Xilqət və qürbət şairi Məmməd İsmayıl

Uzun illər vətənimizdən uzaqda yaşamaq məcburiyyətində qalsa da, şair Məmməd İsmayıl, dünyanın harasında olmasından asılı olmayaraq, canı qədər sevdiyi vətəni Azərbaycanı gücünün yetdiyi, adının böyüklüyü qədər sevgi və ilhamla təmsil edir. Dünyanın müxtəlif ölkələrində, xüsusilə Rusiya və yaşamaqda olduğu Türkiyədə istər əsərləri, istərsə də elmi fəaliyyəti hər zaman mətbuatın diqqət mərkəzindədir, kitabları çap olunur, görüşləri keçirilir. Biz də şairin haqqında çıxan yazılar və əsərlərinin yayınlanması ilə bağlı xəbərləri davamlı olaraq oxucularımızla bölüşməkdəyik. Son aylarda M.İsmayılın redaksiya heyətinin üzvü olduğu Moskvanın "Literaturnaya znakomstvo" jurnalın son nömrəsində "Şərqdən baxış" rubrikasında Türkiyədə yayınlanmış olan "Rus şeir antologiyası" haqqında geniş təhlili məqaləsi işıq üzü görüb, Türkiyədə isə "Bercəstə" jurnalı şairin 75 illiyi ərəfəsində bir silsilə şeirini oxucularına təqdim etdib. "Çınqi" jurnalı isə aprel nömrəsində Məmməd İsmayıl haqqında geniş həcmli dissertasiyanın müəllifi, gənc tənqidçi Gülnar Səma Qasımlının "Məmməd İsmayılın şeirində nar" başlıqlı tədqiqat məqaləsini dərc edib. Bunlardan əlavə "Başarı" jurnalı son nömrələrində M.İsmayıl şeirlərindən örnəklərə yer verib. "Başarı" jurnalı son sayında "Boğaz" televiziyasının yayın yönətməni, yazıçı Mustafa Atmacanın "Xilqət və qürbət şairi Məmməd İsmayıl" adlı geniş araşdırma yazısına yer verib. Oxucularımız üçün maraqlı olacağını düşünüb həmin məqaləni dərc edirik.

Hər kəsin bildiyi sözləri söyləyən, amma bildiyimiz sözcükləri bizə şeir yumşaqlığında və duyğusallığında, üstəlik könül tellərimizə toxunan, yerli-yerində bir yazı və ahəngli üslub halına gətirənlər şairlərdir. Əgər kainatın ürəyi insansa, şair də o ürəyi oxuyandır. Şairlik duyğu dənizində üzmək kimidir. Hər şair əbədiyyət sahilinə qədər üzə bilməz, çünki şairlik tək başına söz sənəti, dil canbazlığı deyil. Şair insanlığın içində bulunduğu olumsuz ya da uyğunsuz vəziyyətdən çıxış yolu arayan düşüncə dəryasıdır. Mən də bir şairdən - Məmməd İsmayıldan bəhs eəcəyəm. Şair şerinin dərinliyi qədər böyükdür. Məmməd İsmayıl o dərinliyi özündə saxlayan bir şairdir. Onu tərif etməyə və tanıtmağa qalxışmayacağam. Görmək istədiyim öz baxış bucağımla onun fərqinə vardığımı, sənət və ədəbiyyat maraqlılarıyla paylaşmaqdır.

lll

Şeirlərində ənənə ilə çağdaşlığı iç-içə xırman etmiş bir şairdən, ara-sıra ona söyləndiyi kimi, "Məmməd İsmayıl", amma çoxunluqla "Məhmət İsmail" deyə bəhs edəcəyəm. Məhmət İsmail şeirində, özündən gələn duyğu və düşüncəni səsə dönüşdürüb duyğularını səsləndirməyi bacaran seçilmiş bir sənətkardır. Bəlkə çox iddialı olar, amma söyləməliyəm ki Məmməd İsmayıl bir Vətən şairi olduğu kimi, həm də bir bədəndə könlü parçalanmış, həsrət, sitəm, qürbət, sərzəniş, ümit və vəfa daşıyan şairidir. Bütün anlamlarda hər misraiçi şeirsəl zənginliyi çox güclüdür:

"...Qəlbindən keçəni Tanrı bilirsə

Dilə gətirməyin lüzumu yoxdu.

