Azərbaycanın və dünyanın nadir mədəniyyət xəzinəsi – Miniatür Kitab Muzeyi

 

 Kitab heç aldatmayan bir yoldaşdır” – deyib dahilərdən biri. Kitablar ölçülərinə görə fərqlənməz, əhəmiyyətinə görə seçilər. Ancaq ölçüləri ilə seçilən kitablar da var. Bakıda analoqu olmayan bir kitab muzeyi var ki, dünyanın ən kiçik kitabları burada toplanıb. Bu kitabların ölçüsü kiçik olsa da dəyəri böyükdür. Onlar həmişə öz zərif, nəfis tərtibatı ilə diqqəti cəlb edib. Bu cür kitablar qədim zamanlardan indiyədək sevilən yaşayan sənət incisi kimi qiymətləndirilib. Kiçik həcmi ölçüsü onları insanların dostuna, yol yoldaşına çevirib. Qədim Şərqdə Qərbdə incəsənət nümunəsi kimi dəyərləndirilən miniatür kitablar həmişə bilik mənbəyi, maariflənmə vasitəsi kimi geniş yayılıb, populyarlıq qazanıb. Bu üstünlüklərinə görə miniatür kitablar uzaq səfərə çıxan insanları daha çox cəlb edib. Qədim zamanlarda belə kitablar daha çox dini mətnləri əks etdirərdi. Onlar ən çox əlyazma şəklində olur, təsviri sənət təsiri bağışlayardı. Müasir dövrdə müxtəlif çeşid məzmunda bu cür kitablar buraxılır. Kiçik ölçülü həmin nəşrlər indi yalnız bilik vermək, mütərəqqi ideyalar yaymaq vəzifəsini daşımır. İndi miniatür kitablar daha çox hobbiyə çevrilib, onları sevən insanların maraq dünyasından xəbər verir, ümumiyyətlə, hamıda xoş duyğular oyadır.  Bu kitablar zövq oxşasa da, onları toplamaq, kolleksiyalar düzəltmək böyük hövsələ səbir tələb edən işdir. Ona görə dünyada belə insanların sayı çox azdır, bəlkə hər ölkədə onları barmaqla saymaq olar. Bu cür nadir insanlardan biri Bakıdakı Miniatür Kitab Muzeyinin təsisçisi Zərifə xanım Salahovadır.

Zərifə Salahova Bakının qədim ziyalı kökləri olan əsilzadə nəsillərindən birinin övladıdır. Görkəmli ictimai xadim Zərifə xanım 1932-ci il fevralın 2-də Bakı şəhərində  doğulub. 1952-ci ildə Sabir adına Pedaqoji məktəbi bitirib. 1952-1956-cı illərdə M.F.Axundov adına Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda filoloq təhsili alıb. 10 ildən çox Azərbaycan KP MK-nin təşkilat-partiya işi şöbəsinin partiya informasiya sektorunun müdiri olub. 1993-cü ildən isə  KitabCəmiyyəti İdarə Heyətinin sədridir. Azərbaycanın Əməkdar Mədəniyyət İşçisidir.

Ataların bir misalı var: “Ot öz kökü üstə bitər”. Zərifə xanımın da ən yaxşı xüsusiyyətləri məhz həmin kökdən qidalanıb. Belə ki, onun doğulub böyüdüyü ailədə Azərbaycanın dünya şöhrətli rəssamı Tahir Salahov, rəssam-kalliqraf Sabir Salahov, sənətşünas Mahir Salahov, ədəbiyyatçı Leyla Salahova kimi xalqına gərəkli olan şəxsiyyətlər yetişiblər.

Zərifə xanım bir çox vəzifələrdə çalışsa da, özünün ən sevimli işi bu qeyri-adi kitabları yığmaq olub. Lakin miniatür kitablar kolleksiyasını toplamaq ideyası tamamilə təsadüfən ortaya çıxıb. 1982-ci ilin noyabrında Moskvada, Ümumittifaq Könüllü Kitabsevərlər Cəmiyyətində Zərifə xamıma İ.Krılovun təmsillərinin tam külliyyatının kiçik formatlı faksimile nəşrini 23 rubla almağı təklif ediblər. Bu zaman pul ödəyərkən orada ilk dəfə mini kitablara rast gəlib. O gündən etibarən mini kitablar kolleksiyasını toplamağa başlayıb. Bu gün isə artıq bu kolleksiya nümunələri Miniatür Kitab Muzeyində toplanıb.

Miniatür Kitab Muzeyi 2002-ci il aprelin 23-dən fəaliyyətə başlayıb. Bu tarix isə təsadüfi seçilməyib. Dünya ədəbiyyatının klassikləri Vilyam Şekspir Migel Servantes eyni gündə   1616-cı il aprelin 23-də vəfat ediblər. UNESCO-nun qərarı ilə bu iki dahi şəxsiyyətin xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə hər il aprelin 23-ü bütün dünyada Beynəlxalq Kitab Müəllif Hüquqları Günü kimi qeyd edilir.

