İşığa doğru

Onu lap çoxdan – “Qurucu” adlı rayon qəzetində ilk hekayələri çap olunduğu 70-ci illərdən tanıyıram. Həmin qəzetin məsul katibi olan, ömrü boyu ədəbiyyat yanğısı ilə yaşayan Əmirqulu Quliyevin özü kimi balaca, kasıbyana iş otağında böyük ədəbiyyatın dərkolunmaz cazibəsinə, sirli-sehrli tilsiminə düşdüyümüzü xatırlayıram. Balaca boylu, qara, gur saçları çiyinlərinə tökülən, qalın, həbəşi dodaqlarının qəribə qəzəbli sıxımında susqun bir etiraz yurd salan, qaramtıl eynəyinin altından baxan kədərli gözlərində əbədi bir tənhalıq vurnuxan xeyirxah Əmirqulu müəllim ədəbiyyata gəlmək istəyən, lakin gəlib çıxa bilməyənlərdən, ədəbi duyğu-düşüncə yollarının qaradinməz yorğunu olanlardan idi. O vaxtkı gənclik almanaxlarında ara-sıra əsərlərini – şeir və miniatür hekayələrini çap etdirir, yazmaq və çap olunmağın əzablarına qatlaşır, ədəbiyyat “xəstəliyini” bizə də yoluxdururdu. Ağalar Mirzə və mən hələ universitet tələbələriydik, Aydın Tağıyev isə artıq diplomlu rus dili müəllimi idi, Bakıdakı redaksiyaların yolunu bizdən daha yaxşı tanıyırdı...

Aydın Tağıyev ədəbiyyata çətin, əzablı yollarla gəldi, o yollarda heç vaxt dayanmadı, yorulmadı, bezmədi və heyrətamiz bir inadla öz ədəbi sözünün mənzil başına qovuşdu, taleyinin haqq mərtəbəsinə çata bildi. Ədəbiyyata ötəri qonaq kimi yox, doğma ev yiyəsi, halal haqq sahibi kimi gəldi. Ədəbiyyata öz səsi-sözü, öz yazıçı-vətəndaş vicdanı, öz müstəqil mövqeyi, mənəvi missiyası ilə gəldi Aydın Tağıyev. Və indi onun otuzdan çox nəsr və publisistika kitabını, o kitabların ədəbi-mənəvi yükünü, bədii-estetik miqyaslarını göz önünə gətirəndə həmin gəlişin uğurlu olduğuna, bir tale işi olduğuna qəlbən inanıram.

Aydın Tağıyev öz taleyinin yazıçısıdır. On illər boyu onu daim yeni yazılar sorağında, təzə ədəbi söz yollarında görmüşəm; o, heç vaxt yazmaqdan yorulmayıb, qorxmayıb, usanmayıb, ədəbi söz cazibəsindəki mənəvi, ruhi xoşbəxtliyi heç nəyə dəyişməyib; hər dəfə təzə yazısını qoltuğuna vurub, 120 kilometrlik yolu keçib əyalətdən Bakıya gələndə, o yazılarını mərkəzi mətbuatda, qəzet və jurnallarda, almanax və fərdi kitablarında çap etdirəndə özünü dünyanın adamı hesab edib.

O, çox yerdə işləyib. Uzaq dağ kəndində, təyinatla getdiyi ucqar bölgədə müəllim də, rayon sovetində deputat da olub. Qəzetdə sıravi ədəbi işçi, şöbə müdiri, baş redaktor da, Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şirkətində zona müxbiri də işləyib... Hazırda “Çıraqqala” ədəbi-bədii jurnalının baş redaktoru, Prezident təqaüdçüsüdür.

