Qanla suvarılan tütək

YAZIÇI ƏLİ İLDIRIMOĞLUNUN “DAŞ YAĞAN GÜN” ROMANI HAQQINDA DÜŞÜNCƏLƏR

Bədii əsərin dəyəri bəşəri ideyalara, ülvi hisslərə xidmət etməsindədir. İnsanlığı, milli-mənəvi dəyərləri təbliğ etməyən, reallıqlara, həyat hadisələrinə arxalanmayan, faktları düzgün qiymətləndirməyən hər hansı bir bədii nümunə oxucunun yalnız ötəri marağına səbəb ola bilər, insanı dərindən düşündürməz. Bədii əsər yaradıcı təxəyyülün məhsulu olsa da, o həyat hadisələrini, obyektiv gerçəkliyi, tarixi faktları inkar etməməlidir. Fikrimcə, milli olmayan insanın bəşəri olması ağlasığmazdır.

Bəşərilik millilikdən yaranır və bunu yaradıcılığa da şamil etmək olar.

Öz millətini, torpağını, dilini, dinini, tarixini sevməyən, yaradıcılığında bu dəyərləri əks etdirməyən yazıçının bəşəri ideyaları təbliğ edən sanballı əsər yazmasına, başqasının dilini, dinini, tarixini sevməsinə inanmıram. Öz millətinin ağrı-acısını duymayan özgəsinin dərdini duymaz. Özünə qiymət verməyən başqasını qiymətləndirə bilməz.

Dünyaya açıq gözlə baxan hər bir insan, yaradıcı şəxs bu qənaətdədir ki, insan öncə öz torpağının övladı olmalıdır, öz kökünə arxalanmalıdır, milli-mənəvi dəyərlərini qoruyub yaşatmalı və sonra bəşəri ideyaların daşıyıcısına çevrilməlidir.

Bu həqiqəti öz xalqını, Vətənini ürəkdən sevən insanlar daim yüksək qiymətləndirilmişlər. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev dönə-dönə qürurla söyləmişdir: ”Mən fəxr edirəm ki, azərbaycanlıyam! Azərbaycan mənim ürəyimdir, Azərbaycan mənim nəfəsimdir, Azərbaycan mənim həyatımdır. Mənim ürəyim daim öz doğma Vətənim Azərbaycanla bağlı olubdur”. Azərbaycana bağlılıq, öz xalqını, Vətənini ürəyi, canı qədər sevməsi məhz Heydər Əliyevə ümumxalq məhəbbəti, dünya şöhrəti qazandırdı, onu bəşəriyyətin gözündə ucaltdı. Heydər Əliyev öz xalqını uca tutduğu, sevdiyi, öz torpağını qiymətləndirdiyi, milli-mənəvi dəyərləri yaşatdığı və öyrətdiyi, təbliğ etdiyi üçün əzizdir, bəşəridir, unudulmazdır.

Ümummilli liderimizə xas olan yüksək vətənpərvərlik, azərbaycançılıq, bəşərilik, humanizm hər bir azərbaycanlıya örnək olmalıdır. Yaradıcı insanların bu örnəyə arxalanması, milli dəyərlərimizin bəşəri ideyalar səviyyəsində təbliğ edilməsi, dilimizin, dinimizin, tariximizin bədii əsərlərdə reallıqla əks olunması bu günümüz və gələcəyimiz üçün çox vacibdir.

Azərbaycan yazıçısı özünü əgər xalqının görən gözü, döyünən ürəyi adlandırırsa, deməli, ilk öncə xalqının qayğıları ilə yaşamalı, qələmi ilə Vətəninin, torpağının keşiyində durmalı, namusunu qorumalı, millətinin səsinə səs verməli, yeri gəlsə suyunu içib çörəyini yediyi, qoynunda pərvazlandığı torpağın uğrunda canını qurban verməyə hazır olmalıdır. Əks halda, yazılan hər hansı bir əsər oxucu rəğbəti qazana bilməz, müəllifinə heç vaxt hörmət qazandırmaz. Biz bunu Əkrəm Naibovun timsalında aydın gördük və xalqın dönük yazıçıya sonsuz nifrətinin şahidi olduq. Bu, təbiidir və xalqın heysiyyatına toxunan, milli-mənəvi dəyərlərini alçaldan, vətəndaşı olduğu ölkənin, qucağında boy atdığı torpağın adına ləkə gətirən, millətinin mövqeyini düşmənə satan, elinə-obasına, dininə, dilinə, adət-ənənəsinə naxələf çıxan bir yazıçı hər cür nifrətə layiqdir. Çünki “Daş yuxular” kimi mənfur bir əsər (əgər buna əsər demək olarsa) daş qəlbli, xalqına, tarixinə, mənəviyyatına qara daş atan, əqidəsi daşlaşmış, kimlərinsə əlində oyuncağa çevrilmiş satqın bir yazıçı-Əkrəm tərəfindən yazıla bilər. Və şükürlər olsun ki, Azərbaycanda iddiası, təmənnası istedadından qat-qat yuxarıda dayanan Əkrəm kimiləri istisnadır.

