Ümummilli Lider Azərbaycan ədəbiyyatının klassikləri haqqında

“Xalqımızın tarixində ədəbiyyat qədim dövrlərdən öz yerini tutub və xalqımızın inkişafında çox böyük rol oynayıb”.

Heydər Əliyev

Hələ lap qədimlərdən ədəbiyyat həmişə dünyanın qüdrətli dövlət xadimlərinin həyatında, siyasi fəaliyyətlərində mühüm yer tutub. Hələ onların arasından elələri olub ki, onlar ədəbiyyatın ən fəal mütaliəçisi kimi tanınıblar.

Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin də həyatında və siyasi fəaliyyətində ədəbiyyatın yeri və rolu danılmazdır. Bu faktı Heydər Əliyev özü bu sözlərlə təsdiq edib: “Mənim ədəbiyyata olan münasibətimi sübut etməyə elə bir ehtiyac yoxdur. Bunu Azərbaycanda yaxşı bilirlər. Bu, mənim vəzifəmə görə deyildir, mənim təbiətimdir, içimdən gələn hissiyyatlarımdır. Məndə həmişə - hələ uşaq, gənc yaşlarımdan şerə, ədəbiyyata, incəsənətə, mədəniyyətə çox böyük həvəs olubdur, həmişə maraqlanmışam. İndi, dövlət işi ilə məşğul olanda da mən bunun nə qədər əhəmiyyətli olduğunu bilirəm, dərk edirəm. Ona görə də əlimdən gələni edirəm”. Bu fikri ilə yanaşı böyük tarixi şəxsiyyət bədii ədəbiyyatın şəxsi taleyindəki böyük rolunu özü də nəzərə çarpdırıb. O, 1997-ci ildə, müstəqillik dövründə keçirilən Azərbaycan yazıçılarının 10-cu qurultayındakı nitqində bu gerçəkliyi aşağıdakı kimi etiraf edib: “Şəxsən mən ədəbiyyatı çox sevən adamam və gənc vaxtlarımdan, hətta uşaqlıqdan, məktəbdə ilk ədəbiyyat nümunələrini oxuyandan ədəbiyyatı sevmişəm... Mənim bir insan kimi formalaşmağımda, təhsilimdə, əxlaqımda, mənəviyyatımda ədəbiyyatın, mədəniyyətin çox böyük rolu olmuşdur. Mən orta məktəbdə oxuyarkən Azərbaycan şairlərinin, yazıçılarının bütün əsərlərini sevə-sevə oxumuşdum... O illərdə, o uşaqlıq və gənclik illərində onlar mənə o qədər təsir edib ki, mən onları unutmamışam. Bu, “oxumuşam, unutmamışam” sözləri sadəcə bir fikir deyil. Yəni onlar mənə təsir edib, mən onlardan bəhrələnmişəm, mənəvi qida almışam”. Heydər Əliyev ədəbiyyata adi, sadə prizmadan baxmayıb. O, ədəbiyyata xalqın milli varlığının, mənəviyyatının təməli kimi baxıb, mənsub olduğu xalqı ədəbiyyatı ilə birlikdə bir yerdə bir bütöv kimi götürüb. Görkəmli dövlət xadimi hələ 1972-ci ildə Azərbaycan yazıçılarının 5-ci qurultayındakı tarixi nitqində məsələnin bu cəhətini ön mövqeyə çəkərək demişdi: “Azərbaycan ədəbiyyatı həmişə öz xalqının həyatının ön sıralarında irəliləmişdir. Bu ədəbiyyat xalqımızın qəhrəmanlıq tarixini ədəbiləşdirib bizə çatdırmış, bizim qarşımızda bütün əzəməti ilə açmışdır”.

