Mərdliyin profilləri - C. F. Kennedi

İngiliscədən Telman Orucov tərcümə edib

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Belə bir niyyət yox idi ki, müstəqillik naminə müstəqilliyə, bütün kompromisslərə qarşı inadkarlığa və ya izafi məğrurluqla və tərsliklə birinin şəxsi əqidələrini dərk etməyə haqq qazandıraq. Belə bir məqsəd də yox idi ki, hər bir məsələnin düz və səhv tərəfə malik olduğu, əclaflar və səfehlər istisna olmaqla bütün Senatorların düzgün tərəfi tapacaqları və onu müdafiə edəcəkləri barədəki fikir təklif edilsin. Əksinə, Baş nazir Melburnun (söhbət XIX əsrin ikinci rübündə (1834-1841-ci illərdə) Böyük Britaniyanın Baş naziri olmuş Uilyam Lamb – vikont Melburndan gedir – tərcüməçi) ifadə etdiyi hissləri bölüşürəm. O vaxtlar gənc tarixçi olan T.B.Makoleyin tənqidindən qıcıqlanan Melburn qeyd etmişdi ki, necə ki, Makoley hər şeyi bilən kimi görünür, mən də istərdim ki, heç olmazsa nəsə haqqında əmin ola bilim. Və doqquz il Konqressdə olmaq mənə Linkolnun (Abraham Linkoln 1861-1865-ci illərdə ABŞ Prezidenti olmaqla, yerli ekspertlərin rəyinə görə ölkə tarixində ən yaxşı Prezident olmuşdu – tərcüməçi) sözlərinin müdrikliyini öyrətdi: “Az şey vardır ki, bütünlüklə şərdir və ya bütünlüklə yaxşıdır. Demək olar ki, hər şey, xüsusən hökumətin siyasəti hər ikisinin bölünməz qarışığıdır, belə ki, onların ikisi arasında hansının üstün olduğu barədə ən yaxşı qərar verməyimiz ardıcıl olaraq tələb olunur”.

Bu kitab partiyanın nizamlanmasını və partiya məsuliyyətini təklif etmək niyyətini güdmür, bunlar zəruri şeylərdir ki, heç vaxt bizim qərarlarımıza təsir göstərməyəcəkdir. Bunu da təklif etmək niyyətini güdmür ki, bir ştatın və ya regionun yerli maraqları istənilən vaxt müzakirə edilmək üçün legitim hüquqa malik deyildir. Əksinə, hər bir Senatorun loyallığı onun partiyası, ştatı və sektsiyası, ölkəsi və öz vicdanı arasında bölünür. Partiya məsələlərində onun loyallığına normal qaydada nəzarət olunur. Regional disputlarda, regional məsuliyyətlilik onun xəttinə bələdçilik edənə bənzəyir. Milli məsələlərdə, vicdan işlərində partiya və regional loyallığa çağırış baş verir, mərdliyin sınağı meydana çıxır.

Birinə Prezident olmaq üçün, birinə partiyaya görə və ya millətə görə öz aşıb-daşan hissi naminə vuruşmaq üçün mərdlik göstərmək lazım gəlir. Lakin bunlar müqayisə edilməzdir, mənə elə görünür ki, Senatordan igidlik göstərmək tələb olunanda, onun gələcəyinə nəzarət edən seçicilərin sərt qüvvəsinə açıq şəkildə tabe olmamaq gəlir. Bu səbəbə görə mən təqdim olunan əsərə millətin daha məşhur “üsyançılarını” – Con Randolfu, Taddeus Stivensi, Robert La Folletteni və digər bütün qalanları daxil etmədim – onlar mərdlik, vicdanlılıq adamları idilər, lakin onlar bu mübarizələri belə inamla aparmışdılar ki, evlərinə geri dönəndə seçicilərin dəstəyinə sevinəcəklər.

Ən nəhayət, bu kitab demokratik hökuməti və xalqı idarə etməni aşağılamaq niyyətini güdmür. Prinsip adamlarını haqsız olaraq seçici ehtirasları tərəfindən məhkum edilməsi nümunələri, seçki prosesində geniş iştiraka icazə verilməsinə qarşı cavabı olmayan arqumentlər də deyildir. İctimaiyyətdən gələn qəddar bədbəxtliklər qarşısında xeyirxahlığa nail olan adamların əhvalatları heç də axırıncı sübut deyildir ki, biz bütün vaxtlarda milli məsələlər üstündə seçicilərin hisslərinə məhəl qoymayaq. Çünki necə ki, Uinston Çörçill demişdi: “Demokratiya idarə etmənin ən pis formasıdır – zamandan zamana sınaqdan keçirdiyi bütün formalar istisna olmaqla”. Biz öz demokratik proseslərimizi yaxşılaşdıra bilərik və biz vicdan adamlarına hörmətimizi artıra bilərik, onlar bunu labüd hesab etmişlər, zamandan zamana ictimai rəyin əleyhinə hərəkət etmişlər. Lakin biz qanunvericilik müstəqilliyini və məsuliyyətini qadağan etməklə və ya demokratiyanı azaltmaqla problemləri həll edə bilmərik.

