Tənha ulduzun şöləsi
Söhbətim dünya operasının korifeylərindən
sayılan, bənzərsiz müğənni Mariya Kallas
haqqındadır. O Mariya Kallas ki, səsi ən məşhur
teatrların divarlarını titrədib, o Mariya Kallas ki,
adı dünya opera sənətinin məhək daşına
qızıl hərflərlə yazılıb.
Sənətə aparan yol heç vaxt asan olmur, keşməkeşlərdən
keçir. Mariya Kallasın da sənət yolu istisna deyil. Uşaqlıq illəri çox da şən
keçməyib, anasının
çığır-bağırı, səs-küyü ilə
böyüyüb. Mühacir həyatı
yaşayan ailə gündəlik qayğılardan, ehtiyacdan
üzülüşə bilmirdi. Mariyanın anası
Yevangeliya səhərdən axşamadək deyinib durur, ərinin
baş-beynini aparırdı ki, niyə onları Afinadan, qohum-əqrəbadan
ayırıb Nyu-Yorka köçürüb... Yönlü
gün-güzəranları olsaydı, bəlkə də ailə
qəriblik hissini o qədər də ağır keçirməzdi.
Balaca Mariya isə qəriblik hisslərindən
uzaq idi, çünki Amerikada doğulmuşdu. Belə bir səs-küylü, qayğılı ailədə
göz açsa da, uşaqlıqdan onda sənətə maraq
vardı, maraq azdır, həm də qabiliyyəti vardı.
Radioda eşitdiyi mahnıları, ariyaları
asanlıqla yadında saxlayır, əzbərləyirdi. Övladındakı bu qabiliyyəti görən ana
bütün diqqətini ona ayırmışdı, sanki
başqa çıxış yolu yox idi. O, balaca
Mariyanın simasında gələcəyin məşhur opera sənətçisini
görürdü. Yevangeliya zənnində
yanılmamışdı, övladına güvənir, onun
istedadına inanırdı, ailənin ehtiyac içində
yaşamasına baxmayaraq, Mariya üçün bahalı
müəllim tutmaqdan belə çəkinmirdi.
Hələ
kiçik yaşlarından Mariya hiss edirdi ki, musiqi ona hava-su
kimi gərəkdir. Musiqiylə məşğul
olması zavallı qızcığazı həm də təkliyin
əlindən, anasının ciddi, sərt nəzarətindən
qurtarırdı. On yaşında o,
“Karmen”i əzbər bilirdi. Bir dəfə məşhur
opera müğənnisi Lili Pansı dinləyərkən
demişdi: “Mən ondan da böyük ulduz olacağam”. Balaca Mariyanın bu sözlərini təbəssümlə
qarşılayır, uşaq sadəlövhlüyü kimi qəbul
eləyirdilər. Çikaqoda keçirilən
radio müsabiqəsində ikinci yeri tutması balaca
Mariyanın ilk uğuru idi.
Orta məktəbi bitirəndən sonra Mariyanın gələcək
taleyi, təhsili anasını daha çox narahat etməyə
başladı.
Gecəsi-gündüzü yox idi, elə ha
planlar cızır, tədbirlər tökürdü. Ərinin etirazına baxmayaraq, Yevangeliya qızına
təhsil vermək üçün onu Afinaya gətirdi. Afina Milli Konservatoriyasının tanınmış
pedaqoqu Trivellanın sinfinə düşməyi Mariyada
özünə olan inamı, ümidi artırdı. Elə xanım Trivella da yetirməsinin istedadına
ümidlə yanaşırdı. Mariyanın
təhsil haqqını çətinliklə ödədiyini
görən müəlim ona təqaüd düzəldə
bildi. Bu, Mariyadan ötrü böyük
kömək idi, o, üzərinə necə bir məsuliyyət
düşdüyünü yaxşı dərk edirdi. Elə ilk vaxtlardan özünü bacarıqlı tələbə
kimi göstərdi. Təhsildə çətinlik
çəkmirdi, amma atasının onları atıb getməsinin
acısı istər-istəməz ovqatına təsir edir və
hərdən kefi elə pozulurdu ki, oxumaq belə istəmirdi.