Yaxşın da yamana dönür nə sirsə

Qoy baxaq əlinin duzumu yoxdu?.."

deyərkən, hər cür vəfasızlığa sitəmini görürük.Sözə sənət qatıb duyğuları tərpədən və quru kəlimələrdən, ruhu sarsan şeir meydana gətirən Məhmət İsmail ümumilikdə "Türkçə şeir"in boyuna biçilən heca vəznindən istifadə edir. Amma onun şeirlərində şerin səsini gücləndirən alliterasiyalar və cinas kimi qafiyələrdən yaralanıb sənətə yeni anlam qatan özəllikləri də sıx-sıx görmək mümkündür. Yeri gəlmişkən bir cinas örnəyi vermək istəyirəm:

"...Səbəbi nə oldu tökülən qanın,

Neçin yurdun adı Qarabağ oldu?

Qarabağ...Qarabağ...Azərbaycanın

Yaralı köksündə qara bağ oldu..".

Yaşanmışlıqlar, acılar, özləmlər sərbəst dolaşarkən və özgür görünürkən çəkilən könül əsrarları, sevdiklərindən uzaq düşmələr, şairi kamilləşdirir.

"...Arının mənzili gələcəkdisə,

Keçmişi- gözləri dolan pətəkdi.

Musanı dağlara çəkən nəydisə

Məni də qürbətə o çəkəcəkdi..."

Onu çəkən həsrətimi, qürbətmi, yoxsa talemi? Ya hicrət, ya qürbət nə fərq edər insan ruhunu yetkinləşdirən, imtahan vasitəsi, ürək yanğınına başlı-başına bir ələm çınqısıdır.

"...Ağacın gələcək meyvəsi şirin

Keçmişi tökülən çiçəyindədir.

Tək bircə misrası qalan şairin

Əli gələcəyin ətəyindədir..."

Ağac deyə kimi və nəyi qəsd edir? Ağac şairmidir, vətəmidir? Şair, ya da Vətən çəkdikləri meyvəyə dönən çiçək kimidir, gözlənən olacaqdır, işin ucundan tutulmuşdur. Yenə "Allah unutmaz" şeirində dərin anlamlar barındıran düşüncələr qarşımıza çıxır:

"...Gözə görünəcək qəlbinə daman,

Sonunda səhəri gətirər gecə.

Səni qürbətlərdə çürüdən zaman

Şerinin yanından yel olub keçər..."

Xilqət və qürbət şairi Məmməd İsmayıl həm də bir ümid şairidir. O, Vətən həsrətiylə yanarkən, vətəndən uzaq düşməsiylə keçən zaman, onu neç vaxt unutdurmayacaqdır, bundan əmindir. Nədən? Cəlladların xatırlanmadığını, düşüncə insanlarının unudulmadığını da yaxşı bilir. Qəm, sahilə vuran dalğaların qıyıları öpdüyü kimi, sıx-sıx onu yoxlasa da o, yazdıqlarıyla qalıcı olacağından adına əmin olan kimi əmindir. Onun həsrətdən gələn hüznü də qürbət ellərdə çəkdikləri də uçub gedəcəkdir, çünki "Sonucda səhəri gətirər gecə" və uzaqda qalsa da, "Qəmin sahil adlı sərhəd xətti var…"dır. Sahilə mütləq çıxacaqdır. Çünki "Mənzil kəsdi ümidini kəsmətdi"... Çünki "...Axşam gözlərimdən qaçan yuxunu" içində bulunduğu dönəm sayarsaq, "Səhər gözlərində", yəni gələcəkdə arayır aradığını. Yəni aramağa davam... Yəni çəkilmək yox... Yəni ümüd davanm edir. Çünki "...Məchul bir arzuyla vurar qəlbimiz/Quru yalandan da ümid gözlərik"...Çünki "Ömrün ağ günləri qaradan çıxar"... Çünki "Görürsən gül bitər içindən qarın..." O da bir qardələn (danaqıran) kimi sonunda ortaya çıxacaqdır.