Çünki demokratiya daha populyar hökuməti və çoxluğun idarə etməsi mənasını verir, bu seçicilərin qüdrətli bloklarını tərifləmək və ya aldatmaq üçün olan siyasi texnikalar sistemindən olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir. Demokratiya heç bir Corc Norrisin qeyd etmədiyi – populyar idarə etmə dənizində fərdi vicdanın abidəsi olmamaqla – bu adı daşımağa layiq deyildir. Həqiqi demokratiya yaşayaraq, böyüyərək və ilhamlanaraq öz inamını xalqın üzərinə qoyur – bu inam ondan ibarətdir ki, xalq sadəcə onun baxışlarını bacarıqla və sədaqətlə təmsil edən adamların sadəcə seçicisi olmayacaqdır, lakin həmçinin elə adamların seçilməsi olacaqdır ki, onlar vicdanlı şəkildə mühakimə edəcəklər – belə bir inam ki, xalq prinsiplərə özünü həsr edənlərin qeyri-populyar kursa getmələrinə görə onları məhkum etməyəcəkdir, əksinə mərdliyi qiymətləndirəcək, şərəfə hörmət bəsləyəcək və bütünlükdə haqqı tanıyacaqdır.

Bu əhvalatlar belə demokratiyanın tarixçələridir. Həqiqətən də, burada bu millətin sərbəst nitqinin irsini dəstəkləmədiyinə və rəyin şərəfli münaqişələrinin tərbiyə etmədiyi fikir ayrılığına, qeyri-populyar baxışlara tolerantlığı bəyənməməyə malik olan heç bir əhvalat olmayacaqdır. Həyasız adamlar hər fəsilə xoşbəxt sonluq verə bilmədiyimizi göstərə bilərlər. Lakin mən əminəm ki, bu əhvalatlara igidlik göstərənlərdən hali olmaq xəbərdarlığı kimi baxılmayacaqdır. Çünki onlardan çoxunun, kimlər ki, ictimai rəylərin təzyiqinə davam gətirə bilirdi, davam edən siyasi uğuru və qalanların bütünlüklə bəraət alması, xalqın uzun müddətli mühakiməsində bizi öz inamımızı qoruyub saxlamağa qadir etdi.

Və bunlar nə keçmiş igidliyin nümunələri, nə də təkcə Senatda bağlanıb qalan gələcək igidliklərə ehtiyac duyulması deyildir. Həm də bu, təkcə bizim torpaqdakı hər bir vəzifə sahibinin mərdliyinə və vicdanına aid problemlər də deyildir, onlar lap itaət edən və ya qüdrətli olsunlar, fərqi yoxdur, kiminsə qarşısında – seçicilərin, qanunvericiliyin, siyasi maşının və ya partiya təşkilatı qarşısında məsuliyyət daşımalı olacaqdır. Onlar bizim torpaqdakı hər bir seçiciyə və səs verməyənlərə də aiddir, hökumətə heç bir maraq göstərməyənlərə də, siyasətçiyə və onun sənətinə laqeyd yanaşanlara da aiddir. Onlar yuxarı yerlərdəki korrupsiya barədə nə vaxtsa şikayət edənlərə də, təmsilçinin onun arzularından möhkəm yapışmasını heç vaxt təkid etməyənlərə də aiddir. Çünki demokratiyada hər bir vətəndaş özünün siyasətə marağından asılı olmayaraq “vəzifə tutur”, bizdən hər bir kəs məsuliyyət daşımaq mövqeyindədir; və son təhlildə hökumətin növünü, həmin məsuliyyəti necə icra etməyimizdən asılı edirik. Xalq ağadır və bir siyasi liderliyin o növünə malik oluruq ki, yaxşı ya pis olmasından asılı olmayaraq, onu özümüz tələb edirik və buna layiqik.

