Bəndalının çimməkliyi
(hekayə)
Dağ
başındakı bu kiçik şəhərin dərdli
sakinləri tək büllur kimi səsi ilə ara-sıra zəngulələr
vuran, qıvrım qaşları, koroğlusayağı
bığları, iri cüssəsi ilə əfsanəvi qəhrəmanlara
bənzəyən Bənna Bəndalı sübhdən şər
qarışanadək iş başında idi. Hər axşam
işdən yorğun qayıdanda üç qızını
da səfərbər edən, oxlov kimi arıq, uzun arvadı Səltənət
özü Bəndalını gülərüz
qarşılayaraq “İSTİ SU HAZIRDIR GƏL ÇİM!”
deməklə yuyundurub tərtəmiz geyindirər, keçi
pendirindən, şorundan yüngülvari yedizdirib, kəklikotu,
yaxud itburnu çayı içirdib təmiz yatağa
salardı. İş başını elə
qatmışdı ki, Bəndalı heç
hörgüsünə yumurta sarısı qatmaqla düşmənin
basa bilmədiyi möhkəm qalalar ucaltmış babası
Murtuzalının yurdu sayılan, qarşı dağın
arxasındakı doğma kəndində də
olmamışdı. Yeniyetmə, naşı vaxtında
başı üzərinə qaldırıb hörgüyə
qoymaq istədiyi iri daş əlindən sürüşüb
düşərək bir ayağını ömürlük
şikəst etməklə onu əsgərlikdən də
saxlamışdı... Qaradinməz, adamayovuşmaz sayılan Bəndalının
yeganə ünsiyyəti özüboşaldan
avtomaşınla ona qum daşıyan Həsi
ilə idi. Alabəzək balıqların
üzdüyü sularından baldırğan, yarpız, lilpar,
qıjı ətri gələn, müxtəlif mineralların
qarışıb əlvan rənglər qatdığı,
Qarqar, Xaçın çayları yaxılıqda olsa da,
hörgüdə yekrəng, gilli Kür qumuna
üstünlük verən Bəndalının sağ əli
Həsi idi. Ən azı həftədə bir dəfə
Həsinin İliç lampalarını yandıran şəhərə
baş vurub gətirdiyi Kür qumu Bəndalınun
üzünü müştərilərin yanında ağ edərdi. Odur ki, tikib başa
çatdırdığı evlərə görə verilən
qonaqlıqlarda ömrü boyu dilinə içki vurmayan Bəndalı
tut arağı ilə dolu badəni başı üzərinə
qaldırıb “Sağ olsun Həsi...” deməklə kifayətlənirdi
ki, elə ünsiyyət də bundan ibarət idi...
Əsgərlikdə tank sürmüş Həsinin ən
yaxın dostu isə ordudan tərxis olunduqda özü ilə
gətirdiyi mexanik yoldaşı sarışın Kondrat idi. Bu yerlərin
adamları əsgərlikdən qız gətirilməsinə
öyrəşsələr də, ilk dəfə oğlan gətirən
Həsiyə heyrətlənməyə bilmədilər.
Qafqaz dağlarının vurğununa çevrilsə də,
hamının onu Domkrat çağırmasına
dözüb, içəndə “matuşka” kimi müqəddəs
kəlmələrinin “matışkaya” çevrilməsinə
üsyan edən Kondrat az zamanda dilimizi öyrənib adamlara
qarışmışdı. Mühasibatlıq kursunu bitirib
istirahət mərkəzində çalışan din, dil
ayrılığına baxmayaraq daim birlikdə olan Leyli və
Əsli adlı iki rəfiqə ilə ailə quran
sürücü Həsiylə mexanik Kondrata bənna Bəndalı
öz əlilə yamacda bir cüt xudmani ev də
tikmişdi... Tikdiyi evlərin sayını itirsə də hələ
ki, bir çətən külfəti ilə daşlı yolun
üstündəki qol-budaqlı palıd ağacının
altına aldığı böyürtkən, moruq
kollarının arasında itib – batmış, atasının
ortasında mineral bulaq qaynayan zirzəmisini qaya çapmaqla
tikib, şura hökumətinin qorxusundan üstünü
çiy kərpicdən qaraltdığı köhnə
daxmada yaşayan Bəndalının özünə daşdan
yuva qurmaq fürsəti uzaq gələcəyə aid idi. Hələ ki, əsas qazancı ərlik
yaşına çatıb, bütün günü özlərinə
cehizlik xalça, palaz, kilim toxuyan qızlarının işlətdiyi
rəngbərəng, yun, pambıq ipliklərə xərclənirdi.
Kiçiyi belə ərlik yaşına çatan
qızlarına könül açmaq istəyən cavanlar
daşlı yolun üstündəki qol-budaqlı palıd
ağacına dırmaşaraq böyürtkən, moruq
kollarının arasındakı həyətə boylansalar
da Bəndalının cehizlik
toxuyan, arabir anaları ilə qarşı dağa üz tutan
qızları nadir hallarda göründüklərindən hələ
ki elçi göndərən yox idi...
