Yollar məbəddə birləşir

Dəyərli qardaşım Orxan bəy! Sizin yazılarınızın müntəzəm oxucusuyam.

Bu yazıların hamısında bir Azərbaycan sevgisi, Azərbaycan adamına xüsusi hörmət və məhəbbətiniz hiss olunmaqdadır. Azərbaycanın uğurlarını öz uğurlarınız, problemlərini öz problemləriniz hesabında yazılarınıza köçürür, Azərbaycandan başlayan bir dünyanı gözəl görmək istəklərinizi sakit ahəngli, böyük sənətkarlıqla qələmə aldığınız publisistikanızda hər kəsə çatdırmağı bacarırsınız. Cəmi üç dəfə görüşmüşük, amma sanki Sizi elə yaşınızın illəri qədər tanıyıram. Yazılarınızın üslubu, publisistikanızın ritmi, ahəngi Sizin xarakterinizi tamamlayır.

Əzizim Orxan bəy! Uzaq Almaniyada, qərib bir ölkədə yaşamağınız Sizi Azərbaycandan ayıra bilmir. Bəlkə bu qəriblik və bu uzaqlıq Sizi Azərbaycanımıza daha güclü tellərlə bağlamaqdadır. Mən Sizin bu böyük Vətən sevginizi mənə də çox doğma olan, bizdə çap olunan yüzlərlə qəzetin içərisində özümə simsar bildiyim, daimi oxucusu və daimi müəllifi olduğum “525-ci qəzet”dəki köşə yazılarınızda gördüm və şəxsən Sizinlə tanış olmaq arzum da o yazılardan doğdu. Və günlərin bir günü türk dünyasının böyük filosofu, qürurla müəllimim adlandırdığım Səlahəddin Xəlilov bizi tanış etdi. Sizin “525-ci qəzet”dəki “Mən yoxsam, orada kim var?” sərlövhəli yazınızın həsr olunduğu “Fəlsəfə Dünyası”ndakı görüşlərimiz məndə belə bir təəssürat yaratdı ki, Orxan Arasın millətinə və bütün insanlığa sevgi dolu bir ürəyi var. Orxan Aras milli sevincimizi, milli dərdimizi bizimlə birgə yaşayan, bel bağlamalı, ummalı bir insandır. Orxan Aras sənət dünyasına, klassik və müasir türk dünyasına, ədəbiyyatına, klassik Şərq və Qərb elmi təfəkkürünə yetərincə bələd olan bir alimdir, öz ideyalarını, ictimai maraq kontekstində olan mövzularını yazıya çevirən ustad bir publisistdir və nəhayət, qaldırıb hər kəsə qürurla göstərə biləcəyimiz bir dostdur.

Bu yazıda Sizin qələminizə xas olan lirik üslub bir az daha artıq görünür və elə Sizə bu məktubum da, deyəsən, o gözəl üslubun təsirindən doğdu. “Mən yoxsam, orada kim var?” sərlövhəsindəki kövrəkliyin özü də mənə təsir etdi. Çox təəssüf ki, ən çətin suallarımı cavablandırmaq üçün tez-tez “Fəlsəfə dünyası”na gəldiyim halda, Sizin yazınızın niyə bu qədər kövrək üslubda olduğunu hər sualımı cavablandıran o Səlahəddin müəllimdən soruşmadım. Bəlkə Səlahəddin müəllimin də “heç yoxdan yaratdığı o “Fəlsəfə Dünyası”nın kitab dolu balaca otaqları kövrəldib Sizi? Bəlkə kitab dolu bu fəlsəfə məbədinin ovqatından kövrəlmiziniz? Ya bəlkə Qul Hümmətin yazıda misal gətirdiyiniz sətirlərindən? Bilmirəm, hər halda nə gizlədim, mənim indi hər şeyin kədərlisinə, hər şeyin qüssə, hüzn dolu mahiyyətinə ehtiyacım var və Sizin o yazınız bu üslubu ilə məni çox duyğulandırdı.