Bu problemlər hətta təkcə siyasətçilərə aid deyildir, çünki mərdliyin eyni təməl seçimi və ya razılıq ardıcıl olaraq bizim hamımızla üz-üzə gəlir, biz seçicilərin, dostlarımızın, direktorlar şurasının və bizim birliyin acığından qorxuruqmu, güclü mübahisə tələb edən məsələdə rəy axınına qarşı dayana bilirikmi? Çünki adamların ölümü ilə bağlı olan igidliyin əhəmiyyətini kiçiltmədən, biz həmin adamların mərdlik hərəkətlərini – kitabda adları çəkilənlər kimi – unutmamalıyıq, onlar yaşamışlar. Həyat igidliyi çox hallarda son anın igidliyindən az dramatik bir tamaşa olur; lakin bu, zəfərin və faciənin gözəl qarışığından heç də az deyildir. Adam etməli olduğunu edir – şəxsən özünə aid olan nəticələrin acığına, maneələrin, təhlükələrin və təzyiqlərin acığına – və bu, bütün bəşər mənəviyyatının təməlidir.

Mərd olmaq üçün bu əhvalatlar aydın edəcəkdir ki, nə heç bir müstəsna keyfiyyət, nə sehrli bir formula, nə xüsusi zaman, yer və şərait kombinasiyası tələb olunmur. Bu elə bir imkandır ki, tez ya gec bizim hamımızın qarşısına çıxır. Siyasət elə meydanı sadəcə bəzəyir ki, orada igidliyin xüsusi sınaqları baş verir. Həyatın bu səhnəsində bir nəfər mərdlik çağırışı ilə qarşılaşa bilər, bu vaxt öz vicdanına qulaq asırsa, nəsə qurban verilə bilər – öz dostlarını, öz taleyini, öz məmnunluğunu, hətta öz yaxın adamlarının hörmətini itirə bilər – hər bir adam özü gedəcəyi kurs barədə qərar verməlidir. Keçmişin mərdliyinin əhvalatları özündə belə bir inqrediyenti müəyyən edə bilər ki – onlar öyrədə bilər, onlar ümid təklif edə bilər, onlar ilhamla təmin edə bilər, lakin onlar mərdliyin özünü heç də təchiz edə bilməz. Bunun üçün hər bir adam öz könlünə baxmalıdır.

Con F.Kennedinin tərcümeyi-halı Birləşmiş Ştatların 35-ci prezidenti Kennedi ailəsində böyümə

Con F.Kennedi 29 may 1917-ci ildə anadan olmuşdur, ailədəki doqquz uşaqdan ikincisi idi. Onun valideynləri: Cozef Patrik Kennedi-Böyük və Roza Fitcerald Kennedi idi, babaları və nənələri 1848-ci ildəki böyük kartof aclığı vaxtı İrlandiyadan mühacirət etmiş amerikanların ikinci nəsli idi. Onun ata babası Patrik C.Kennedi qəlyanaltı yeməkxanasının sahibi və Bostonun siyasi rayonunda “boss” idi; onun ana babası Con F. (“Qəşəng Fits”) Fitcerald Bostonun meri və Birləşmiş Ştatların Konqressmeni olmuşdu.

Con F.Kennedi hələ körpə olanda ailəsi və dostları onu “Cek” deyə çağırırdılar. Cek o qədər də sağlam uşaq deyildi; onun anası xəbər verirdi ki, o, bu xəstəliklərdən əziyyət çəkmişdi: göyöskürək, qızılca və toyuq çiçəyi. Mavi gözlü Cekin iki yaşı olanda, o, skarlatina ilə xəstələndi, bu yüksək dərəcədə sirayətləndirici və həyata təhlükə yaradan xəstəlik idi. Onun atası Cekin öləcəyindən qorxub hər gün xəstəxanaya gəlirdi ki, oğlunun yanında olsun. Cek bir aya yaxın müddətdən sonra sağaldı, lakin onun uşaqlığını pis səhhəti xarakterizə edirdi – xəstəlik o qədər çox idi ki, onun ailəsi zarafat şəklində deyirdi ki, ağcaqanad onu dişləsə böyük risk edə bilər; Cekin azacıq qanı demək olar ki, hökmən ağcaqanadı öldürərdi.