Azərbaycan yazıçısı bu gün xalqla birdir. Vətənini, torpağını sevir, milli-mənəvi dəyərlərini yaşadır, keçmişini və bu gününü qiymətləndirir. Vətənpərvərlik, humanizm, tolerantlıq, reallıq, həssaslıq Azərbaycan yazıçısını səciyyələndirən başlıca xüsusiyyətlərdir. O, nadanlıqdan, satqınçılıqdan, riyakarlıqdan, təhqirdən, faktları təhrif etməkdən, usanmadan ağa qara deməkdən, kiminsə əlində alətə çevrilməkdən uzaqdır.

Yazıçı-publisist Əli İldırımoğlunun ”Daş yağan gün”romanını oxuyanda bir daha Azərbaycan yazıçısının yüksək mənəvi keyfiyyətlərinin şahidi oldum, yazıçı-vətəndaş mövqeyinin aliliyinə, sənətkarın bəşəri hisslərə arxalandığına inandım. Əli müəllimi istedadlı bir jurnalist-yazıçı kimi çoxdan tanıyıb, yaradıcılığı ilə tanış olsam da, bu romanı oxuyandan sonra Əli İldırımoğlu mənim üçün yenidən kəşf olundu, onun Vətən yanğısına, torpaq qeyrətinə, vətəndaş mövqeyinə, ağsaqqal baxışına, xalq sevgisinə heyran qaldım.

Əkrəmin “Daş yuxular”ı məni nə qədər qəzəbləndirib nifrətimə səbəb olmuşdusa, Əli müəllimin ”Daş yağan gün”romanı məni o qədər sevindirdi, qəlbimdə yazıçıya böyük rəğbət oyatdı. Hər iki əsərdə adın, fikrin, düşüncənin daşıyıcısı daş olsa da, Əli müəllimin təsvir etdiyi daş Əkrəmin daşından tamamilə fərqlidir. Ə.İldırımoğlunun mövzu seçdiyi daş ulu göylərdən yağan daşdır, nifrətin, qəzəbin, həsrətin ürəklərdə düyünləşmiş simvoludur, düşmənin başına yağan daşdır. Əkrəmin daşı isə nadan bir yazıçı tərəfindən böhtandan, yalandan yoğrulmuş, düşmən tərəfindən deyil, öz içimizdən özümüzə atılan daşdır. Əli müəllimin “daşı” canlı məxluq kimi erməni vandalizminə qarşı fəryad qoparır. Torpaqlarımızın xeyli hissəsi yağı düşmənə tapdaq olanda buna dəvə də tab gətirmir, dönüb daş olur. Əkrəmin “daşı” isə qərəzdən, xəyanətdən yoğrulmuş və müəllifi kimi məkrli, çirkin niyyətli, düşmənlərimizi sevindirən, dostlarımızda ikrah, nifrət hissi yaradan, erməniləri məmnun edən daşdır.

Bu müqayisəni aparmaqda məqsədim, ancaq yazıçıları deyil, daşları da qiymətləndirməkdir. Əli İldırımoğlu öz əsəri ilə sübut edir ki, o, öz ölkəsinin əsl vətəndaşıdır, Vətənin bir zərrəsi, bir daşıdır. Əkrəm Naibov isə göstərdi ki, o, düşmənin daşıdır, xislətində xəyanət olan bir vətəndaşdır, öz nəslinə-kökünə naxələf çıxan, heç bir yerə hörülməyə layiq olmayan yöndəmsiz bir daşdır.