Amerikada yaşayan atası üçün
darıxırdı. Mariya anasının zəhmətini
yerə salmasa da, elə bilirdi ki, atası onu daha yaxşı
başa düşür.
Yaxşı ki, başı dərslərə qarışırdı. Dərslər bir növ onu qayğılardan, fikirlərdən uzaqlaşdırırdı, böyük səhnəyə çıxacağı günü səbrsizliklə gözləyirdi. Mariyanın təhsildəki uğurları o günün heç də uzaqda olmadığından xəbər verirdi.
Afina konservatoriyasını müvəffəqiyyətlə bitirib müqavilə ilə işləmək üçün Veronaya gələndə, çoxları bu qızda qeyri-adi heç nə görmürdü. Zahiri görünüşü, dolu bədəni Mariyanın səhnədə nəyləsə seçilib fərqlənəcəyinə inamı azaldırdı. Amma onun yaradıcılığına skeptik yanaşanlar tezliklə yanıldıqlarını anladılar. Mariyanın debütü o qədər müvəffəqiyyətli oldu ki, qəzetlər bir-birinin ardınca onun haqqında məqalələr yazdı, şəkli jurnalların səhifələrini bəzədi.
Mariyaya diqqət yetirənlər çox idi. Belələrindən biri özündən az qala iki dəfə yaşlı olan italiyalı iş adamı Batista Menecini idi. Batista opera musiqisi həvəskarı idi, Mariyanın ecazkar səsi onu dəli eləmişdi. Kallas özü də bilmədi ki, sənətə sonsuz maraq göstərən bu iş adamı onun tanışları arasında hardan və nə vaxt peyda oldu. İlk tanışlıqdan Batista hiss edirdi ki, Mariyadan xoşu gəlir. Bu istedadlı qızın gələcəyini düşünür və yaxşı bilirdi ki, karyera yaratmaqda onun köməyə ehtiyacı var. Mariyada xoşuna gələn bir də bu xasiyyət idi ki, o, ərköyün, şıltaq qız təsiri bağışlamırdı.
Bir müddət nigahsız yaşadılar. Nəhayət, Mariyanın təkidiylə onların evliliyi rəsmiləşdi. Batistanın bu addımı doğmalarının onunla münasibətini pozdu, deyirdilər Amerika tərbiyəsi görmüş, elə bir əsli-nəsli olmayan bu qız sənin var-dövlətinə göz dikib... Elə Yevangeliya da qızının italyanla evlənməsinin əleyhinə idi, o, yeznəsinin yunan olmasını arzulayırdı. Mariyanın evliliyi anasıyla münasibətinə soyuqluq gətirdi. Mariya bilirdi ki, Batista onun yolunda çox şeyləri qurban verməyə hazırdır və qurban verdi də, sevgilisinə görə sahibi olduğu fabriklərdən əl çəkməyinə belə heyfslənmədi.
Onların nigahı münasibətilə nə təmtəraqlı məclis quruldu, nə də qonaqlar dəvət edildi. Nigah mərasimində ikicə şahiddən savayı heç kim yox idi. İtaliyada adətən gənclər belə tələm-tələsik, necə deyərlər, atüstü, evlənirlər. Bu sayaq nigah Mariyanı heç də təəccübləndirmirdi, o buna adi bir hal kimi yanaşırdı. Nigahdan bir neçə saat sonra isə Mariya çox-çox uzaqlardaydı – Buenos-Ayresdə. Uğurlu keçən qastrol müğənninin yeni müvəffəqiyyətlərindən xəbər verirdi.
