“Göyərçin” jurnalı - Azərbaycan milli uşaq mətbuatının parlaq səhifəsi

1957-ci ildə Azərbaycan mətbuatında yeni bir ünvanın yaradılmasına - daha bir jurnalın nəşrinə qərar verildi. Uşaqlar üçün nəzərdə tutulan bu mətbu orqanının məqsədi, məramı maarifçilik olacaqdı. Başqa cür desək, yeni jurnal Azərbaycan mətbuatında bəlli bir yolu davam etdirəcəkdi. Bu yol ilk milli qəzetimiz “Əkinçi” ilə başladı. Ondan sonra ayrı-ayrı vaxtlarda fəaliyyət göstərən “Ziya” (“Ziyayi-Qafqaziyyə”), “Kəşkül”, “Şərqi-Rus”, “Həyat”, “İrşad” və digər mətbuat orqanları “Əkinçi”nin maarifçilikk ənənəsinə sadiq qaldılar.

Hələ XIX əsrin sonlarında maarifpərvər ziyalıların səyləri nəticəsində Azərbaycanın yeni tipli məktəblər açılmağa başladı. Bu da təzə dərsliklərə, uşaqlar üçün yazılmış bədii əsərlərin nəşrinə ehtiyac yaratdı. Eyni zamanda uşaq mətbu orqanlarının açılması zərurəti daha artıq hiss edildi. Yeni tipli məktəblər yaratmaq böyük çətinliklərlə həyata keçirilirdi, uşaq mətbuatının yaradılması naminə göstərilən cəhdlər isə uzun illər səmərəsiz qaldı.

XX əsrin əvvəllərində, xüsusi ilə 1905-ci ildə Rusiya imperiyasında baş verən siyasi hadisələr çarizmi bir sıra güzəştlərə getməyə məcbur etdi. Azərbaycan ziyalıları yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək uğrunda mübarizə apardıqları ideyaları həyata keçirmək üçün səylərini artırdılar. Həmin illər Azərbaycan tarixinə bir sıra yeni mətbuat orqanlarının, məktəblərin, qiraətxanaların açılması ilə yazıldı. Təhsil sisteminin inkişafına çalışan maarifpərvər ziyalılar yeni tipli məktəblərin tələblərinə cavab verən dərsliklər yazıb çap etdirir, uşaq mətbu orqanlarının nəşri uğrunda mübarizələrini artırırdılar.

1906-cı ildə Bakıda keçirilən Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayında da məktəb, dərslik, tədris proqramı məsələləri müzakirə edildi.

1905-1906-cı illərdə nəşr olunan “Həyat”, “İrşad”, “Molla Nəsrəddin” və başqa mətbuat orqanlarında Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu, Üzeyir Hacıbəyli, Sultan Məcid Qənizadə, Nəriman Nərimanov, Mirzə Ələkbər Sabir, Əli Nəzmi, Abbas Səhhət, Abdulla Şaiq, Süleyman Sani Axundov və başqalarının publisistik yazılarında, şeirlərində, nəsr əsərlərində millət övladlarının savadlanması, yeni üsullu məktəblərin açılması təbliğ olunurdu. Azərbaycan ziyalılarının uşaq mətbuatı yaratmaq arzusu 1906-cı ilin 16 aprelində ilk uşaq jurnalımız “Dəbistan”ın nəşrə başlaması ilə həyata keçdi. Jurnalın redaktorları maarifpərvər ziyalılar Əlisgəndər Cəfərzadə və Məmmədhəsən Əfəndizadə idi.

Azərbaycanda ikinci uşaq mətbu orqanı olan “Rəhbər” jurnalının birinci sayı isə 1906-cı ilin 24 sentyabrında işıq üzü gördü. Görkəmli maarif xadimi Mahmudbəy Mahmudbəyovun redaktoru olduğu bu jurnalın nəşri cəmi dörd ay davam etdi. “Dəbistan” da, “Rəhbər” də maliyyə problemləri üzündən uzun ömürlü olmadı. “Dəbistan” 1908-ci ilin 10 martında, “Rəhbər” isə 1907-ci ilin 17 yanvarında bağlandı. Onların məqsədi unudulmadı. Bir neçə il sonra “Dəbistan”ın və “Rəhbər”in yolunu “Məktəb” davam etdirdi. Maarifpərvər jurnalistlər Qafur Rəşad Mirzəzadə və Ədülrəhman Əfəndizadənin səyləri ilə “Məktəb” jurnalının ilk sayı 1911-ci ilin 29 noyabrında işıq üzü gördü. Bu jurnal da fəaliyyəti boyunca maddi cəhətdən sıxıntılar çəkdi. “Məktəb” 1920-ci ilin 21 martında bağlandı.

