“Jurnalistika üçün insanlıqla, bəşəri dəyərlərlə bağlılıq çox vacib şərtdir

“BU GÜN BİZİM JURNALİSTİKADA BİRİNCİ NÖVBƏDƏ İNSANİ XƏTT ZƏİFLƏYİB, JURNALİSTİKAMIZ KOBUDLAŞIB”

“Məni televiziyaya tez-tez dəvət edirlər”, – deyib gülümsəyir. Söhbətini davam etdirir: “Daha çox xatirə danışmağa çağırırlar”. Yaşın müəyyən pilləsinə çatdınmı, söyləniləcək çox sözün olur. Amma səni dinləmək necə, hər kəs üçün maraqlıdırmı? Əlbəttə, bu, xatirəni kimin söyləməsindən asılıdır. Onunla həmsöhbət olmaq isə, doğrudan da, maraqlıdır. Artıq tarixə qovuşmuş neçə-neçə hadisənin təəssüratları, neçə-neçə görkəmli insanın sözü, söhbəti yaddaşında qalır. 40 il yol keçdiyi Azərbaycan teleradiosunun tarixi ilə bağlı xatirələri isə cild-cild kitaba sığmaz. Nahid Hacızadə artıq xatirələrinin bir hissəsini qələmə alaraq “Yada düşdü” adlı kitabında çap etdirib. Amma 1936-cı ilin 14 martında Gədəbəyin Düzrəsullu kəndindən başlanan, uzun illəri jurnalist sənətinə həsr olunan ömür yolu barədə hələ yazılacaq, deyiləcək çox söhbəti olduğunu deyir.

– Orta məktəbdə müəllimlərimdən biri də qardaşım oldu. Kimya-biologiya müəllimimiz idi. Qardaşım onun yolu ilə getməyimi istəyirdi. İş elə gətirdi ki, Tovuz rayonunda yaşayan bacımın yanına getdim. Orta məktəbi Tovuz rayonundakı Puşkin adına məktəbdə davam etdirdim. Həmin məktəbi bitirəndən sonra Gəncə Pedaqoji İnstitutunun kimya-biologiya fakültəsinə daxil oldum. Ay yarım oxudum. Əmin oldum ki, bu mənim yolum deyil. İnstitutu yarımçıq qoyub kəndimizə qayıtdım. Bir il evimizdə tək qaldım, “Azərbaycan” jurnalı, qəzetlər, kitablar yoldaşım oldu. Oxudum... Yaz başlayanda artıq qərarımı vermişdim. 1955-ci ilin iyununda Bakıya gəldim. Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə qəbul olundum. Cəfər Xəndan, Əli Sultanlı, Mir Cəlal, Muxtar Hüseynzadə, Məmmədcəfər Cəfərov, Məmməd Arif Dadaşzadə, Məmmədhüseyn Təhmasib kimi görkəmli alimlərdən dərs aldım. Bəxtim gətirdi ki, onların tələbəsi oldum...

– Jurnalistikaya gəlişiniz necə oldu?

– 2-ci kursda oxuyurdum. Bir gün əmim nəvəsi yataqxanaya yanıma gələndə nə isə yazıb-pozduğumu gördü. “Deyəsən, yazmaqla məşğulsan”, dedi. Cavab verdim ki, hələ yazdıqlarımı üzə çıxara bilmirəm. Məsləhəti belə oldu: “Atamın Muxtar Hacıyev adlı dostu var, radioda işləyir. Sabah gedək səni onunla tanış edim”.

O zaman Azərbaycan Televiziyası qurulurdu. Azərbaycan radiosunun isə iki qanadı var idi. Biri respublika radiosu, biri də Xarici Ölkələrə Verilişlər İdarəsi idi. Muxtar Hacıyev xarici ölkələr verilişlər idarəsinin rəisi idi. Əmim nəvəsi məni onunla tanış etdi. Muxtar müəllim mənə dedi ki, bizimlə əməkdaşlıq elə, kasıb oğlansan, qəpik-quruş da qazanarsan. Oradaca tapşırıq da verdi: “Bax bu da əmoğlun... Elə bu nəsil haqqında yazı hazırla”.

Söz verdiyim kimi, yazını 3 günə hazırlayıb apardım. Onda xarici ölkələr verilişlər idarəsində işləyənlərin çoxu rusdilli idi. Onların Azərbaycan dilində yazı oxuyub redaktə etməsi, göstəriş verməsi çətin məsələ idi. Yalnız Muxtar müəllim həm Azərbaycan, həm də rus dilini gözəl bilirdi. O, mənim yazımı oxuduqca sözlərin altından xətt çəkir, bir az da əsəbi halda deyirdi: “Bu nədir yazmısan? Axı ədəbi dildə belə deyilmir... Apar bunları düzəlt gətir”. Dediyi kimi elədim. İkinci dəfə 3-4 dənə xətt çəkdi. Yenə yazını mənə qaytardı. Aparıb düzəlişlər etdim, gətirdim. Oxudu. Makinaçını çağırdı, yazımı makinada köçürmək üçün ona verdi. Bir azdan makinaçıdan alıb bir də oxudu. Gördüm səhifədə heç nəyi pozmadı. Sevindim. İlk oçerkim türk və fars dillərində səsləndi. Bu mənim jurnalistikaya gəlişim oldu.

