“Düşmüşəm bir dərdə kim...”- Yüz Gözəl Sevgi Şeiri

PƏRVİNin təqdimatında

Günahların ən böyüyü sevdiyin qarşısında günahındı. Hansı səbəbdən, nədən başına gəlib, nə vaxt olub, kim məcbur edib... nə fərqi? Günahkarsan, cəzanı çəkməlisən. Bəlkə də başqa, yer işlərinə aid səhvləri bir-iki savab eləməklə yuya, unutdura bilərsən. Amma səhvliyin qəlb məsələsinə aiddisə, heç... Özünü öldürsən də, xeyri yoxdu, açdığın yaranın üstünə min məlhəm qoy, nə faydası?! Günahkarın yeri cəhənnəmdi deyirlər. Sən də cəhənnəmə düşürsən, içərindəki cəhənnəmə... Elə ki xatirələrinə, düşüncələrinə, dərinliklərinə enməyə başladın, hər addımın alov püskürür, yanıb yaxılırsan... Heç nəylə təsəlli tapa bilmirsən! Keçmişinə qayıdıb “bəlkə elə...”, “yox belə...”, “bəs onda...”lar ilə gəmirirsən özünü... Vəfasızlığını, etibarsızlığını, səhvlərini dərk etdikcə gücsüzləşirsən. Sevirsən, sevməsəydin əzab çəkməzdin. Bir yandan ayrılıq, bir yandan tikan kimi ürəyinə batan xatirələrin, bir yandan da ittihamlar... Olacağa çarə yoxdu deyirlər. Amma belə də yaşaya bilməzsən... Zaman heç nəyi ovudan deyil, aldatma özünü... Nədi bəs bunların çarəsi? Qaçmaq? Amma içindəki cəhənnəmdən ki qaça bilməzsən! Bir küncə qısılıb qalırsan...

...Bilmirəm, bəlkə əsl eşq elə belə olur?! Romantik, nağılvari hissə heç sevgi də deyilməz. Əzabsız, göz yaşlarsız, ayrılıqsız, ölümsüz... eşq hekayəsi olmaz yəqin. Əfsanələrdən, dastanlardan müasir əsərlərə kimi hamısında məhəbbət iztirab, ittiham, dərd, bəla, hicranla bir təsvir olunub. Həyatda da belədi yəqin, ona görə!

Füzulinin “Leyli və Məcnun”u sevgi hekayələrinin, romanlarının ən mükəmməlidi, məncə. “Leyli və Məcnun”un poema olması aydındı. Amma az qala hər misrasında bütöv bir hekayə, ayrı-ayrı şeirlərində isə roman mövzusu daşıyan əsərin janrını necə müəyyən edəsən?! Poema qədim əfsanəyə əsasən nakam eşqi təsvir edir. İlk baxışdan bəlkə də sadədi hər şey. Sevginin qadağan olunduğu bir zamanda iki gənc görüşür, aşiq olurlar, böyüklər, mühit ayırır onları, oğlan dəli olub çöllərə düşür, sonda ikisi də ölürlər. Vəssalam? Bütün bu əfsanəvi, romantik, ilahi hisslərin, hadisənin içərisində Füzuli real insan münasibətlərini; sevinci, incikliyi, iztirabı, günahı, mübahisəni... hamısını real təsvir edib. Əlbəttə, bu əsərə müxtəlif yozumlar verib. Leylini Allah, Məcnunun eşqini Allaha sevgi kimi təhlil edən tədqiqatçılar da var. Yəqin ən doğru cavabı, yozumu müəllif özü verə bilərdi, ona görə istənilən təhlil, şərh mübahisəlidi. Amma dediyim kimi, hər misrada, yaxud poetik dialoqlardakı real insan hisslərinin təcəssümü də göz önündədi. Ona görə bu dəfə seçdiyim mürəbbelərə müasir baxışla nəzər salmağa çalışdım.

... Leyli mühitin, valideynlərinin təzyiqlərinə tab gətirməyib İbn Salama ərə gedir. Əhdini pozub, günahkardı. İncidilmiş, əzilmiş Məcnun vəfasız yarından “Qanı, ey zalım, bizimlə əhdü peyman etdiyin!?” – deyə soruşur. Məcnunun dilindən verilmiş mürəbbedə küskün aşiqin ittihamları, əzabları son dərəcə poetik cizgilərlə əks olunur. Və burada ən maraqlı məqam Məcnunun içindəki təzadlardı. Hələ ilk misralardan sevdiyini “Qeyr”ə (başqasına) mehr salmaqda, lütf göstərməkdə günahlandıran aşiq sonrakı bəndlərdə bunun səbəblərini də açır.

“Ləhzə-ləhzə müddəilər pəndini guş eylədin,

Qana-qana qeyr cami-şövqünü nuş eylədin,

Varə-varə əhdü peymani fəramuş eylədin...”

Bu misralarda Məcnun Leylini rəqiblərin sözünə, öyüdünə qulaq asmaqda, əhdini unutmaqda günahlandırır. Amma şeirin ən təsirli hissəsi “Cürmümüz noldu ki bizdən eylədin bizarlıq?” misrasıyla başlanan bəndidi... Yəqin hər bir insan xəyanət, etibarsızlıq görəndə özündə də günah axtarır və tapa bilməyəndə, o iztiraba layiq olmadığını dərk edəndə ikiqat əzab çəkir. Cürmümüz noldu ki bizdən eylədin bizarlıq – günahım nəydi ki məndən bezdin?! Sizdə adət bumudur? Böylə olurmu yarlıq? – fikirlərinin çəkisini, ağrının hansı qatından gəldiyini anlamaq, Leylinin bu suallardan düşdüyü halı təsəvvür etmək çətin deyil... Daha sonra “Yaxşı adın var ikən, döndün yaman ad eylədin, Dönə-dönə bizi ğəmnak, özgəni şad eylədin...”, “Bivəfasan! Çeşmimiz yadinlə giryan olmasın...” misralarındakı qəzəbqarışıq təəssüf də insanı təsirləndirir. Və bir anlıq Qadını, Leylini düşünürsən?! Sevgidə həm günahkar, həm xəstə, həm də dərdli olmağın çətinliyini fikirləşirsən...