Əli İldırımoğlunun “Daş yağan gün” romanı erməni millətçilərinin uzun illər boyu azərbaycanlıların, türklərin başına gətirdikləri faciələrə, bəlalara, təsviri çətin olan müsibətlərə, ağlasığmaz qəddarlıqlara həsr olunmuşdur. Əsər xalqımıza tarixən düşmən kəsilən ermənilərin iç üzünü, analoqu olmayan vəhşi hərəkətlərini, erməni şovinizminin mahiyyətini, nədən, haradan qaynaqlandığını, hansı məqsədlərə xidmət etdiyini, bu faciələrin, hadisələrin arxasında kimlərin durduğunu və nəyə hesablandığını, əsrlərlə törədilən bu bəlaların nəinki iki xalq, bəşəriyyət üçün təhlükəli olduğunu açıb göstərmək baxımından çox qiymətlidir. Əli müəllim əsərində daha çox yazıçı təxəyyülünə, mübaliğələrə, süni dekorasiyalara deyil, əsasən şahidi olduğu hadisələrə, təkzibolunmaz faktlara, tarixi həqiqətlərə istinad edir, erməni qaniçənləri tərəfindən törədilən faciələrin canlı tablosunu yaradır. “Böyük Ermənistan” xülyası ilə yaşayıb əsrlərlə erməni xalqını düşmənçiliyə, ədavətə, qətllərə, soyqırımlarına təhrik edən erməni ideoloqlarının çirkin əməlləri romanda kəskin ifşa edilir. Müəllif erməni millətçilərinin pozulmuş əxlaqının nələrə qadir olduğunu və ən dəhşətli faciələr törətdiyini, bu şovinizmin bütün bəşəriyyət üçün qorxulu bir bəlaya çevrildiyini nəzərə çatdırmaqla bərabər, həm də dünya siyasətçilərini belə təhlükələrə qarşı amansız olmağa, haqqı-ədaləti bərqərar etməyə çağırır. O, həyəcan təbili çalaraq göstərmək istəyir ki, millətçilik, qaniçənlik, başqalarının torpağına göz dikmək, yaltaqlıq, riyakarlıq, oğurluq xisləti ermənilərin qanındadır, genindədir, əxlaqlarının kökündədir.

Əsərdə müəllif öz obyektivlik ənənəsinə sadiq qalaraq bütün erməni xalqını deyil, ayrı-ayrı erməni rəhbərlərini, siyasətçilərini, ziyalılarını faşist, qatı millətçi, insanlığın düşməni kimi qələmə verir, ancaq sadə, zəhmətkeş ermənilərə haqq qazandırır. O, əməlləri xoş xatirələrdə yaşayan Hovanes Tumanyanları, Qrant Matevosyanları, Sayat Novaları, Armen Cıgərxanyanları... səmimiyyətlə qeyd edir, amma erməni xalqını bəd əməllərə sövq edən Zorri Balayanları, Robert Koçaryanları, Silva Kapitukyanları, Serj Sarkisiyanları, Aqambekyanları nifrətlə lənətləyir.

Əsər fəlsəfi, siyasi-ictimai, əxlaqi yükünə görə samballıdır, bəşəri dəyərlərə söykəndiyinə və insani keyfiyyətləri təbliğ etdiyinə, tarixi həqiqətlərin aydın mənzərəsini canlandırdığına görə dəyərlidir. Əli İldırımoğlu millətçi ermənilərin əli ilə sağalmaz dərdə mübtəla olmuş, məşəqqətli həyat sürən Nəcəfin taleyi fonunda erməni nakəslərinin iç üzünü açır, şovinizmi kəskin tənqid edir, millətləri və xalqları millətçiliyə təhrik edənləri nifrətlə damğalayır.

