Elmin məbədi

Elm aləminin insanı cəlb edən mühiti, xüsusi qoxusu var

Bu məbəd eynilə dini ibadətgah kimi özündə əbədiyyəti əks etdirir. Həyatın yaranış sirrini öyrənməyin yolu həmin məbəddən keçir. Təbii ki, incəsənətin nailiyyətlərindən yararlanmaqla.... İncəsənət və elmin köməyi olmadan həyatın mahiyyətini dərk etmək mümkün deyil. Zənnimcə, zirvəyə yüksəlmək ideyasının əsasında məhz bu üç anlayış durur – elm, incəsənət və bizə yaranışın mahiyyətini izah edən din.

Dünyanın üçölçülü məkan daxilində mövcudiyyəti barədə dəfələrlə həm danışıb, həm də yazmışıq. Ətrafda gördüklərimizin hamısını “üçlülük” baxımından şərh edə bilərik. Dördüncü ölçü hələ ki, bizə məlum deyil. Ona yalnız xəyalpərəst yazıçıların romanlarında rast gəlmək mümkündür. Biz heç Yerdəki bütün canlıların enerji mənbəyi olan Günəşlə də birbaşa əlaqəyə girmir, ona “sən” deyə müraciət etmirik. Günəş-Yupiter-Yer. Bu üçbucaqdan bizə gəlib çatan təkcə Günəş şüalarıdır. Təbii ki, bu şüalar öldürücü təsiri neytrallaşdıqdan sonra Yerə yönəlir. Bu baxımdan Yupiter Yerlə Günəş arasında vasitəçi rolunu oynayır. O, Yerə yalnız yaşamaq üçün lazım olan qədər şüa ötürür.

Üç məfhumun birliyinə aid sonsuz sayda nümunələr göstərə bilərik: kişi-qadın-uşaq, hakimiyyət-cəmiyyət-din və s. Amma ideyanın əsasında təbii ki, Günəş-Yupiter-Yer üçbucağı durur. Bu üçlüyün vəhdəti olmasaydı, Yerdə həyat tamam başqa cür olardı.

Qayıdaq yenidən məqalənin girişində söhbət açdığımız elm-incəsənət-din üçlüyünə. Bu elementlərin qarşılıqlı əlaqə və bir-birini tamamlama xüsusiyyəti insanın cəmiyyətdə rahat yaşayışı üçün hər cür şərait yaradır. Sivilizasiyalı cəmiyyət bu üç anlayış arasında balans formalaşdırmağı hər zaman bacarıb. Onlardan birinin olmaması bizim eyni cəmiyyət və dövlət daxilində birgə yaşayışımızın ritmini poza bilər. Bu üç məfhum bəzən ailə münasibətlərinə də təsir göstərir.

Elm həyatın bütün sahələrinin inkişafına xidmət etməklə yanaşı, həm də ayrı-ayrı sahələr üzrə gedən proseslərin iştirakçılarının cəmiyyətə inteqrasiyasına, onların funksiyalarının müəyyənləşməsinə yardım edir.

İncəsənət əsas etibarı ilə insanın müxtəlif üsullarla – musiqi, rəsm, teatr, kino və s. vasitələrlə əylənməsinə, həyatdan zövq almasına xidmət edir. Bəziləri incəsənəti üçbucağın əlavə iştirakçısı kimi gözdən keçirsələr də, əslində o, bu fiqurun ayrılmaz mühüm hissəsidir. Heç bir insanın həyat və fəaliyyətini incəsənətsiz təsəvvür etmək mümkün deyil. Çünki istənilən halda hər bir subyektin, ələlxüsus da insanın əsas məqsədi həzz almaq instinktidir.

Burada bir haşiyə çıxmaq istərdim. Bizim hər birimizin həyatı illərdir ki, öz mahiyyətini itirməyən iki xüsusiyyətdən ibarətdir: zövq almaq (fərq etməz fiziki, yoxsa mənəvi) və bu hissin yoxluğu. İnsanın həyat və yaradıcılığı məhz bu iki mühüm amildən ibarətdir. Sevinc və kədər – bu iki anlayış bir-birinə zidd olsa da, psixikamızı hər zaman etiraz etmək, hücuma keçmək, əldə olanı qoruyub saxlamaq kimi reaksiyalara hazır vəziyyətdə saxlayır. Həmin iki məfhum arasındakı qırmızı xətt, daha dəqiq desək, közərmiş spiral daima ikitərəfli təzyiqlərə məruz qalır. Bu qızmar spiralın soyuması çox təhlükəlidir. Çünki onun boşalmış yerini laqeydlik, biganəlik hissi tuta bilər ki, bu da arzuolunan deyil. Deyilən baş verərsə, bizim üçün həyatın bütün mənası itər. Ən böyük bəlalardan biri, əlbəttə, biganəlikdir. Biz onun fəsadlarının şahidiyik. Yaxın və Orta Şərq ölkələrində davam edən qanlı qarşıdurma, Avropada həyatın bütün sahələrini əhatə edən böhran insanları biganəliyə sürükləyir. Demək olar ki, bu gün özünü dünyanın sahibi kimi aparan Qərb sözügedən təhlükənin astanasındadır.