Siz bir az da reportaja yaxın üslubdakı o yazınızda “Fəlsəfə Dünyası”nda tanış olduğunuz insanlara qiymət vermisiniz. Sizin ancaq Bakıda olanda “Səlahəddin bəyin yumşaq, dəvətedici səsini duyub tez hazırlanıb oraya qaçdığınız” o balaca otaqlarda təkcə Azərbaycanın deyil, türk dünyasının bir çox elm, fikir adamları, ünlü filosoflar qonaq olur və mən o adamların bir neçə saatlıq söhbətlərindən aldığım bilgilərə görə yenə də “heç nədən yaranmış” o “Fəlsəfə Dünyası”na borclu oluram. Bu “Fəlsəfə Dünyası”nı yazının bir məqamında reportaj stilistikasında detalları və görümləri ilə necə dəqiq təsvir etmisiniz: “Fəlsəfə Dünyası”na getmək sadəcə söhbət demək deyildi əlbəttə. Divarlardakı rəflərdə düzülən bir-birindən maraqlı kitablar və oraya gələnlərin mistik duruşları insanı istər-istəməz fəlsəfəyə, hikmətə, irfana, varlığa, yoxluğa, mənliyə yönəlik sualların içinə atardı. O an ağlınıza niyə var olduğunuz sualı və ya həyatınızın nələrdən ibarət olduğu mövzusu gəlirdi”. Orxan bəy! Etiraf edim ki, o, “Fəlsəfə Dünyası”na ayaq basdığım gündən oranın məni niyə bu qədər özünə çəkdiyini Sizin bu sətirlərdən sonra daha yaxşı anladım. “Fəlsəfə Dünyası”ndakı diskussiyalardan birində Prof. Dr. Aida xanımın insan taleyi ilə bağlı bir sualına Səlahəddin müəllimin Əbu Turxan fəlsəfəsindən sadəcə bir sözlə verdiyi cavabı xatırladırsınız: “Bəzən biz yolu seçərik, bəzən də yol bizi-...” Və indi o söhbətin üstündən keçən çox zamandan sonra bu cavaba Sizin şərhiniz məni çox duyğulandırdı: “İnsanların çoxu nə seçdiyi yoldan məmnundur, nə də onlar üçün seçilən yoldan... Günahkar bizikmi, yoxsa günaha itələyənlərmi?” Bu tipli əbədi suallar və o əbədi suallara Səlahəddin müəllimin- Əbu Turxanın müdrik cavabları bizi zənginləşdirən, elmə, irfana qovuşduran məqamlardır.

Sizin essenizdə “Fəlsəfə Dünyası”nda çalışanların elmi istedadı barədə həqiqəti söyləyən maraqlı epizodlar oxudum. Fəlsəfə elmləri doktoru, bizim gənc türk qızlarımızın tipik obrazı kimi qəbul etdiyimiz Könül Bünyadzadə haqqında, onun elmi istedadına yönəlik fikirlərinizə görə Sizə təşəkkürlər. Bilirsiniz, Orxan bəy, mən Sizə deməmişəm, Könül xanım müqəddəs bir ocaqdan çıxmışdır. Azərbaycanın müdhiş 20 Yanvar gecəsində onun hələ o zaman məktəbli qardaşı, şagird qardaşı Ülvi düşmən tankları qarşısına çıxdı və əlacı bircə ona qaldı ki, sinəsini güllə qabağına verib kiməsə dəyəcək gülləni özünə götürsün. O müdhiş gecə olmasaydı Ülvi bu gün Azərbaycanın ən istedadlı bir şairi kimi çoxlu kitabların müəllifi olardı... Bu da “ot kökü üstə bitər” xalq sözünün gücü və həqiqəti...

Sizin məhəbbətlə təsvir etdiyiniz “Fəlsəfə Dünyası” bu ahıl yaşımda mənim təsəlli yerim, elmə, fəlsəfəyə tapındığım bir məbəddir.

Mən də bu məbəddə fəlsəfənin, fəlsəfi düşüncənin gücünü gördüm. Fizikadan tutmuş bədii sözə qədər elmin bütün sahələrinə öz səriştəliliyi ilə bizi heyran qoyan Səlahəddin müəllimin vətəndaşlıq duyğularını, milli təşəbbüskeşliyini, Azərbaycan dövlətçiliyinə, bu dövlətin yaradıcılarına ehtiramını hiss etdikcə adam mütləq və mütləq bir boy artır. Mən bu fəlsəfə məbədində Türkiyədən, İraqdan, Orta Asiyadan, İrandan, ABŞ-dan, Rusiyadan... qonaqlar görmüşəm. O qonaqlar “Fəlsəfə Dünyası”nın hikmətinə böyük hörmətlərini yaşadıqları ölkələrin jurnallarında, elmi konfranslarında sıx-sıx bildirirlər. O “Fəlsəfə Dünyası”nda rast gəldiyim qonaqlardan biri də Orxan Aras oldu. Qonaq kimi gəldi, amma çox tezliklə kitabla dolu o balaca otaqlara məhrəmləşdi, oranın sakininə çevrildi. Bu da qürbətdə yaşayan bir Azərbaycan ziyalısının elmə, elmi söhbətlərə ehtiyacından doğdu... Bilmirəm, niyə Siz bütün yazı boyu keçmiş zamanda danışırsınız? Siz heç vaxt bizim “Fəlsəfə Dünya”mız və bizim o şirin, məzmunlu söhbətlərimiz üçün keçmişdə qala bilməzsiniz. Biz Sizi hər gün “Fəlsəfə Dünyası”nda gözləyirik...