Məhmət İsmailin şeirlərində sitəm və sərzəniş də önəmli yer tutur:

"Ey Vətən, nə tez unutdun,

Bağrına badaş oğlunu.

Neylədi ki, ucuz tutdun

Çıxardın çıxdaş oğlunu..."

...Hər yetəni bəymi sandın,

Yadı bizdən yeymi sandın,

Məmmədi ögeymi sandın,

Dünənki qardaş oğlunu..."

Vətəni onu dışlamazdı, amma vətəndə kimlərsə "Bu yığvalı daş oğlunun" başına oyunlar gətirdi və "Söz yayıb xətrinə dəydi".

Öz gerçəyini idrak etməkdə irfan vardır. O da bir ümidli Məmməd İsmayıldır. Çətin şərtlərə rəğmən dirəndi, amma qəhir və sitəmi də bir bilgəliklə söylədi:

"...Yumurta qabığı yuvada qalar

Çıxıb gələcəyə uçanda quşlar..."

Yuvasından, vətənindən, xalqından qopmaq məcburiyyətində qalışını, vətəni və xalqını quşun yaranışına səbəb olan qabıq və özünü də quş olaraq özətləmiş ola bilirmi? Qabıq, onu Məhmət İsmail edən dəyərlərmi?Bu quş onun özümüdür? Bəs onu dışlayanlar? Qürbətə çıxmasına səbəb olanlarmı qabıqdır? Vətəndən çıxsa da o özdür, özüdür, qabıq deyildir.

"...Sular çağlamada gələcək deyə,

Gələcək eşqiylə göyərmədə dən.

Çıxdınmı, dönməyə yol yox geriyə

Bağışla, yumurta qabığı, vətən..."

İstər şairin özünə, istərsə də onu istəmədiyi hallara düşürənlərəmi söyləyir. "...Boşuna döyməz qapını, yelin də bir bildiyi var…" Bu duyğularımı tərpəşdirən sarsıdıcı ifadə içimi sızlatdı. Əsən yeldən belə yurdun səsini, xəbərini, ya qoxusunu gözləmək necə bir duyğudur?! "...Mənimlə məndəki mən görüşmədi,/ Mən deyiləm mənə tanıdılan mən..." - deyərək, vətənində onu yanlış anladanlara sitəm edir. "...Ölən ölüb getməz durduğu yerdə/ İnsan unudulan çağında ölür" - deyərək də əslində unudulmayacağını, xalqın könlündə yer alacağını anladır. "...Dəniz də yorulmaz, balıqçılar da, Yorulmaz sahildə durub baxanlar..." O sahilin qıyısında, bəlkə bir başa şairin özü də onu beşikdə buraxıb getmək zorunda qalan atasının yolunu gözləməkdəydi, kim bilir! Talehin ona oynadığı çiləsiylə titrədik: "...Neyləyək, bizimki belə gətirdi, Bizə oxşamasın bizdən olanlar..."

"...Əsgər yollarının üstündə bitən

Kəndlərdə göz yaşı qüllələri var.

Ərləri bir zaman cəbhədə itən

Qadınlar hələ də Qərbə boylanar. .."