Din – insan övladını inkişafa aparan yolun üç əsas şərtindən biridir. O, özündən əvvəlki iki – incəsənət və elm anlayışlarını sanki tamamlayır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz təhlükəli hal yaşandığı – ümidlərimiz boşa çıxdığı və məyus olduğumuz zaman din bizə yeni mənəvi, təsəlliverici imkanlar yaradır. O, insanı ruhən sakitləşdirən, ona yaşamaq ümidi verən, müqəddəs kitabların, ibadət və ayinlərin köməyilə səbrli olmağı öyrədən vasitədir. Bütün bunlar bizə öz ruhi vəziyyətimizi səliqə-sahmana salmağa, əvvəlki balans və harmoniyanı bərpa etməyə yardım edir. Özü də bu, təkcə yaşlı nəslə aid deyil. Böyüdükcə uşaqlar da elm, incəsənət və dinin vəhdətini dərk edə bilərlər. Sadəcə, dərk etmə səviyyələri müxtəlifdir və mərhələlərdən ibarətdir.

Belə bir deyim var ki, elm məktəbdə parta arxasından başlayır. İnsanın sahib olduğu bütün biliklərin əsası məktəbdə qoyulur. Amma diqqət yetirmək lazımdır ki, məktəbdə haqqında bəhs etdiyimiz üçlüyün sərhədləri dəqiq və düzgün müəyyənləşdirilsin. Əslində heç onları bir-birindən xüsusi yolla ayırmağa ehtiyac da yoxdur. Təbii ki, bu üç anlayış ayrı-ayrılıqda, müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərir. Lakin onlar arasında gözlə çətin görünən sərhədlər var. Biz onları yeniyetmələrə – şüurları tam formalaşmamış 12 yaşadək olan məktəb şagirdlərinə çatdırmalıyıq.

Mənim üçün danılmaz bir həqiqət var: elm ilahi enerjinin və hətta incəsənətin bir parçası olan musiqinin vasitəsilə insanın qanına, canına hələ ana bətnində olarkən hopur və bütün həyatı boyu onu müşayiət edir. Buna görə də bütövlükdə həyata baxışı müəyyənləşdirmək məqsədilə incəsənət, elm və dinlə ayrı-ayrılıqda məşğul olmaq onların həyati əlaqələrinə heç də mənfi təsir etmir. Bu üç məfhumun vəhdəti gec-tez həyatın müəyyən mərhələsində özünü biruzə verir. Dərinliyinə varsaq, görərik ki, bütün elmi kəşflər həyatı yaxşılaşdırmaq, rahatlaşdırmaq və insanı kamilləşdirməkdən ötrü lazımdır. Biz oxuyub öyrəndikcə daha çox bilir, özümüzü kainata, onun energetikasına daha yaxın hiss edirik. Bu nöqteyi-nəzərdən elm də, din də eyni amala xidmət edir, eyni istiqamətdə irəliləyir.

Nədənsə elm dedikdə çox zaman ağlımıza ilk gələn Elmlər Akademiyası, onun cəmiyyətdəki yeri və rolu olur. Şəxsən mənim üçün o məkan elmin məbədidir.

Çox məmnunam ki, düz 25 il bu məbəddə elm axtaranlardan olmuşam. İndinin özündə də bu böyük ziyalılar ailəsinin üzvüyəm. Onların arasında adı bütün dünyada tanınan, sayılıb-seçilən istedadlı alimimiz var.

Akademiya – müqəddəs elm məbədi, Azərbaycanda doğulub boya-başa çatmış yüzlərlə elm adamının bir araya gəldiyi məkandır. Uzun illər ərzində ölkənin, dövlət və cəmiyyətin həyatında çox şey dəyişsə də, bütün sahələrdə, o cümlədən də təhsildə böyük islahatlar həyata keçirilsə də, Akademiya bu günə kimi insanlar arasında öz hörmətini və nüfuzunu qoruyub saxlamağa nail olub. Elm bağının xüsusi aurası, insanı cəlb edən qoxusu var.

Dediklərimə gülməyin! Bütün anlayışlar kimi, biliyin də gücü, cazibə qüvvəsi, özünəməxsus, təkrarolunmaz xoş ətri var. Buna görə də Elmlər Akademiyası adlı elm məbədinin divarları arasında baş verənlər elm tariximizin bünövrəsidir və cəmiyyətin diqqətinə, hörmətinə layiqdir.

Məqalənin lap əvvəlində qeyd etdim ki, elm məbədi də eynilə dini ibadədgah kimi əbədidir. Bəs görəsən onları bir-birindən fərqləndirən nədir? Zənnimcə, Akademiya elm məbədi olmaqla şəxsiyyət kimi insanın özünə, gələcək nəsillərə xidmət edir. Dini məbəd isə insanın ruhi və cismi durumunu qoruyub saxlamaq üçün Allaha ibadət etməsinə yardımçı olur, ona şərait yaradır.

