“Hələ yaşamağa
dəyər...” (Şair dostum
Məmməd İsmayıla məktub )
Çox illər öncə Moskvada bir söhbətimizi
xatırlayıram. Açıq
şəkildə dedin
ki, “niyə siz (yəni o zaman üzdə olan gənc tənqidçilər) ancaq
bir qrupdan yazırsınız?
Nə Azərbaycan şeiri,
nə də Azərbaycan nəsri bu bir qrupdan
ibarət deyil ki?” Mən də təxminən belə bir canqurtaran
cavab verdim: “Şəxsən mənim məqsədim çağdaş
Azərbaycan şeirindən
və ya nəsrindən bütöv,
fundamental yazmaq deyil. Mən öz zövqümün ölçüsündə maraqlı
bildiyim problemlərdən
yazıram”. Gənclik ötkəmliyi
ilə deyilsə də, bu söhbət
təsadüfi deyildi.Sənin
də nə qədər iddialı bir şair və
ədəbiyyat, mədəniyyət
adamı olduğunuzu mən gözəl bilirdim. O vaxt çox yaxın olmasaq da ziyalı
parametrlərin mənə
yaxşı tanış
idi. Xüsusilə Anarın “Qobustan”da,Ə.Əylislinin
“Azərbaycanda”, Y. Səmədoğlunun
“Ulduz”da, İsaq İbrahimovun və Elçinin Yazıçılar
Birliyində, Mövlud
Süleymanlının, Vaqif
Əlixanlının radioda,
Vidadi Paşayevin “Gənclik” nəşriyyatında,
S.Rüstəmxanlının “Yazıçı” nəşriyyatında,
Vidadi Məmmədovun,
Natiq Səfərovun çayxanada etdiklərini
sən “Gənclik” nəşriyyatında edirdin.
Bu prosesi dəqiq adı yeniləşmə,
yenilik arayışları ,özünəqayıdış,
özünüdərk idi,
Qərb-Şərq düşüncə
sintezinin yenidən xalqa qayıdışı
və sovet ideologiyasının yaratdığı
çox böyük əngəllərlə mübarizə
idi.
Stalin buzlarını əridən
Xruşşov qatı
antimodernist və qurama bir siyasətçi
olsa da, buzların çatlamasında
onun əhəmiyyətli rolu,
missiyası var idi.
Azərbaycanda hər 15-20 ildən
bir başı kəsilən ziyalı nəslinin yeni bir qanadı
mədəniyyətdə bəhrə
vermiş, İsa Hüseynov, İsmayıl Şıxlı, Sabir Əhmədli, Çingiz Hüseynov kimi yeni vizyonlu, qələmli ədəbiyyat
adamları, Qara Qarayev, Arif Məlikov
kimi daha sonralar Vaqif Mustafazadə, Tahir Salahov kimi sənət
adamları yeni baxışla Mirzə Cəlilin, Sabirin, Üzeyir bəyin, Ə.Hüseynzadənin, Əhməd
Ağaoğlunun, Müşfiqin
böyük Qərb-Şərq
sintezini bərpa etmək yoluna çıxmaqla əslində
Azərbaycan Demokratik Respublikasından, bilavasitə
Məhəmməd Əmin
Rəsulzadə və
onun silahdaşlarından,
fikirdaşlarından gələn
böyük əqidə
yolunu təmizləməyə
başlamış, yeni
şərtlərlə əzəli
və əbədi kriterlərə, milli –demokratik dəyərlərə
yol açmağa başlamışdılar.
Dəmir
divarlar, sərt təqiblər, ideoloji tabuların üsulları,
fəndləri külli
miqdarda problemlər yaratsa da, bir-birinə
yaxın olan bu iki nəslin
50-ci illərin sonlarından
başlayan düşüncə
mücadiləsi yalnız
yeni mədəniyyət
faktı deyil, Xudu Məmmədovun, Azad Mirzəcanzadənin, Süleyman
Əliyarlının, sonradan
Aydın Məmmədovun
adı ilə bağlı elm faktı, Anarın, Y. Səmədoğlunun, Elçinin, İsi Məlikzadənin, Fərman Kərimzadənin,
Vaqif Səmədoğlunun,
Fikrət Qocanın,
Isa İsmayılzadənin, daha sonralar sənin,
Ramiz Rövşənin,
Vaqif Nəsibin, Sabir Rüstəmxanlının,
Vaqif Bayatlının,
Seyran Səxavətin...
adı ilə bağlı yeni ədəbiyyat gerçəkliyi
idi. Bu gerçəklikdə
mən Ənvər Məmmədxanlı, İlyas
Əfəndiyev, Bəxtiyar
Vahabzadə, Məmməd
Cəfər, Cəfər
Cəfərov, Xəlil
Rza ədəbi şəxsiyyətlərini, düşüncə
və fikir adamlarını unutmuram və yuxarıda vurğuladığım “ədəbi
zövq” kriterinin yol açdığı subyektivliyi, təbii ki, birtərəfli baxışı da gizlətmək istəmirəm.