Nə yazıq ki, o qadınlardan biri şairin öz anasıdır və İkinci Dünya Müharibəsinə göndərilən əri də bir daha Qərbdən Şərqə, yəni evlərinə dönə bilməyəcəkdi...

lll

Şairlər üçün, "Bunu yazsaydı da, onu yazmasaydı", deyəcəyimiz durumlarla qarşılaşdığımız olur. Onun şerlərində isə "hansını ələ alıb da yazsam" deyə düşünürəm. Xatirəsi belə olmayan bir atanın həsrəti hey ürəyindədir. Anasıyla böyümüşdür. Ayrılıq anının gözüyaşlı mənzərəsi:

"...Bu soyuq sətirlər bir şey deyirmi,

Səsi sonra çıxdı yağan qarın da

Bir ana düşünün yaşı iyirmi,

Bir oğul, çox olsa, yaşyarımında..."

Zəngin yalnızlığının ilk ortaları ilə bizi tanışdırır: "Biz dörd nəfər idik/Təpəl qoyun idi, Gəzəl alma idi, Anamdı, məndim..."

lll

Anası, əlbəttə, tutunduğu budaqdı, amma alını bəyaz kəkilli "təpəl" qoyun, nar qabığı rəngi yarpaqlarıya "gəzəl" alma ağacı da onun gəlişməsindəki ilk önəmli möhürləriydi. "Mən güldən, bülbüldən yazan deyiləm..." deyərkən acıları, vətəni, milləti və əlbəttə insanlıq üçün daha çox önəm verdiyi dəyərləri yazmaq varkən, gülə eşq nəğməli bülbül olmayacağını söyləməsi dərdinin dərinliyini, sorunlara duyduğu sorumluluğu göstərmiş olmalıdır. "...Mən ki dözüb durdum, dəli olmadım, Mən şair deyiləm, atam-qardaşım…" - sözlərində birilərinə qızğınlığını və sərzənişini görürük. Türklük onun başqa bir sevdasıdır, mənsubiyyətini dərindən hiss edir:

Aləmə igidlik doğan anadır,

Yolu gün doğandan gün batanadır

Ünvanı yer adlı bir vatanadır

Bir ay sevgisidir, bir gün sevgisi

Türkün sevgisi..."

Türklük və Vətən sevgisi onun zirvələrdəki dəyəridir. Bu misralardan türklərin (ya da türkülərin!) getdiyi, gedə bildiyi yeri Vətən bildiyini, uyumlu olduğunu anlıyırıq... Şeirlərində ruha xitab edən zəngin bir lirizmdən və dastani bir temadan bəhs edə bilərik.

Misralarında qızğınlığı görsək də, qisas duyğusuna və kinə rastlamadıq. Şeirləri bir fikrə hamilə təzə gəlin incəliyində sözcüklərlə ifadə edilir. Sanki qeybdən gələn ilahi fikirlətr misra qəliblərinə sığmaq istətmir. Onunçün ümid vazkeçilməz dirənci artıran təməl daşıdır: "Ümidini qeyb edən özü bir ümid yeri..." misralarında da heç bir ümid yoxsa belə, adamın özü ümidə başlanğıc olmalıdır:

"...Mən imdad dilədim, sən yaxa çəkdin,

Gah vara üz tutdun, gah yoxa çəkdin.

Günahsız könlümü günaha çəkdin

Aldadıb bir şeytan qadında məni..."

Önündəki misralar nəysə də, son misradakı "qadın" kəliməsini biz ayrı yerə yozduq. Mövqe və vəzifə ağır, oynaq baldırlı, aldadan şeytan bir qadına bənzər ki, həqiqi durumu fərq edlməzsə, hey aldadacaqdır.

lll

Qoxusu gənziyi yaxan, bəzən nəfəs alarkən belə nəfəssiz buraxan bir həyatın insanı olan şairin, həm özü, həm də sözü işlənəcək cövhər kimidir: "...Dinənmi günahkar, yoxsa susanmı..." - deyərkən əslində yazmağı, danışmağı seçdiyini, susamadığını, başına gələcəklərə qatlanmağı gözə aldığının ifadəsini anlayırıq. "...Adam olmaqdan usandım/ Dəli olmağa gedirəm..." - desə də kamillik sınmış misralarını görürük:

"...Keçib gəldim neçət-neçə ölümdən,

Yaşamadım, yaşatmağı başardım.

