Yoxluğunun xiffətini çəkdiyim sənətkar

Elə sənətkarlar var ki, ölümü ilə təkcə el-obanın deyil, bütün xalqın qəlbini sızıldadır. Ümumxalq məhəbbəti qazanan, yoxluğu ilə ürəklərə od salan Aşıq Şakir belə sənətkarlardan idi...

Keçən əsrin 50-ci illərinin ortaları idi. Yaxşı yadımdadır, hər gün radionun günorta konsertində kənd zəhmətkeşlərinin xahişi ilə Aşıq Şakir heç olmazsa bir-iki mahnı oxuyardı. Onu da deyim ki, XX əsrin 50-70-ci illərində Azərbaycanda bir çox görkəmli aşıqlar yetişmişdi. Şirvanda Şakirlə bərabər Pənah, Aşıq Əhməd, Aşıq Məmmədağa, Borçalı mahalında Hüseyn Saraçlı, Aşıq Əmrah, Aşıq Kamandar, Kəlbəcərdə Aşıq Şəmşir, Gədəbəydə Aşıq İsfəndiyar, Tovuzda Mikayıl Azaflı, Aşıq Əkbər, Aşıq İmran, Goranboyda Aşıq Hüseyn Cavan və başqaları. Ulu ozan-aşıq sənətimizə gələn sənətkarların sayı o qədər artmışdı ki, onları birləşdirən bir quruma ehtiyac duyulurdu və 1982-ci ildə Xalq şairi Hüseyn Arif və yazıçı, folklorşünas alim, prof. Əzizə Cəfərzadənin səyi nəticəsində Aşıqlar Birliyi yarandı. Təəssüf ki, Aşıq Şakirə bu əlamətdar hadisəni görmək qismət olmadı. Təkrarsız sənətkar Aşıq Şakir yaşasaydı, bu il 90 yaşı tamam olacaqdı. Nə etmək olar, həyat belədir: “Bir də görürsən ki, açılan solur”. Lakin xalq məhəbbəti belə sənətkarları yaşadır. Aşığın anadan olmasının 90 illiyinin Ağsuda təntənəli şəkildə keçirilməsi, Kürdəmirdə bugünlərdə keçiriləcəyi aşığa el məhəbbətindən xəbər verir. Mən hələ Aşıq Şakirə həsr olunmuş kitab və “Məlhəm” Humanist Qadınlar Birliyinin “Aşıq Şakir – 90” adlı xüsusi buraxılışını demirəm. Orada bir çox görkəmli ziyalıların, alimlərin, saz-söz sənətinin bilicilərinin aşığa həsr olunmuş məqalələri və müxtəlif bölgələrdən olan şairlərin şeirləri yer alır. Mən Aşıq Şakirə sonsuz məhəbbətin bugünlərdə Şamaxıda professor Seyfəddin Qəniyevin 60 illik təntənəli yubiley mərasimində bir daha şahidi oldum. Hamı ondan danışırdı. Bu, səbəbsiz deyildi. Professor S.Qəniyev öz yubileyinə Aşıq Şakirə həsr olunmuş “Şirvanlı Aşıq Şakir” (Bakı, “Elm və Təhsil”, 2012) kitabı ilə gəlmişdi. Rayon Mədəniyyət sarayının böyük zalında nəinki bir boş yerin olmadığını, hətta çoxlarının ayaq üstə durduğunu görəndə gözlərim önünə Şirvanın ölməz şairləri Xaqani, Nəsimi, S.Ə.Şirvani, Sabir, Abbas Səhət, Hadi gəldi. Yaddaşımda burada yetişən görkəmli alimlər və sənətkarları aradım. Burada sənətə, sənətkara, ədəbiyyata, elmə, alimə böyük qiymət verildiyini düşündüm və bir daha özüm üçün kəşf etdim ki, burada davamlı ənənələri olan mühit vardır.

