Elçin Hüseynbəyli ilə Gənc Ədiblər Məktəbində görüş olub

Axır ki, aprel ayının 10-u gəlib çatdı. Tanınmış yazıçı, “Ulduz” jurnalının baş redaktoru, AYB-nin Gənclər Şurasının sədri Elçin Hüseynbəyli ilə Gənc Ədiblər Məktəbi (GƏM) üzvlərinin görüşü baş tutdu.

Amma görüş, nə görüş? Görüşün baş qəhrəmanı Elçin Hüseynbəylinin səliqə ilə geriyə daranmış saçları tədbirin kifayət qədər ölçü-biçili keçəcəyini xəbər verdiyi kimi, adi günlərdə taxmadığı qalstuku və tünd rəngli pencəyi də söhbətin kifayət qədər rəsmi, ciddi notlar üstündə köklənəcəyinə işarə kimi görünürdü. GƏM-in koordinatoru, gənc şair Emin Pirinin öz məşhur kurtkası və cins şalvarını qara kostyumla əvəzləməsi də bu ciddiyyəti sanki bir daha təsdiq etmək istəyirdi. Rəşad Məcid isə öz ənənəsinin əksinə olaraq, qalstuksuz idi. Bütün məclislərdə dəyirmi masada əyləşən Əsəd Cahangir və Qulu Ağsəs isə bu dəfə öz yerlərini gənclərə verdilər. Özlərini daha haqlı sayan gənc yazarlar dəyirmi masada qərar tutmuş, nisbətən təvazökarlar isə arxa stollarda əyləşmişdilər. Məclis üzvləri istər yaş, istərsə də regional baxımdan zəngin idi. Hətta ayrı-ayrı bölgələrdən də yazıçının görüşünə gələnlər var idi. Və bu faktın özü E.Hüseynbəylinin kifayət qədər populyar olmasından xəbər verirdi. Niyə də olmasın? Ona qədər romanın, iyirmidən artıq pyesin, onlarla hekayə və publisist məqalənin müəllifi olan bir yazıçı üçün populyarlıq nədir ki?

Görüşü giriş sözü ilə açan Rəşad Məcid yorğun səsi, təmkinli danışıq manerası ilə ənənəvi ağsaqqalıq statusunda çıxış edirdi:

“Bilirsiniz ki, Yazıçılar Birliyinin və Mədəniyyət Nazirliyinin birgə layihəsi olan GƏM 2008-2010-cu illərdən fəaliyyətə başlayıb. İki ay öncə ikinci GƏM yaradıldı və qərara gəldik ki, Emin Piri bu məktəbin koordinatoru olsun. İlk görüşümüzdə Elçin Hüseynbəyli, Əsəd Cahangir, Qulu Ağsəs və digər dəyərli dostlar iştirak elədi. İkinci görüş tənqidçi Əsəd Cahangirlə keçirildi. Sağ olsun, Əsəd gənclərin yaradıcılığı ilə bağlı geniş və məzmunlu bir məruzə ilə çıxış elədi. Düzdü, qəzetdə bu məruzəni dərc etdirəcəyinə dair söz versə də, hələki özünəməxsus templə bu işi gerçəkləşdirməyib.

Bugünkü görüş gənc yazarlar üçün bir neçə aspektdən maraqlı ola bilər. Elçin “Ulduz” jurnalının baş redaktoru kimi dərgini son illər ərzində dörd dəfə gənclərə verib. Yay nömrələrindən birini də yenə gənclərin ixtiyarına vermək nəzərdə tutulub. Qulu Ağsəs də yəqin ki, özünün müdrik məsləhətləri ilə bu işdə gənclərə dəstək duracaq. Qulu gərək bu məsələdə sərt redaktor imicinə yenə də sadiq qalsın. İndi sizin bu məsələ barədə Elçinlə danışmaq imkanınız var. GƏM-də ustad dərslərinin keçirilməsi məsələsi də, məncə, müzakirəyə layiq mövzudur. Siz yəqin ki, Elçinin yaradıcılığı ilə tanışsınız. Onun əsərləri ilə bağlı sizi maraqlandıran sualların bu gün burda səslənməsini arzu edərdim”.

