Azərbaycanda jurnalist hazırlığı: keçmişə, indiyə və gələcəyə baxış

- Sizin təbirinizcə desək, biz indi çox “duzlu” yeyirik.

- Bəli, bizə çox “duzlu” yedirirlər. “Duzdan” göz açmaq olmur. Mənim bir təklifim var: onu ÜMİD adlandırmışam. Ümummilli İnkişaf Doktrinası.İnkişafa nail olmaq üçün mətbuatın üç əsas funksiyası buna xidmət eləməlidir. Bizim millət olaraq işimiz çoxdur. Söhbət təkcə Qarabağdan getmir, Dərbənd, Borçalı kimi dərdlərimiz var. Hələ əylənmək vaxtı deyil. Baxmayaraq ki, mətbuatımızın bütün sahələri bunu ön plana çıxarır. Əslində bizim jurnalistikanın informasiya vermək, təhlil etmək və araşdırmaq funksiyaları olmalıdır. Bizdə hələ indi-indi araşdırıcı jurnalistika təşəkkül tapmağa başlayır. Eyni zamanda bizim mətbuatımızda, xüsusilə də internet mediada daha çox gənclər işləyir deyə, xəbərləmə janrı üstünlük təşkil etməyə başlayıb. Xaricdə jurnalist deyəndə reportyor nəzərdə tutulur. Onlar xəbərə izah vermirlər. Sadəcə xəbər verirlər, xəbərə yalnız ekspertlər şərh verə bilər. Bizdə hələ jurnalistikanın inkişafı tam formalaşmadığına görə biz hələ təhlillə məşğuluq. Elə bir sistem, konsepsiya yaradılmalıdır ki, cəmiyyət də, jurnalistika da özü-özünü tənzimləyə, idarə edə bilsin, heç kimdən asılı olmasın.

- Sizin fikrinizcə, mətbuatımızda hansı janrlar artıq öz əhəmiyyətini itirməkdədir? Və jurnalistikada heç vaxt “dəbdən düşməyən” müsahibə janrı haqqında fikirlərinizi bilmək maraqlı olardı.

- Sovet dövründə jurnalistikada ən populyar janr oçerk idi. Janrlar içərisində oçerk yeganə sözdür ki, sırf rus mənşəlidir. Oçerkdə adətən sovet zəhmətkeşlərinin, əmək qabaqcıllarının haqqında yazılırdı. Oçerk daha çox tərənnüm xarakterli olurdu. Artıq oçerk janrı zamanın tələbi ilə ölüb getməkdədir. Ümumiyyətlə, bədii-publisistik janrların əksəriyyəti sovet dövrünün mirasıdır və artıq aktuallığını itirir. Müasir dövr jurnalistikasında xəbərləmə, analitika və müsahibələr aktuallığını qoruyur. Sovet dövründə də olduğu kimi çağdaş mətbuatımızda da müsahibə janrı ən işlək janrlardan biridir. Jurnalist mövzuya uyğun sual verir, müsahibi isə cavablandırır. Lakin heç də qəzet səhifəsində müsahibə ilkin variantda götürüldüyü kimi təqdim olunmur. Müsahibə jurnalistin, redaktorun montajından keçir, sonra qəzet səhifəsində yer alır. Müsahibin dediklərini daha lakonik və canlı şəkildə çatdırmaq üçün bu redaktə prosesi lazımdır. Müsahibə sözünün hərfi mənası ərəbcədən tərcümədə “iki tərəfin söhbəti” deməkdir. Amma sovet dövrü jurnalistikasında buna fakt toplama metodu və janr kimi ayrı-ayrılıqda yanaşıblar. Metodoloji mövqedə duranlar müsahibəyə fakt toplama, janr mövqeyində duranlar isə öz orijinal strukturu və formayaratma əlamətləri olan mətnin təşkili üsulu kimi baxırdılar. Bu yanaşmaların müəyyən üstün cəhətləri olsa da, əslində vahid yaradıcılıq prosesinin süni yolla iki hissəyə parçalanması demək idi.

Hazırda Qərbi Avropa və Amerikanın jurnalistika məktəblərində müsahibəyə iki tərəf arasında gizli yarışma kimi yanaşırlar. Belə deyək ki, sanki jurnalist bütün gizli üsullarını işə salıb müsahibindən özünə lazım olan informasiyanı almağa çalışır və alır da.

