Uşaqlığın xatirəsi, keçmişin nəğməsi

NOVRUZ NƏCƏFOĞLUNUN “KEÇƏN CAVAN ÇAĞIM OLA” POVEST-PORTRETİ HAQQINDA

Qələm dostum Novruz Nəcəfoğlunu bir neçə ildir ki, tanıyıram. Bizi yazıçı dostumuz Aydın Tağıyev tanış edib. Və xatirələrimizin böyük bir hissəsi də Aydınlı günlərlə bağlıdır. Heç nə onsuz ötüşməz. Xatirələr yaxşı insanlar, dostlarla zənginləşir. O xatirələrin usta yazarlarından biri də Novruz Nəcəfoğludur.

Novruz müəllimin hekayə və povestlərini öncələr də oxumuşam, öz jurnalımızda dəfələrlə çap etmişəm. Ölkəmizin digər tanınmış ədəbi nəşrləri də onun yaradıcılığına səxavətlə yer ayırıb. Əsərləri qardaş Türkiyənin bir sıra nüfuzlu dərgilərinin qonağı olub, Ankarada “Çarəsiz yolçu” hekayə və povest toplusu nəşr edilib.

Həmişə bir şeyə fikir vermişəm ki, Novruz Nəcəfoğlu öz uşaqlığından, öz kökündən ayrı yaşaya bilməyən adamdır. O, yaradıcılıqda da belədir, həyatda da. Həyətində əkdiyi ağacların boyunu əsərlərindəki kimi oxşayır. Kitabda da, həyatda da çox sevdiyi atlara eyni cür yanaşır.

Bəziləri yazıçılığı uşaqlıq xatirələrinin, bəziləri xiffətin, bəziləri yaddaşın ayağına yazır. Hamısı da düzdür. Üçü bir yerdədir. Və bunu sübut edən ən gözəl əsərlərdən biri “Ötən günlər” dəftərindən olan “Keçən cavan çağım ola” povest-portretidir. Onu xatirə-povest kimi də dəyərləndirmək olar. Janr bir tərəfə, çünki şərti bir şeydir. Əsası necə yazmaqdır. Akademik düşüncə ilə yanaşsaq, bu əsər ipressionist çalarlıdır, bəlkə də elə onun özüdür, çünki xiffət və nostaljiyə köklənib.

Novruz Nəcəfoğlunun bu əsəri ona görə mənə doğmadır ki, mən onu oxuyarkən öz uşaqlığımı xatırlayırdım. Hekayələrimə bələd olanlar sözlərimi qəribçiliyə salmazlar. Mən də uşaqlığıma və xatirələrimə bağlı adamam. Ona görə də bir yazımda demişəm: yaddaşı olmayanın xatirəsi, xatirəsi olmayanın yaddaşı olmur.

“Keçən cavan çağım ola” povestini oxuyarkən “Keçən günlərimi qaytaraydılar”, “Keçib getdi cavanlığım” mahnılarını zümzümə edirdim. Və mübaliğəsiz deyə bilərəm ki, Novruz qardaşımızın povesti keçmişə nəğmə, gələcəyə yaddaş ensiklopediyasıdır. Onun yazılarında doğulduğu yerlərin, gəzdiyi obaların portreti var. Əsəri oxuyarkən quşların ötməsi, atların kişnərtisi, çayların, bulaqların şırıltısı adamın qulaqlarında səslənir. Çünki təsvirlər çox canlı və diridir. Bu mənada qələm dostum Aydın Tağıyevin Novruz Nəcəfoğlunun yaradıcılığı barədə dediyi sözlər tam yerindədir: “Povest-portretində torpaq sevgisi, el-obaya bağlılıq, həyat, zaman barədə düşüncələr, doğulub boya-başa çatdığı, əzəli və əbədi Vətənimiz Azərbaycanın dilbər guşələri – dağları, əsrarəngiz təbiəti, gözəllikləri, elə dağlar qədər uca və saf adamları, müqəddəs ocaqları, adət və ənənələri şirin, oxunaqlı və koloritli bir dillə az qala tərənnüm olunur”.

“Keçən cavan çağım ola” əsərini iki dəfə oxumuşam. Bu tipli əsərlərdən biri də gürcüstanlı dostum Quram Odişariyanın “Kot prezidenta” (“Prezidentin pişiyi”) romanıdır. Bu əsər mənim stolüstü kitabımdır. Çünki ordan götürüləsi və öyrəniləsi çox şey var. Quram portret ustasıdır. O, həm də publisistika ilə nəsrin sintezini uğurla yaradan sənətkarlardandır. Quramı nahaqdan xatırlamadım. Bu yaxınlarda həm ölkəmizin, həm də mənim qonağım olmuşdu. İndən sonra Novruz müəllimin də kitabı mənim stolüstü kitabıma çevriləcək. Buna şübhəm yoxdur və bu belədir.