Sonra Rəşad müəllimin söz əsgərlərinin yeni komandiri Emin Piri söz aldı və subordinasiya prinsiplərinin nöqtə-vergülünəcən gözlənildiyi qısa çıxışı ilə təkcə koordinator yox, həm də subordinator olduğunu sübut elədi. Amma bu nəzakətli çıxışın altında onun vaxtilə orduda xidmət etməsindən irəli gələn diktator maneralarını da gizləmədi:

“Elçin Hüseynbəyli ilə görüşün üç səbəbi var: birincisi, o, gənclik dərgisi olan “Ulduz”un baş redaktorudur; ikincisi, AYB Gənclər Şurasının sədridir; üçüncüsü və ən vacibi gözəl yazıçıdır. Elçin müəllimin yazı dili şəxsən məndə həmişə sözün yaxşı mənasında bir paxıllıq hissi oyadır. Xüsusilə də, sonuncu romanlarından olan “Don Juan”ın dili. Romanın adını eşidən, dərhal burda açıq-saçıq səhnələrin olacağını düşünür. Belə səhnələr doğrudan da var. Amma romanın müəllifi onları elə formada verir ki, oxucu proqnozları yaxşı mənada puça çıxır. Elçin müəllim sözün yaxşı mənasında oxucunu aldatmağı və onu əvvəldən axıracan intizarda saxlamağı bacarır. Bu isə şübhəsiz ki, professionallıq əlamətidir. Mən Elçin müəllimin yaradıcılığından geniş danışa bilərəm. Amma istəyirəm ki, daha çox GƏM-in üzvləri danışsın, onları maraqlandıran suallarla yazıçıya müraciət etsinlər. Ümid edirəm ki, tədbirimiz maraqlı keçəcək.”

Sonra söz Elçin Hüseynbəyliyə verildi:

– Rəşad Məcidə və Emin Piriyə bu tədbirin keçirilməsi üçün minnətdaram. Tədbirə gələn gənc yazarlar da sağ olsunlar. Amma bu görüşün gənc yazarların özü üçün də əhəmiyyəti var. Hərdən diri yazıçı da görmək lazımdır.

“Ulduz” jurnalının gənclər tərəfindən hazırlanması yaxşı ideyadır. Ümid edirəm ki, bu layihə vasitəsilə gənclər onlara verilən bu şansdan maksimum yararalanraq yeni ədəbi mənzərəni göstərə biləcəklər.

Gəncliyə iddia xasdır. Bu, təbiidir. Cavandırlar, enerjiləri aşıb-daşır. Bizim elə yaşımızdır ki, bu enerjini artıq yavaş-yavaş xərcləyib qurtarırıq. Gənclərin meydana çıxması bizə də yeni bir enerji verir, çalışırıq ki, ikinci enerji dövriyyəsinə başlayaq.

Mənim yaradıcılığım haqqında öz ədəbi nəslimin kifayət qədər məlumatı var. Gənclərin son nəslinin isə ola bilsin ki, məlumatı azdır. İndi gənclik kitab oxumaqdansa, sosial şəbəkələrdə vaxt keçirməyə daha meyllidir. Onlara elə gəlir ki, status yazmaqla yazıçılıq eyni şeydir. Biz onlar üçün, bəlkə, qocalmışıq. Bəlkə də, onlar bizi köhnə nəsil sayırlar. Amma istənilən halda bizi və bizdən əvvəlkiləri də oxumaq lazımdır.