Cekin üç yaşı olanda Kennedilər Bruklindəki köhnə evlərindən bir neçə məhlə aralıda olan Bostonun kənarındakı yeni evə köçdülər. Bu on iki otaqlı, qüllə pəncərələri və iri balkonu olan ev idi. Cekin atası bütöv enerji və ambitsiya ilə, çox ciddi-cəhdlə işləyirdi ki, uğur qazanan biznesmen olsun. Harvard Kollecinin tələbəsi olanda o, İrland Katoliki kimi çətin dövrlər keçirmişdi, özlüyündə and içmişdi ki, otuz beş yaşında o, milyon dollar pul qazanacaqdır. Bunu bacarmaq üçün o, otuz beş yaşında bank prezidenti oldu, sonralar Hollivud filmlərini istehsal etdi və birjaya iri investisiya qoydu. Prezident Franklin D.Ruzveltin administrasiyası ərzində bu özünü düzəldən milyoner Təhlükəsizliklər və Mübadilə Komissiyasının sədri və Birləşmiş Ştatların Böyük Britaniyadakı səfiri kimi xidmət göstərdi.

Hər məktəb ilinin sonunda Kennedilərin uşaqları Kod buxtasındakı Hiannis Portdakı yay evlərinə yığışırdılar, burada onlar dənizdə üzür, yelkənli qayıq sürür və futbol oynayırdılar. Kennedilərin uşaqları atasının həvəsləndirdiyi kimi bir-birilə gərgin surətdə rəqabət aparırdılar. Cozef-Böyük oğlanlarından xüsusən çox şey gözləyirdi, o, istəyirdi ki, onlar təkcə atletika məsələlərində deyil, nədən yapışsalar, onda zəfər çalsınlar. Bəzən ancaq bu ailə yarışda çox uzağa gedib çıxırdı – bir dəfə Co Ceki velosiped yarışına çağıranda, onlar başları ilə toqquşdular və axırıncı yarış iştirakçısına bu, iyirmi yeddi tikiş qoyulmasına başa gəldi.

İki böyük oğlan cazibədar, xoş xasiyyətli və fərasətli idi və mister Kennedi onların hər ikisinə böyük ümid bəsləyirdi. Hələ cavan oğlan olanda Co hər bir kəsə elan etmişdi ki, bir gün o, ilk katolik prezident olacaqdır (həmin vaxtlarda Amerikada katoliklərə münasibət çox pis olduğundan, onların siyasi səhnədə irəliləməsi qeyri-mümkün hesab edilirdi – tərcüməçi). Həmin vaxt heç kəs buna şübhə etmirdi. Digər tərəfdən, Cek daha az ambitsiyalı kimi görünürdü. O, daha çox Çoatda, Konnektikat internat məktəbində populyar idi, şagird qruplarında fəal olmaqla, tennis, basketbol, futbol, qolf oynayırdı və mütaliə ilə məşğul olurdu. (Onun dostu Len Billinqs deyirdi ki, bu necə də qeyri-adi hal idi ki, şagird kimi Cek “New York Times”-a abunə yazılmışdı). Cekin baş müəllimi, hətta onun “bacarıqlı, fərdi ağıla” malik olduğunu qeyd edirdi. Hər şeyin acığına Cek ancaq nadir hallarda bacardığı qədər belə inadkarlıqla oxuyurdu (onun sevdiyi fənnlər – tarix və ingilis dili, əlbəttə ki, istisna olmaqla). Bu bir fakt idi ki, o, özünü yüksək təhsil dərəcəsinə görə deyil, şux geyimi, istedadına görə fərqləndirməyə çalışırdı. Onun atası məktubunda yazırdı, “mən istəmirəm ki, belə təəssürat yaradım ki, mən yersiz irad tutanam, Allah da bilir ki, hər bir valideyn kimi düşünürəm ki, bu çox pisdir və mən həmçinin hiss edirəm ki, sən bilirsən ki, əgər mən real olaraq hiss etməsəm ki, sən yaxşı olanlara maliksən, mən sənin uğursuzluğuna münasibətdə daha rəhmdil olardım. Xalqı ələ keçirməyin uzun təcrübəsindən sonra mən dəqiq bilirəm ki, sən yaxşı olanlara maliksən və sən uzun yolu gedə bilərsən... Bünövrəni qoymaq çox çətindirsə, sən çox gənc olanda buna laqeydlik göstərdin və buna görə mən sənə bacardığın ən yaxşı şeyləri etməyi məsləhət görürdüm. Mən o qədər çox şey gözləmirəm və sən həqiqi dahi ola bilməyəcəksənsə, mən peşiman olmayacağam, lakin mən düşünürəm ki, sən yaxşı mühakiməsi və təfəkkürü olan həqiqi ləyaqətli vətəndaş ola bilərsən”.

(Ardı var)

525-ci qəzet.- 2014.- 9 avqust.- S.24.