Bir qulac kəndir
Hər gün səhər-səhər
yüngülvarı idman edir, səliqə ilə
geyinib-keçinir, qalstukumu bir neçə dəfə
açıb-bağlayır, sanatoriyada həkimlərin
buyurduğu kimi də yeyib-içirəm. Son vaxtlar dəbdə olan
yapon saatıma tez-tez nəzər salıb,
iş vaxtının başlanmasına bir neçə dəqiqə
qalmış liftin düyməsini basıb doqquzuncu mərtəbədən
aşağı enirəm. Yaşlı sürücünün
axşamdan dönə-dönə silib par-par
parıldatdığı və sübh tezdən qapıda
saxladığı qara “Volqa”nın arxa
qapısını açıb sağ küncdə əyləşirəm.
Bəli, bəli, ancaq sağ küncdə.
Çünki vəzifəli adama hörmət gətirən
şərtlərdən biri onun harada və necə əyləşməsidir.
Bir də ki, gərək özünü elə
aparasan ki, olduğundan artıq görünəsən. Bəli, artıq görünəsən.
İş
vaxtı qurtaranda da kabinetin qapısını bağlayıb,
açarları əlimdə cingildədə-cingildədə
cibimə qoyub, katibə ilə xudahafizləşmədən və
yan-yörəmə baxmadan ciddi və rəsmi görkəmdə
ağ xətt çəkilmiş
dayanacaqdakı “Volqa”ma yaxınlaşıram. Başını
sükana söykəyib mürgü vuran
sürücünü ehtiyatla dümsükləyib, sonra da
eyni qaydada öz yerimə keçirəm.
Ev və idarə. Yuxarı vəzifəyə qalxdığım on il ərzində hələ bircə dəfə
də olsun, maşından düşüb piyada addım
atmamışam. Və ya dükana, bazara, parka,
bağa yön çevirməmişəm. Evdə arvad-uşağın ərz etdiyi kimi bu,
heç vəzifəmə də yaraşmaz. Bir qədər açıq danışsaq, xanım
deyir ki, onda yüngüllük olar. Ağır
otur-dur ki, batman gələsən.
Bir gün ənənəni pozdum. Niyəsini bu
günə kimi hələ özüm də bilmirəm.
İşdən çıxanda
sürücünü buraxıb payi-piyada düşdüm
yola. Gözlərimin qarşısında
sanki özgə bir aləm açılmışdı.
Hər gün maşınla keçərkən
gözucu nəzər saldığım küçələr,
səkilər, parklar, bağlar, hündür binalar,
axın-axın ora-bura tələsən adamlar mənə qəribə
görünürdü. Elə bil “Volqa”dan
düşüb piyada getməklə yeni bir dünyaya varid
olmuşdum. Çox şey mənə
möcüzə kimi gəlirdi.
İrəlidəki “Uşaq aləmi”
mağazasının yanından keçəndə vitrində
qoyulmuş oyuncaqlar diqqətimi cəlb etdi. Ötüb
keçmək istədim. Ancaq
ağlıma nə gəldisə, ayaq saxladım.
Öz-özümə
düşünüb-daşındım: – “İçəri
girim, yoxsa girməyim?!” Xeyli tərəddüd
etdim. Yan-yörəmə səksəkəli
nəzər saldım. Fikirləşdim ki,
birdən məni görüb-tanıyan olar. Deyərlər ki, neçə-neçə
işçisi, xidmətçisi, sürücüsü “bəli”,
“baş üstə” deyəni ola-ola özü mağazadan
şey-şüy alır. O boyda vəzifəni gör
kimə tapşırıblar?!
Xeyli götür-qoydan sonra cəsarətimi səfərbər
edib daxil oldum mağazaya. Müştəri gözü ilə
vitrinlərə baxdım. Satıcılar
bilərəkdənmi, yoxsa fərqinə varmadanmı
malları çox qəribə düzmüşdülər.
Marallar, ceyranlar, şirlər, pələnglər,
qartallar mağazanın nəzərə çarpmayan, qaranlıq
küncünə yığılıb, üstünü də
toz basıb. O boyda filin uzun xortumu, nəhəng
ayağı güclə görünürdü. Pələngin pəncəsi
qırılmışdı. Maralın
gözəl buynuzları sınmışdı. Qartalların qanadı dibindən
düşmüşdü. Özümdən
asılı olmayaraq dodaqlarım pıçıldadı: – təəssüf,
min təəssüf...
