Mən necə qəhrəman
oldum (povestdən parça)
Yazıçı Elçin Hüseynbəyli
“Çudak” və “Mən necə qəhrəman oldum” adlı
iki yığcam povestini bitirib. İronik üslubda qələmə
alınmış həmin əsərlər “Azərbaycan”
jurnalının gələcək saylarında nəşr
olunacaq. İndi oxuculara “Mən necə qəhrəman
oldum” povestindən bir hissəni təqdim edirik.
Tahirə,
Yavərə, Nazimə, Nəbiyə, Babaya, Ağaya, Tehrana və
cəmi əsgərlik yoldaşlarıma həsr olunur...
Əsgərliyin
ilk günləri iki şeyi yan-yanaşı ağcaqayın
meşəsində basdırdım: milli qeyrət və
SSRİ-nin hərbi qüdrəti haqqında deyilənləri.
Birinə balaca, o birisinə yekə bir qəbir qazdım və
baş daşılarının üstünə bunları
yazdım: Ümidləri dəfn edin. Sonra
“dəfn edin” sözünü “basdırınla” əvəzlədim.
Çünki bu söz ürəyimə daha çox
yatır: ümidləri basdırın, daha sonra “əbədi”
sözünü də ora pərçimlədim”. Və belə
cümlə alındı: Ümidləri əbədi
basdırın! Ax, nankor SSRİ!!! Bəlkə “quyulamaq”
sözü yaxşı olardı: Ümidləri əbədi
quyulayın!
Deməli belə.
Əsgərliyə kənddən məni
qonum-qonşular, sinif yoldaşlarım, bir eşşəyimiz,
iki camışımız, bir inəyimiz, 4 qoyunumuz yola
saldı. Deyəsən, madar toğlumuzu mənim şərəfimə
kəsmişdilər.
Rayondan Biləcəriyə məni papamla (atamla) nənəm
(anam) göndərdilər, ancaq əsgərlikdən
qayıdanda papamı görmədim. O, mənim yox, xəstəliyinin xiffətindən
dünyasını dəyişmişdi.
Biləcəridən qardaşlarım, onların
dostları, mənimlə birgə Rusiya çöllərinə
yollanan Rəşidin qardaşı Səfərxan yola
saldı. Deyəsən, rəhmətlik Soltan da ordaydı.
Təkcə vücudumuzu yox, mədəmizdəki
kolbasa qırıntılarını və badamlının
qazını da özümüzlə vaqona daşıdıq.
İlk dava qatarda başladı. Qardaşlarım bizi
aparan heyvərə xoxolla dalaşdılar və ortancıl
qardaşımın qolu ikinci dəfə orada sındı.
Amma mənim ondan xəbərim olmadı. Sonradan mənə göndərilən məktublarda
da bu barədə bir söz yazmadılar.
Xoxol komandirin “o adamlar kimi yola salırdılar?”
sualına uşaqlar susdular, amma mən sarımı
çoxdan udmuşdum. Xoxol çox yekə və zəhmliydi.
O qədər içmişdi ki, spirtin iyi aralıdan bizi
vururdu...
Burası da belə.
İlk dəfəydi ki, vətəndən kənara
çıxırdım. Vətən deyəndə kəndimizi nəzərdə
tuturam. Düzdü, bir-iki dəfə rəngbərəng
balkonlu Sumqayıtda olmuşdum. Dondurmanın
dadı damağımda, yaşıl parklar gözlərimdə,
asfaltın iyi burnumda qalmışdı. Xlor tamı verən pürrəngi çay da
öz yerində. İndi məni beş
günlük qatar yolu, qarşıda isə iki illik uzaq Sibir
çölləri gözləyirdi. Gözlədi,
qarşıladı, yola da saldı, amma anamızı da mələr
qoydu, biz də onun anasını o məsələ... Hər
halda bir az kişiləşdik.
Obşi (ümumi) vaqonda ayaq yoluna getməkdən
başqa hər şey ümumiydi. Yemək – içmək
də, yatmaq-durmaq da, söz-söhbət də.
Gözümü ilk qıran bakılı uşaqlar oldu. Onların
cığallığını hələ Sumqayıtda
görmüşdüm. İlk dəfə
universitetə imtahan verən vaxtı. Sumqayıtdan
qohumlarımın bağına gedərkən yolda Corat
uşaqları yolumu kəsmişdilər. Mənimlə
məzələnmək istəmişdilər, istəklərinə
az da olsa nail olmuşdular. Məni o qədər
sıxmışdılar ki, az qala
ağlayacaqdım, himə bənd idim. Amma
hardansa çıxan bir motosikletçi məni bu
fırıldaq, ayağı yalın, başı
açıq, qəribə ləhcəli yeniyetmələrin əlindən
aldı.