Nəcəf ermənilərin əli ilə doğma kəndi yandırılıb xarabazarlığa çevrilən, atası, anası, iki qardaşı, altı bacısı, qohum-əqrabası vəhşicəsinə qətlə yetirilən bir azərbaycanlıdır. Əmisi Mikayıl qundaqda olan Nəcəfi qoltuğuna alıb ölümün cəngindən xilas edir. Ölümdən qurtarılan bu körpənin sonrakı həyatı da məşəqqətli keçir. O, əmisinin qoyunlarını otarır, çobanlıq edir. Bəzən günlərlə ac-susuz qalır, soyuq havada gecələyir, təhqir və təqiblərlə üzləşir. Buna baxmayaraq, Nəcəf qəlbində bir Vətən yanğısı, doğma el məhəbbəti yaşadır. O, hər gün, hər an ermənilər tərəfindən yandırılmış, sakinləri didərgin salınmış Köhnə Həsənlini xatırlayır, əzizlərinin faciəsinə yas tutur, öz dərdini qanla suvarılmış tütəyinin dili ilə aləmə car çəkir. Ata-anasının, bacı-qardaşlarının ermənilər tərəfindən işgəncə ilə öldürüldüyünü ürək ağrısı ilə xatırlayaraq daim göz yaşı axıdır. “Mənim atam-anam, bacı-qardaşlarım öləndə nə ağlayanları olub, nə də yas tutanları. Çünkı onlar öz əcəlləri ilə yox, namərd ermənilərin əli ilə urvatsız ölüblər. Qəbirlərinin yeri də bilinmir ki, hərdən onların dəfn olunduğu torpağı ziyarət edim”- deyən Nəcəf nə qədər əziyyət çəksə də, həyata bağlıdır, insanları sevir, təmiz qəlblidir, vicdanlıdır, namusludur, torpağının vurğunudur. O, erməni millətinə heç də düşmən gözü ilə baxmır. Ancaq erməni millətçilərinə, erməni faşizminə sonsuz nifrət bəsləyir. Yaylaqda ermənilərlə bir yerdə qoyun otarır, çay içir, çörək yeyir. Təmiz ürəkli olduğu üçün Nəcəf onunla yoldaşlıq edən ermənilərin xəyanətinə inanmır, onlara etibar edir, buna baxmayaraq, məqamı gələndə Arsen adlı zabit tərəfindən namərdcəsinə öldürülür.

Nəcəf xarakterik bir obrazdır. O, hərəkətləri, söhbətləri, duyğuları, düşüncələri, arzuları ilə oxucunu cəlb edir və onu düşündürür. Millətini, torpağını sevəndir, qətiyyətli olduğu qədər də sadədir, mehribandır, namusludur. Şəxsiyyətini, elinin-obasının mənafeyini canından əziz tutan bir insandır. Məhz buna görə də o, dağbəyi Andranik Poqosyanın çirkin əməllərini, təhqiredici sözlərini həzm edə bilmir, onu qətlə yetirir.

Nəcəf əsgəri xidmətdə olarkən komandiri Arsenin həyat yoldaşı Qretaya ermənilərin onun ailəsinin başına gətirdikləri müsibətləri söyləsə də, millətçilərə kəskin nifrətini bildirsə də, Qretanın onunla intim yaxınlıq etməsindən boyun qaçırır və bunu özünə rəva bilmir. “ Mən bu evdə çörək kəsmişəm, müsəlmançılıqda çörəyə xəyanət olmaz” deyə erməni xanımını fikrindən daşındırır. Nəcəf belə bir nəcib hərəkəti ilə mənsub olduğu millətin əxlaqını, namusunu, qeyrətini ucalığa qaldırır. Nəcəf ona yaxınlıq edən komandiri Arsenin onu arxadan vuracağını heç vaxt ağlına gətirmir. Ancaq- “Arsen, müsəlman gədəsi ilə etdiyin yaxınlıqdan ruhum halıdı! Ona görə sənə nifrət edirəm! Eşit, agah ol ki, ermənilərin cənnətə gedən yolu türk meyitinin üstündən keçir! Əli türk qanına bulanmayan erməniyə Andranikin uyuduğu cənnətdə yer yoxdu! Mən burada özümü yaxşı hiss edirəm. Çünki tökdüyüm müsəlman qanının ləkəsi saxladığınız soyxamdan getməyib, Arsen!...” – Beləliklə, babası Manukun ruhu Arseni yolundan döndərir, onu rahat buraxmır, türklərin düşmən obrazını, erməni ruhlarının qisas dolu çağırışlarını hər an onun gözləri önündə canlandırır və nəticədə Arsen bir türk qatilinə çevrilir, vəhşi kimi tərbiyələnir və əvvəllər hörmətlə yanaşdığı Nəcəfi bir gecə namərdcəsinə arxadan vurur.