Batista həyat yoldaşının xarakterində,
davranışında bir az köhnəpərəstlik
olduğunu görürdü. Əvvəllər elə bilirdi
ki, o, varlı, kübar ailədə böyüyüb. Xoşbəxtlikdən Mariya yeni həyata tez
alışdı, geyim-keçiminə daha zövqlə
yanaşdı. İndi o çox diqqətliydi, heç bir
xırdalığa belə biganə qalmırdı. Səhnə
formasını saxlamaq isə başlıca şərt idi, səyi
boşuna getmədi, çəkisini altmış kiloqramadək endirə bildi. Familiyasını
qısaldıb Kallas elədi. Bütün bunlar
yaradıcılığının çiçəkləndiyi
bir vaxtda – otuz yaşında baş verdi. Bu dövrdə
müğənninin ən böyük nailiyyəti isə
dünya opera sənətinin beşiyi sayılan Milanın “La
Skala” teatrını fəth etməsi oldu. Bundan sonra adı dillərə
düşən Mariya Kallası Parisin “Qrand-opera”, Londonun
“Kovent Qarden”, Nyu-Yorkun “Metropoliten-opera” teatrları gözləyirdi. Hər yerdə
də çıxışları uğurlu keçirdi.
Mariya sanki səhnədə oynamırdı, qəhrəmanlarının
həyatını, taleyini yaşayırdı. Hələlik özü də bilmirdi ki, nə vaxtsa
onun öz həyatı, taleyi də oynanılacaq.
50-ci illər Kallas yaradıcılığının ən
yüksək zirvəyə qalxdığı bir dövr idi. “Traviata”, “Medeya”, “Toska”
operalarındakı ifasıyla Mariya milyonların qəlbini fəth
elədi. “Medeya”dakı çıxışı
1953-cü ildə baş tutdu və müğənniyə
böyük şöhrət qazandırdı. Dirijor pultu arxasında dayanmış maestro Bernstayn
Mariyanın ifasına valeh olmuşdu. Qəzetlər isə
yazırdı: “Onun səsi karı belə
məftun edər”.
Qazandığı uğurlar, şan-şöhrət
Mariyanı nə qədər ruhlandırsa da, bəzən
bütün bunlardan bezdiyi anlar da olurdu və özü də
bilmirdi ki, bu hisslər, duyğular nədən yaranırdı
onda. Fasiləsiz
məşqlər, tamaşalar, qastrollar... Mariyaya
elə gəlirdi ki, bunun sonu olmayacaq, həyat ona yeknəsəq
görünməyə başlayırdı. Ərinin də başı öz işlərinə
qarışmışdı. Sanki həyat
elə bundan ibarət idi, belə də olmalıdır.
Sənət ulduzlarının həyatında baş verən
ən xırda hadisə belə mətbuatın gözündən
yayınmır, birinin üstünə beşini qoyur, istədiklərini
bəzəyib yazırlar. Ailənin intim həyatı
isə daha çox sensassiya doğururdu, amma nə Mariya, nə
də əri Batista bu mövzuda jurnalistlərə ipucu
vermirdi. Mətbuat susurdu. Sussa da,
marığa yatıb gözləyirdi, sanki yaxşı bilirdi
ki, bu susqunluq çox davam etməyəcək, geci-tezi var...