İndi onlara oxşayan biri vardı, yetənə yetir,
yetməyənə badalaq vururdu. Öz küçüyündən
elə şövqlə danışırdı ki, adam onun küçüyünə həsəd
aparırdı. Həmin o məxluqu
yağışın altında Maştağadan Bülbüləyə
piyada, yağışın altında necə gətirdiyini,
yağışdan qorumaq üçün pencəyinə
bükdüyünü kövrələ-kövrələ
xatırlayırdı. Ağ günlərini
əziz xatirə kimi vaqonun ortasına sərirdi, pəncərəsinə
allı-güllü pərdələr tikirdi,
qulağımıza zorla sırğalayırdı. Amma onu əsgərlikdə görəydiniz,
dalına təpik dəyməkdən döyənək
olmuşdu. Xatirələrinin rəngi dəyişmişdi,
günəşin qarşısını kəsən qapqara buludlara bənzəyirdi.
Sibir günəşinin altında yanıb
külə dönmüşdü, bircə gözləri
ağarırdı.
Bax, həmin
“dil pəhləvanı beş gün ərzində
bizə gün verib, işıq vermirdi. Asıb-kəsirdi,
bizi “yortmaqla” hədələyirdi. Bir
neçə kəndçi bir yerdə olduğumuza görə,
bizə elə də bata bilmirdi, amma hamımızın
gözünün odunu almışdı. Burası
dəqiqdir. Qorxumuzdan küncə
sığınıb büzüşürdük. Əsgərliyə və onu icad edənə ürəyimizdə
söyürdük, amma dilimizə gətirməyə cürət
etmirdik.
Əl qərəz.
Beş gün yol gedəndən sonra bizi vaqonlardan
düşürdülər və gecə vaxtı payi-piyada
şəhərin küçələrilə harasa
apardılar. Yarımqaranlıq küçələrdən
şaxta tamam çəkilməmişdi, gecənin ayazı
bizi dalayırdı. Xeyli yol getdikdən
sonra bizi yekə bir zala gətirdilər. Buradan
tər və kirli corab iyi gəlirdi. Əsgərləri
müşaiyət eləyən zabit dedi ki, kim
harda istəyir, orada da səhərə kimi yatsın.
Sonradan bildim ki, düşdüyümüz şəhər
Novosibirsk, ilk yatdığımız yer isə idman
zalıymış. Əslində hələ Bakıda olarkən
Sibir istiqamətinə aparıldığımızı
demişdilər.
Günəş pəncərədən düşməmiş
bizi durquzdular və qoyun sürüsü kimi qabaqlarına
qatıb hamama gətirdilər. Evdən çıxanda
bizə öyrətmişdilər ki, hamama girməzdən əvvəl
pullarımızı serjanta (çavuş) verək, ya da
salafana büküb ağzımıza qoyaq. Biz birincini seçdik. Aliminium
vannaların taqqıltısının müşayiətilə
soyuq suyun altında yaxalanandan sonra bizə əsgər
paltarı verdilər.
Pulumuzu
etibar elədiyimiz serjant Gürcüstan azərbaycanlısıydı,
evə getməyinə az qalırdı, ona
görə hərəmizdən 5-10 manat kəsdi, əvəzində
isə portyankanı ayağımıza necə dolamağı
öyrətdi. Heç kimin
çəkməsi ayağına düz gəlmirdi: birininki
yekə, o birisininki balacaydı. Mənə yekəsi
düşmüşdü.
lll
İkinci dava karantində olanda düşdü. Bizi
küçələri təmizləməyə
aparmışdılar. Kənddə demişdilər ki,
yalnız çumolara, yəni yaramaz, əfəl əsgərlərə
küçə təmizlətdirirlər və
yalnız onları naryada və mətbəxə göndərirlər.
Əsl kişi
bunları eləməz. Çünki
milli qeyrət və namusumuz buna imkan vermir. Bəs necə:
Koroğlu, Babək nəsliyik axı. Nədənsə
Keçəl Həmzənin nəvələri olduğumuzu
yadımıza salmamışdılar.
Mən küçəni təmizləməkdən
imtina elədim. Hətta kəndçilərimizə də
qəhmər çıxdım. Serjantla
küçənin ortasında tutaşdıq, amma mənim qəhmər
çıxdığım adamlar davaya qatılmadılar və
serjantın əmrlərinə candərdi olsa da, əməl
elədilər.
Kazarmaya
qayıdandan sonra serjant dedi ki, gecə sənin dərsini verəcəyik.
Mən də komandirə şikayət edəcəyimlə
onu hədələdim. Halbuki komandirə
deməyəcəkdim, çünki bunu satqınlar edərdi.
Sonra serjantı qorxuzmaq üçün gopladım ki,
qardaşım yaxınlıqdakı hərbi hissələrdən
birində işləyir, sabah, ya biri
gün mənim yanıma gələcək. Bütün
bunları qolu-qıçı qırıq rus dilində
deyirdim. “Uştel Bəylər”in bizə
etdiyi zülmlər öz bəhrəsini verirdi. Qulaqlarımı dartmaqdan şəlpəyə
dönmüşdü. Allah ona rəhmət
eləsin, rus dilini bizə azdan-çoxdan öyrədə
bilmişdi. Həyatda olsaydı,
“qulaqlarımı buran əllərinə qurban olum” deyərdim.
Nəysə.
Qardaşımın tezliklə gələcəyi barədə
goplarıma serjantı inandıra bildim. Mənə dəymədi
və andiçmədən sonra bizi poliqona (hərbi təlim
düşərgəsinə) – Şilova göndərdilər.