Ancaq xaricdən alınmış çaqqal,
tülkü, qarğa, uzunqulaq fiqurları dönə-dönə
silinib, təmizlənib mağazanın işıqlı, nəzarə
çarpan, müştərilərin gözünə tez
görünən, ən irəlidəki qəfəslərə
düzülmüşdü. Təəccübümü
gizlədə bilmədim. Mağaza
müdirinə tərəf əyilib dolayı yolla, həm də
özüməməxsus ehtiyatla bunun səbəbini
soruşdum. Mağaza müdiri,
görünür, qazdan ayıq adamdır. O, nə demək
istədiyimi və mizrabı hansı simə vurduğumu
anlayıb əsəbiləşdi. Və mənimlə əlbəyaxa
olmağa hazırmış kimi əlinin nəzakətsiz hərəkəti
ilə yumşaq məxmər parça ilə dönə-dönə
silinib əzizlənən və qabaqda düzülən
fiqurlara işarə edərək:
–
Görmürsən ki, onlar importnudur!..
Mağaza müdirinin kobud cavabından pərt oldum. Elə bil
ayağımın altından yer qaçdı. Yan-yörəmə baxdım. Düşündüm
ki, birdən burada məni tanıyan olar. Deyərlər
ki, o boyda idarənin başında durana bax, adi bir
dükançı ilə söz güləşdirir.
Daxili xəcalətimi büruzə vermədim və bir az kənara çəkildim.
Sən
bir dünyanın gərdişinə bax... Fikirli-fikirli
mağazada dolaşırdım. Nəhayət,
irəli yeridim, həmin küncdəki toz basmış
fiqurların qiymətini soruşmaq istədim. Cazibədar
görünmək və hamını özünə
hayıl-mayıl etmək üçün qaş-gözünə
xeyli maya qoyub, başının rəngini dəyişmiş
orta yaşlı satıcı qadın alverçidən
aldığı uzun, qara kirpiklərini mənə tərəf
süzdürüb əzilə-əzilə:
– Əmi,
– dedi. – Elə bayaqdan görürəm, şey alana
oxşamırsan. Xahiş edirəm kliyentlərə
də mişat eləmə.
İstədim özümdən çıxam. Söhbətimizə
kənardan nəzər yetirən milis işçisi
öskürüb içini arıtladı, enli kəmərini
düzəltdi və böyründən sallanan boş qoburu
geri çəkdi. Sonra da gur səslə
danışdı:
– Vətəndaşlar!
Vətəndaş alıcılar, ticarət qaydalarına əməl
edin! Özünüzü nəzakətli aparın!
Satıcıları əsəbləşdirməyin!
Satıcı
qadın gözaltı milis işçisinə baxıb mənalı-mənalı
gülümsündü və başının hərəkəti
ilə hiss etdirdi ki, onun buralarda hayan olmasından və bu
cür ötkəm hərəkətindən məmnundur. Milis
işçisi də hiss edilmədən çənəsi ilə
işarə vurdu ki, işində ol, belə həriflərin
öhdəsindən gəlmək asandır.
Hesabı içəri verib özümü
yığışdırdım. Gördüm ki, məsələni
ağartsam, baxıb tanıyanlar məni qınayacaqlar. Gedib orda-burda çənələrini boş qoyub
danışacaqlar ki, o boyda vəzifənin sahibi adi milis
işçilərinə və satıcılara baş
qoşur.
Özümü o yerə qoymayıb irəli yeridim. Evdə xırda
uşaqları sevindirmək və həm də əsl
alıcı olduğumu satıcıya sübut etmək
üçün gərəkli-gərəksiz oyuncaqlara bir-bir
işarə etdim:
– Onu ver,
bunu ver, – dedim.
Piştaxtanın üstü doldu müxtəlif
formalı kuklalarla. Əslinə baxsan, mən heç kukla alan
deyildim. Burada üzə
düşmüşdüm.
Aldığım kuklaları satıcının kinayə
ilə üstümə atdığı əzik kağıza
büküb birtəhər çıxdım bayıra. Bizim
arvadın da qəribə mərəzi var. Lap qundaqdakı
çağa üçün əmzik də alsan, gərək
arvadı ondan ayırmayasan. Yoxsa,
ağzını açıb, gözünü yumub səhərdən-axşamacan
çərənləyib deyəcək ki, yəni mənim bu
xarabada o bələkdəki bəbəcən hörmətim
yoxdur?! Ona görə də yan mağazaya dönüb arvada da bir neçə şey tapdım. Qucağım əməlli-başlı doldu.