Bəli, o, çox yerdə işləyib, lakin heç vaxt vəzifə, iş adamı olmayıb. Həmişə daha çox sənət adamı, söz adamı, qələm əhli olub Aydın Tağıyev. Onun çörəyi həmişə qələmdən çıxıb, taleyi qələmlə yazılıb. O, həmişə öz sözünün güney yamacında, öz sənətinin sərin kölgəsində dayanıb, cəmiyyətin min bir çətinliyindən, sıxıntısından bezəndə öz sözünün-sənətinin, özünəməxsus fikirlər səltənətinin azadlığına çəkilib, öz əsərlərinin əsəb tellərində, yazılarının yaz yağışında xilas olub; özü xilas ola-ola oxucularını da xilas edib, beləcə daim işığa doğru, aydınlığa doğru gedib.

Bu, əsl sənət adamının halal qisməti, mərdanə taleyidir. Və mən köhnəlməyən köhnə dostum Aydın Tağıyevin istedad və zəhmətindən yaranan xoşbəxtliyinin, öz ədəbi sözünün ədəbi dağ dolaylarında bəxtəvərliyinin, dediyim kimi, şahidi çox olmuşam. Sovet dövrünün mətbuat – qəzet, jurnal kasadlığında, çıxılmaz çap çətinliklərində qeyri-adi bir inadla sözünü deyən, ara-sıra nəşr olunan hekayələrinin işığında sevinən, xoşbəxt olan Aydın bizi də sevindirir, səfərbər edirdi. O, balaca hekayələr yaza-yaza öz böyük roman ömrünü, roman taleyini yaşayırdı.

İndi bu yazını yaza-yaza, təxminən, otuz beş-qırx il əvvəlin bir yağışlı gününü xatırlayıram. O yağışlı günün yovşanlı dağlarda əks edən qeyri-adi işığı, ruh oxşayan cənnətməkan yüngül havası qalıb yadımda. Elə işıqlı, yüngül hava idi ki, dünyanın gözləri qamaşır, ağacların, daşın-torpağın da uçmağı, havalanmağı gəlirdi...

Ucqar dağ kəndi Əmirxanlıda dərs deyib qayıdan Aydın Tağıyevin yolu bizim Surra kəndindən keçirdi. Aydın bağçanın aşağısından, yoldan məni çağırdı. Nə illah elədimsə, evə gəlmədi. Təzə, o vaxt dəb olan milmil paltosunun qoltuq cibindən çıxartdığı “Qurucu”nun – rayon qəzetinin təzə sayını mənə verib gözlərində pöhrələnən işıqla dedi ki, hekayəm çap olunub, oxuyarsan... Aydın on-on beş kilometrlik yağışlı-palçıqlı yol gəlmişdi, hələ evlərinə dörd-beş kilometrlik yorucu yol qalmışdı və rayon qəzetində çap olunan o balaca hekayənin istisi-işığı, mənəvi gücü elə çox idi, elə möcüzəli idi ki, onu bütünlüklə xoşbəxt edə bilmişdi. Doğrusu, həmin gün mən ədəbi sözün ədəbi möcüzəsinə bir daha inandım, balaca hekayənin böyük gücünü, qüdrətini, sirli-sehrli hikmətini gördüm. O hekayə bəlkə də ciddi bir ədəbiyyat hadisəsi deyildi, dünya, hətta yerli nəsr imkanları, nəsr təfəkkürü baxımından sənət standartlarına cavab vermirdi; söhbət bunda deyil, nəzərə çatdırmaq istədiyim ədəbiyyata gəlməyə can atan gəncin, gənc yazıçının özünə inamı və ümidi, sənət sevgisi, ədəbiyyat yanğısıdır. Əsas məsələ bundadır ki, yazıçı Aydın Tağıyev sözə-sənətə həmişə inanıb, ümid bəsləyib, etibar və etiqad edib, nəsrin çətin, əzablı yollarında inamla, inadla irəliləyib, daim onu çağıran sirli-sehrli səslərə, işığa, aydınlığa doğru gedib. Ədəbiyyat adamları bilir ki, xüsusilə, Sovet dövründə paytaxtdan uzaqda, əyalətdə yaşaya-yaşaya ciddi sənət yolunun yolçusu olmaq, ədəbi ağırlığına çiyin vermək necə ağır, məşəqqətli iş idi. Bunun üçün o vaxt da, elə indi də həqiqi ədəbiyyat sevgisi, əsl fədakarlıq, sarsılmaz inad və ümid, əsası da zəhmət və istedad lazımdır. Və Aydın Tağıyev onlarla nəsr və publisistika kitabıyla sübut etdi ki, o məhz belə ciddi sənət adamıdır, gənclik illərinin söz sevgisinə heç vaxt xəyanət etməyən yazıçıdır, murada çatan şərəfli sənətkar taleyinin sahibidir.