22 iyul
1959-cu il. Çox bahalı
bir yaxta Monte-Karlo sahillərindən aralandı. “Kristina” adlı yaxtanın sərnişinləri sadə
adamlar deyildilər. Yaxtanın sahibi yunan
milyoneri Aristotel Sokrat Onassis Avropa aristokratlarının ən
tanınmış nümayəndələrindən olan qonaqları
dəniz gəzintisinə dəvət eləmişdi. Qonaqlar arasında Uinston Çörçill və həyat
yoldaşı, Qari Kuper, Mariya Kallas və onun əri Batista da
vardı. Bu gəzinti otuz altı
yaşlı Mariya üçün cənnətə
düşmək kimi bir şey idi, fərəhdən nə edəcəyini
bilmirdi. Son iyirmi ildə ilk dəfəydi
ki, istirahətin nə demək olduğunu bilir, onun şirin
tamını dadırdı. Dənizin
lacivard suları göz işlədikcə uzanıb gedirdi, dəniz
hüdudsuz, sahilsiz idi elə bil. O, səhərlər
günəşin doğmasına heç vaxt belə sevinməmişdi,
saf dəniz yelinin könüloxşayan ləzzətini belə
duymamışdı. İndi-indi anlayırdı
ki, sənəti onu çox şirinliklərdən mərhum
edibmiş. Batista həyat
yoldaşının qırımındakı dəyişikliklərə
biganə deyildi, dəniz gəzintisinin yerinə
düşdüyünə sevinirdi. Ancaq bu
sevinc hissi çox sürmədi. Batista
sezirdi ki, dəniz gəzintisi Mariyanı nəsə dəyişdirib
elə bil. Gecənin birində Mariyanın
kayutaya qayıtmaması isə ona çox şeylər deyirdi
və Batistanın ürəyinə dammışdı ki,
Mariya onun həyatına bir daha qayıtmayacaq.
Arvadının ondan az qala otuz yaş
kiçik olması ərinin sanki indi yadına
düşmüşdü və bu fikir onu daha çox narahat
etməyə başlamışdı. Batistanın
ağlına gələn bir də bu idi ki, günün birində
onların ayrılması haqda yayılacaq xəbər bəlkə
də heç kimdə təəccüb doğurmayacaq.
Hər
şey Batistanın gözlədiyindən də tez baş verdi. Gəzintidən Milana
qayıtdıqları günün axşamı Mariya ərinə
bildirdi ki, birgə həyatlarına son qoymaq fikrindədir.
Özü də sözünü heç bir
girişsiz-zadsız, necə deyərlər, kəsəsinə
və qəti dedi. Əslində, Batista bu xəbəri
gözləyirdi, gözləmədiyi bir şey vardısa, o
da Onassisin həmin axşam gəlib Batistaya bir milyon dollar
müqabilində Mariyadan ayrılmasını israr etməsi
idi. Batista bu təklifi qulaqardına vurdu.
Arvadının verdiyi qərara özünü əvvəlcədən
hazırlamışdı, buna baxmayaraq, onu dilə tutub fikrindən
daşındırmağa çalışdı, bildirdi ki,
Onassis evlidir, iki uşağı var. Mariya ərinin sözlərini
eşitmirdi, qərarından dönənə
oxşamırdı və indi onu heç bir qüvvə
fikrindən daşındıra bilməzdi. Mariya
Onassisə vurulmuşdu, onu sevirdi, elə bir sevgiylə ki, o
hissləri Batista ilə yaşamamışdı. Qadın qəlbinin fatehi kimi tanınan Onassisi ürəkli,
təpərli edən var-dövlət idi və adı
dünyanın ən varlı adamları sırasında duran
Aristoteldən ötrü Mariya kimilərini ələ
keçirmək bir qurtum su içmək təki asan idi.
Kallassa qədər də onun az sevgi macərası
olmamışdı. Aristotelin sevgisinə tuş
gələnlər onun torundan asanlıqla qurtarmırdılar.
Bəlkə də, Mariya bundan xəbərsiz
idi, ya da ondan ötrü indi bunun heç bir mənası yox
idi.