İrəlidəki küçənin bir tərəfində
təmir getdiyi üçün burada adamlar
sıxlaşır, istər-istəməz bir-birinə
toxunurlar. Piyadaların gediş-gəlişi çətinləşir,
xüsusilə mənim kimi əlində bağlama olanlar
üçün. Nə qədər
dabanlarımı qaldırıb pəncəmin üstündə
yanpörtü addımladımsa mümkün olmadı. Hara isə tövşüyə-tövşüyə
yüyürən mərdimazarın biri küçənin
ortasında qoluma necə toxundusa, bağlama əlimdən
çıxıb göydə fırıldadı. İp qırıldı, aldığım şeylər
yolun ortasına səpələndi. Mağazanın
qaranlıq küncündə toz-torpağın altında qalan
oyuncaqların biri də zədələnməmişdi. Qabaqda, işıqlı qəfəslərdə əzizlənə-əzizlənə
düzülmüş çaqqalın, tülkünün,
uzunqulağın isə birinin də başı bədəninin
üstündə qalmamışdı. Başladım
yerə səpələnən şeyləri bir yerə
yığmağa. Yoldan ötənlər
çəpəki nəzərlərlə məni
süzür və bəziləri də üzünü o tərəfə
çevirib pıqqıldayıb gülürdü. Lap biabır oldum. Qan-tərə
batmışdım. Az qala
özümü itirmişdim. Müavinimin
Kislovodskdan gətirdiyi təzə velür şlyapamın enli
qıraqları əyilib qulaqlarıma sallanmışdı.
Ala-bəzək qalstukum boğazıma
dolaşmışdı. Elə bu dəmdə domba
gözləri, ətli sifəti, qalın dodaqları olan
cantaraq bir oğlan özünü yetirib:
– Zeyqəm
Zeynaloviç! Zeyqəm Zeynaloviç! Əşşi, zəhmət
çəkib əlinizi bulamayın! Əşşi, biz
dura-dura!.. Bu saat! Bu saat! Məgər
mən ölmüşəm, – deyib yola dağılmış
şeyləri bir göz qırpımında
yığışdırdı. Sonra da qəddini düzəldib
tövşüyə-tövşüyə əlini
açıq və tüklü sinəsinə döyərək:
– Mənə
qapı Kərəmalı deyərlər, hələ bir adam cəsarət edib əli biletsiz kinoya girməyib!
Girə də bilməz! – deyib yumruğunu
havada oynatdı və əlavə etdi:
– Amma sizə
böyük hörmətim var. Yolunuzda başımı verərəm.
Heç darıxıb eləməyin. Bu dəqiqə!
Bu dəqiqə!..
Kərəmalı adamların arasından yel kimi
keçib, yaxınlıqdakı dükana daxil oldu və
çox keçmədi ki, əlində də bir qulac kəndir
sallana-sallana geri döndü. Özümdə xeyli
yüngüllük hiss etdim. Dəsmal
çıxarıb alnımın tərini sildim. Qalstukumu düzəltdim. Şlyapamı
çırpıb səliqəyə saldım. Amma məni süzən istehzalı nəzərlərin
təsiri altında özümə gələ bilmirdim. Lap çaş qalmışdım. Kərəmalı
yaxınlaşanda ayağının birini irəli, birini geri
qoyub aldığı kəndiri var gücü ilə
dartdı və sonra da mənə müraciətlə:
–
Görürsən də, – dedi. – Necə möhkəm kəndirdi!
Heç kəl də dartsa qırılmaz,
tanışlıqla aldım. Zavmaq bibim nəvəsinin
yeznəsinin oğulluğudur. Dedi ki, importnu kəndirdi. Dükana hələm-hələm belə mal gəlmir.
Kərəmalı
dediklərini bir daha nümayişkəranə sübut etmək
və aldığı malın dəyərini bir az qaldırmaq üçün bu dəfə kəndirin
bir ucunu ayağının altına qoyub, o biri ucunu sağ əlinə
dolayıb, domba gözləri kəlləsinə
çıxana qədər dartdı. Kəndir
yenə qırılmadı, amma yerdəki ucu
ayağının altından sürüşüb
çıxdı. Kərəmalı
özünu saxlaya bilmədi. Onun dolu bədəni
tappıltı ilə yerə dəydi. Kərəmalı
tez ayağa qalxıb toza bulaşmış velvet
şalvarını çırpa-çırpa:
–
Gözünlə gördün də?! Özün
şahidi oldun də?! Gördün ki, mən
yıxıldım, amma bu şoğərib
qırılmadı! Onu da bil ki, məni yıxan
hələ anasından olmayıb. Olmuyacaq da! Qiyamət kəndirdir,
– dedi. – Gərək çox alaydım. Ancaq
düşündüm ki, sizin şey-şüyü
bağlamaq üçün bu bəs eyləyər. Həm də qohum olsa da, gördüm ki,
satıcı dilini sürüyür. Qalanını
özü götürmək istəyir. Odur
ki, üz vurmaq istəmədim.