Türklərə, azərbaycanlılara nifrət ermənilərin qanındadır, anadangəlmədir. Yazıçı Əli İldırımoğlu bu qaniçənlik xislətini erməni Andranik Poqosyanın timsalında canlı boyalarla təsvir etməyə müvəffəq olmuşdur. Andranik Poqosyan türklərin və azərbaycanlıların qatili Andranikin adını daşıdığı üçün fəxr edir və bütün hərəkətlərində ona oxşamağa çalışır. O, millətçi olduğu qədər də şərəfsizdir, yaltaqdır, pulagirdir, alçaqdır. Harada oturub-durursa, “Türklərin kökünü yer üzündən kəsmək lazımdır, türkü görəndə kefim korlanır. Ondan uzaq durun. Bacarsanız girəvəyə salıb başını əzin”,- deyən Andranik işi düşəndə azərbaycanlılara – kirvə, kirvə – deyib yazıqlaşır, yaltaqlanır.

Tələbə qızının müəlliminə, yəhudi əsilli professor, qoca Solomon Betkerə qeyri-qanuni ərə getməsini özü üçün şərəf sayır, qızını ata-babası kimi uzaqgörən adlandırıb tərifləyir, qoca professorun var-dövlətini, şöhrətini ləyaqətindən, namusundan üstün tutur. “Başımın tükü qədər türk qırmışam. Yenə ürəyim soyumur. Əlimə girəvə düşsə hamısının boynunu daldan kəsərəm” – deyən Andranikin timsalında yazıçı erməni millətçilərinin insanlığa xas olmayan mənfur xislətini açıb göstərir. Andranikə cavab olaraq gürcü Çeburdanidzenin dili ilə bunu milli faciə, milli bədbəxtlik adlandırır. Solomon Betker də qaynatası Andranikə münasibətdə bu fikirdədir, onun millətçi düşüncələrini rədd edir, gürcü Çeburdanidzə kimi o da azərbaycanlıları xeyirxah, mehriban, əməksevər insanlar kimi təqdim edir.

Əsərdə yadda qalan xarakterik obrazlardan biri də erməni qızı Qretadır. Millətçi ata-babalarından fərqli olaraq o, uzaqgörəndir, insani xüsusiyyətlərə malikdir. Əslən bakılı olan Qretanın atası azərbaycanlıdır. Atasının azərbaycanlı olması onun və anasının başına min bir müsibət gətirir. Ermənilər Qretanın anasının-erməni əsilli bir qızın azərbaycanlıya ərə getməsini xəyanət hesab edir, qadını lənətləyirlər. Son məqamda isə həyat yoldaşı Əjdəri zəhərləyib öldürürlər. Sonra ermənilər ailəni Bakıdan Ermənistana köçürürlər. Burada da Qreta və anası təhqir və təqiblərə məruz qalırlar. Nəhayət, gənc qız Tibb Universitetini qurtarıb Arsen adlı erməni hərbçiyə ərə gedir. Qəlbində azərbaycanlılara məhəbbət, ermənilərə nifrət bəsləyən bu gənc qadının sonrakı taleyi də acınacaqlı olur. O, hər an, hər saat erməni millətçilərinin, Arsenin qohumlarının antitürk söhbətləri, hərəkətləri ilə üz-üzə gəlir. Bu danışıqlar onu bezdirir, öz millətinə nifrətini birə-min artırır. Elə buna görə də Qreta Arsenə, onun nəslinə nifrət bəsləyir. Ermənidən uşaq doğmaq istəmir. Arsen tərəfindən qonaq dəvət edilən Nəcəfi görəndə və ondan erməni millətçiləri tərəfindən ata-anasının, bacı-qardaşlarının öldürüldüyünü, kəndlərinin xarabalığa çevrildiyini eşidəndə Qreta bir daha sarsılır, gənc əsgərin qəlbinin nisgilini, nifrətini diqqətlə dinləyir, ermənilərə nifrətdə Nəcəflə həmfikir olduğunu dilə gətirir və öz ürəyini ona açır. Qreta deyir: “Bizim ailələrdə uşaqları tifillikdən başa salıb inandırırlar ki, ata-babalarımızı türklər qırıb. Əli türk qanına batmayan əsl erməni ola bilməz. Ona görə də mən uşaq doğmaq istəmirəm. İstəmirəm ki, süd verdiyim uşaq böyüyəndə quldur, cəllad, qaniçən, şəhər və kəndləri xarabazarlığa çevirən vəhşi bir məxluq olsun”. Çox təsirli və düşündürücü sözlərdir. Yazıçı bu kəlmələri Qretanın dilindən səsləndirməklə sadə ermənilərin millətçilərin əlindən nələr çəkdiyini, hansı hisslərlə yaşadıqlarını göstərir. Həm də erməni xalqını düz yol seçməyə, düşmənçiliyə, qəddarlığa son qoymağa çağırır. Əli İldırımoğlu bu qənaətdədir ki, nə qədər erməni millətçiləri öz məkrli niyyətlərindən əl çəkməyib, Nəcəflərin, Qretaların, milyonlarla azərbaycanlı və erməninin taleyi qara gələcək, andraniklərin, aqambekyanların, köçəryanların, silvaların, zorrilərin, serjlərin sayı artacaq və insanlar daim qorxu-təlaş içərisində yaşayacaqlar. Əsrlərlə qonşuluq edən bu xalqların nicat yolu, xoş gələcəyi erməni millətçilərinin dəf edilməsindən, ədavətin aradan qaldırılmasından, bəşəri duyğulara, düşüncələrə, fikirlərə sahib olmaqdan keçir.