Təbliğat işində mətbuatın fəaliyyətinə böyük əhəmiyyət verən Sovet hakimiyyəti ilk illərindən məqsədyönlü şəkildə demokraik qəzet və jurnalların nəşrini dayandırdı, öz məqsədinə, məramına, istiqamətinə müvafiq mətbu orqanlarının yaradılmasına başladı. Ancaq həmin illərdə təkcə ictimai-siyasi qəzet və jurnallar yaradılmırdı, elmi, publisistik, eləcə də uşaq mətbuatı orqanlarının inkişafına da diqqət göstərilirdi.

Uşaq mətbu orqanlarının açılması istiqamətində işlərə hələ 1920-ci illərin ikinci yarısından başlanıldı.”Pioner” jurnalı nəşrə başladı. 1934-cü il sentyabrın 2-də “Kommunist maarifi” qəzeti işıq üzü gördü. 1938-ci il avqustun 1-də “Azərbaycan pioneri”nin birinci sayı nəşr olundu.

1957-ci ildə uşaqlar üçün yaradılması qərara alınan yeni jurnal da digər uşaq mətbuatı orqanları kimi Azərbaycan Lenin Komsomolu Gənclər İttifaqının dəstəyi ilə nəşr olunacaqdı. Zəruri işlərə başlanıldı. Jurnalın dövriliyi, formatı, məramı müəyyənləşdirildi. Yaradıcı və texniki heyətin yığılması, binası və digər məsələlərin həlli istiqamətində işlər aparıldı. Meydana mühüm bir sual çıxdı: Uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş yeni jurnalı necə adlandırılmalı? Ad elə seçilməli idi ki, jurnalın məqsədini, ünvanlandığı oxucuları bəlli etməklə yanaşı, uşaqların da xoşuna gəlsin. Emin Mahmudov danışırmış ki, ad seçiləndə hərə bir təklif irəli sürdü. Xanımana Əlibəyli dedi ki, ad tapmışam. Maraqla soruşdular: “Nədir?”. Onun “Kəpənək”, cavabı hamını güldürdü. Amma bəlkə də elə bu söz ad seçməkdə köməklərinə gəldi. Yeni jurnala, nəhayət, ad seçildi: “Göyərçin”. Jurnalın ilk redaktoru yazıçı Yusif Hüseynov oldu.

“Göyərçin” ədəbi-bədii jurnalının birinci sayı 1958-ci ildə oxuculara təqdim olundu. Jurnal ilk saylarından böyük maraqla qarşılandı, tezliklə Azərbaycanın bütün bölgələrinə yayıldı və məşhurlaşdı. Jurnala gələn oxucu məktublarının ardı-arası kəsilmirdi. “Göyərçin”də Azərbaycan və dünya xalqlarının nağılları, uşaq yazıçılarının əsərləri, folklor nümunələri - nağıllar, hikmətli sözlər, tapmacalar verilirdi. Jurnal öz balaca oxucularını Azərbaycanın zəngin təbiəti - dağları, meşələri, çayları, təbii sərvətləri ilə tanış edirdi. Qədim yurd yerlərimiz, xalqımızın igid övladları haqqında da onlara lazımi məlumatlar verilirdi. “Göyərçin” jurnalının səhifələrində uşaqların fərdi yaradıcılıqlarına da ayrıca yer ayrılırdı.

Jurnal ilk saylarından Azərbaycan ədəbiyyatının zəngin nümunələrindən bəhrələnməklə, klassik ədəbi əsərlər dərc etməklə yanaşı, müasir yazıçı və şairlərin əsərlərini də dərc edirdi. Jurnalın baş redaktoru Rafiq Yusifoğlu deyir: “Göyərçin” zəngin ənənəsi olan jurnaldır. Tanınmış təmsil ustası Hikmət Ziya əbəs yerə demirdi ki, “Göyərçin” qartallar yetişdirir. Bu jurnalda çalışanların çoxu sonradan ədəbiyyat sahəsində çalışan görkəmli adamlar oldular. Məsələn, Xəlil Rza Ulutürk, Bayram Həsənov, Əbülfəz Hüseynli “Göyərçin” jurnalının əməkdaşları olublar. Xalq şairləri, Xalq yazıçıları bu jurnalın səhifələrində böyük həvəslə çıxış edirdilər. Sovet dövründə yaşayan klassiklərdən Mirzə İbrahimov, Mehdi Hüseyn, Əli Vəliyev, Bayram Bayramov, sonrakı illərdə Məmməd Araz, Anar, Elçin, Əkrəm Əylisli, Fikrət Qoca da daxil olmaqla elə yazıçı, şair yoxdur ki, bu jurnala məxsusi yazılar yazıb dərc etdirməsin”.

(Ardı var)

Zöhrə FƏRƏCOVA

525-ci qəzet.-2012.- 14 iyul.- S. 22.