağızı tünd həsrət rəngindədir...Pəncərənin yanından asılmış iri tabloda rəngbərəng arzu şəkilləri çəkilib”. Əsərdə çox maraqlı bənzətmələr də diqqəti cəlb edir. Misal üçün müəllif, əsəbi dağ çayına, zarafatı tumlara, siqareti acı vərdişə və s. bənzədir.

Sonunda gənc və istedadlı yazar olan Pərvinə yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram. Ümid edirəm ki, onun “Qar yağacaq” kitabı bu uğurların başlanğıcı olacaq. Çünki müəllifin, ilk kitabında bu qədər maraqlı mövzulara toxunması, humanist ideyaları təbliğ etməsi buna əsas verir.

Məlahət Babayeva

525-ci qəzet.-2012.-7 iyul.-S.20.