Sözdən qeyri nə gəlirdi əlimdən

Ürəyimi boşaltmağı başardım..." -

desə də söyləyəcəyi bitib-tükənməz. Bizim üçün də "tikən olub gözə batan" bir şairi anlatmaq asan deyildir. Xırpalanmaqdan çəkinməyən, olması gərəkən doğru üçün canını verməyə hazır olan Məhmət İsmail susmaz, üstəlik əsrlərcə yaşamaq haqqı qazanar:

"...Qəlbindən keçəni Tanrı bilirsə,

Dilə gətirməyin lüzumu yoxdu.

Yaxşın da yamana dönür nə sirsə,

Qoy baxaq, əlinin duzumu yoxdu..."

Anadoluda da qədri-qiyməti bilinməyənlər üçün "əkməyinin tuzu yok" deyirlər. O qədər iş gör, özünü parçala, sonunda tərslən, dışlan və "heç"ə sayıl, fərqində deyillərmiş kimi davransınlar! Belə olduğunda Məhmət İsmailin ruhu, əlbəttə, tərpənəcək və üsyan edəcəkdir.

"...Gözə görünənin gözünü deşmək

Ocağın gözünü deşmək deyil ki..."

Gözü deşmək! Ocağı deşmək! Vicdanlar kor və kar olanda eyni "deşmə"yi eyni insan da yapa bilir.

"...Bir də ki, hamının dilinə düşmək,

Hamının qəlbinə düşmək deyil ki..."

İzah etməyə, açıqlamağa gərək varmı, bilmirəm. Dilə düşməklə, könlə düşmək aradakı fərq, izaha gərək qalmayacaq qədər anlaşılandır, amma burada önəmli olan, könlə düşəni çəkə bilməyənlərə və ona dözümü olmayanlara çəkinmədən söylədiyi sözlərdir. Kin və nifrətin olduğu yer və zamanlarda, könüllərə düşənlərin söylədikləri insanlara, havasız qalınan bir anda, yeni bir nəfəs olmaq kimi gəlir. Bax, o zaman "...Sabun köpükləri suyun üzündə" qalırkən "Yeraltı irmaqlar axar dənizə..."

Sabun köpüyü... Yeraltı irmaq... Necə bir ifadədir bunlar?! Acı verən və zülm edənlər nəhayətində sabun köpüyüdür. İnsana uyumlu davranış hər zaman qalıcıdır. Göz önündə olunmasına, görünməsinə və göstərilməsinə izin verilməyən insan və sevgilər böyüyüb tərəftar bulan sözlərə, axan irmaqlara, böyüyən dənizlərə bənzəməzlərmi?! Onu dışlayanlar, ölkəsindən uzaq düşməsinə səbəb olanlar şair sözündə görünməzmi?

"...Olsun yatan baxtım sizə hədiyyə,

Vaxtı oyadanlar, baxtı oyatmır.

Adım cərgənizdən silinib deyə

Bircə əlinizin xınası çatmır..."

Siyahi... Önəmsizlər ya da önəmsənənlər siyahisi! Vətəndaşlıq qeydi. Sitəm və qəhri bir arada ifadə etmək üçün şairin çox səbəbi var.

"...Vətən də eləcə xəyaldı burada,

Nə ad verəcəksən bu seçkinliyə.

Və... canından artıq sevdiyin yurda

Ayağın dəymirsə üç-beş günlüyə..."