Heydər Əliyev Azərbaycanın klassik ədəbiyyatına xüsusi diqqət və həssaslıqla yanaşıb. Elə bu diqqət və həssaslığın nəticəsidir ki, ulu öndər klassiklərimizə daim sahib çıxıb, onların dünya səviyyəsində tanınmaqlarına nail olub. 1981-ci ildə Nizami Gəncəvinin ədəbi irsinin öyrənilməsi haqqında qərar qəbul edildi. Nizami Gəncəvinin 840 illiyini böyük bir təntənə ilə qeyd edən zaman bu tarixin yuvarlaq olmadığnı və bu səbəbdən yubileyin keçirilməsini irad tutanlara Heydər Əliyev keçmiş İttifaq səviyyəsində ən yüksək siyasi dairələrdə böyük cəsarətlə belə cavab vermişdi: “Nizami Gəncəvi elə bir şəxsiyyətdir, tarixdə, dünya mədəniyyətində elə bir iz qoyub getmişdir ki, onun yubileyi hər il keçirilə bilər”. Nizami Gəncəvinin yubileyi bu böyük sənətkarın timsalında Azərbaycanın əvvəlcə keçmiş Sovetlər İttifaqında, daha sonra isə bütün mədəni dünyada tanıma missiyasına xidmət edib. Ümummilli lider hər dəfə Nizamidən danışarkən ondan yalnız şair kimi bəhs etmir, onu həm də böyük filosof kimi təqdim edir. Heydər Əliyev Nizami yaradıcılığına və onun irsinin qorunub saxlanılması yolundakı xidmətlərindən böyük fəxrlə söz açıb: “Nizaminin xatirəsinə mənim bir xidmətim də olubdur. İndi burada fürsətdən istifadə edib onu da demək istəyirəm ki, Nizami Gəncəvinin əsərlərinin bir qismini 1948-ci ildə onun 800 illik yubileyi keçiriləndə rus dilinə tərcümə etmişdilər. Biz onun 840 illik yubileyini keçirəndə, əsərlərinin tamamilə rus dilini tərcümə olunması və Moskvada böyük tirajla nəşr olunması barədə qərar qəbul etdik. Əgər burada ədəbiyyatçılardan varsa, bilərlər, Moskvada “Xudojestvennaya literatura” nəşriyyatı var idi. O, ən yüksək səviyyəli, tarixi şəxsiyyətlərin kitablarını nəşr edirdi. Bu asan bir iş deyildi. Mən buna da nail oldum, bu qərar da qəbul edildi. Ancaq elə oldu ki, bu qərar həyata keçirilənə qədər mən Bakıdan Moskvaya işə keçdim.Təbiidir ki, orada da mənim səlahiyyətlərim böyük idi. Bu işə nəzarət etdim və Moskvada “Xudojestvennaya literatura” nəşriyyatında Nizami Gəncəvinin beş cilddən ibarət poemalarının çox nəfis şəkildə nəşr edilməsinə nail oldum. Bunun böyük əhəmiyyəti var. Çünki Nizamini biz tanıyırıq, Şərq ölkələri tanıyır. Amma lazımdır ki, Avropa da yaxşı tanısın. Avropada da tədqiqatçılar tanıyırlar, bir çox kitabxanalarda onun kitabları var. Ancaq rus dili böyük dildir. Rusiya böyük ölkə olduğuna görə - o vaxtlar biz Sovet İttifaqının tərkibində idik - bu əsərlərin rus dilində yaxşı, yəni yüksək səviyyədə nəşr olunması o vaxt bizim üçün böyük bir nailiyyət, böyük bir hadisə idi. Mən qürur hissi keçirirəm ki, Nizaminin yolunda az iş görməmişəm. Onun xatirəsini əbədiləşdirmək, irsinin daha da təbliğ olunması, yayılması üçün, kitablarının nəşri üçün çox iş görmüşəm. Buna görə də mən Nizami Gəncəvinin qarşısında öz borcumu yerinə yetirmişəm. Ancaq mən hesab etmirəm ki, bütün borclarımı qaytarmışam. Mən hələ çox illər yaşayacağam və bütün borclarımı da yerinə yetirəcəyəm. Yəni açıq desək, mənim borcum yoxdur. Amma borcum olmasa da, nə qədər ki, çalışıram, xalq mənə etimad göstərir, xalq, millət, ölkə, dövlət, doğma torpaq qarşısında o qədər də özümu borclu hesab edirəm”.

Rusiyanın Sankt-Peterburq şəhərində dahi Nizamiyə heykəl ucaldılıb. O heykəlin açılışında iştirak edən ulu öndərin çıxışı zamanı keçirdiyi fəxarət hissi diqqətlərdən yayına bilməzdi: “Nizami fəlsəfəsinin mərkəzində varlığın ən böyük sərvəti, mənəvi zənginlik və müdrikliyin tükənməz mənbəyi olan insan dayanır. Nizami insanın cəmiyyətdəki rolunu özünün dünyagörüşü süzgəcindən keçirərək, yaradıcılığında antik yunan və Roma irsini, Şərq fəlsəfəsini və Şərq poeziyasının çoxəsrlik ənənələrini əks etdirə bilmişdir. Nizaminin ürəkləri vəcdə gətirən təkrarolunmaz lirikası və qəhrəmanlıq eposunda onun həqiqi humanizm ideyalarını ehtiva edən fəlsəfı konsepsiyası öz əksini tapmışdır. Məhəbbətin yenilməz qüdrəti, həyatın və ölümün mənası, ideal cəmiyyət, dünyanın və kainatın möhtəşəm sirləri haqqında yaratdığı poemalar əsrlər boyu Şərqdə əsl sənət nümunəsi olaraq qalmışdır. Onun poemalarının xüsusiyyətləri və yaratdığı poetik obrazların dərinliyi Qərbin dahi Höte kimi mütəfəkkirlərini heyran qoymuşdur. Zənnimcə, məhz Nizaminin bütün əsərlərində bəşər övladının misilsiz qüdrətinin tərənnüm edilməsi sayəsində Azərbaycan xalqının dahi oğluna bu gün Sankt-Peterburqun təkrarolunmaz görkəminin ayrılmaz hissəsinə çevrilmək şərəfı qismət olmuşdur”.

Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində elə bir dəyərli ədib yoxdur ki, Heydər Əliyev onun yaradıcılığına, şəxsiyyətinə biganə yanaşsın, ona diqqət yetirməsin. Dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuli də ulu öndərin nəzərindən yayınmadı.

(Ardı var)

Aytən MƏMMƏDOVA, filoloq

525.-2014.-5 avqust.-S.4.