O, Azərbaycan nəsrində və publisistikasında özünəməxsus sözü, səsi olan qələm adamıdır. O, ali təhsilli övladları – Şəhriyarla Bəxtiyarla ilə ailəsində vətəni birləşdirən, bütövləşdirən xoşbəxt atadır. O, intellekti və istedadı, sənəti və şəxsiyyəti həmqafiyə olan, bir-birini tamamlayan ciddi yazıçı, fədakar ziyalı, əqidəli vətəndaşdır. O, sözü tutdu, sözün ədəbi işığına doğru getdi və bu gün də getməkdədir – bu, ciddi bir yazıçı taleyidir. O, nəsrdə daha sanballı, daha böyük uğurlara layiq yazıçıdır.

On illər boyu Aydın Tağıyevin yazıçı xoşbəxtliyinə onun daim izlədiyim nəsrində də, publisistikasında da tez-tez şahidi olmuşam. Bu, yazıçı ideyasının, ədəbi sözün mənzil başına çatdığı, sənətkarın demək istəkləri ilə deyə bildiklərininin üst-üstə düşdüyü möcüzəli məqamdır. Onun yadımda qalan ilk hekayələrindən birində – “Bir tay ayaqqabı” yazısında da, bu yaxınlarda “Ulduz” jurnalında oxuduğum hələlik sonuncu hekayələrindən olan “Adəmin oğlu” əsərində də sözün qələbə pıçıltıları eşidilir. Təxminən, 30-40 ilin ayırdığı bu iki hekayəni həm də ona görə analoji təhlilə cəlb etmək istədim ki, onların bədii-estetik ruhunda, sənətkarlıq mənzərəsində Aydın Tağıyev nəsrinin təkamülünü, inkişaf yolunu da izləmək mümkündür.

Az qala mənsur şeir ovqatına uyğun lirik təhkiyə tipi ilə ədəbiyyata gələn Aydın Tağıyev sonralar ağır-taxta bədii publisistik dilə, miqyaslı, prozaik təqdimata meyl edir, urbanizasiya qarşısında sıxılan, sarsılan müasir kənd mühitinin, daha çox kənd-qəsəbə psixologiyasının bir qədər köhnələn panoram lövhələrini yaradır, məhz özünəməxsus kiçik hekayə imkanlarını, böyük nəsr nəfəsini ortaya qoyur, necə deyərlər, özünü təsdiq edir. “Adəmin oğlu” tipli son yazılarında isə Aydın daha çox realistdir; bu hekayənin ədəbi düşüncə, fəhm çöllərindən satirik bir görüntünün, hətta uzaq bir sarkazmın səsi gəlir. Lirikadan yumora, yumordan satiraya aparan yollar, adətən, bədii-nəsr təsərrüfatında inkişafdan, bədii-estetik şüur hərəkətindən, dərketmə səviyyəsinin templərindən soraq verir...

Bu inkişaf dinamikasını onun publisistikasında da izləmək mümkündür. Aydın Tağıyevin jurnalist, publisist təqdimatı yüksək ədəbi dil normalarına riayət edilməsi, fəal vətəndaşlıq mövqeyi, əsas məna və mahiyyətin ön plana çəkilməsi, bəlağətli, ritorik kosmetikası yox, məhz bədii-intellektual tanıtması ilə seçilir. Onun “Ömrün 40 günü” (“Dəvə Şirvan yolunda...” kitabı, Bakı, “İşıq”, 1991) adlı elə ciddi, tam professional əsərləri var ki, bədii publisistikadan bəhs edən tədris kitablarına nümunə kimi salına bilər...