Gənclərə bir məsləhətim var – milli ədəbi-bədii ənənələrə dərindən yiyələnsinlər. Məsələn, mən ov ətini çaxırda bişirməyi bacarıram. Bu, bizim milli mətbəxdə yoxdur. Xarici ədəbiyyat mətbəxini bilmək, əlbəttə ki, yaxşıdır. Amma öz mətbəximiz də var və ilk öncə onu bilməliyik. Məsələn, M.Cəlilin yazı texnikası, dili bu gün köhnə, hətta primitiv təsir bağışlayır. Amma bu, onun böyük yazıçı olmasını qətiyyən inkar etmir. Onun əsərlərində elə böyük məsələlərə toxunulur ki, mən onun üslubi köhnəliyini artıq görmürəm. Eləcə də Axundov. Dediyim odur ki, özündən əvvəlkiləri oxumaq lazımdır. Və vacib deyil ki, onları oxuyub, hökmən bəyənəsən. Bəyənmək sənin şəxsi haqqındır. Hamını eyni dərəcədə bəyənmək, hamıya ləbbeyk demək də yaxşı deyil. Amma bilmək vacibdir.

Nəsə, bununla da, mən öz müdrik çıxışımı tamamlamaq istəyirəm. Çünki sizləri eşitmək istəyirəm. Çıxışımda sizə qaranlıq qalan, şübhəli görünən məqamlara aydınlıq gətirməyə hazıram.”

Rəşad müəlimin ikinci çıxışı nisbətən kəskin notlar üstündə kökləndi:

“Hər yazıçı mətbəx sirlərini danışmaqda mahir deyil. Nizami Cəfərov deyir ki, bir dəfə Qabili universitetə dəvət etdik ki, yaradıcılıq sirlərindən danışsın. Təxminən 40 dəqiqə danışıb, dedi ki, mənim ədəbiyyat haqqında bildiklərim bunlardır.

Məncə, yazıçının, xüsusən gəncin iddiası lazımdır. Amma bu iddia yalandan olmamalıdır. Saxta hay-küy bir yerə aparıb çıxarmır. İddianın arxasında savad, istedad durmalıdır. İyirmi il əvvəl ədəbiyyat mühiti tamam başqa idi. Yazı ortaya çıxarmaq böyük problem idi. Ədəbiyyat qəzetləri az idi. İndi gənclər axşam yazır, gecə qoyur facebooka, beş-altı layk alır, özünü məşhur sayır. Məncə, bu, xaos yaradır. Özündənrazılıq formalaşdırır. Gənc bir yazara deyirsən, niyə belə biabırçı dildə yazırsan? Deyir ki, mən dili sındırıram. Amma biri var bunu bacarıqla edəsən, bir də var naşılıqdan. Məsələn, Sabir Əhmədlinin də nəsr dilində zahirən dil qaydaları pozulur. Amma bu, onun üslubu idi. Gənc yazıçılar çox zaman dilin adi qaydalarını bilmirlər. Dil ədəbiyyatın birinci şərtidir. Sınıq-salxaq dillə ciddi ədəbiyyat bir araya sığmır. Belə yazını bir az oxuyursan atırsan o yana. Amma insan zəhmətkeş və istedadlıdırsa, uğur qazanır. Ulduz xəstəliyinə tutulmaq və 5-10 laykla havalanmaq lazım deyil.”

Axır ki, bayaqdan passiv görünən gənclər yavaş-yavaş aktivləşir. İlk cəsarəti Vəfa Mürsəlqızı göstərdi: “Ulduz”da dizayn formatı dəyişə bilərmi?

Elçin Hüseynbəyli: Biz “Ulduz”un daha müasir dərgiyə çevrilməsi üçün yeni layihələr düşünürük. Məsələn, jurnalın saylarından birini erotik seçmələrə həsr etmək fikrindəyik.

Amma nəzərə alın ki, bu qədər informasiya bolluğu içində 500 tirajlıq bir jurnalla inqilab etmək olmur.

Rəşad Məcid: Məncə, jurnalın formatını kiçiltmək pis olmazdı.