... Leylinin də cavabı məhz bu ovqatdan gəlir. Halını, əzablarını bütöv, tam təsvir edən Qadın sevdiyindən “Bu yetməzmi ki, bir dərd artırırsan dərdimə sən həm?” – deyə soruşur və burada əfsanəvi qəhrəmanların deyil real adamların, sevgililərin ərki, umu-küsüsü açıq hiss olunur. Və nədənsə bu dialoqda Leylinin halı daha faciəvi gəlir adama. Çünki Məcnun atılmış, vəfasızlıq görmüş idisə də, ən azından özünə, içinə, təkliyinə çəkilə, hamıdan üz döndərə bilirdi. Leylininsə dərdlərinin bir hissəsi hicran, həsrət, ayrılıq idisə, digər tərəfi sevmədiyi insana getmək, onunla yaşamaq idi. Üstəgəl etibarsızlıq etməsi və bu günahın çəkisinə dözmək! Hələ el içində rüsvayçılıq, ictimai rəy, qara yaxanlar, çəp baxanlar və s. “Mənə rüsvalığımda dustlar tən etdi, düşmən həm” – dostundan da, düşmənindən də tənə görən, “Əsiri-bəndi-zindanəm, əlimdə ixtiyarim yox” – əsir olmuş, əlindən ixtiyarı alınmış, “Özüm həm bilməzəm dərdim nədir, mən necə bimarəm?!” – hisslərindən, dərdindən özü də baş açmayan Qadının iztirablarını bundan dəqiq demək olmazdı. Və bunların hamısının kökündə sevginin durması, dərdlərin başında eşqin dayanması ən həssas, ürək yandıran misralarla ifadə olunub: “Qəmi-eşq içrə bir dərmani yox dərdə giriftarəm”, “Əzəldən var min dərdim ki, yoxdur hiç dərmani”, “Bəlavü dərdə düşdüm ruzigarım böylə, halım bu...”, “Bilirsən düşmüşəm bir dərdə kim, yoxdur ona dərman”... Leylinin dəvasız dərdindən belə dönə-dönə danışmasının səbəbi çarəsizliyidi. Nə zamanı geriyə qaytarmaq, nə keçmişdəki – İbn Salama ərə getmək kimi səhvini düzəltmək, nə gələcəyi dəyişmək imkanı yoxdur. Çıxılmazlıqdı... Dairə qapanır və Leyli yalnız sona doğru gedir. Ölümünə də səbəb budur: Dərmansız dərdi...

... Leyli ürəyində sevgi, başında isə iztirabla ölür! Günahkarlıq hissindən doğan iztirabla!

Məcnun: “Böylə olurmu yarlıq?”

Qeyr ilə hər dəm nədir seyri-gülüstan etdiyin?

Bəzm edib, xəlvət qılıb, yüz lütfü ehsan etdiyin?

Əhd bünyadın mürüvvətdirmi viran etdiyin?

Qanı, ey zalım, bizimlə əhdü peyman etdiyin!?

Ləhzə-ləhzə müddəilər pəndini guş eylədin,

Qana-qana qeyr cami-şövqünü nuş eylədin,

Varə-varə əhdü peymani fəramuş eylədin,

Qanı, ey zalım, bizimlə əhdü peyman etdiyin!?

Qeyrə salıb mehrini bizdən sovutdun aqibət,

Tərki-mehr etdin, təriqi-zülm tutdun aqibət,

Əhdlər, peymanlar etmişdik, unutdun aqibət,

Qanı, ey zalım, bizimlə əhdü peyman etdiyin!?

Cürmümüz noldu ki, bizdən eylədin bizarlıq?

Biz ğəmin çəkdik, sən etdin özgəyə qəmxarlıq?

Sizdə adət bumudur? Böylə olurmu yarlıq?

Qanı, ey zalım, bizimlə əhdü peyman etdiyin!?

Çərx tək bədmehrlik rəsmini bünyad eylədin?

Yaxşı adın var ikən, döndün yaman ad eylədin,

Dönə-dönə bizi ğəmnak, özgəni şad eylədin,

Qanı, ey zalım, bizimlə əhdü peyman etdiyin!?

Könlümüz, minbəd, zülfünçün pərişan olmasın,

Bağrımız ləlin həvasilə dəxi qan olmasın,

Bivəfasan! Çeşmimiz yadinlə giryan olmasın,

Qanı, ey zalım, bizimlə əhdü peyman etdiyin!?

Vədeyi-vəsl ilə aldın səbrimiz, aramımız,

Olmadı bir gün visalından müyəssər kamımız,

Keçdi hicr ilə, Füzulidən betər əyyamımız,

Qanı, ey zalım, bizimlə əhdü peyman etdiyin!?

Leyli: “...Dərd artırırsan dərdimə!”

Giriban oldu rüsvalıq əlilə çak damən həm,

Mənə rüsvalığımda dustlar tən etdi, düşmən həm.

Rəhi-eşq içrə can qıldım giriftari-bəla, tən həm,