Mariya ərindən, Onassis isə arvadından rəsmi
surətdə ayrılsalar da, onlar hələ də
nigahsız yaşayırdılar. Tezliklə evlənəcəkləri
barədə mətbuatda ara-sıra xəbərlər
yayılsa da, məsələ uzanırdı. Mariyaya gözləmək qalırdı, oturub
gözləyirdi ki, Onassis nə vaxt təpərə gələcək,
qərarını verəcək. O isə bu haqda söhbət
salmaq belə istəmirdi. Mariya bu qeyri-müəyyənlikdən
bezar olmuşdu, digər yandan da işləri əvvəlki təki
getmirdi, sərfəli kontraktlar, tamaşalar
azalmışdı. Əvvəl onun
menecerliyini Batista edirdi, işi də yaxşı
aparırdı. Mariya qalmışdı
çar-naçar, hərdən ruh
düşkünlüyünə qapanırdı. Onassisin ona
olan biganəliyi isə lap dözülməz idi və Mariya
tezliklə hiss elədi ki, milyoner sevgilisi onun bildiyi, arzu etdiyi adam deyil. Onassis bəzən
qonaqların yanında da ağzına gələni danışır,
Mariyaya təhqiramiz sözlər deməkdən belə çəkinmirdi.
Bu söz-söhbət təbii ki, mətbuatın
diqqətindən yayınmırdı, Kallasın
yorulduğunu, səhnəyə az-az
çıxdığını yazanlar da olurdu.
Əslində, belə idi: teatr istedadlı müğənninin
gündəlik qayğılarının, məişət
problemlərinin fonunda arxa plana keçmişdi sanki. Hətta səsində də nəsə dəyişiklik
yaranmışdı və Mariyanı indi daha çox qorxudan
da bu idi. Bahalı klinikalarda müalicə
alması belə kömək eləmirdi. Axşamlar
üzünü göyə tutub Allaha dua edirdi ki, günahları
üstündə ona nə cəza verirsə-versin, bircə səsini
almasın.
Dünyanın
varlı iş adamlarını sanki bir xüsusiyyət
yaxınlaşdırır: parıldayan nə varsa ələ
keçirmək cəhdi, sönməkdə olan
işartıdan isə vaxtında uzaqlaşmaq
bacarığı. Planetin ən varlı iş adamlarından
sayılan milyoner Aristotel Onassis də belə təbiətliydi,
ondan ötrü Mariya Kallas sönməkdə olan, hovur-hovur
şöləsini itirən bir ulduz idi.
Aristotel 1906-cı ildə Türkiyənin İzmir şəhərində
anadan olub. İzmir yunanlardan azad ediləndə ailəsi ilə
Yunanıstana köçüb. Elə bir
təhsili, savadı olmayan Onassisin başqa qabiliyyəti
vardı, necə deyərlər, daşdan pul
çıxarmağı bacarırdı və bu yolda hər
avantüraya getməyə belə hazır idi. Biznes aləmində belələrinə diribaş
deyirlər, məhz bu xüsusiyyəti –
diribaşlığı sayəsində, qısa bir vaxtda o,
milyonçuya çevrildi və bunu da anladı ki, sən demə,
kasıblıqla milyonçuluğu bircə addım
ayırırmış.
1960-cı ilin payızında “La Skala” yeni
mövsümü “Polievkt” operasıyla açdı. Zal
ağzınadək doluydu. Açılışa
dünyanın tanınmış sənət adamları, siyasətçilər,
aristokrat təbəqəsinin tanınmış isimləri dəvət
olunmuşdular. Mariya həyəcan keçirirdi,
özünü ələ ala bilmirdi, ona elə gəlirdi səsi
sözünə baxmır... Tamaşadan sonra
tanınmış ingilis musiqişünası Harold Rozental
yazmışdı: “Kallasın səsi boş və
xırdaydı”. Bu sözlər Mariya Kallas
yaradıcılığının süqutundan xəbər
verirdi sanki.
1968-ci ilin yayında onlar yenə “Kristina” yaxtasında dənizə
seyrə çıxmışdılar. Onassis belə
gəzintini həm də işgüzar görüşlər
məqsədiylə təşkil edirdi. Bu bahalı, cah-cəlallı
yaxtada kimlər gəzintiyə çıxmamışdı:
Qreta Qarbo, Elizabet Teylor və daha kimlər, kimlər...