Bir
neçə dəqiqənin ərzində, məndə Kərəmalının
üzüyolalığına qarşı yaranan rəğbət
hissi onun şit hərəkətlərinin doğurduğu qəzəbimdən
güclü olduğu üçün dillənmədim. Bu kəndiri tapmaqda qoçaqlıq göstərdiyini
etiraf etmək mənasında vəzifəli adamlara xas olan əda
ilə gülümsünüb təmkinlə
başımı yırğaladım.
Kərəmalının həvəslə
bağladığı şeyləri götürmək istədim. Ancaq aman vermədi:
–
Əşşi, kənardan baxırlar, yaxşı deyil, mən
dura-dura...
Kərəmalı
gücü gəldikcə bağlamanı əlində silkələdi
və əlavə etdi: – Əyər bunu mən
almışamsa, dünyasında qırılmaz! Kəndir barədə
yüz faiz arxayın ola bilərsən!
Kərəmalı
bağlamanı yellədə-yellədə aparır və hərdən
də mənə tərəf çevrilərək:
– Zeyqəm
Zeynaloviç, birdən narahat olarsınız ha?!
Qırılsa, başımı verərəm!
Onun yüksək vəzifəli adamın şələsini
götürməklə və küçədə mənim
kimi mötəbər adamla birgə addımlamaqla necə fəxr
etdiyini təsəvvür etmək çətindir. Kefi lap doxsan doqquza
qalxmışdı. Kərəmalı yerə-göyə
sığmırdı. Tanış-bilişlə
rastlaşanda onlarla görüşməyi özünə rəva
bilmirmiş kimi dilucu salam verib
ötürdü. Mənə ağlına nə
gəlirdi danışırdı. Ağına-bozuna
baxmadan şücaətindən dəm vururdu:
– Zeyqəm
Zeynaloviç, sizə başağrısı olmasın, bir dəfə
kəndə getmişdim. Dədəmin dostu Qaz
Qulu qonaq çağırmışdı. Kənd yeridi
dəəə... Səhərin gözü
açılmamış naxırçıların
hay-harayı başlandı:
– Aazz, malı buraxın, naxır getdi!
Səs-küyə yerimdən dik qalxdım. Qaz Qulunun arvadı Xanımzər
xala ala inəyin altında avazla:
–
Dütüm nənə, Dütüm nənə, – deyib
süd sağırdı. Çağal buzov da anasına
sarı elə dartınırdı, elə
dartınırdı ki, az qalırdı
mıxı dibindən çıxartsın.
Kərəmalı
dediyi sözün bağışladığı təsiri
yoxlamaq üçün tez-tez üzümə baxaraq:
– Zeyqəm
Zeynaloviç, sizə başağrısı vermirəm ki?
Mən də
pərtliyimi hiss etdirmədən:
– Xeyr,
xeyr! Buyurun, buyurun! Xoşdur, – deyirdim.
O,
söhbətinə vəcdlə davam etdi:
– Hə,
– deyib iri əlini çiynimə şappıldatdı:
– Zeyqəm
Zeynaloviç, sən öləsən, bir də gördüm
ki, buzov o boyda yoğun çatını qırıb, təpildi
inəyin altına. Xanımzər xala kəlləmayallaq
oldu. Sərnic aşdı, süd yerə
calandı. Xanımzər xala:
– Belə
görüm yiyəniz ölsün. Damazlığınız
kəsilsin. Sizi saxlayanın atasına...
Qaz Qulu da bunu eşidib qapıdakı üç qulaq
yaba ilə arvadın eninə-uzununa çəkdi. Xanımzərin
də qardaşı Yumurta Həsən o tərəfdən
bacısının harayına gəlib, əlində dəyənək
Qaz Qulunun üstünə cumdu.
Kərəmalı
çiynimə şappıldadaraq:
– Zeyqəm
Zeynaloviç, o əziz başın üçün ara qarışdı, məssəb itdi. Kənddə qan su yerinə axdı.
Kərəmalı sifətini ciddiləşdirib yolun
ortasında qabağımı kəsdi. Məni dayandırıb
yeridi düz çənəmin altına:
– Mən
ölüm, vicdanla de, əyər o yoğunluqda
çatının yerinə bu kəndir olsaydı,
qırılardı?
– Yox,
qırılmazdı.
– Ay, atan
oldu rəhmətlik. Həmin çatının yerinə bu kəndir
olsaydı, heç o çağal buzov yox ey, on dana da dartsa, qırılmazdı. Kənddə də o cürə həngamə
qopmazdı. Yəni demək istəyirəm
ki, bu kəndirin mahiyyəti bir şey olmasa da, yeri gələndə
bir yəhərli –yüyənli at qədər qiyməti var.