Jurnalistikanı başqa peşələrdən fərqləndirən onun tədqiqat obyektinin ümumilikdə bütün həyat olmasıdır. Amma axı jurnalist də həyatın bütün tərəflərinə dərindən bələd ola bilməz. Buna görə də KİV nümayəndələri daha çox hansısa məsələ ilə bağlı ekspertlərə müraciət edərək onların fikirlərini öyrənib ictimaiyyətə çatdırmağa çalışırlar. Müsahibə janrı da məhz bu zərurətdən yaranıb və inkişaf edib. Müsahibədə jurnalistin əsas məqsədi bundan ibarət olmalıdır: ictimai yüklü hansısa məsələ barəsində faktlara və sitatlara söykənərək dəqiq, bitkin informasiyanı cəmiyyətə çatdırmaq. Dəqiqlik və qərəzsizlik ilə yanaşı bu zaman jurnalist vicdanlılıq prinsiplərinə də əməl etməlidir. Bu gün bəzən elə müsahibələr oxuyursan ki, görürsən heç jurnalist mövzuya bələd deyil. Jurnalist kiminlə müsahibəyə gedəcəksə, dərindən hazırlaşmalıdır. Amerikalı mütəxəssislər belə hesab edir ki, reportyor müsahibi ilə görüşməmişdən əvvəl ona hansı informasiyanın lazım olduğunu özü üçün müəyyənləşdirməlidir və bu məlumatı əldə etmək üçün müvafiq suallar fikirləşməlidir. Gərək jurnalist peşəkar olsun, öyrənmək istədiyi məsələyə bələd olsun ki, informasiyanı müsahibinin dili ilə daha da zənginləşdirsin.

- Pedaqoq kimi indiki tələbələrdən razısınızmı?

- Birmənalı cavab vermək olmur. Onlardan heç vaxt narazı ola bilmərik. İstənilən halda gəlibsə, onu öyrətməliyik. Amma indi tələbələrin təcrübəsi ilə bağlı problemlər də mövcuddur. Məsələni nizama salmaq məqsədilə vahid mexanizm yaradılmalıdır. Yaradıcılıq emalatxanasında abituriyentlər bizim məhsulumuzdur. Onlara jurnalistika fakültəsində cümlə qurmaq öyrədilməməlidir. Müəyyən istedada, dünyagörüşünə malik tələbələr daha da təkmilləşdirilməli, cilalanmalıdır. Yuxarı balla qəbul olan tələbə universiteti yaxşı mütəxəssis kimi bitirmirsə, günah bizimdir. Amma biz həvəssiz, təsadüfi uşaqlara görə niyə məsuliyyət daşımalıyıq ki? Quyuya su tökməklə quyu sulu olmaz. Amma müəllimlərimiz də öz üzərlərində işləməlidir. Müasir texnologiyalara bələd olmalıdırlar.

İndi tələbələr kompüterin bir düyməsi ilə hər şeyi öyrənə bilirlər. Müəllim də bu tələblərə cavab verməlidir. Bu gün onlayn jurnalistika get-gedə inkişaf edir. Jurnalistkada dərs deyən müəllim buna dərindən bələd olmalıdır. İndi daha çox sual edirlər ki, bloggerləri jurnalist hesab etmək olar ya yox? Əvvəla onu deyim ki, bəlkə bloggerlərdən də tək-tük jurnalistika yönümlü insanlar çıxa bilər. Ümumilikdə, isə bloggerliyin jurnalistika ilə eyniləşdirilməsinin əleyhinəyəm. Onsuz da istedadlı blogger zamanla daha da püxtələşəcək və onlayn jurnalistikaya keçəcək. Amma bu yüz nəfərdən birində ola, ya olmaya. Bu gün sosial şəbəkələrin, vətəndaş jurnalistikasının ümumən mətbuata təsiri var. Sosial şəbəkələr sosiallaşmaq, informasiya mübadiləsi, müzakirə və diskusiyaların aparılması baxımından çox önəmlidir. Bir zamanlar adi yazıya görə burdan Moskvaya, yaxud hansısa şəhərə getməliydik. İndi oturursan, bircə düymə ilə sanki dünya ovcunun içindədir. Bütün bunlara görə biz də dünyanın ümumi inkişaf tempi ilə ayaqlaşmaq üçün cəmiyyət olaraq öz üzərimizdə işləməli, müasirləşməliyik. Cəmiyyət inkişaf etdikdə, müasirləşdikdə jurnalistikamız da buna uyğun olaraq inkişaf edəcək.

Sevinc MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet.- 2012.- 15 sentyabr.- S.22.