Kür Kür
Araya heç bir durğu işarəsi qoymadım.
Heç bir qayda-qanunu da pozmadım - nə qrammatik, nə
etik. Sözlərdən biri isimdi, xüsusi isim, o biri adi
dərəcəli sifət; sərbəst söz birləşməsində
biri əsas sözdü, o biri asılı. Biri Əlisəmid
Kürdü, o biri... Əlisəmid Kür kür deyildi,
vallah! Amma "Kür"ü iki dəfə
yazmaq xoşuma gəldi, düzü. Nə
zamansa mən bunu yazmalıydım.
Əlisəmid Kürdən yazmalıydım, vaxt
çatdı, vədə yetişdi, dostum. Bunları
hansısa kürsüdən, hansısa tədbirdə - ki,
orda mənim danışmaq haqqım, çıxış eləmək
imkanım və vaxtım hamıdan çox olacaqdı - bax
orda şifahi demək istəyirdim. Gah da sənin
növbəti kitabını gözləyirdim, fürsət
bulub yazacaqdım. Di gəl,
yazıların öz taleyi olur. Vaxtı-vədəsi
də həmçinin.
Məndə
dəfələrlə sınanmış bir telepatiya var.
Köhnə tanışlardan, dostlardan kim yadıma düşürsə,
ondan ya xəbər gəlir, ya zəng; ya da
rastlaşırıq onunla.
Əlisəmid Kür bu gün günortadan sonra qəflətən
"tıpp" eləyib ürəyimə-beynimə
düşdü; dərhal sözə çevrildi, dərhal
barmaqlarım sızıldadı. İndi klaviaturanı
döyəclədikcə damarlarımdakı
sızıltını köçürürəm.
Bir insan haqda yazanda adətən ilk dəfə onu necə
görməyindən, onunla necə
qarşılaşmağından söz açırlar. Mənsə bu dəqiqə
onun peşində deyiləm, həm də ona görə ki,
Əlisəmid mənim yadımda Tərcümə Mərkəzində,
"Yol" ədəbiyyat qəzetində qalıb - hərçənd
aramızda, səhv eləmirəmsə, 14 yaş fərq
olmasına baxmayaraq o çağa kimi onu özümə
artıq simsar bilirdim, İçərişəhərdə
kirədə qaldığı evinə də məni o
özü dəvət eləmişdi.
Ancaq mən Əlisəmidi "Yol" qəzetində
gördüm.
İlk dəfə onu orda və onda bildim. İki insan anlaşılmaz bir mövzunun söhbətini
uğurla başa çatdıranda necə deyirlər? "Bildin?" "Hə,
bildim!"
Bu, bəlkə
kiməsə uydurma və illüziya kimi görünəcək,
qoy olsun, bu dəqiqə və bundan belə mənə fərq
eləməz... Mən bir-birinin üzünü bir neçə
saniyəlik görməkdən tutmuş illərlə sürən
dostluqlara qədər insanların bu dünyada təsadüfən
qarşılaşmadığına inanıram; inanıram ki,
bu rastlaşmağın əvvəli olub və sonrası da
olacaq! Həqiqi sözümdü.
Tərcümə
Mərkəzinin uzun dəhlizində - ora yəqin elə eləcənə
durur, ola bilsin, indi işıqları bir az gur yanır - və
o dəhlizin hər iki tərəfinə
düzülmüş otaqlarında, əyri pilləkənində,
Səmayə xalanın çayxanasında, daha sonra
bütün bunların uzantısı və davamı kimi
şəhərin neçə-neçə kafe və yeməkxanalarında,
rəsmi və qeyri-rəsmi tədbirlərdə, hətta birgə
qonaq getdiyimiz evlərdə, rəssam emalatxanalarında
Əlisəmid Kürün məndə buraxdığı dərin
təəssüratın səbəbi nəydi, "səbəb"
cənablarının özü hardan qaynaqlanırdı,
görəsən?
Hisslər, duyğular, fikirlər hardan qaynayır, nədən
əmələ gəlir, təəssüratlar necə
yaranır?
Bilmirəm.
Çox-çox
uzaqlardan gəlir - bunu güman eləyirəm; duyğular-təəssüratlar
bəlkə də göylərin dərinliklərindən (yox?..) enib nazil olur, qəlblərə-beyinlərə
mıxlanır və səni nə zamansa yarımçıq
qoyduğun və ya elə indicə yarımçıq qoymaq
istədiyin bir işin ardına sövq eləyir, itələyir,
həvəsləndirir. "Yaşa,
yaşamağa davam elə" deyir.
Əksini dediyi də olur, Allah eləməsin.
lll
Bir qış gününün hekayətini
danışacam. 1991-ci ilin son günlərində təzəcə ata
olmuş 23 yaşlı ailəli bir gənc üç gün
sürən yanvar çovğunundan sonra doğum evinin
yaxınında mindiyi marşrut avtobusundan vağzal tərəflərdə
düşüb bir qəzet köşkünə
yanaşır, cibini eşələyir, tapdığı qəpik-quruşa
"Yol" qəzeti alır. Səhifələri
açanda adi çap şriftlərini yox, buludların
arasından ora süzülən Günəş
şüasını, özü də fırtınadan sonra
axır ki, mərhəmət kimi özünü
çatdırmış işığı və
işığın altında yazısını və
imzasını görür.