Bax, elə uzağa getməyək. Sənin
özün dağdan ağır adamsan, dünyalarca hörmətin
var. O böyüklükdə də vəzifən. Amma bu
bir qulac kəndirin ucbatından qalmışdın yolun
ortasında, hamı baxıb rişxənd edirdi...
Həyətə daxil olmuşduq. Qonum-qonşu
gah Kərəmalıyla onun əlindəki bağlamaya
baxırdı, gah da mənə. Həyətdə
ikibir-üçbir dayanıb son xəbərləri müzakirə
edən qarılar bizə oğrun nəzər salıb
xısın-xısın
pıçıldaşırdılar. İçəridən
qırıla-qırıla qalmışdım.
Gün eynəyimi çıxarıb gözümə pərdə
çəkdim. Ha istəyirdim ki, bağlamanı alıb Kərəmalıdan
yaxa qurtarım, ancaq aman vermirdi. Nəhayət,
giriş qapısına çatdıq. Liftin
düyməsi közərirdi. Bir neçə adam aşağıda dayanıb gözləyirdi.
Köhnə öküz arabalarının
çala-çuxur yerlərdəki hərəkətini
xatırladan çax-çux səsi gəldi. Avtomat qapılar açıldı. Hamımız içəri daxil olduq. Amma lift
“dızz” edib tərpənmədi. Kimsə narazılıqla
dillənib dedi ki, yükü ağırdır, birimiz
düşməliyik. Axırda gəldiyimiz
üçün düşmək istədim. Kərəmalı:
– Əşşi, siz...- deyib bağlamanı mənə
uzatdı və lifti tərk etdi. Mən də nəzakət xatirinə:
– Kərəmalı, əlaqə saxla, nə işin olsa...
Bir neçə gündən sonra rəis dostumun ad
gününə toplaşmışdıq. Onların evi
şəhərin aşağı tərəfində yerləşir.
Məclisimiz şən keçirdi. Dostumun tabeliyindəki işçilərdən burada
heç kəs yox idi. Bircə təsərrüfat
üzrə müavin öz xanımı ilə başda əyləşmişdi.
Neçə sağlıqlar deyildi, büllur qədəhlər
sındı. Hamının gözləri
xumarlanmışdı. Məclisdəkilərdən biri
dedi ki, yaxşı kino gəlib və bir aydı ekrandan
düşmür. Belə bir ziyafətdən sonra təmiz
hava, maraqlı kino...
Kinoteatrın foyesində gəzişirdik. Qapı Kərəmalı
qapıda nər kimi dayanıb tamaşaçılara meydan
oxuyurmuş kimi bəzilərinin yaxasından
yapışıb qoz qabığı kimi kənara
fırladırdı. Kiminə xoş sifət
göstərib içəri buraxırdı, kimini də dirsəyi
ilə sıxışdırıb geri itələyirdi. Birdən gözü mənə sataşdı.
Adamları itələyə-itələyə
bizə yanaşdı. Müsahibimin
söhbətini saya salmadan qolumdan yapışıb kənara
çəkdi. Əl verib salamlaşanda uşaqlıq
dostlarımdan biri kimi barmaqlarımı necə sıxıb
silkələdisə, az qaldı şlyapam
başımdan düşsün. Sonra da üzümə ərklə
baxıb irişə-irişə:
– Mən
ölüm, evdə kəndir barədə nə dedilər?! Bacı bəyəndimi?
Başımı yerə dikmişdim. Danışmağa
söz tapmırdım. Mənə elə
gəlirdi ki, foyedə qaynaşan adamların hamısı tənə
ilə bizə baxır. Elə bu dəm kimsə foyenin o
başından:
– Kərəmalı,
Kərəmalı başın batsın! Biletsiz
adamlar doldu içəri, – deyib qışqırdı.
Kərəmalı:
–
Yaxşı, görüşərik, – deyib qapıya tərəf
götürüldü.
Söhbətini yarımçıq qoyub
aralaşdığım rəis dostum incikliyini bildirdi. O mənə qarşı
olan iradını büruzə verərək özünə
xas olan rəsmiyyətlə:
– Biz vəzifəcə
elə eyni səviyyədəyik və sizə rəhbər
işçinin davranış normaları barədə leksiya
oxumaq fikrində deyiləm. Ancaq hər halda bu
cür ictimai yerdə, özü də hamının
gözü qabağında, sırtıq bir
qapıçı ilə bu cür açıq-saçıq
zarafatlaşmaq qətiyyən yaraşmaz. Bu,
azı hörmətimizə əskiklik gətirər.