Təsadüfü deyil ki, onun əsərləri, xüsusilə, kiçik hekayələri zaman-zaman diqqəti cəlb edib. Bu bədii nəsr nümunələri haqqında Xalq yazıçıları İsmayıl Şıxlı və Mövlud Süleymanlı, akademik Bəkir Nəbiyev, professorlar Nazif Qəhrəmanlı, Vaqif Yusifli, yazıçı və şairlərdən Əlibala Hacızadə, Novruz Nəcəfoğlu, Rəşad Məcid, Elçin Hüseynbəyli, Səyavuş Məmmədzadə, Tofiq Nurəli (bu siyahını xeyli uzatmaq da olar –S.E.) kimi ədəbiyyat biliciləri söz deyib, təqdiredici mövqe bildiriblər.

O, adətən, adi adamların adi taleyindən, xüsusilə, Şabran (keçmiş Dəvəçi –S.E.), kənd-qəsəbə mühitinin tipik adiliklərindən yazıb. Onun qəhrəmanlarına həyatın kiçik adamları da demək olar. Əsası odur ki, Aydın Tağıyev əksər əsərlərində adi adamların adi həyat lövhələrinin gizli, sirli-sehrli məqamlarını ön plana çəkə bilib, bir vaxtlar dəbdə olan ifadə ilə desək, zərrədə külli, mikromühitdəki makromühiti, adilikdəki qeyri-adilikləri görüb və göstərə bilib... Onun kiçik hekayələri həmişə ağır həyat yükü, böyük həyat materialı ilə məni düşündürüb və heyrətləndirib.

Hətta bəzən mənə elə gəlib ki, onun nə yazdığından, necə bədii məntiqə söykənib hansı bədii nəticələrə gəldiyindən heç özünün də xəbəri yoxdur. Bu, yazıçı təhtəlşüurunun tanrısal gizlini və o sirli fenomenin təlqin etdiyi spesifik yazı texnlogiyasının müşkül sirridir.

Bu məqamda Şabran rayon mərkəzində “Kitab evi”ndə keçirilən bir yığıncağı – Aydın Tağıyevin “Alma oğurlayan divlər” adlı növbəti nəsr kitabının “İmza günü” mərasimini xatırlayıram (Yeri gəlmişkən, son illər Şabran rayonunda xoş adət halını almış belə ədəbi tədbirləri alqışlayıram və daha genişmiqyaslı, həm də uzunömürlü olmasını arzulayıram). Taleyin qismətindən mən də həmin yeni kitab bayramında iştirak edirdim. Çıxış edənlərin A.Tağıyevin nəsri və publisistikasına hərtərəfli bələdliyi, onun haqqında hamının ürəklə, könül xoşluğuyla danışması məni xeyli sevindirdi, fərəhləndirdi. İstər bizdə, istərsə də bütün dünyada kitab mütailəsinin hiss olunacaq dərəcədə zəiflədiyi, İnternet şəbəkələrinin bütövlükdə ciddi mədəniyyətə, eləcə də ciddi ədəbi sözə, bütövlükdə kitab mifinə meydan oxuduğu müasir dövrdə “İmza günü” məni qəlbən, ruhən məmnun etdi. Əsası odur ki, ömrü boyu əyalətdə yazıb-yaradan, ədəbi sözün işığına doğru gedən, əsərlərində haqqın, həqiqətin, ədalətin zəfərinə can atan istedadlı bir yazıçının xoşbəxtliyinə növbəti dəfə şahid oldum. On illər boyu əsərlərini izlədiyim, ədəbi uğurlarına sevindiyim yazıçı dostumun sənətkar xoşbəxtliyi onun özünün özünə verdiyi ən böyük mükafatıdır. Bu, daim işığa can atan, aydınlığa doğru gedən Aydın Tağıyevin Aydın Tağıyevə mükafatıdır.

Sadıq Elcanlı

525-ci qəzet.- 2014.- 16 avqust.- S.18.