Onda Muxtar müəllim mənə dedi ki, tez-tez gəl bura, redaksiyanın işçiləri ilə qayna-qarış. O vaxtlar həmin idarədə üç dildə – Azərbaycan, türk və fars dillərində verilişlər yayımlanırdı. İki il orada işlədim, qış, yay tətillərinə də getmədim.

Ayda 150-200 rubl qonorar alırdım. Yoldaşlarım mənə tələbə aristokrat deyirdilər. Özümə pencək, palto almışdım. Mənim üçün gözəl günlər idi. Radioda işçilər mənə qayğı göstərirdilər. Orada yaxşı bir məktəb keçdim.

Bir gün söz-söhbət yayıldı ki, ərəb dilində də verilişlərin yayımlanmasına başlanılacaq. Onlara işçi lazımdır. Muxtar müəllim dedi ki, səni bu şöbəyə keçirərik. 1959-cu ilin 15 sentyabrında ərəb şöbəsi açıldı. Şöbənin redaksiya heyəti yox idi, bir tərcüməçi idi, bir diktor, bir də mən. Mənim gələcək qaynatam, universitetin müəllimi Əhməd Yusifi ərəb dilindən tərcümə edirdi. Diktorumuz Bağdaddan gəlmiş tanınmış diktor Sinan Səid idi. Azərbaycan dilində yazılara isə mən cavabdeh idim. Məvacib almırdım. Yenə qonorarla işləyirdim. Azərbaycan Teleradio Komitəsinin sədri Teymur Əliyev bir gün məni yanına çağırdı. Lenindən, Marksdan, müasir ədəbiyyatdan, qəzetlərdə çıxan məqalələrdən çoxlu suallar verdi. Cavablarımdan razı qaldı. 1959-cu ilin 19 oktyabrında müxbir kimi əmrim verildi.

– Baxmayaraq ki, hələ də tələbə idiniz...

– O vaxtlar diplom işinə çıxırdıq. Demək olar ki, dərsə getmirdim. Artıq pulum, imkanım var idi. Yataqxanadan da çıxmışdım. Bir gün tələbə yoldaşım kirayədə yaşadığım evə gəlib mənə xəbər verdi: “Səni kursda saxlayacaqlar”.

Səhəri gün universitetə getdim. Mühazirədə iştirak etdim. Sonuncu sırada əyləşmişdim. Müəllimimiz Cəfər Xəndan yanıma gəldi. Salam verdi. Məni tanıyırdı axı. Ondan Fransaya səfəri barədə evində müsahibə götürmüşdüm.

Dərs bitdi. Cəfər Xəndan qoluma girdi. Əhvalımı, işlərimi soruşdu. Elə bilmişdi ki, kimin üçün isə xahişə gəlmişəm. Mən “Sizin diplomçunuzam”, deyəndə təəccübləndi. Tələbə yoldaşlarım artıq diplom işlərini yazıb təhvil vermişdilər. Müdafiəyə bir həftə, on gün qalırdı. Cəfər Xəndan məni tələsdirdi. “26-lar mövzusu Azərbaycan poeziyasında” Diplom işini qısa müddətdə bitirdim. Müəllimim diplom işimlə tanış olandan sonra mənə dedi: “Rəvan dilin var”. Radioda işlədiyimə görə də məni təbrik elədi.

– Bəs mətbuatda ilk yazınız nə zaman çap olundu?

– İlk yazım “Kommunist” qəzetində çıxıb. Bir gün pulum qurtarmışdı. Poçtalyon qapını döydü. Mənə qəbz imzalatdırdı. “Kommunist” qəzetindən 9 manat qonorar göndərilmişdi. O pul mənə bir neçə gün kömək elədi. Mətbuatdan aldığım ilk qonorar o oldu.

– Sizin haqqınızda deyirlər – Azərbaycan televiziyasında epoxa...

– Yetimçiliklə, arxasızlıqla bərabər, həyat özü mənə hər addımda kömək etdi. Yaxşı adamların sayəsində çox şeylər qazandım. Məsələn, 1959-cu ildə ali məktəblərin əyani şöbəsində oxuyanların işə götürülməsi qanundan kənar sayılırdı. Çünki əyani oxuyan tələbə dərsdə olmalıdır. Amma məni Azərbaycan Radiosuna işə götürdülər. Tələbə ola-ola vəzifəmi yüksəldərək redaktor keçirdilər. Bir ildən sonra, Xarici Ölkələrə Verilişlər İdarəsinin nəzdindəki “Respublika həyatı” şöbəsinin müdiri Moskvaya oxumağa gedəndə məni onun yerinə təyin etdilər. Bir il keçdi. Azərbaycan Teleradio Komitəsinin sədr müavini Ənvər Əlibəyli bir gün məni dəhlizdə görüb yanına çağırdı. Soruşdu: “Nahid, sən kəndi bilirsən?”. Cavab verdim: “Kəndçi balasıyam, niyə bilmirəm? Demirəm aqranom kimi... Amma müəyyən səviyyədə kəndi, o pisixologiyanı bilirəm”. Ənvər Əlibəyli Teymur Əliyevlə danışdı. Kollegiyanın qərarı ilə məni radionun kənd şöbəsinə müdir təyin etdilər. O zaman bu şöbə respublikada çox popluyar idi. Beş il orada işlədim. Jurnalist kimi ən fəal illərim o illər oldu. Demək olar ki, hər həftə radioda iki oçerkim verilirdi.