Müsahibimin dediklərini qulaqardına vurub cavabsız
qoydum. Dilxorçuluğumdan dərindən nəfəs
aldım. Sonra da dostumun diqqətini mətləbdən
yayındırmaq, həm də onun könlünü almaq
üçün araya şən söhbət saldım.
Arvad hövsələsini yeməyib fısıltı ilə
qulağıma pıçıldadı:
– O kəndir
tapan oğlandır?!
– Yox, –
deyib məsələni ağartmaq istəmədim.
Kino
tamaşası nə qədər maraqlı keçsə də,
Qapı Kərəmalının şit hərəkətinin,
müsahibimin töhmət-tənəsinin təsirindən
xilas ola bilmirdim. Məni məzəmmət
etmək üçün bəhanə axtaran arvadımın
da əlinə yamanca fürsət
düşmüşdü...
lll
Aradan neçə ay keçmişdi. Havalar istiləşirdi.
Evdə belə qərara gəldik ki, istirahət
gününü Nabrandakı bağımızda keçirək.
Axşamdan əməlli-başlı
hazırlıq gördük. Səhərisi
yerdən həmişəkindən tez durduq ki, bağa gecikməyək.
Süfrəyə çay gəlməmiş
qapının zəngi çalındı. Arvad mətbəxdən çıxıb irəli
yeridi. Kərəmalı əlini
ovuşdura-ovuşdura qımışıb ərklə
içəri girdi. O, salam verib
yanındakı yaşlı, uzun burnu sağ tərəfə əyilmiş,
gözünün biri də mayıf arvadı bizə təqdim
etdi:
– Nənəmdir,
– dedi. – Tanış olun.
Kərəmalının nənəsi Sukeynə xala
hal-xoş edib, sonra da təzə aldığımız
yumşaq divanın üstündə adətincə bardaş
qurdu. Sukeynə
xala həya edirmiş kimi alnına sallanan ağ
birçəyini başındakı qara kəlağayının
altına tərəf sığalladı:
–
Başına dönüm, Zənən qardaş.
Kərəmalı
tez onun sözünə düzəliş verdi:
– Azz, nənə,
zənən yox, Zeyqəm Zeynaloviç.
– Neynək,
a bala, Zəqəm olsun. – Hə, Zəqəm qardaş, bizim
bu, Kərəmalı sizdən dünyalarca razıdı. Xatirini də dağlar qədər istəyir. Özü də çox diribaş uşaqdı.
O vaxt evə gəlib sevinə-sevinə dedi ki, nənə, Zənən
dayıya böyük yaxşılıq eləmişəm. Ona elə kəndir alıb verdim ki, gəl görəsən.
Kotan qayışından da möhkəm.
Elə həmin gündən də Zənən dayıyla dost
olmuşam. Dedim, ay bərəkallah, oğul. Yaxşı
eləmisən, dostluğunuz da elə o aldığın kəndir
kimi möhkəm olsun, heç vaxt qırılmasın. Sözümün canı var e, Zənən qardaş.
O günü ki, bir dəstə adamınan kinoya getmisən,
onda bu başıbatmış gədə bilit
yoxladığı yerdə qapını buraxıb gəlib sənnən
görüşüb, bir az da zarafatlaşıb. Onda o canı yanmışlar qapını Kərəmalısız
görüb, əli bilitsiz dolublar içəri. Kərəmalının da düşmənləri
yatmayıb ha. Elə o saat qantrola xəbər veriblər.
Sən demə,
qantrol da güdükdə imiş. Qəfil
yoxluyuf, gədəni işdən çıxarıblar. Nə gizlədim, sən də
özümünküsən, əli yaxşı gətirirdi,
dolanışıqlı da yerdi. İndi
qalıb avara. Mən də gündə beş-on stəkan
semiçqa satmağınan... Müdiri gərdəni
sınmış da Kərəmalıya deyir ki, kobudsan, cələkəsənsən,
səndən qapıçı olmaz. Gədənin sözündən belə
çıxır ki, bu iş elə sənin üstündə
olub. Həmin axşam sən başıyın dəstəsiynən
o kinoya getməsəydin, Kərəmalı da sənnən
görüşməzdi. Qapı da Kərəmalısız
qalmazdı. Bilitsiz adamlar da içəri
girməzdi. Hə, onu deyirəm dayna, Zəqəm
qardaş, əlinin üstə əl yoxdur. O Kərəmalını
çıxardan qələmi sınmışların
qulağını bur! Qoy ağılları gəlsin başlarına.
Kərəmalı büzüşüb,
balacalaşıb başını aşağı dikmişdi. Nənəsi
danışdıqca gonbul bədənini yırğalayıb
onun dediyini təsdiq edirdi. Arvadım da
qabağımızdakı stola çay gətirib apardıqca
təzə cücə çıxardan ana qaz kimi
fıs-fıs fısıldayırdı.
