Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

(davamı)

Venesuela və Yeni Qranada öz birliklərinin faydaları üstündə hirslənməyə başlamışdılar. Hər iki ölkədəki təbliğatçılar – Venesueladakı Paes və Yeni Qranadadakı Santander bir-birinə zidd idilər və uzun sürən vətəndaş müharibəsi ərzində bu qarşılıqlı etimadsızlıq daha da gücləndi. Bolivar Limanı tələsik tərk etdi və müəlliflərin çoxu razılaşır ki, Peruda onun üç illik hökmranlığının sona çatmasına və Kolumbiya təsirindən azad olmasına sevinirdilər. Boqotada Bolivar Santanderin Kukuta Konstitusiyasını müdafiə etdiyindən və Paesi qiyamçı kimi cəzalandırmağı təkid etdiyindən hali oldu. Lakin Bolivar Kolumbiyanın birliyini qoruyub saxlamağı qət etmişdi və ona görə də hələ 1827-ci ildə barışdığı Paesi sakitləşdirməyə hazır idi. Paes Xilaskarın ali hakimiyyətinə baş əydi və əvəzində Bolivar yeni konstitusiyanı vəd etdi. Ona görə Venesuelanın regional müstəqilliyi ədalətli sayılacaqdı.

O, prezidentliyi götürdü və milli qurultayı 1828-ci ilin aprelində çağırdı. Bolivar seçkilərə təsir göstərməkdən imtina etdi, ona görə də Santanderin başçılığı altında liberallar çoxluğu əldə etdilər. Bolivar ümid edirdi ki, Kukuta Konstitusiyası təftiş ediləcək və prezident hakimiyyəti möhkəmlənəcəkdir. Lakin liberallar istənilən belə cəhdlərin qarşısını alırdı. Pat vəziyyəti inkişaf etdi. Köhnə Konstitusiyanın artıq yararlı olmadığını və heç bir yenisinin onun yerini tutmayacağını sübut etməklə, Bolivar diktator hakimiyyətinə yiyələndi. O, özünü tərifləyərək deyirdi ki, “bütöv millət mənim hakimiyyətimi tanıyır”. Lakin tezliklə acı həqiqət ona məlum oldu. Federalistlərdən ibarət gizli qrup 25 sentyabrda prezident sarayına hücum edib, mühafizəçiləri öldürdülər. Bolivar qatilin xəncər zərbəsindən yalnız Manuela Saensin iti reaksiyası nəticəsində möcüzəli şəkildə xilas ola bilmişdi.

Onun həyatına bu qəsd cəhdi uğursuz olsa da, tufan siqnalı güclənirdi, lakin əhali onun tərəfində idi. Bolivarın etibarlı olmayan səhhəti pisləşməyə başladı. Quayakili özünə anneksiya etmək niyyəti ilə Kolumbiyaya müdaxilə etdi. Sukre bir daha Kolumbiyanı xilas etdi və peruluları məğlub etdi. Bir neçə ay sonra Bolivarın ən vicdanlı generallarından biri, Xose Maria Kordoba qiyam qaldırdı. Qiyam darmadağın edildi, lakin Bolivar artıq öz keçmiş ardıcıllarının intriqalarından boğaza yığılmışdı. Emerson yazır ki, “Paxıllıq cəhalətdən yaranır”. Cəhaləti isə qısa müddətdə məhv etmək mümkün deyildir. Tərəfdarları ona açıqca paxıllıq edirdilər.

Fransa, İngiltərə və Birləşmiş Ştatlar ölkənin daxili işlərinə qarışmağa cəhd edirdilər. Birləşmiş Ştatlar ispan müstəmləkələrinin metropoliyadan azad olmasının “nəcib məqsədləri” üçün lazım olan resurslarla onlara ciddi surətdə köməklik göstərirdi. Tezliklə öz maraqları olan İngiltərə də bu prosesə qoşuldu. Cənubi Amerikadakı vətəndaş müharibəsi regionların kəskin surətdə yoxsullaşmasına, insan həyatı itkilərinə, epidemiyalara, aclığa, daxili qiyamlara və dövlət çevrilişlərinə gətirib çıxardı. Anarxiya güclənirdi. 1829-cu ilin payızında Venesuela Kolumbiyadan ayrıldı.