Nicat Zal Qaraxanlının “Şah Abbas” romanının müəllifinə sualı isə bir az qəribə səsləndi:

Azərbaycanda tarixi romanlar yox dərəcəsindədir. Tarixlə bağlı əsərlər dilimizə çevrilmir. Sizcə, niyə?

Elçin Hüseynbəyli: Alimlər bu məsələdə maraqlı deyil. Çünki o əsərlər tərcümə olunsa, onların ömrü boyu etdiyi plagiatlar üzə çıxacaq.

Gözlənilmədən söhbətə qoşulan Əsəd Cahangirin – Mən görürəm ki, cavanlar bir az passivlik göstərir. Elçinə özüm bir sual verəcəm. İndi ədəbiyyata həddən artıq gənclər gəlir. Bu, hətta bir az neqativ tendensiyadır. Amma görəsən, qələm öz sahibini dolandırırmı? İnsan gələcəyinə maddi təminat verirmi? – sualına cavabı E.Hüseynbəyli zarafatla başlasa da, sonra ciddi simlərə vurmağa başladı:

– “Qələm” nəşriyyatından söhbət gedir? Mən başa düşürəm, Əsəd nə deyir. Azərbaycan kimi balaca ölkədə yazıçı pul qazana bilmir. Ortaq kitab bazarı Güney və Türkiyə ilə birlikdə yaradılmalıdır. Bunlar əhatə olunsa, oxucu kontingenti 150 milyona çatar. Biz də dolana bilərik. Ancaq, məncə, ədəbiyyata gələn adamın özünə yazığı gəlməməlidir. Deməməlidir ki, niyə mən yazıram, onsuz da qiymət verən yoxdur. Depressiyaya düşməməlidir. Deməlidir ki, mən yazıram – çünki xoşum gəlir. Yazıram, çünki bu, mənim görəvimdir.

Amma gərək yazmaq üçün də dili biləsən. Təəssüf ki, cavanların yazı dili qüsurludur. Türkiyə ləhcəsi ilə yazırlar. Dili ağırlaşdırırlar. Baxırsan ki, Azərbaycanlıdır, amma dili bilmir. Mənim yaradıcılıq karyeramda ən böyük rolu Gertruda Stayn oynayıb. Onun bir sözü var: ədəbiyyat xəbər və mübtədadan ibarət olmalıdır. Yəni dillə təfəkkür arasındakı məsafə çox qısa olmalıdır. İstəyərdim ki, gənclər bu məsələlərə diqqət versinlər.

Samir Səyyadoğlu isə Elçin Hüseynbəyli ilə bağlı sualını birbaşa verdi: Erməni yazıçısı sizin “Gözünə gün düşür” hekayənizi plagiat etmişdi. Bu işin axırı necə oldu?

Elçin Hüseynbəyli: Erməni müəllifi Poqasyan özü bu haqda açıqlama verdi. O, yazır ki, guya süjetlərimiz çox da oxşar deyil. Demək, o, bununla da oxşarlıq olduğunu etiraf edir. Və erməni bicliyi ilə sonra yazır ki, hər iki hekayədə ağac sülhü rəmzləşdirir. Əgər belədirsə, niyə mübahisə etməliyik. Onlar bu hekayə əsasında çəkilən filmi “Oskar”a təqdim etdilər. Amma bunu ala bilmədilər.”

Fikirlərini yekunlaşdıran Elçin Hüseynbəyli gənclərə uğurlar arzu etdi.

Dörd saata yaxın davam edən tədbirin ikinci hissəsində GƏM üzvlərindən Taleh Mənsur, Rüfət Axundlu, Vəfa Mürsəlqızı, Samir Səyyadoğlu, Gülnar Səma, Arzu Hüseyn, Günay Ümid, Ülvi Aydın, Rəşid Səfərov, Kamran Şeyxzamanlı və digərləri şeirlərini oxudular. GƏM üzvləri səslənən şeirlər haqqında fikirlərini bölüşdülər.

Ramil Əhməd

525-ci qəzet.- 2013.- 12 aprel.- S.8.