Çənəmi ovcumun arasına alıb gözlərimi
stolun üstündəki külqabına zilləmişdim. Başımı
qaldırmağa cəsarət etmirdim. Onlara,
– Rədd olun burdan, – deməyə də üzüm gəlmirdi.
Telefonu
saldım işə... Kərəmalı fürsətdən
istifadə edib nənəsinin qulağına
xısın-xısın nə isə deyib, pəncərənin
pərdəsini çəkmək üçün sallanan ipi
göstərdi:
– Nənə,
– dedi. – O kəndir bu ipdən çox möhkəm olar.
Sukeynə xala da o kəndirin bu pəncərə ipindən
möhkəm olduğuna inandığını və buna
heç bir şəkk-şübhə
olmadığını etiraf etmək mənasında
yumşaq divanda fəxrlə qurcalanırdı.
Sukeynə
xala oğlunun işinin düzəlməsindən
razılıq edib dedi ki, Zənən qardaş, səhər
evdən çıxanda cüt səbir gəldi. Əlimi gədənin
kürəyinə çəkib dedim, Kərəmalı,
işin Zənən qardaşın üstündə əyilib,
o da düzəldəcək. Elə dediyim kimi də
oldu. Zənən qardaş, o gözəgörünməz
tanrı, Kərəmalı ilə sənin dostluğunu
başacan eləsin.
Tər məni basmışdı. Balkonun
qapısını açıb təmiz havaya
çıxdım. Ləng addımlarla o tərəf-bu
tərəfə var-gəl etdim. Qayıdıb
televizora baxdım. Sonra da dostların,
tanışların telefon zəngləri. Bir tərəfdən
də idarə işləri... Nə Qapı Kərəmalı
yada düşürdü, nə də ki, onun bir qulac kəndiri.
lll
Bir gün qayınanamın ürəyi qəfildən
dayandı. Rəhmətlik yaxşı qayınana idi. Kötücəsini də görmüşdü.
Amma canı çıxanda deyib ki, dünyadan
nakam getdim. Hamımız yasa
batmışdıq.
Arvadın yeddisi təzə çıxmışdı. Gəlib-gedənin
əlindən tökülüb dağılmış
ev-eşiyi yır-yığış edirdik. Qapı açıldı. Kərəmalı
özü təhər-töhürdə bir oğlanla varid
oldular içəri. O, qabaqca görüşəndə
əlimi bərk-bərk sıxmaqla kifayətlənirdi. Bu dəfə
boynumu qucaqlayıb yağlaçov dodaqları ilə o
üz-bu üzümdən marçıldatdı və
–
Qardaş, sənsiz yaman qəribsəmişəm, – dedi.
Əyləşdik. Kərəmalı özü ilə gətirdiyi ötkəm
oğlanı isnad verərək:
– Bu, bizim
Həsənbaladır, – dedi. – Beş il bir
yerdə yatmışıq. Türmə
yoldaşımdır. – Kərəmalı baş
barmağını mənə tərəf şeşirdərək:
– Bax, belə
oğlandır! – dedi. – On adama dov gələr. Yeri
düşəndə quş kimi şığıyıb kəllə
atır. Mən onun yanında bir qoz. Dördüncü dəfədir ki, tutulur. Türmədən təzə gəlib. Kəndir məsələsini danışdım, ona
ləzzət elədi. Dedi ki, o cür vəzifəli
adama bir qulac kəndir nədir ki...
Hirsimi güclə boğurdum. Əlimi alnıma
söykəyib hərəkətsiz qalmışdım.
Arvad stolun üstünü səliqəyə salanda Kərəmalı:
–
Xanım bacı gözümə kefsiz görünür, –
dedi. – Olmuya kəndir qırılıb?
– Yox, –
deyib söhbəti uzatmaq istəmədim. Elə
bil tikan üstə oturmuşdum. Daxili qəzəbimi
bildirməmək üçün süni hərəkətlər
edirdim. Həsənbala əlindəki qara təsbehi o tərəf-bu
tərəfə şıqqıldadaraq:
– Bilirsən,
Zeyqəm əmoğlu, adam gərək
kişi olsun. Yerin məlum, yeyib-içib
çıxmışdım küçəmizin tininə.
Gördüm bir nəfər ceyil oğlan gedir.
Dedim ki, qədəş, siqaretin olar?! Dedi ki, xeyr, çəkən
deyiləm. Cin vurdu təpəmə, dedim, ədə
çuşka, çəkən deyilsən, onda
nöşün başına şəpkə qoymusan? Mənə qayıtdı ki, siqaretin kişiliyə nə
dəxli var. Həsənbalaya cavab qaytarmaq olar?!