Novruz Nəcəfoğlu uşaqlıq xatirələrinə əbədiyyat kompleksi ucaldıb və onun ortasındakı ən böyük abidə “Kəlbi əmi” deyə çağırdığı şəxsindir.

“Keçən cavan çağım ola” povest-portretinin qəhrəmanı müəllifin atasının dostu Kəlbi əmidir. Mən onu bir ata, bir baba, bir böyük qardaş kimi sevdim. Çünki (yenə də özümdən deyəcəm) mən bu obrazın xarakterinə, oturuşuna-duruşuna bələd olanda, köhnə kişiləri, atamı xatırladım. O da əlinə bir çöp də almazdı. Heç kimin qapısını açmazdı. Açdığı qapını özünə dost bilərdi. Və həmin evdə də bilirdilər ki, bu kişi boğmalı (armudu) stəkanda pürrəngi çay içməyi xoşlayır. Ona görə də onun qabağına boğmalı stəkanda çay qoyulardı. İşdən evə dönəndə təsadüfən əlində şirniyyatdan-zaddan gətirirdisə anamız özünə əl qatardı və mənə deyərdi: “Biabır olduq, atan əlində nəsə gətirir. Qaç get, onu al, görən olmasın”.

O da Kəlbi əmi kimi “zakaznoy” pencəklər geyərdi.

Əsərdən bircə epizod verim ki, dediklərimə tutalqa olsun:

“Bizlərə gəlib-gedəndə gətirdiyi ayın-oyunu böyrüncə gələn qadınlara, ya da uşaqlara daşıtdırardı. Özü isə uzun qollarını yellədə-yellədə irəlidə gedərdi. Atam: – Nədi, yenə bu arvad-uşağı əsir-yesir eləyibsən. Onlar yük daşıyandı? Nə ehtiyac var bunlara? –deyə dostuna ərklə irad tutardı. Kəlbi əmi isə cavabında: –İstəyirəm e, istəyirəm ki, əziyyətini özüm çəkəm, ancaq mən şələkeşliyi bacarmıram, vallah,- deyib yaxasını kişinin məzəmmətindən birtəhər qurtarardı.”

Meşədən ulaqla odun daşımaq əhvalatı da maraqlıdır. Bircə dəfə meşəyə gedən Kəlbi əmini ulaq öz fərsizliyilə pərt edir və o ulağı şələ qarışıq götürüb qayadan tullayır. Ona görə də bu kişinin ulaqlarla heç zaman arası olmayıb.

Lerikdə bircə dəfə olmuşam. Dostum İlqar Rüstəmovun toyunda. Elə onun hesabına da ilk dəfə Yardımlıya tələbə dostum Faiq Novruzovgilə getmişəm. Novruz Nəcəfoğlu hər iki rayonda oxuyub və işləyib. Həmin yerləri təsvir edərkən bir-birindən ayırmır. Cavanlıqda gəzdiyim yerləri mən indi daha çox sevdim: Novruz müəllimin hesabına.

Novruz Nəcəfoğlu Kəlbi kişinin mərdliyini, dostluğa sədaqətini, insanlara diqqət və qiymətini, dünya malına etinasızlığını elə gözəl boyalar və misallarla təsvir edir ki, adam bu obrazı sevməyə bilmir.

“Keçən cavan çağım ola” povest-portreti zəngin ədəbi dilə malikdir. Burada hər şey öz adı ilə çağırılır, dialekt və şivələr elə yerində işlədilir ki, hətta mən o sözü bilməsəm də təsəvvür edirəm, bizim zonada (Qarabağda) işlənən sözlərin qarşılığı beynimdə canlanır.

Türkiyəli yazar dostumuz İmdat Avşarın Novruz Nəcəfoğlu barədə yazdığı bu cümlələrə şərikəm:

“Toxunulan mövzuları və insanın iç dünyasının təsvirinə yönələn bədii detalları ilə Novruz Nəcəfoğlunun hekayələri orta nəsil Azərbaycan nəsrinin bütün keyfiyyətlərini özündə əks etdirir.

Novruz Nəcəfoğlunun sadə və təbii üslubu, axıcı təhkiyəsi və rəvan dili bu mətnləri oxucunun ürəyinə istilik gətirən, ona doğma olan duyğu və hissləri özündə əks etdirən maraqlı hekayələrə çevirir.

O, hekayələrində doğulduğu torpağa duyduğu böyük sevgi və torpağa bağlılıq hissinə mümkün qədər geniş yer vermişdir. Aid olduğu torpağı – ağacı, çiçəyi, gülü, yarpağı, dərəni, dağı, qurdu, quşu, kəndi və şəhəri ilə birlikdə sevən yazarın bu xüsusiyyəti sətirlərin arasından bir vulkan kimi püskürərək Vətən sevgisinə çevrilir. Onun hekayələrindəki gənc, qoca, qadın, kişi, uşaq – bir sözlə, bütün insanlar mərhəmət və sevgi ilə əhatə olunublar”.