Siz Bakıda türk dünyası filosoflarının toplantısını xatırladır və oradakı diskussiyada bir sualın hələ də yadınızdan çıxmadığının səbəbini açırsınız: “Orada bir türk elm adamının əxlaqı insanın toplumdan aldığını söyləməsi üzərinə Səlahəddin müəllim maraqlı bir sual atmışdı ortaya... O əxlaq cəmiyyətdə yoxsa, haradan almalı? Hər kəs bir cavab vermişdi, amma heç cür gerçək cavab tapılmamışdı. Fəlsəfənin özü bir az da həyatı anlamaq üçün min bir cavablar ortaya çıxaran sullar deyilmi?” Sizin bu sualınız da elə Əbu Turxan fəlsəfəsinə çox yaxındır və mən o suala cavabları bu şəkildə ümumiləşdirdiyinizə görə Sizə təşəkkür edirəm. Çünki o toplantı mənə də çox doğma idi və Səlahəddin müəllimin şəxsən özünün təşkil etdiyi o üçgünlük toplantı mənə bu dünyanı bir az daha artıq dərk etməyə kömək göstərdi.

Dəyərli qardaşım Orxan bəy! Mən Sizin “525-ci qəzet”dəki onlarca köşə yazınıza qəsdən toxunmadım. Mən heç sizin lap bu günlərdə Almaniyada çap olunan Türkiyə türkcəsində və almanca çap etdiyiniz “Referans” jurnalının türk dünyası üçün necə böyük önəm kəsb etdiyinin də üzərində geniş dayanmıram. Bu “Kültür, Sanat ve Edebiyyat dergisi”nə görə Sizə Almaniyadan tutmuş Türkiyəyə qədər hər kəsin minnətdarlığı şübhəsizdir. O jurnalın nömrələrini uzaq Almaniyadan mənə göndərdiyinizə görə Sizə – əziz dostuma təşəkkür edirəm. Və yenə “Fəlsəfə Dünyası”na bağlı yazınıza qayıdıram. O lirik, psixoloji yazının ikinsi abzası: “Bakıda ən çox getdiyim yerlərdən birisi də Bülbül küçəsiydi. Bizim oraların bülbülünü, kəkliyini atam mənə uşaqlığımda tanıtmışdı. Atam tez – tez ova çıxar, kəklik ovlardı, amma bülbülə əsla toxunmazdı. “Onlar quşların şərqi söyləyənləridir,” – deyərdi. Sonra da məşhur bülbül şərqisindən də bir nəqarət oxuyardı mənə:

Ötmə, bülbül, ötmə, şən deyil bağım

Dost sənin dərdindən mən yana – yana...”

Və o lirik, psixoloji yazının son abzası: “Bülbül küçəsindən indi kimlər keçər, orada sadəcə sənətkar Bülbülü deyil, atamın mənə tanıtdığı bülbülü kimlər anar və türküsünü söylər, bilmirəm. Mən indi bu sətirləri bir qış günü, minlərcə kilometr uzaqda – Almaniyada yazarkən o küçədən yüzlərcə insan keçməkdədir. Amma görəsən neçəsi dönüb oralarda bir yerlərdə olan “Fəlsəfə Dünyası”na baxır? Bir də görəsən o evdən içəri girərək ikinci mərtəbəyə çıxıb o kitabların arasında oturan Səlahəddin müəllimə kim, hansı sualı verməkdədir? Mən nə qədər orada olmasam da və həyatda hər sualın da cavabının olmadığını bilsəm də, suallara veriləcək daha çox cavablar vardır deyə düşünməkdəyəm”.

Qardaşım Orxan bəy! Mən bu gözəl, dəyərli və mənalı sonluğa bircə cümlə əlavə edəcəyəm: Nə yaxşı ki, bu dünyada Səlahəddin müəllim kimi bir filosof var, nə yaxşı ki, onun heçdən yaratdığı bir “Fəlsəfə Dünyası” var və bir də nə yaxşı ki, biz Sizinlə o təmiz, saf, yalnız elm və irfana bağlı o “Fəlsəfə Dünyası”nda bir-birimizi tanımışıq.

Cahangir MƏMMƏDLİ

525-ci qəzet.- 2013.- 2 mart.- S.10.