Uçarı bir uşaqlıqmı keçirdi, yoxsul bir gənclikmi, bilmirəm, amma bildiyim, ötkəm bir ixtiyar dəliqanlı olduğudur. Ürəkli, dirəncli, başqılara rəğmən özünü unutmayan və bəlkə düşüncələrini daha çox yaşatmağa zaman tükədən bir şair görürük. "Qələmi durnalar salan lələkdən" olan, "kəlamı, röyasına girən mələkdən" öyrənən və "Özünü öz bələyindən açan", öz içindəki özünü ortaya çıxaran bir şairi anlamaq və anlatmaq, nə qədər mükəmməl ifadə edilsə də, həqiqətən əskik qalır. Təqdir etməkdə bir hədd gərəkdir. Daha irəli getmirik. Bir Məhmət İsmail "bələyini özü açan" şair olmanın dərin mənasını hüzünlə sevincindən çözməyə çalışarkən,"...Buraxın ünvanım dünyada qalsın/Və dönmək gümanım dünyada qalsın/Buraxın məni…" deyən üsyankar insanı görürük. Haraya gedəcək görəsən? Qafasında gedəcəyi yer haradır? "Dünya" dediyi vətənmi ki?! "O Dünya" dediyi əbədi həyatmı ki?! Köməyə gələn yox, amma…yenə də…hər şeyə rəğmən…Ona görə"...Dünyanın qar yeridir/ Dünyanın bahar yeri..." ən gözəl çiçəklərin də qar qalxdıqdan sonra cücərdiyini bilən bir müdrikin, hər cür çətinlikdən sonra umudunu saxladığı anlaşılır. Bəlkə şairin dərin zehnində bir də unudulmaq acısı vardır: "...Vətənin çıxış yolu/Unudulmağa gedir..." desə də, insanoğlunun insanı ağlından çıxarmayanları unutduğu görülməmişdir. Ümit hüzünlə yan-yanadır axı. Necə ki, şair də nöqtəni belə qoyur:

"...Yox, daha içimə bənzəməz çölüm,

Ömrün ağ günləri qaradan çıxar..."

Sanki bu misralar da yetərli deyilmiş kimi "...Sonucda səhəri gətirir gecə..." misrasına baxacaq olsaq, "...O dərdini açmaz sizə/ Özünədir hər sualı..." desə də, "...Gəribin gözündə tez batar günəş/ Qürbətdə həvəsdən tez düşər axşam..." desə belə... Hətta və hətta "...Mən ki bir yolçuyam gedər-gəlməzə..." deyən insanın içinə bir ağır hüzün çökdürən və insanın bədəninə bir gül tikəni kimi batan misrasına rəğmən "...Görürsən gül bitər içindən qarın..." ifadəsindən və ..."Mənzil kəsdim, ümidimi kəsmədim..."ə bənzər bir çox vurğusundan anlayırıq ki, Onun "köhnəliyi" ya da "təzəliyi" nə qədər onun əlində deyildir, amma yenə də ağla ilk öncə Vətən gəlir.

Məhmət İsmail hər cür məhrumiyyətə və dışlanmaya, qəhrə, basqıya, həsrətə rəğmən öncə də dediyimiz kimi bir ümid şairidir. Öyünməyən, utanılacaq bir halı və tövrü olmayan, bir dik duruşlu, bəlkə ara-sıra da dik başlı bir şairdir Məhmət İsmail.

"...Ağlımdan keçən fikirdən

Özüm də heyrətə düşdüm.

Daş yerində ağır olur

Mən nədən qürbətə düşdüm..."

Səbəbini özü yaxşı bilir əslində qürbətə düşməsi (ya düşürülməsi!) əyilib-bükülmədiyindəndi. Daha öncə də bəhs etdiyim qürbətmi, hicrətmi? "Payız budağından qürbətə düşən yarpaq" kimi onun bəxtinə də hər çətinliyə baxmayaraq şeirlərində həyata bağlılığı gözə çox çarpan şeirlər yazmaq düşüb. "Dərd satıb qəm alıb borc eylə"yən biri olduğuna vurğu yaparaq, insan ömrünə bənzətdiyi mövsümlərlə: "...O yazı anladıq, bu güzü duyduq/ Sən mənə bu qışı tərcümə elə..." deyərkən, ömrünün sonuna, yəni qışa gəldiyini qəbullanmağın ifadəsimi anlayaq, ya da onu dışlayanların başına gələcək sonmu? Biz ikinci ifadəni məqbul sayırıq. "...Yaşaya-yaşaya sonunda ömrün/Bu "gün var, yarın yox" zamanı gəldi", deyir. Vaxtın daraldığını etiraf edən bir baxış və ifadə dışında o misra, əslində Tanrıya təslimiyyətin də ifadəsidir. Dəyərbiçilməzlik yükləyir özünə, sonra da bir dərs verir ağılalmaz bir biçimdə.