Mariya qonaqlarla göyərtədə oturub söhbət
edəndə əri yenə kobudluğundan qalmır,
hamının yanında onu acılayır. Mariya daha dözə bilmir, əlindəki
şərab dolu qədəhi, ardınca da Onassisin
bağışladığı brilyant qaşlı
üzüyü barmağından çıxarıb dənizə
atır... Onları qovuşduran da, ayıran da
“Kristina” yaxtası olur.
Sevdiyi adamdan ayrılmaq Kallassa çətin olsa da, digər
yandan onu toxtadırdı ki, indi o, azad qadındır, heç
kimdən asılacağı yoxdur və həyatını
özü istədiyi təki qura, yaşaya bilər. Amma bu toxtaqlığın,
təskinliyin özündə də nəsə bir
nigaranlıq, narahatlıq vardı, qəfəsdən qurtulsa
da, pərvazlanmaq vərdişini itirmiş qanadsız quş idi elə bil.
Səhnədən gedəndən sonra Mariya Kallas Parisdəki
mənzilinə yığışdı. Paris həyatı
ona nələr vəd edirdi, bunu Kallas özü də
bilmirdi. Başını qatsın deyə
dərs deyir, hətta özünü kinoda da
sınayırdı. Pazolininin “Medeya” filmində
çəkildi. Bu işləri, məşğuliyyəti
elə bir müvəffəqiyyət gətirmirdi və Kallas
bir daha əmin oldu ki, o, dünyaya oxumaq üçün gəlib.
Amma... İtkidən çox qorxurdu,
anlayırdı ki, itirdiyi yalnız sevdiyi insan deyil, Onassislə
birlikdə o, ən qiymətli sərvətini – səsini də
itirib.
Bir gün qəzetdə oxuduğu xəbərdən dəhşətə
gəldi. Qəzet yazırdı ki, məşhur milyoner
Aristotel Onassis Amerika Birləşmiş Ştatlarının
keçmiş prezidenti, mərhum Con Kennedinin dul qalmış
arvadı Jaklin Kennediylə evlənir. Bu xəbər
təkcə Kallas üçün yox, çoxlarından
ötrü gözlənilməz yenilik, sensassiya idi. Bəlkə də Mariya özünü belə bir xəbərə
çoxdan hazırlamışdı, amma hər halda, hisslərini
cilovlaya bilmirdi və bu hisslər onu məngənə təki
qolları arasında sıxırdı. Rahatlığı
yox idi, əslində isə indi-indi anlayırdı ki, onun
heç əzəldən xoş günü, rahat həyatı
olmayıb.
Öz tənhalığına sığınıb
yaşayırdı. Dünyanın ən məşhur opera
teatrlarındakı çıxışları,
alqışlar, şan-şöhrət, dəbdəbəli həyat
– indi bütün bunlar kövrək xatirələrdən
başqa bir şey deyildi. Ondan ötrü zaman məfhumu
da dəyişmişdi, zaman sabahsız, gələcəksiz
olmuşdu, sanki yalnız keçmişdən ibarət idi və
Mariyanın qanadı olsaydı, uçardı keçmişə,
nisgilli dünyasına, üz tutub uçacaq özgə səmti
yox idi...
Parisdəki mənzilində oturub gözlərini
dikmişdi göydə sayrışan ulduzlara, şölə
saçan ulduzlar arasında öz tale ulduzunu axtarırdı,
tapa bilmirdi.
Küçədən
gələn melodik fit səsinə diksindi. Yunanıstanda
bu melodik ahənglə oğlanlar sevgililərini səsləyirlər.
Mariya gözlərinə inanmadı, pəncərənin
altında dayanan Onassis idi. Bəlkə də,
bu görüşü Mariya gözləyirdi. Pəncərəni taybatay açması
küçədə dayanmış keçmiş sevgilisinə
çox şey deyirdi.
Onassis həmişə olduğu kimi dilavərliyindən
qalmadı. Bir ucdan üdüləyib tökürdü ki, Mariya
onu bağışlasın, o öz səhvini anlayıb.