Şakir belə bir mühitdə yetişmiş, Şirvan aşıq mühitinə töhfələr vermiş, məktəb yaratmışdır. Şakirlə şəxsən tanışlığım, daha doğrusu məclisində ilk dəfə iştirak etməyim 1957-ci ilin iyul ayına təsadüf edir. Orta məktəbi bitirib ali məktəbə daxil olmaq üçün Bakıya gəlmişdim. O vaxtlar axşamlar parklarda və hətta kinoteatrlarda filmlərin nümayişindən əvvəl pulsuz konsert verirdilər. Bəxtə bax ki, radioda mahnılarını məhəbbətlə dinlədiyim, o vaxta qədər üzünü görmədiyim Aşıq Şakir Dağüstü parkda konsert verirdi. Sanki dinləyiciləri ovsunlamışdı. Aşıq arada məzəli söhbətlər edirdi. Müxtəlif dillərdə – rus, qazax, ləzgi, gürcü və s. oxuduğu mahnılar dinləyicilərə əvəzsiz ovqat bəxş edirdi. Aşığın səhnə gərdisi indi də gözlərimin önündədir. Onun səsi bu gün də mənim üçün sirri-xuda olaraq qalır. Mənim Aşıq Şakir yaradıcılığına əbədi məhəbbətim həmin axşamdan başladı. Sonralar onun rəhbərliyi ilə Şirvan aşıqlarının filarmoniyada keçirilən, toy-bayrama çevrilən konsertlərində iştirak etmək mənə dəfələrlə qismət olub. Hər dəfə Şakir oxuyanda 1957-ci ildəki hissləri yaşayırdım. Səmimiyyətlə deyirəm, onun yoxluğunun xiffətini bu gün də çəkirəm.

Aşıq Şakirin şah əsəri “Şirvan şikəstəsi” idi. Əslində onun bütün mahnıları sənət nümunəsi idi. Hətta indi bəzilərinin ironiya ilə yada saldığı “Kolxozun” adlı mahnı da “İşıqlıdı lampaları kolxozun” sətirləri adamı heyran edirdi. Xüsusi vurğulamaq istəyirəm ki, Şakirin yazdığı və məharətlə oxuduğu “Kolxozun” şeirinin mənasını o dövrdə kənddə yaşamış adamlar bilərlər. Gecələr kəndlər, əgər belə demək mümkünsə, qaranlıq dünyaya dönürdü. 1955-ci ildə Tovuz rayonunun Düzqırıxlı kəndinə elektrik işığı çəkiləndən, kənddə telefon qovşağı, radio qovşağı yaradılandan, kənd klubunda filmlər göstərilməyə, konsertlər verilməyə, teatr tamaşaları göstərilməyə başlayandan sonra həyat dəyişdi. Aşıq Şakir gördüyünü qələmə aldı və o vaxt üçün reallıq olan hadisələri məlahətli səslə aləmə car çəkdi:

Başdan-başa şəhər olub elləri,

Gözəl keçir növbaharı kolxozun.

– dedi və sözləri hədəfə düz dəydi, ürəkləri fəth etdi. Aşıq Şakirin səsi o qədər məlahətli, o qədər şirin idi ki, həta bəzən poetik mətnləri zəif olan mahnıları oxuyanda belə dinləyici onun səsinin sehrindən çıxa bilmir, valeh olur, poetik mətnin dəyərinə məhəl qoymurdu. Şakir ecazkar səsli aşıq olsa da, Güney və Quzey Azərbaycanda, Borçalı və Göyçə mahallarında çox sevilsə də, bilirdi ki, onu əbədi yaşadan bədii yaradıcılığı olacaq. Bunu açıqca etiraf edir və yazırdı:

Adım Aşıq Şakir, mahalım Şirvan,

Yazıb-yaratmışam çox şeir-dastan.

Sözlərim ellərə qalsın ərmağan,

Ölmərəm, inanın min il yaşaram.