– O illərdə radiojurnalistikamızda hansı janrlara daha çox üstünlük verilirdi?

– Əsas oçerk, yol qeydləri, reportaj janrları dəbdə idi. Mənim oçerklərimin hərəsi bir hekayə idi. Onları quru qəzet materialı kimi işləmirdim. Bu qədər plan verdi, filan işləri görməyi nəzərdə tutur... Belə faktlar mənim yazılarımda onuncu dərəcəli idi. Radioda oçerklərimi diktor Aydın Qaradağlı da elə oxuyurdu özüm-özümə heyran qalırdım ki, bunu mən yazmışam?!

İndi o janrların çoxu itib. Demək olar ki, oçerk janrı jurnalistikamızda işlənmir. Bu gün qeydlər, məqalələr, daha çox müsahibələr verilir.

– Bəs bu gün mətbuatımızın, radio və televiziyalarımızın dilimizə münasibəti sizi qane edirmi?

– Kiçik bir yazını da yazanda beynimdə cümlələrin strukturunu, musiqisini qurmağa çalışıram. Yazı dilinin səlisliyinə, rəvanlığına görə oxunur. Ənvər Məmmədxanlını nəyə görə sevirik? Biz filologiya fakültəsinin tələbələri onun “Bakı gecələri” əsəri üçün ölürdük. Eləcə də İlyas Əfəndiyevin “Söyüdlü arx”ını oxuyanda yazıçının dilinə heyran qalırdıq.

– Bir çoxları jurnalist sənətində təcrübənin, istedaddan öndə dayandığını düşünürlər. Sizcə bu sənətdə istedadın ölçüsü nə qədər olmalıdır?

– Ölçüsü ölçüsüzlükdür. Yəni ona hədd qoymaq olmaz. Məsələn, yüz adama deyək ki, bu binadan – “Azərbaycan” nəşriyyatının binasından yazı hazırla. İstedadlı jurnalist elə bir nöqtədən yapışacaq, yazdıqlarını oxuyanda sənə elə gələcək ki, sanki bu bina insan kimi dil açıb danışır. Bir də var ki, yazasan: “Mətbuat” prospektində, hündür mərtəbəli bina, liftləri köhnədir... Bu, jurnalistika deyil. Jurnalistikanın cazibəsi, sehri olmalıdır. Jurnalistika heyrətləndirməlidir. O da yazıçılığın bir variantıdır. İndi dünya ədəbiyyatında sənədli janr çox işlənir. Sənədli janr gördüyün hadisələri gözəl dillə, fantaziya ilə yazmaqdır. Bu, elə jurnalistikadır də...

– Amma jurnalistikanın dili qurulaşdırdığını düşünənlər də az deyil.

– Sovet dövründə “Kommunist”, “Sovet kəndi” və başqa qəzetlərimiz var idi. Onların içərisində Cəmil müəllimin “Azərbaycan gəncləri” qəzeti fərqlənirdi. Orada dilə bir azadlıq, bir yelkən vermişdilər. Digər qəzetlərdə, elə “Ədəbiyyat” qəzetinin özündə isə belə deyildi. İndi maşallah, qəzet bolluğudur. Kim necə bilir, necə bacarır elə də yazır.

– Sizcə, bu azadlıq jurnalistikamıza nə gətirdi?

– Son illər jurnalistikaya gələnlərin içərisində analitik yazan jurnalistlər var. Onların yazdıqlarını oxuyanda düşünürəm ki, mən bu cür yox, bir az bəzək-düzəklə yazaram. Söhbət onların nə yazdıqlarından deyil, necə yazdıqlarından gedir. Düzdür, arzuolunmaz məsələlər də var. Təəssüf ki, haqqında danışdığım jurnalistlərin bir çoxunun yazılarında söyüşə də, təhqirə də, axmaq məqamlara da rast gəlmək olur. Ancaq onların yazdıqlarında insani hisslər də var.

Jurnalistika üçün insanlıqla, bəşəri dəyərlərlə bağlılıq çox vacib şərtdir, oxucuları heyrətləndirən maraqlı məqamların yayılması insana xidmət etməlidir. Mən belə düşünürəm. Bu gün bizim jurnalistikada birinci növbədə insani xətt zəifləyib, jurnalistikamız kobudlaşıb.

(Ardı var)

Zöhrə FƏRƏCOVA

525-ci qəzet.- 2012.- 19 iyun.- S.6.