Deyirdi ki, Jaklinlə evlənməyi formal xarakter
daşıyır, ortada çox böyük maraqlar olduğu
üçün hər ikisi öz razılığı ilə
bu addımı atıb. Mariya
keçmiş sevgilisinin sözlərinə inanmasa da, onu
bağışladı. Amma bunu da yaxşı bilirdi ki,
bu avantürist adamın ipinin üstünə odun
yığmaq olmaz, onun öz prinsipləri var, indiyədək
xasiyyəti dəyişməyib, bundan belə də dəyişməyəcək...
Bəlkə də Onassis özü öz
günahlarını yaxşı bilirdi və bildiyi bir də
bu idi ki, pul, var-dövlət belə, insanın
günahlarını yumaq qüdrətinə malik deyil.
Onların daha bir ayrılığı 1975-ci ildə
oldu. Bu, əbədi ayrılıq idi. Dünyanın ən varlı maqnatlarından
sayılan Aristotel Onassis 69 yaşında həyatdan
köçdü. İki il sonra isə
Parisdəki mənzilində dünya operasının
primadonnası Mariya Kallas 53 yaşında ürək
tutmasından gözlərini əbədi yumdu.
Ölümündən sonra dünyanın tanınmış musiqi tənqidçiləri onun yaradıcılığı haqqında sağlığında olduğundan da təsirli sözlər yazdılar: “Əsrin səsi əbədi susdu...” Hətta Mariya Kallasa qarşı çıxanlar belə onun sənətinə yüksək qiymət verirdilər. Bütün peşəkar yaradıcılığı dövründə Mariyanın barışmaz əleyhdarı Rudolf Binq yazırdı: “Biz ona bənzər sənətçini bir daha görməyəcəyik...” Parisin tanınmış opera tənqidçilərindən olan Remi demişdir: “Kallasdan sonra opera heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaq”. Devid Lou isə bu sözləri yazmışdı: “Mariyanın vokal sənətindəki, həyatdakı uğurları və uğursuzluqları onun oynadığı opera qəhrəmanlarının həyatı kimi dramatikdir”. Bu sözlər dünyadan nakam köçmüş bir sənətkarın şəninə deyilən gecikmiş tərif deyildi. Mariya Kallas iyirminci əsr dünya opera sənətinə heç kimin verə bilmədiyi töhfələri vermişdi.
Yunanıstanda onun yaradıcılığını indi də yüksək qiymətləndirir, adını, sənətini yaşadırlar. Mariya Kallas adına beynəlxalq musiqi festivalına dünyanın tanınmış sənətkarları dəvət olunurlar. Fərəhli haldır ki, 1981-ci ildə Afinada keçirilən bu mötəbər sənət şənliyində həmyerlimiz Xuraman Qasımova birinci yeri tutub, qızıl medal və “Qran Pri”yə layiq görülüb. Xuraman xanımın o unudulmaz günlərlə bağlı xatirələri çoxdur, danışmaqla bitməz. O deyir: “Kallas kimi sənətkarlar yüz ildə bir dəfə gəlir həyata. Mariya bəlkə də çox yaşayacaq, çox oxuyacaqdı, sadəcə, bir qadın kimi taleyi gətirmədi...”
Mariya Kallasın ölümündən uzun illər sonra məşhur italyan kinorejissoru Franko Zefireli dünya operası primadonnasının həyatını ekrana gətirdi. Zefireli Mariya ilə şəxsən tanış idi, onun yaradıcılığına, keçdiyi həyat yoluna bələdliyi vardı. “Həmişəlik Kallas” filmi rejissora daha bir uğur qazandırdı və 25-ci Beynəlxalq Moskva Kinofestivalının xüsusi mükafatını aldı.
Mariya rolunun ifaçısı məşhur fransız aktrisası Fanni Ardan sonralar deyəcəkdi: “Kallas müqəddəsdir, mələkdir...”
Kamil Əfsəroğlu
525-ci qəzet.- 2014.- 9 avqust.-
S.22-23