Aşıq Şakir çoxsaylı gəraylılar, qoşmalar müəllifidir. Şeirlərində kənd həyatını, tərəqqimizi, əmək qəhrəmanlarını vəsf etməkdən doymurdu. Onun el şairləri və aşıqlarla deyişmələri də dövrün bir çox məsələlərinə – aşığın ozan-aşıq sənətinə, bu sənəti yaradıb-yaşadanlara münasibətinə işıq tutur. Təəssüf ki, Aşıq Şakirin yaradıcılığı indiyə kimi hərtərəfli tədqiq olunmamışdır. Doğrudur, 1977-ci ildə aşığın sağlığında çıxan “Şirvan aşıqları” toplusunda aşığın şeirlərində verilmiş S.Qəniyevin “Şirvan aşıq mühiti” doktorluq dissertasiyasında Aşıq Şakirin yaradıcılığının özünəməxsusluğundan az da olsa danışılmışdır. Lakin sənətkarın bədii irsinin bütövlükdə toplandığı “Şirvanlı Aşıq Şakir” ilk əsərdir. Kitabın redaktoru görkəmli folklorşünas alimimiz prof. Məhərrəm Qasımlı əsərə “Onun səsi bir gülüstan idi” adlı maraqlı ön söz yazıb. Professor Seyfəddin Qəniyev “Aşıq Şakir poeziyasının bəzi poetik məqamları” adlı qırx səhifəlik tədqiqatını və aşığın gəraylı, qoşma və deyişmələrini kitaba daxil edib. Əsərdə Aşıq Şakirlə bağlı dastana bənzər iki rəvayət də yer alır. Başdan-başa təsirli poeziya nümunələri ilə dolu olan rəvayətlər Aşıq Şakirin enişli-yoxuşlu sənət yolunda çəkdiyi keşməkeşli əziyyətlərdən, sənət uğurlarından, ilk məhəbbətindən söz açır:

Uca boylu, sinə meydan, tər sinə,

Bu işimin avandı nə, tərsi nə.

Axtarmasam üzüm dönsün tərsinə,

Od düşübdür şirin cana ağlaram.

– deyərək uğursuz məhəbbətini bəyan edir.

Bozalqanlı Hüseyni köməyə çağırır. Sonralar repertuarının ən gözəl mahnılarından birinə çevrilən “Gəldi-qayıtdı” qoşmasını dilə gətirir:

Dedim bu gəlməyin qeyri-qəsdi var,

Bəzəyi zinəti, zövqü, şəsti var.

Anladım dilbərin yəqin dostu var,

Arif eyhamını bildi qayıtdı.

Yeri gəlmişkən, deyək ki, Aşıq Şakir bütün Azərbaycan aşıqlarının sənətkarlığını yüksək qiymətləndirirdi. Biz bunu Aşıq Şakirin Sövdalı Həsənlə deyişməsindən bariz şəkildə görürük:

Sövdalı Həsən:

Qopanda dilindən “Döymə şikəstə”

Qalxır yatağından min ağır xəstə,

Gül yağır üstünə dəstəbədəstə

Gur alqışlar olur xələtin, ey dost.

Aşıq Şakir:

Mən ki, bir damlayam,

ümmandan danış, –

Bəylərdən, Pənahdan,

Qurbandan danış,

Xaloğludan, Əkbər, İmrandan danış,

Gör harda qalıbdır Əhmədin, ey dost.

Burada və el şairəsi mərəzəli Badam Müslüm qızı ilə deyişməsindən biz Aşıq Şakirin təvazökarlığını açıqca görürük.

Badam nənə:

Güvənmə var, xoşavazın, qamətin,

Aşıq, el sınağı olur çox çətin,

“Bişməmisən”, hələ “çiydi” sənətin,

Böyük imtahanlar dalda qalıbdır.

Aşıq Şakir:

Naşı quşam, sığınmışam elinə,

Yeni atılmışam eşqin gölünə,

Çəkmə məni söz-sənətin zilinə,

Bişməmişəm, çiyəm, ay Badam nənə.