Ona kimi bir neçə mahnı da əzbərlətmişdilər.
“Den pobedı” (“Qələbə günü”), “İdyot soldat po qorodu”
(“Əsgər küçə ilə gedir”), “Ne plaç
devçonka” (“Ağlama, qızcığaz”), “Komsomoltsı”
(“Komsomolçular”) və s.
Yaxşı təpik döyürdük, Azərbaycan ləhcəsilə
rus mahnıları oxuyurduq. Nə
özümüz, nə də komandirlərimiz
oxuduqlarımızdan bir şey anlayırdılar. Amma hər halda “diki” (vəhşi) qafqazlıları
öyrətdiklərinə görə sevinirdilər.
Onu da deyim ki, əsgərliyin elə ilk günlərindəncə
general qızları ilə gəzmək sevdamın boşa
çıxdığını gördüm. Heyf, bizim kəndçilər
kimi ola bilmədim. Onların
əksəriyyəti komandir qızları və arvadları ilə
yatmışdılar və onu elə erotik ustalıqla təsvir
etmişdilər ki, “Pələş” hekayəmdə dediyim kimi,
mən praporşik qızı ilə də kifayətlənərdim.
Heç olmasa kəndə qayıdanda
danışmağa sözüm olsun. Yoxsa
ki, el içində biabır olardım. Dalımdakı
ağac kəndin bu başından o başına
çatardı.
İlk gündən darıxmağa başladım. Qırmızı
guşədə oturub evə məktub yazanda kövrəldim, ətrafdakılardan
ayıb elədiyimə görə ağlamadım. Yağış yağırdı və yay günəşindən
isinmiş torpaq buxarlanırdı, burnuma vətənin iyi dəyirdi.
Sən demə, torpaq hər yerdə eyni cür
qoxuyur. Torpaqdan yaddaş qoxusu gəlir.
Evə məktubumda yazdım ki, imkanları varsa, məni
burdan qurtarsınlar, çünki kəndçimiz Qəbil
demiş, “mənim günüm, Babakişinin Vaskasının
günü”.
Vaska babamın itinin adıydı. Məktubda peşmançılıq hissi
keçirdiyimi yazırdım və söz verirdim ki, məni
burdan qurtarsalar, kəndə gələn kimi sözə
baxacam, hər nə desələr edəcəm. Pəyəni də səhərlər özüm
kürüyəcəm, qonum-qonşunun da mal nobatına
özüm gedəcəm. Nəysə, o
zamankı Sovet rəhbərlərinin vermədiyi vədlər
verirdim.
Məktubu təzədən oxudum. Amma kəndə
göndərmədim. Fikirləşdim ki,
məndən qabaq əsgərliyə gedən
qardaşlarım dözübsə, deməli, mən də
dözə bilərəm. “Qara balam, dəli
balam” deyən nənəmi incidərəm. O, gələcəkdə mənim
böyük adam olacağıma müqəddəs
and yerimiz və pirimiz Hacı Qaramana inandığı kimi
inanırdı. Atam da qəti zənn eləmişdi
ki, böyüyəndə yazıçı olacam və onun
keşməkeşli həyatını qələm alacam.
Mən onların bu ümidlərini puç eliyə
bilməzdim.
Bizi
tulaçezməzdən durquzub səhər gimnastikasına
aparırdılar. Podyom sözündən zəhləm
gedirdi. Bu, uşaqlıqda danüzü
eşitdiyim radioreproduktordan da betər idi. O, zaman məni
nobata, ya da baramaqurdu üçün yarpaq sivirməyə
göndərirdilər. Amma o vaxtlar qarşıda gözəl
saatlar da vardı: futbol oynamaq, çayda çimmək və
s. Burada isə heç bir perspektiv yox idi. Bircə
xoşuma gələn şey səhər günəşi, həmişəyaşıl
kollar, gül-çiçəyə düşmüş
şeh və təmiz asfalt idi. Səhər
şehi məni riqqətə gətirir, qəlbimi sevgiylə
doldurur, amma indi sevməyə elə bir şey yox idi. Mən sevgimi kənddə qoyub gəlmişdim və
onu xatırladan bir şey görəndə sevinirdim.
İdmandan sonra səhər yeməyi gəlirdi. Yaşı
yüzü haqlamış yeməxanada xoşuma gəlməyən
şey kisel idi. O adını çəkə bilmədiyim
axmaq bir məhlula oxşayırdı. İki il
ərzində bircə dəfə də olsun dilimə
vurmadım.
Yeməkxana Çar Rusiyasından qalmaydı,
turşumuş borş iyi verirdi. Serjantın
razılığı veriləndən sonra hərə öz
payını acgözlüklə gözünə təpirdi.
Bütün bunlar əsgərlikdə olanlara tanış
olduğuna görə zəvzəyib başınızı
ağrıtmaq istəmirəm. Amma maraqlı bir əhvalat
danışım ki, siz də bir az dincələsiniz...
Elçin HÜSEYNBƏYLİ
525-ci qəzet.-2013.-
19 oktyabr.- S. 25.