Ağzından söz qurtarmamış ənginə birini
qoydum! Sən öləsən!
Sözümün qabağına söz demək
olar?! Tirtap uzandı yerə.
Qırmızıpapaqlar da elə bil ovuclarını iyləyiblərmiş,
böyürdən çıxıb məni ilişdirdilər...
İndi də ki, əlim yenə gicişir.
Kərəmalı dedi ki, bir qaranoyum var, gedək onun
yanına. Məgəzindən,
şaşlıçnıdan, nə bilim pavliyondan-zaddan
düzəltsin, bala-bala dolan. Bilirsən, Zeyqəm qədəş,
mən də özümə görə kişiyəm də!
Demə ki, Həsənbala naqqallıq edir e. Sən öləsən,
onda inciyərəm! Qaranoy, adam adama gərək
olur. O amerikalı Məmmədəli var e, boksyor, – deyib Həsənbala
ayağa qalxdı və yumruğunu düyünləyib
ayağının birini irəli, birini geri qoydu.
Boğazını mənə tərəf uzadıb döyüşə
hazır vəziyyətdə:
–
Gördün də, Con Freyzeri rinqdə necə əzişdirdi.
Mən ölüm, özün de, onun adamı
olmasa, o boyda qələti eliyə bilərdi?! Sən öləsən, dalında dayananı
olmasaydı, Cona yaxın da düşə bilməzdi.
Amma ənginə necə ilişdirdisə... Heç
uzağa getmiyək. Bizim bu Kərəmalı
kəndiri sənə yetirməsəydi, qalmışdın
yolun ortasında. Özü də o cür
möhkəm kəndir. Biz də bizik dəəə, qədəş,
yeri gələndə...
Ölçüb-biçib, çox götür-qoydan sonra bu məsələni də birtəhər yoluna qoydum. Qapıdan çıxanda Həsənbala təsbeh tutduğu əlini sinəmə tuşlayaraq:
– Qədəş, həmişə arxanda nər kimi dayanmışıq. Kimin başı lazım olsa, sən Həsənbala canı, çəkinmə. Biz də bizik də, qədəş, – deyib papağının dalını qaldırdı və xoruzu döyüşdə qalib çıxmış adamlara məxsus əda ilə pilləkənlərdən təkəş-təkəş enməyə başladı.
lll
Mühüm bir tədbirlə əlaqədar olaraq rayona getmişdim. İdarə başçılarının yığıncağını keçirirdim. Çıxışlar qurtarırdı. Müzakirələri yekunlaşdırmağa hazırlaşırdıq. İclas keçirdiyimiz mədəniyyət evinin müdiri pəncərənin ucunda ehtiyatla mənə yaxınlaşıb çəkinə-çəkinə əyilib qulağıma pıçıldadı:
– Zeyqəm Zeynaloviç, Sizi təcili telefona çağırırlar. Deyirlər, çox vacibdir.
– Kimdir çağıran?!
– Axı, soruşmadım.
– Soruş və mənə de!
Mədəniyyət evinin müdiri gedib, bir neçə dəqiqədən sonra yenə qayıtdı:
–Telefon çox pis eşidilir. Nə qədər çığırdı, bir şey başa düşmədim. Bircə onu eşitdim ki, Zeyqəm Zeynaloviçə deyin ki, Qapı Kərəmalı, Həsənbala, kəndir, kəndir. Çox vacibdir.
Alnıma soyuq tər gəldi. Zalda pıçhapıç başlandı. Hərənin ağzından bir avaz gəlirdi: – Bakıdan Kərəmalı və Həsənbala adlı kəndirbazlar gəlir. Bəziləri də sevinib deyirdi: – Bu, lap yerinə düşdü, iclasdan sonra kəndirbazın oyununa baxsaydıq, yorğunluğumuz çıxardı. Bir başqası da: – Zeyqəm Zeynaloviç Bakıdan özü ilə konsert briqadası gətirirmiş, onun əvəzinə kəndirbaz çağırıb. Xülasə, bu barədə zalda pıçhapıç başlandı...
Mədəniyyət evinin müdiri məni dilcavabı məlumatlandırdıqdan sonra qabağıma əl boyda kağız qoyub getmişdi. Kağıza tələsik xətlə bu sözlər yazılmışdı: Qapı Kərəmalı, Həsənbala, kəndir.
İclas uzun-uzadı qərar qəbul etdi. Hamı əl çaldı. Mən isə özümdə deyildim. Boğazıma keçən o bir qulac kəndir məni getdikcə boğub haldan salırdı...
Əli İldırımoğlu
525-ci qəzet.-
2014.- 9 avqust.- S.29-30.