Bolivar könülsüz olaraq belə bir fikrə gəlirdi ki, müstəqilliklərinə görə ona borclu olan millətlərin daxili və xarici dincliyi üçün onun mövcudluğunun özü bir təhlükə kimi çıxış edir. O, istefa verib, 8 may 1830-cu ildə Avropada sığınacaq tapmaq məqsədilə Boqotanı tərk etdi. Atlantik okeanın sahilinə çatdıqda öyrəndi ki, özünün varisi kimi qalan Sukre qətlə yetirilmişdir. Bolivarın hüznü nəhayətsiz idi. Boqotadakı hərbi bunt onu əbəs olaraq geri çağırdı. Avropaya səfər layihəsi ləğv edildi və bir ispan pərəstişkarının dəvəti ilə Bolivar Santa Marta yaxınlığındakı malikanəyə səfər etdi. Elə bil ki, bir istehza qaydasında onun həyatı 17 dekabr 1830-cu ildə ispanın evində başa çatdı. O, vərəm xəstəliyindən öldü. Ölümündən əvvəl Bolivar öz torpaqlarından, evlərindən və hətta dövlət pensiyasından imtina etmişdi.

Simon Bolivar uzun müddət Latın Amerikasının Corc Vaşinqtonu kimi qiymətləndirilirdi. Varlı Venesuela ailəsində anadan olan Bolivar gənc adam kimi maarifçilik ideyaları ilə tanış olmuşdu. Romada 1805-ci ildə İtaliyanın kralı kimi Napoleona tac qoyulmasının şahidi olanda, o, öz ölkəsini İspaniya nəzarətindən azad etmək vəzifəsini öz qarşısına qoymuşdu. Cənubi Amerikaya dönəndə Bolivar Venesuelada və Şimali Amerikanın digər hissələrində ağır mübarizəyə başçılıq etdi.

Bolivar Cənubi Amerikanın şimal hissəsini ispanlardan azad etməklə məşğul olanda, Xose de San Martin qitənin cənub hissəsində bu vəzifəni həyata keçirməyə can atırdı.

Bolivarın arzuları qismən də olsa həyata keçdi. 1824-cü ilin sonunda artıq Peru, Uruqvay, Paraqvay, Kolumbiya, Venesuela, Argentina, Boliviya və Çili azad dövlətlərə çevrilmişdilər. 1823-cü ildə Mərkəzi Amerika dövlətləri müstəqil oldular və 1838-1839-cu illərdə beş respublika bölündü. Bundan əvvəl, 1822-ci ildə Braziliya Portuqaliyadan azad olunmuşdu.

Latın Amerikasında Bolivarın adı çox populyar idi. Bütöv bir dövlətin, əyalətin, şəhərlərin, küçələrin, pul vahidlərinin adında onun xatirəsi əbədiləşmişdir.

O, öz kredosuna axıradək sadiq qaldı. 22 yaşlı bir gənc kimi o, Romadakı Monte-Sakro təpəsində and içmişdi: “Mənim əcdadlarıma, onların allahlarına, öz Vətənimə and olsun ki, nə qədər ki, ispan dövlətinin zülmü altında saxlayan zəncirlər qırılmamışdır, mən öz əllərimə istirahət, öz könlümə sakitlik verməyəcəm”. Onun bədxahları belə, Bolivarın öz andından bir an da olsun uzaqlaşdığını desələr, böyük haqsızlığa yol vermiş olarlar.

Bolivarın var-dövlətindən və titullarından asılı olmayaraq, azad ölkənin bütün vətəndaşlarının bərabərliyi və ədalət barədə dediyi: “Yeni meydana gələn hökmdarlar – azadlığın qəlpələri üzərində öz taxt-taclarını qurmağa möhkəm can atdıqda, onları qəbirüstü təpələrə çevirdiklərini görəcəklər. Bu təpələr isə gələcək nəsillərə deyəcəklər ki, “bu adamlar boş şöhrət düşkünlüyünü azadlıqdan və şərəfdən üstün tutdular” sözləri iki əsrə yaxın vaxt keçsə də öz qiymətini itirmir və hakimiyyəti qəsb edib, öz mülkiyyətinə çevirənlərin hamısı üçün ucadan səslənən xəbərdarlıqdır.