Aşıq Şakir qədər mahnıları ürəkləri fəth edən az sənətkar tapmaq olar. Aşığın “Şirvan şikəstəsi”, “Səhər-səhər”, “Nə bağ bildi, nə də bağban”, “Gəldi-qayıtdı”, “Bala Nərgiz”, “Kəndimiz”, “Sən də gül”, “Bir başına dolandığım”, “Boylana-boylana”, “Süzə-süzə” kimi mahnıları bu gün də toylar yaraşığı, aşıqların güvənc və qürur yeridir.

Aşıq Şakir xalq yaradıcılığından, xüsusən də bayatılardan bol-bol bəhrələnmişdir.

Süzüb karvanını getdi cavanlıq,

Yüz çığırsan, yönü bəri qayıtmaz.

İllər ötdükcə ömür gödələr

Ötüb keçən günlər geri qayıtmaz.

Aşığın “Qayıtmaz” qoşmasından misal gətirdiyimiz yuxarıdakı bənd, görün xalq bayatısı ilə necə də səsləşir:

Keçdi ömrüm;

Gör necə keçdi ömrüm.

Harayladım, dönmədi,

Elə bil heçdi ömrüm.

Bu bir həqiqətdir ki, ozan-aşıq sənəti xalqın öz yaradıcılığı olduğundan bu sənətin daşıyıcıları hər vaxt xalqın içərisində olur, onun sevinc və kədərini bölür, xalq isə əsl sənətkarları əbədi yaşadır. Aşıq Şakir əbədilik qazanan sənətkarlardan idi. Zamanında olmazın şan-şöhrət və nüfuz qazanmışdı. Aşıq sənətinin ilk nümayəndəsi olaraq onun Azərbaycan Ali Sovetinə deputat seçilməsi (1955), az sonra “Əməkdar mədəniyyət işçisi” fəxri ada layiq görülməsi (1961) çox mətləblərdən xəbər verir. O da əlamətdardır ki, Ali Sovetin deputatlıq vəsiqəsini və döş nişanını aşığa xalq yaradıcılığını, o cümlədən də aşıq sənətini və poeziyasını dərindən sevən, təbliğ edən unudulmaz şairimiz Səməd Vurğun təqdim etmişdir. Xeyli müddət Kürdəmir rayonunda dil-ədəbiyyat müəllimi işləmiş qardaşım Ələsgər deyirdi ki, Aşıq Şakir məclislərdə fəxarətlə bu barədə danışardı.

Aşıq Şakir sənətinin çiçəkləndiyi bir dövrdə – 1979-cu ildə 57 yaşında dünyasını dəyişdi. Prof. Məhərrəm Qasımlının yazdığı kimi, “görünür, ürəklə yaşayanlar, ürəklə oxuyanlar, sənətini qəlbən sevənlər çox yaşaya bilmirlər. Həssas duyğuların fırtınası onları sənət dəryasında qərq edir”. Lakin nə qəm. Belə xoşbəxt sənətkarlar heç vaxt unudulmur, xalqın qəlbində əbədi məskən salırlar.

Böyük mütəfəkkir Cəlaləddin Ruminin həqiqətdən qaynaqlanan kəlamı vardır: “Biz öləndə bizim məzarlarımızı torpaqlarda axtarmayın, bizim məzarlarımız aqil insanların qəlbindədir”.

Düşündürücü kəlamdır. Odur ki, saz-söz pərəstişkarlarına, şakirsevərlərə üz tutaraq deyirəm: Şakirin məzarını təkcə Kürdəmir şəhər qəbristanlığında axtarmayın. Onu bizlərə miras qoyub getdiyi mahnılarında, gəraylı və qoşmalarında, dastan və deyişmələrində, xalqın qəlbində axtarın və yenidən kəşf edin.

Qəzənfər PAŞAYEV

525-ci qəzet.- 2012.- 2 iyun.- S.21.