Ola bilsin İmdat bəydən gətirdiyim sitat bir az uzun oldu. Amma bu dəqiq müşahidə Novruz Nəcəfoğlunun yaradıcılığını özündə tam ehtiva edir.

At müqəddəsdir. Bu təkcə türklərdə yox, elə bütün döyüşkən xalqlara, xüsusən də dağ adamlarına xasdır. Kəlbi əminin ata münasibəti əsərdə yaddaqalan təsvirlərlə verilib. Bu məxluqa sevgisindəndir ki, bir atının yoxa çıxması ilə kişi az qala vərəmləyir, yağışlı bir gündə onun izinə düşür, atı tapır, amma bu olay ona elə təsir edir ki, yatağa düşür və bir daha ordan qalxa bilmir. Son günlərində isə əsər müəllifini yanına çağırıb, bu yataqdan bir də qalxacağına ümidi olmadığını deyir və uşaqlarını ona tapşırır.

Xatirəsinə abidə ucaltdığı Kəlbi əmi haqqında yazıçı son sözlərini belə deyir: “Ömrü boyu heç kəsə, heç kimə yenilməyən kişi xəstəliyə yenilmiş, həyatdan ümidini üzmüşdü. Xasiyyətini bilirdim. Əgər yaşamağa ümidli olsaydı, ürəyindəki nigarançılığını dilinə gətirməz, heç nə söyləməzdi. Mən Kəlbi əmini belə görmüşdüm, belə tanımışdım, belə sevmişdim...”

Novruz Nəcəfoğlunun Kəlbi əmini sevməsinə çox səbəblər var. Onlardan biri də, bayaq dediyim kimi, atdır. “Atam kəhər atımızı Nuru kişiyə axtalatdırmışdı...Yerişi-qaçışı yerində olsa da, at bir daha kişnəmədi.

Kəlbi əmi:

– Atın nə əcəb kişnəmir? – deyə soruşdu.

– Bu at daha kişnəmir ki, Kəlbi əmi, atam onu baytar Nuruya axtalatdırıb.

Kəlbi əmi bir an duruxdu...Böyük atının, Səmənd madayanın bir yaşın içərisində olan dayçasını göstərib:

– Bu göy daylağı bağışladım sənə, –dedi və başını çevrib şəstlə mənə baxdı”.

Kəlbi əmi dilinə gətirməsə də, heç şübhəsiz, öz ürəyində “kişinin atı kişnəməlidir” – deyə düşünüb.

Povesti oxuyub qurtaranda gecə saat birə işləmişdi. Mən, söz yox, Kəlbi kişinin ölümünə kədərlənmiş, təsirlənmiş və kövrəlmişdim. Amma bir şeyə də çox təəssüf edirdim ki, o kişinin vaxtsız və qəfil ölümü olmasaydı, xatirələr də, bu əsərin həcmi də geniş olardı və mən bu əsərdən hələ bir müddət də zövq alardım. Povesti başa vursam da, onun təsirindən hələ də qurtulmamışam.

Torpağa, insanlara sevgi Novruz Nəcəfoğlunun xasiyyətində humanistlik qatlarını daha da artırıb.

İlk tanışlığımız zamanı ordan-burdan danışdıq. Ən çox dayandığımız nöqtələr kənd-kəsək, bağ-bağat və uşaqlıq oldu. Sonra Şabran rayonu, onun tarixi barədə danışdıq. Söhbət zamanı o dedi:

“Mən rayona təzə gələndə gördüm ki, el-obanın yaylaq yolunu bağlayıb, oraları hasara alıblar. Mən hamin adamlara başqa yerdən torpaq verdim, yolu isə açdırdım. Camaatın dədə-baba yolunu kəsmək olmaz”.

Novruz Nəcəfoğlu harda olur-olsun, hansı vəzifədə işləyir işləsin, el qədri biləndir. Qıraqda gördüyü yaxşı nümunələri də Vətənə gətirməyi xoşlayır: ən azı qələmində. Ona görə də “Dünya duracaq yer deyil”, “Sinqapur – böyük dünya şəhəri, iddialı ölkə” kimi publisistik kitabların da müəllifidir.

O, təsvir etdiyi Kəlbi əmisinə oxşayır. Onun kimi humanist, əliaçıq və mərddir. Hər kəs öyündüyü insana bənzəməyə çalışır. Bu, bilərəkdən yox, təhtəlşüur baş verir. Bu mənada Novruz müəllim həm qədrini bildiyi insana (insanlara), həm də özünə yaşarı bir povest bəxş edib.

İnanıram ki, qələm dostum Novruz Nəcəfoğlu bizi yeni və gözəl əsərlərilə sevindirməkdə davam edəcək.

Elçin Hüseynbəyli

525-ci qəzet.- 2013.- 8 iyun.- S.20.