Əli İldırımoğlunun əsərində belə bir epizod diqqətimi xüsusilə cəlb etdi. “Nəcəfin ona baş çəkməyə gələn yeddi yaşlı dostu qoyun sürüsünə yaxınlaşanda çoban itləri ilə rastlaşıb vahimələnir və qaçmaq istəyir. Bunu görən Nəcəf – Qorxma! Qorxma! – deyib dostuna ürək-dirək verir və əlavə edir ki, arxayın ol, mənim itlərim heç vaxt arvad-uşağa toxunmaz. Nəinki mənimki, kənddəki itlər də arvad-uşağı qapmır. Qapsa, heyləsini bircə gün də qapıda saxlamazlar, aparıb azdırarlar”. Bunu oxuyanda Xocalıda ermənilərin al qana boyadığı qadınların, körpə uşaqların görünməmiş vəhşiliklə qətlə yetirilməsi kino lenti kimi gəlib durdu gözlərimin qabağında və öz-özünə düşündüm: İlahi, it itliyi ilə arvad-uşağa dəyib toxunmur. Robert Köçaryan, Serj Sarkisyan isə hamilə qadınların, tifil körpələrin ermənilərin süngüsünə keçirilməsindən qürur duyur və usanıb xəcalət çəkmədən bu bəd əməlləri ilə fəxr etdiklərini dünyaya car çəkirlər. Bax, budur erməni xisləti, erməni əxlaqı....

“Millətçiliyi, erməni şovinizmini lənətləmək, onun törətdiyi bəlaları, vurduğu yaraları açıb göstərmək, hər iki xalqın bu fəlakətlərdən nələr çəkdiyini, hansı taleləri yaşadıqlarını insanlara, bəşəriyyətə bəyan etmək, bunun baş verməməsi üçün dünyanı silkələyib ayağa qaldırmaq, sinəsinə dağ-düyün çəkilmiş gözüyaşlı anaların, bacıların, günahsız körpələrin fəryadlarını eşitməmək üçün siysətçiləri, ölkə rəhbərlərini sülhə, haqqa-ədalətə səsləmək...” “Daş yağan gün” romanının əsas qayəsidir. Bu çağırış Əli İldırımoğlunun vətəndaşlıq borcudur, öz xalqına, torpağına, insanlığa məhəbbətindən, gələcək nəsillərin xoşbəxt yaşamaq istəyindən irəli gələn bəşəri bir borc...

Əsər yazıçı-vətəndaş mövqeyinin parlaq ifadəsi kimi dəyərləndirilməyə layiqdir. Əli müəllim bu romanı ilə ömrünün ağsaqqal, ahıl vaxtında özünün Vətən sevgisinə, xalq məhəbbətinə, torpaq təəssübkeşliyinə əbədi bir heykəl ucaltmışdır.

Tahir Rzayev,

Milli Məclisin deputatı

525-ci qəzet.- 2013.- 13 mart.- S.7.