Simon Bolivar rahatlığın nə olduğunu bilməyən, əzablı həyat yaşamışdı. O, çox sayda təhlükələri dəf edir, qızmar səhralardan, bataqlıqlardan keçirdi. Sonra o, soyuğun qanı dondurduğu yüksək dağlardan, şiş ucları olan qayalardan xəstəlik yayan gölməçələrə düşürdü. Həşərat sürülərinin arasından nə çörəyi, nə paltarı, nə ayaqqabısı olmayan əsgərlərə yürüşdə başçılıq edirdi. Bu igidliklərdən hər biri digər möcüzələr kimi qəribə bir təntənə idi, himnə layiq olan insan hünərinin nümayişi idi. Məhz bu qəhrəmanlıqların hesabına Bolivar çoxsaylı nizami ispan ordusunu darmadağın edir və onları təslim olmağa məcbur edirdi. Bolivarın şəxsiyyətini taxt-taca yiyələnmək yox, məhz bu ağla sığmayan igidlik nümunələri nişan verirdi.

Uinston Çörçill

Anaksandriddən soruşduqda ki, niyə spartalılar müharibədə təhlükədən qorxmurlar, o, dedi: “Səbəb orasındadır ki, biz həyata hörmət edirik, lakin başqaları kimi ona görə qorxmuruq”. (Plutarx)

Yüksəkliklər ildırımı özünə çəkir. (Metsenat)

Uinston Çörçill müəllif, natiq və dövlət xadimi olmaqla 1940-cı ildən 1945-ci ilədək müharibə dövründə baş nazir kimi Britaniyanı məğlubiyyət həddindən qələbəyə gətirib çıxarmışdı. Çoxları məğlubiyyətin qaçılmaz olduğunu düşündüyü bir vaxtda bu müdrik və cəsarətli insan nəticədə qələbə çalacaqlarına ümidini bir an da itirməmiş, İkinci Dünya müharibəsində faşistlər üzərindəki zəfərin müəlliflərindən biri olmuşdu. 2002-ci ildə BBC kompaniyasının apardığı rəy sorğusuna görə Uinston Çörçill tarixdə ən böyük britaniyalı adlandırılmışdır.

Birinci Dünya müharibəsindən əvvəl sensasiyalı qaydada həyatda görkəmli rol oynamağa cəhd etməklə, müharibənin özündə və ondan sonrakı on illikdə qeyri-sabit mühakimə yürüdən bir şəxs şöhrəti qazanmışdı. Nəticədə siyasi cəhətdən şübhəli olduğu güman edildiyindən o, 1930-cu illərdə tənha şəxsiyyətə çevrilmişdi. Bu, Adolf Hitlerin bütün dünyaya ünvanlanmış çağırışına qədər davam etdi və onu 1940-cı ildə milli koalisiyanın liderliyinə aparıb çıxardı. Franklin Delano Ruzvelt və İosif Vissarionoviç Stalinlə birlikdə o, II Dünya müharibəsində müttəfiqlərin strategiyasını işləyib hazırladı. Müttəfiqlik pozulduqdan sonra o, Sovet İttifaqının ekspansionist xarakterli təhlükələrinə görə Qərbi dəyişdirməyə girişdi. O, Mühafizəkarlar partiyasını 1951-ci ildə yenidən hakimiyyətə qaytardı və 1955-ci ilə qədər baş nazir oldu. Bu vaxt isə xəstəlik ucbatından istefa verməyə məcbur oldu.

Çörçill 30 noyabr 1874-cü ildə Oksfordşirdə Blenheym sarayında müvafiq doğum vaxtından bir qədər əvvəl anadan olmuşdu. Onun damarlarında ingilis dilində danışan iki xalqın qanı axırdı, sülh və müharibə dövründə onların birliyinin inkişafı bu siyasətçinin daimi niyyəti kimi özünü göstərəcəkdi. Atası lord Randolf Çörçill, meteor timsallı tori siyasətçisi olmaqla, birbaşa I Malboro hersoqu Con Çörçillin törəməsi idi. Axırıncı isə XVIII əsrin əvvəllərində Fransa kralı XIV Luiyə qarşı müharibədə parlaq qələbələr çalmış, onları yalnız yüz il sonra Napoleonun hərbi uğurları ilə müqayisə etmək olardı, ona görə də həmin müharibənin qəhrəmanına çevrilmişdi. Onun anası Cenni Cerom Nyu-York maliyyəçisi və at qaçışı həvəskarı Leonard Y.Hersinun qızı idi.