 İçərişəhərin sakit güşələrindən birindəŞirvanşahlar Sarayının bir neçə addımlığında yerləşən bu muzeyin eksponatları bapbalaca kitablardır. Zərifə xanım 30 il ərzində  7000-dən çox miniatür kitab toplayıb. Bu gün muzeydə 145 kv.m-lik sahədəki 37 şüşə vitrində dünyanın 71 ölkəsində nəşr edilən  5500 kitab saxlanılır. Ekspozisiyada nümayiş etdirilən mikro-kitabların üçü ən nadir nüsxələrdir. Yaponiyanın “Toppan” nəşriyyatının buraxdığı  həmin nəşrlərin ölçüsü 2x2 mm-dir. Muzey ekspozisiyası ilə tanışlıq Azərbaycanda nəşr edilən kitablardan başlanılır. Bunlar fəaliyyəti geniş əks olunan  ümummilli lider Heydər Əliyev haqqında Azərbaycanın daxili xarici siyasətində baş verən hadisələr barədə olan miniatür kitablardır. Burada həmçinin Azərbaycan ədəbiyyatının klassikləri, elm incəsənət xadimləri geniş təqdim olunur. Bu kimi nəşrlər Nizami, Füzuli, Nəsimi, Vaqif, Natəvan, M.F. Axundov, Səməd Vurğun, Mir Cəlal Paşayev, İlyas Əfəndiyev, Üzeyir Hacıbəyli, Qara Qarayev, Bülbül, Şəmsi Bədəlbəyli, Fərhad Bədəlbəyli, Hüseyn Əliyev Tahir Salahovla bağlı kitablardır. Türkiyə dövlətinin banisi Mustafa Kamal Atatürkün üçcildliyi, “Fidel Kastro- Kuba xalqının lideriikicildliyi muzeydə öz yerini alıb. Rus şair yazıçıları, alimləriM.Qorki, S.Yesenin, R.Kazakova, A.Safronov başqaları haqqında da muzeydə kitablar var.

Muzeydə ən qədim kitab Səudiyyə Ərəbistanında XVII əsrdə nəşr olunanQurani-Kərim”dir. Burada həmçinin digər  səmavi dinlərlə bağlı nəşrlər  İncil” (1906), katolik dua kitabçası, Tövrat, “Buddist hekayələritoplanıb. 60 ölkədən gətirilən bu miniatür kitablar Azərbaycan, ingilis, rus, alman dillərindədir.

Muzeydəki vitrinlərin birində uzun müddət bağlı olduğumuz qonşu Rusiyanın tarixini əks etdirən, Romanovlar rus imperator sülaləsi, çar nazirləri haqqında kitablar sərgilənir. V. Qilyarovskinin Moskva haqqında 5 cildlik hekayələri, “Moskvanın fəxri vətəndaşları” seriyası, keçmiş SSRİ-nin, Rusiya Federasiyasının və sovet sosialist respublikalarının himni və konstitusiyaları da cəlbedici nəşrlərdir. Puşkin yaradıcılığı burada keçmiş SSRİ-də, Rusiyadauzaq xaricdə nəşr edilən 350 miniatürlə təmsil olunur. Muzeyə gələnlərin diqqətini Omskda , Sankt-Peterburqda nəşr edilən kitablar və E. Nasibulinin illustrasiya etdiyi miniatürlər  cəlb edir.

Muzeyə kitablar, əsasən, hədiyyə şəklində verilir. Muzeydəki ən kiçik kitab güllər haqda 22 səhifədən ibarət nəşrdir. Yaponiyada nəşr olunan bu kitabın ölçüsü 0,75 mmdir. Kitab o qədər kiçikdir  ki, onu adi gözlə görmək mümkün deyil. Bu kitabları oxumaq üçün onların yanındakı  xüsusi lupalardan istifadə olunur. Kolleksiyadakı digər ən kiçik kitablar da Yaponiyada çap edilib. Bu kitablarDoğum daşı”, “Zodiak nişanları və onun rəmzləri”, “Güllərin dili” adlanır.

Miniatür Kitab Muzeyinə, ötən 11  ildən  çox müddətdə 190 mindən çox ziyarətçi gəlib. Onlar arasında yaşlılar, uşaqlar, tələbələr, məktəblilər və respublikaya gələn turistlər var. Bura gələn turistləri heyrət bürüyür. Çünki dünyanın heç bir yerində belə bir muzey yoxdur. Düzdür, beynəlxalq tədbirlərdə miniatür kitablar ayrıca guşələrdə sərgilənir, amma tam halda miniatür nəşrlər muzeyi başqa heç bir ölkədə fəaliyyət göstərmir. Muzeyə gələnlər üçün rəy kitabı qoyulub. Ziyarətçilər öz qeydlərində bu heyrətamiz, misilsiz kolleksiyaya görə Zərifə xanım Salahovaya səmimi minnətdarlıqlarını bildirirlər. Bu kitabda nəsrlə və şeirlə yazılan 9900-dən çox rəy var. Muzey bazar ertəsi və cümə axşamından başqa hər gün saat 11-dən 17:00-dək, giriş pulsuz olmaqla fəaliyyət göstərir.

 

Samirə QULİYEVA

525-ci qəzet.-2014.-2 avqust.-S.25.