Qarlı gündə qəzet üstünə səpələnən
gün işığı və nura bələnmiş
imzanın sevinci-bərəkəti hələ azdı,
azdı. Üçüncüsü də var, inanın.
Onu "Yol" qəzetinə şöbə
müdiri götürüblər, "firma"da adı gedir,
başı qarışıq olduğundan indi xəbər
tutur. Heç özünə də deməyiblər.
Onda Əlisəmid Kür bir-iki ay olardı "Yol"
qəzetinə baş redaktor gəlmişdi, mənimsə
"Xəzər" jurnalından ixtisara düşmək
söhbətim vardı - həmin dövrün gözlənilməz
maliyyə krizisləri təşkilatlarda qəddar, rəhmsiz
ixtisarlar aparmağı normaya çevirmişdi. "Xəzər"in
baş redaktoru Vaqif Bayatlı mənə kəndə
qayıtmağı məsləhət görürdü.
1989-cu
ilin güllü-çiçəkli mayında evlənib
Bakıda ev kirələyəndə nəinki
mənim, heç kahinin də ağlına gəlməzdi ki,
yarım il sonra bu şəhərdə güllə səsləri
eşidiləcək, küçələrində tanklar gəzəcək.
...Və
dördüncüsü də vardı, Kür idi, Əlisəmid
Kür.
lll
İnsan
birdən necə mələyə oxşayır, hay?.. Necə mələyə
çevrilir? Həqiqi soruşuram. Bəs sonra nə baş verir? Nə baş
verir ki, daha mələk ola bilmir? Yəni bəlkə
də istəyir e mələk olsun, di gəl daha ola bilmir.
İllər keçəcək. Özü də çox-çox
illər keçəcək, o qədər keçib-gedəcək
ki, dünyanın sonu çatacaq, Günəş, Ay, ulduzlar,
planetlər boşluğa dığırlanacaq, qiyamət
saatı yetişəcək, hamı ölüb diriləndən
sonra dərin bir yuxudan ayılmış kimi olub-keçənləri
xatırlamağa çalışa-çalışa məhşərə
doğru yürüyəcək, Allahın hüzuruna
yaxınlaşacaq. Kür, onda hansısa məqamda, bəlkə
də məhz səninlə üz-üzə gəlib
salamlaşanda, sifətinin cizgilərində artıq qiyamət
əlamətlərini yox, qiyamətin özünü görəndə
mən həmin uzun dəhlizi xatırlayacam:
-
Yadındadı, işə hamıdan birinci mən gəlirdim,
sonra sən. Hər ikimiz darıxan adamıq.
Bəzən sən lap gecikirdin, qalan
üç-dörd işçi səni gözləyirdi, hərdən
gözləyənlər arasında qonaq da olurdu. Gəlib
çatan kimi qıtlıq saatlarda kişilərçün
çörəyi əvəz eləyən siqaret qutusunu ortaya
atırdın... Başqaları - bax bunu
müqayisə üçün deyirəm - başqaları
siqareti gizlin-gizlin çəkəndə, sən onu hamıya
paylayırdın, hamı da siqaret gözləyirdi, hamıya
da o, lazım idi. Bir gilə siqaret. Ancaq sən bununla bəsinmirdin, sən sonranı da
fikirləşirdin. Çörəyi-suyu
da fikirləşirdin. Hamısını,
hamısını danışacam. Mənim
yanan ciyərləriməsə tüstü gərəyidi
onda. İndi mən Allah qarşısında səninçün,
sənin yaxşılarınçün şahid duracam! Həmd
olsun Allaha!
lll
Sən ki
kür deyildin, Kür! Bəlkə biləsən,
mələyin qanadları nə vaxt sönməyə
başladı?
Neçə
ki fələk qarğıyıb
Hökm
edir zalım olmağa,
Yüz əli
qılınclı hazır
Bir bənövşə boynu vurmağa.
Əlisəmidin bu şeirini kağızdan-kitabdan
oxumamışam, çoxdan özündən eşitmişəm,
yadımda qalıb. Düzü, yazılma vaxtını da dəqiq
xatırlamıram. Səhv eləmirəmsə,
Kür bu şeiri məclislərdə bizim "Yol" qəzetindən
çıxdığımız ərəfələrdə
- məsələn, 93-cü ilin payızında - oxuyurdu.
Yadınızdadı da o illər? Cəmiyyətin bir hissəsi, bəlkə də
cavab atəşi kimi, o biri hissəsini cəzalandırmaq qərarındaydı.
Zövqlər
müxtəlifdi, mənsə ürəyimə yatan həmin
misraları kiməsə yaxşı şeir adına
təqdim eləmək fikrindən uzağam, sadəcə,
bayatı qədər saf bildiyim bu bəndin dünyanın
sonuna kimi yaşayacağına, heç olmasa mənimlə
yaşayacağına əminəm.