"...Kimsə məni xatırlamaz,

Kimsəyə lazım deyiləm..."

Necə də rahatsız olmur?! Bu necə xoşgörü, açıqürəklilik, alicənablıq?! Nəfsini yenmiş olmaq, özünü aşmış olmaq, onun müdrikliyin zirvə nöqtəsinə çıxarır. "...Qəfəsə salınan yoprğun ürəyin" vətəndən uzaq qalmaq isə "uçmağı unutmamış" olması, ulaşmaq istəyinin vaz keçilməzliyi kimimi başa düşülməli?!

Məhmət İsmail, həyatı gerçəkçi gözündən ələ alan, şeirini də o gerçəkçi gözlə yazan bir şairdir:

"...Zaman aralıqda qara çizgidir

Ömür keçib gedir bu boş çizgidən.

Üz-üzə gecəylə gündüz güzgüdür,

Bir tale boylanır iki güzgüdən..."

İki güzgü! İki ayna yəni! Biri Azərbaycan, biri Türkiyəmi?! Bir onu dışlayanlar, bir də onun özümü?! Bir bu, bir də o biri dünyamı?! "...Ölən ölüb getməz durduğu yerdə İnsan unudulan çağında ölür..." deyərkən, bir neçə misra daha əlavə edər:

"...Dünyaya gəlməkdə varmıdır səhvim

Bu dünya kimləri dərdə salmadı?!

Dərdə dəyirmançı olmaq görəvim

Nə qədər üyütdüm dərd azalmadı..."

"Bu dünya" dediyi onu qürbətə göndərdikləri vətənmi görəsən, ya da yaşadığımız dünyamı?!Səhvən dünyaya gəlmədiyi hər halından bəlli.O, bu dünyaya bir önəmli görəvlə gəldi və şair oldu, bir bilgədir, görəvini də gərəyincə yapmaqdadır.

Yenə onun "Zamanın ələyi ələndikcə" üstdə qalacağını və diqqətlə baxıldığında xalqın üzündə deyil də ürəyində görünəcəyini bilirik.Ayrılıq, onun dərinindəki qanayan yarasıdır. Ən çox hansı misrasında əks olunmuşdur və göz yaşını gizlər, bilmək istərdim.

Məhmət İsmailin şeirinin duyğu dənizində, çox insan üzəcəkdir. Əgər insanlıq həsrəti, Vətən özləmini sevgi, sitəm, qəhr, vəfa və başqa dəyərləri ruhunda yaşamağı sürdürsə, Məmməd İsmayıl şeiri də sonsuza uzanan bir duyğu ifadəsi olarq qalacaqdır. Anasızlıq ananın, atasızlıq atanın, vətəndən uzaqlıq vətənin, həyat və yaşam da ölümün daha yaxşı anlaşılmasını gətirmişdir və şeirinə yansıtmışdır. Coşğulu ikən belə onun hüznünü, ürəyi sarsılmış bir uşaq kimi titrədiyini hiss edərsiniz. Sevinci fərq edilsə belə, ürəyində yer etmiş acılar vardır. Qırılmağı gözə almış qurumuş budaq kimi əyilib bükülməyən, amma fikirləri yaşıl yarpaq kimi təzə hər çətinliyə baxmayaraq, ümidlərini Azərbaycanın və insanlıq üfüqlərinə asmış bir şairdir. Hər şair öz həyatının şeirini yazar, amma əslində insanı, insanlığı yazar. Ustada sağlıqlı bir ömür diləyən

Mustafa ATMACA

525-ci qəzet.- 2014.- 16 aprel.- S.8.