Zənnimcə, insan zamanla ətrafda baş verənlərin dərininə vararaq sahib olduqlarına, ona rahatlıq və sevinc gətirməklə yanaşı, həm də əzab çəkməsinə səbəb olan anlayışlara daha böyük dəyər verməyə başlayır. Əminəm ki, bununla bağlı bizim bilmədiyimiz, yaxud da görüb dərk etmədiyimiz xeyli həqiqətlər mövcuddur. Dünyanı tam dərk etməmək hissi sanki insan qəlbinə müəyyən rahatlıq gətirir və onu sakitləşdirir, kainatın nəhayətsiz sirlərinin nə vaxtsa aydınlaşacağına ümidini artırır.

Bu, mənim akademik məbəd haqqında şəxsi fikrimdir. Orada alimlər məktəbli kimi oxumurlar. Bilik vermək məktəblərin, ali təhsil ocaqlarının işidir. Akademiyada isə kamilləşmənin, mükəmməlləşmənin son mərhələsi başlayır. Elm bir növ bütün biliklərimizin məcmusudur. Bu xəzinədə hərənin öz payı və yeri var. Ona görə də elm məbədi kənardan olduqca əzəmətli görünür. Bu məbədin qapıları ümumi kütlədən ayrılıb şablon tərzə “yox” deyib, özünəməxsus fikir formalaşdırmaq, fərdi yol ilə getmək istəyən hər kəsin üzünə açıqdır. Əlbəttə ki, söhbət Elmlər Akademiyasına xoş niyyətlə üz tutanlardan gedir. Şəxsən mənim üçün Elmlər Akademiyası dünyanın ən möhtəşəm məbədidir. O, hər zaman hamı kimi mənə də bacardığı köməyi əsirgəməyib, bu şərəfli yolda uğurla irəliləməyimə təkan verib və sahib olduqlarını təmənnasız şəkildə bölüşüb.

Elm məbədini ibadətgahla müqayisə etm

əyim təsadüfi deyil. Yəqin fikir vermisiniz, müqəddəs yerlərin mühitində hər zaman Tanrının ruhu hiss olunur. Elm məbədi bu baxımdan ona çox bənzəyir: Allahın bəzilərinə bəxş etdiyi istedad həmin məkanda üzə çıxır. Burada bütün elmi nailiyyətlər qeyd-şərtsiz hər kəs üçün əlçatandır. Bir sözlə, özündə fitri-istedad görən, elmə xidmət etmək istəyən hər kəs bu məbədə gəlib bütün bilik və bacarıqlarını ortaya qoya bilər. Həyatını elmə həsr edən şəxslərin olduqca müsbət energetikası olur. Onlarla eyni mühiti paylaşmaq kifayətdir ki, bu xoş auranın cazibəsinə düşdüyünü hiss edəsən.

Haqqında gözəl sözlər dediyim elm məbədi, eləcə də orada xidmət etmək xoşbəxtliyinə nail olanlar və elm xəzinəmizə misilsiz töhfələr bəxş edənlərlə məni yalnız xoş xatirələr bağlayır.

Əziz oxucular, mən çox gözəl bilirəm ki, Elmlər Akademiyası ilə bağlı sizin öz düşüncələriniz var. Bir dəfə dostlarımla söhbət edərkən belə bir fikri onlarla bölüşdüm: “Alimlər – Elmlər Akademiyasının övladlarıdır. Həmin məkan onların düşüncələrinin formalaşmasında, qəlblərinin rahatlıq tapmasında, əzablarının yüngülləşməsində müsbət rol oynayır və böyük ümidlər verir”. Dostlarım mənimlə razılaşdılar, dediklərimə dəstək verdilər.

Bəli, elm müxtəlif hündürlükdə bir neçə zirvəsi olan dağ silsiləsini xatırladır. Elm ideyasına mübtəla olmuş insan bu yolda ilk uğurlu addımını atdısa, onda yeni zirvələri fəth etmək istəyi yaranır və o, artıq bu yoldan geri dönə bilmir. Onun qarşısında hər dəfə yeni macəralarla dolu fərqli bir mənzərələr açılır, elmin ətri onu öz ardınca elə hey aparır.

Elm məbədi əbədiyyət rəmzidir. Tarixin bütün mərhələlərində, hətta inkvizisiya dövründə alimlərin tonqalda yandırıldığı zaman da cəmiyyətin hər bir üzvünün elmə böyük ehtiyacı olub. Elə buna görə də bizim elm məbədimiz uzun illərdir yaşamaqda davam edir.

P.S. Tanrını dərk etməyin yolu da elm və incəsənətdən keçir. Yaranışın sirləri məhz bu üç məfhumda – elm, incəsənət və dinin vəhdətində gizlənib.

Rafiq Əliyev

Fəlsəfə elmləri doktoru, professor

525-ci qəzet.- 2013.- 25 sentyabr.- S.7