Şeirdən vacib sözlər də var. Həmin
sözlərin insan taleyini dəyişməyə qabil
olduğuna inandığımı desəm şübhə eləməyin.
Amma sözü deyə biləsən.
Əlisəmid Kürlə biz "Yol" qəzetindən
çıxandan sonra bir dəfə şəhərdə
rastlaşdıq. O, mən, Fəxri Uğurlu. Başqa
adamlar da vardı, amma əsas bu üçlük idi. Səhər-səhərdən uzun bir məclis
başladı "Sahil" metrosunun yanındakı zirzəmi
restoranda. O qədər uzun çəkdi, məclisin əvvəlini
hamı unutdu. Kür elə hey "Yol" qəzetindən
danışırdı. Ay Allah!.. Nəsə
eləmək lazımıdı, yoxsa hər şey çox
pis qurtaracaqdı...
Nəhayət, zirzəmidən çıxdıq,
söhbətsə bitmirdi. Gözləyirdim Əlisəmid
bir balaca fasilə versin, mən də
hazırladığım sözləri ona deyim. Sahil parkının qırağıyla
Yazıçılar Birliyinin qənşər küçəsinə
sarı meyilləndik. Axşamüstüydü.
50-60 merlik yolu nə vaxta getdiyimiz yadımda
deyil. Əlisəmidi dayanacaqdan yola salacaqdıq.
Birdən
bir dilənçi kişi böyürdən
əlini irəli, topalığa uzadıb pul istədi.
Əlisəmid bir dilənçiyə baxdı, bir bizə,
bir də yaxınlaşan trolleybusa (onda hələ şəhərdən
"qoşabuynuz"ları
yığışdırmamışdılar), dilənçinin
ovcundakı sarı 500 manatlığı (adına "Nizami"
dediyimiz denominasiyadan əvvəlki
"beşyüzlük" yəqin yadınızdadı,
trolleybusda gedişhaqqı onda 250 manatıdı) qapıb dedi:
- Mənim
yolpulum yoxdu, sən onsuz da pul tapacaqsan.
Dedi, hərəkətinə
haqq qazandıran bir qəhqəhəylə gülüb
trolleybusa sarı qaçdı. Qalanımız
da bu bitmək istəməyən həngamədən
canımızı dartıb çıxarmaq üçün
tələsik bir-birimizə əl verib
dağılışdıq. Mən Vəcihə Səmədova
adına Sərgi Salonunun
qarşısına çatanda toran qovuşdu, Əlisəmidə
demək istədiyim sözlərin özümə
qaldığını, ürəyimə dağıldığını
hiss eləyib üşəndim.
lll
Əlisəmid məhbəsdən çıxandan sonra onunla növbəti bir təsadüfi vəziyyətdə qarşılaşdıq, bu qarşılaşmaya ilıq bir gün işığı düşürdü, bir də araya zəif, amma güclənmək üçün fürsət axtaran bir külək qarışırdı. Mən gün işığına yaman diqqətciləm, İstiqlaliyyət küçəsindəki həmin gün işığı elə bil sönürəm-sönürəm deyirdi.
Əlisəmidin məhkəməsinə getməmişdim - nə şahid kimi (o, məni ifadəsində şahid göstərmişdi), nə dost kimi. Məhbəsdə də ondan yalnız hərdənbir yaxın dostlarıyla xəbər tuturdum.
Mən Əlisəmidi itirmişdim. Təkcə Yer üzündə yox, hər yerdə - həm Yerdə, həm Göydə. Bu, kosmik itkiydi, ağrıydı, təəssüfüydü. Əlisəmidə olan ümidimin, məhəbbətimin, Allahın yanında və elə bu dünyada ona hazırladığım məqamın qeyb olması, həm də sanki ironik bir motivlə qeyb olması sarsıtmışdı məni.
...Həmin gün İstiqlaliyyət küçəsində mağazaların birinin qarşısında onda hələ təzə-təzə öyrənməyə başladığım ərəb əlifbasıyla yazılmış "Allah" sözünə tamaşa eləyirdim. O, məni burda haxladı. "Allah" kəlməsinin qarşısında. Heç birimiz heç hara qaça bilmədik.
İllərin, ayların, hadisələrin ayrılığından sonra görüşdük, asta-asta Nizaminin heykəlinə sarı sallandıq, söhbətləşə-söhbətləşə ordan İçərişəhər tərəfə boylandıq, adamlardan, dostlardan, baş vermiş və bitmiş hadisədən, aradabir Allahdan, məsciddən danışdıq.
Sonra söz qurtardı. Sağollaşdıq.
Söhbət yarım saat çəkərdi.
lll
Di dostum, bu da bu qədər. Yazı bitdi. Vidalaşmaq vaxtıdı, Kür, Kür. Vergülü yerindədi, hətta nöqtəsi də
var.
Qurban Yaquboğlu
525-ci qəzet.-
2014.- 7 fevral.- S.8.