Gənc Çörçill bədbəxtliklərdən də keçmişdi və kədərli, həmçinin laqeydliklə üzləşmiş uşaqlığa malik olmuşdu, yalnız sevimli dayəsi xanım Everestin təsiri ilə xilas ola bilmişdi. O, daha az nüfuzlu olan Herrou məktəbinə daxil oldu, burada onun təhsildə nəzərə çarpan nöqsanları atasının uşağı ordu karyerasına yönəltmək barədəki qərarına haqq qazandırırdı. Yalnız üçüncü cəhddən sonra o, Sand-Horst royal hərbi kollecinə qəbul imtahanlarından keçə bildi və təhsil illərində 130 tələbə arasında 20-ci dərəcəyə yüksəldi.1895-ci ildə atasının faciəli ölümü ilində o, orduda xidmətə daxil oldu. İlk öncə onun fəaliyyəti Kubada başladı, buradan o, iki ay ərzində Kubanın İspaniya ağalığından azad olub, müstəqilliyə nail olmaq uğrundakı mübarizəsi barədə qəzetə məqalələr verirdi. 1896-cı ildə onun polku Hindistana yollandı, burada o, şimali-qərb sərhədində əsgər və jurnalist kimi xidmət etdi. Hindistanın şimali-qərbindəki dağlıq Malakand vilayətində puştun tayfalarının üsyanı yatırdılarkən (1897-ci il) o, hər iki tərəfin qəddarlığının şahidi oldu. “Malakand cəbhə qüvvəsinin əhvalatı” kimi yazısını genişləndirməklə, oranı tərk etməsi onun müəllif karyerasının başlanğıcı kimi diqqəti geniş cəlb etdi. O, bu işini bütün ömrü boyu davam etdirdi. 1898-ci ildə o, “Savarola” əsərini yazdı, bu, puritan romanı idi, baş qəhrəman Savarola obrazında özünü təsvir edir. Sonra lord Kitçenerin Nil ekspedisiya qüvvələrinə qoşuldu, yenə də həm əsgər, həm də müxbir rolunda çıxış etdi. “Çay müharibəsi” isə Sudanda aparılan kampaniyanı parlaq şəkildə təsvir edirdi.

Sandhörstdən sonrakı beş il Çörçillin maraqlarının genişləndiyini və kamala çatdığını göstərdi. Hindistandakı darıxdırıcı həyat onu cana doydururdu, lakin əyləncə üçün olan vaxtını kitab oxumaq proqramını həyata keçirmək üçün yaxşıca istifadə edirdi. 1899-cu ildə o, öz qələmi ilə dolanmaq məqsədilə və siyasətə girmək üçün ordudan tərxis oldu. İngiltərəyə qayıtdıqdan sonra mühafizəkar kimi İcmalar Palatasına seçilmək üçün Oldhamda mübarizə apardı. O, seçkini uduzdu və Cənubi Afrika müharibəsində “The Morning Post” (London) qəzetinə xəbərlər yazmaqda təsəlli tapmalı oldu.

Cənubi Afrikaya gəlişindən sonrakı ayın içində burların tələyə saldığı zirehli qatarı xilas etməkdə iştirak etdiyinə görə şöhrət qazandı. Ancaq bu vaxt o, özü əsir götürüldü. Lakin bir ay sonra hərbi dustaqxanadan qaçanda şöhrəti iki qat artdı. Hərbi qəhrəman kimi Britaniyaya qayıtdıqda, 1900-cü ildəki “Xaki” seçkisində Oldham əleyhinə mühasirə qurdu, mühafizəkarlar Cənubi Afrika müharibəsində bu yaxınlardakı qələbələrinə görə bunu belə adlandırırdılar. Çörçill bu dəfə məqsədinə nail oldu. İndi o, parlamentdə idi, öz yazılarına və mühazirə turuna görə 10 min funt sterlinq qazanması da ona yaxşı köməklik göstərmişdi və artıq siyasətə yol açmaq mövqeyində idi.

(Ardı var)

Telman Orucov

525-ci qəzet.- 2013.- 30 mart.- S.18.