Əslində Məmməd müəllim,
bu əbədi, elmi siyasi axınların gücünü, xidmətlərini,
dəyərini, qiymətini
anlamaq və dərk etmək üçün çox yazılmalı, yaxın və əlbəttə ki, nisbətən uzaq tarixin bir
çox məsələlərinə
yenidən baxılmalıdı.Ətrafına
topladığın o gənclər
ədəbiyyat dərnəklərindən,
çayxanalardan, universitet-komsomol
hay-küyündən uzaq
olan başqa cür düşünənlər
idi. “Azərbaycan”la, “Qobustan”la, “Ulduz”la bərabər çiyin-çiyinə,
həm də onlardan fərqli vizyonda çalışmaq,
mariginal düşüncəni
toplamaq, bütövləşdirmək
olduqca vacib idi və olduqca
da böyük işlər görüldü.
Əgər “Gənclik” olmasaydı
Nəcəf Nəcəfovun
rəhbərlik etdiyi yeni jurnalistika olmayacaqdı.
Məmməd müəllim, Elçibəy dövründə Azərbaycan televiziyasına rəhbərlik etdin. O zaman mən də hökumətdə işləyirdim, arabir görüşürdük. Bu ağır zamanda sizin” Aşıq məktəbi” adlı konsepsiyanızın özümüzünkülər tərəfindən nə qədər tənqid edildiyinin şahidlərindən biri də mənəm. Aşıq sənətini ictimai-siyasi fikir meydanına qoşan, “muğam-aşıq” sənəti bütövlüyünü konsepsiyalaşdıran ziyalılardan biri də sənsən desəm, həqiqətini demiş olaram.
İndi Türkiyəyə doğma kəndindən, ata evindən gətirdiyin təmizliyin, cəsarətin işığında yaşayırsan. Türkiyə bizim ikinci vətənimiz, doğma yurdumuz olsa da, can yerimiz Azərbaycandır.
Məmməd İsmayıl qələmiylə, zəhmətiylə yaşayır. Amma Məmməd İsmayıl bu dünyaya yalnız uşaqlarını saxlamaq, ailəsini dolandırmaq üçün gəlməyib. O gəlib ki, bu dünyaya anasının öyrətdiyi bir kəlmə sözü desin, anasından aldığı bərəkəti paylaşsın.
Məmməd İsmayılın missiyasını anlamayanlar bizim dilimizi, şeirimizi, mədəniyyətimizi, mənliyimizi anlamayanlardır.
Bu yaxınlarda ünlü alim V.Jirmunskidən tərcümə etdiyin “Türk qəhrəman eposu” kitabını oxudum. Sizə ürəkdən təşəkkür edirəm. Bu tərcümə mənə Əli bəy Hüseynzadənin Adam Smitdən türkcəyə çevirdiklərini xatırlatdı. Çox sağ olun.
Məmməd müəllim, sizi ən yaxşı anlayanlardan biri də mənən. Amma yenə də şükür. Şükür ki, minlərlə tələbələrin, yetirmələrin var. Şükür ki, qələmin əlindədir və o qələm 50 ilk bundan öncəki kimi vicdanının, əqidənin, ürəyinin dediyini yazır. Çox şükür ki, övladlarınla qürur duyursan və əsla onlardan şikayət eşitmirsən.
Qədim şumerlər deyərdilər
ki, insan taleyinin ardınca gedir. Taleyin sənin yazdıqlarındır.
Dünyada ondan başqa nə qalacaq ki, Məmməd qardaş? Sənə və balalarına can sağlığı, xoşbəxtlik
arzulayıram. Səndən
az yazsam da, səni düşünən, sözünə
ehtiyacı olan adamlardan biri də mənəm. Sənin yetirmələrindən biri
də mənim yerlim idi –rəhmətlik
şair Hüseyn Əfəndi. Onun bir dəfə ah çəkib dediyi bir sözü heç unutmuram: “Məmməd İsmayıl
kimi adamlar olmasa, bu dünyanın
dərdini çəkmək
olmaz, ay müəllim”.
Sonra buna yaxın sözü rəhmətlik
Akif Səməddən
eşitdim. İndi Çanaqqala
Universitetini qurtaran tələbələrdən eşidirəm.
Və əlbəttə ki, ürəkdən sevinirəm,
qürur duyuram.
Haqq nəzilər,
üzülməz, Məmməd
müəllim.
Tanrı səni qorusun, şair qardaşım.
Hörmət və ehtiramla,
Kamil Vəli Nərimanoğlu
İstanbul, 5 mart 2014
525-ci qəzet.- 2014.- 5 aprel.- S.16