İsti
yay axşamı şər qarışanda ayaqyalın,
şalvarını çırmamış, qolsuz maykada
böyürtkən, moruq kollarının qarşısında
durub arvadı Səltənətin ocaq üstünə
qoyduğu iri qazandakı suyun qızmasını gözləyən
Bəndalını sürətlə sürdüyü
özüboşaldan avtomaşınını güclə
durduran Həsi üzdən salıb yanında oturdaraq düz
İliç lampalarını yandıran şəhər
istiqamətinə sürdü. Həsinin söylədiyi kimi
Kür üstündə salınmaqla ölkəyə elektrik
işığı verən bu şəhərə
çatınca bənna Bəndalı Qarqar, Xaçın
çaylarının qumundan imtina etdiyinə görə özünü ən azı
yüz dəfə qınadı. Həsinin dolanbac yollarla
dağlardan enməklə, bağlı-bağatlı həyətlərdə
ucalan ikimərtəbəli ağ mülkləri
arxada qoyduqda bənna Bəndalı adamların, pambıq
tarlalarının arasındakı bulaqsız, meşəsiz
yerlərdə məskunlaşmalarını, ev-eşik
qaraltmalarını yaxın məsafədəki Kür qumu ilə
bağladı. Yoxsa ki, adamlar dağların cənnət
qoynunu atıb, ilan mələyən bom-boz təpələrin
dibindəki cəhənnəmin istisində
boğulmazdılar. Nəhayət ki,
beşmərtəbəli binaların arasından
şütüyüb keçən avtomaşını
çinarları yaşıl vahədə boy verən Kür
çayının sahilindəki, taxta kürsülü evi
alçaq gül hasarından görünən bir
küçədə yerində mıxlandı. Artırmada samovarlı çay süfrəsindən
qalxan əndamlı sarışın qadın gülə-gülə
kündə kimi şişman qollarını açaraq
avtomaşına sarı şığıdı. Arabir rus kəlmələri də işlədən
qadın Həsini duz kimi yalayıb qonaqları həyətə
ötürəndə taxta evin bir tərəfinin
çökməsi Bəndalının diqqətini çəkdi.
Çay süfrəsi kələm, xiyar,
badımcan turşularının, kolbasaların, araq, şərab
butulkalarının hesabına genişləndi. Alçaq gül hasarından keçib gələn
sarışın qonşu qadınlar deyəsən xəngəl
tədarükü gördülər. Bu
qadınların toxucu olduqlarını öyrənən Bəndalını
onların ipliklərini kimlərin aldıqları, harada
boyatdırdıqları düşündürdü. Və məlum oldu ki, vaxtilə İvanovka adlı
bir şəhərdən gələn bu qadınlar
hal-hazırda tənəzzülə uğrayan toxuculuq fabrikində
çalışırlarmış. Məclis
qızışanda qadınların qollarını boynuna
dolayıb içirtmək cəhdləri Bəndalının
müqavimətini qırdı. Və
ömründə ilk dəfə dadına baxdığı
içkinin təsirindən hallanan Bəndalı ətin xəngələ
bükülməsinə təəccüblənməyə
macal tapdı. Özünə gəldikdə
isə sarışın qadınların onun qıvrım
qaşlarına, koroğlusayağı bığlarına əl
gəzdirdiklərini görən bənna Bəndalı bu
görkəmlə dağ başındakı doğma yurda
qayıtmağı şəninə
sığışdırmadı.
Bəna Bəndalının ipliksizlikdən bezən
qızlarının Həsinin özüboşaldan
avtomaşınını daim daşa basmaları, erməni
Tatevosun Qafqazı işğal edən pravoslavların şərəfinə
ucaltdığı kilsənin zəngi kimi səslənməklə
atalarının yoxa çıxmasının dağ
başındakı bu xırda şəhərin sakinlərinin
yaddaşından silinməyə imkan vermirdi. At
ölmüşdü, itlərin bayramı idi. Tikilməsi
yarımçıq qalmış evlərin
hörgüsünün tamamlanması Domkratın qonşu erməni kəndlərindən
iy alıb gələn, Qarqar, Xaçın
çaylarının qumu ilə kifayətlənən bənna
qayınlarına həvalə olunurdu. Onların tikdikləri
evlərin divarlarında xaçvari nişanlar yonmasına belə
məhəl qoyan yox idi... İsti Kür qumunun bolluğundan vəcdə
gələn bənna Bəndalı isə İliç
lampalarını yandıran şəhərin
sarışın toxucularının çökmüş evlərini
söküb yerində daş divarlar ucaltmaqla məşğul
idi... Ay ötdü, il dolandı və günlərin bir
günü bəna Bəndalının ipliksizlikdən bezən
qızlarının fasiləsiz daşlamaqla bezdirdikləri Həsinin
əzik-üzük, şüşələri, işıq
lampaları sınıb çatlamış
özüboşaldan avtomaşını İliç
lampalarını yandıran şəhərə üz tutub
Kür çayının sahilində, təzələnən
gül hasarı belə daşlaşmış evin
qarşısında dayandı. Ayağını çəkə-çəkə
sakitcə quzu kimi keçib özüboşaldan
avtomaşının kabinəsinə oturan Bənna Bəndalının
sanki ərpimiş ciyərləri tədricən artan dağ
havasının təsirilə körük kimi basılanda uzun
fasilədən sonra o, zəngulələr də vurmağa
başladı..... Daşlı yolun üstündəki
qol-budaqlı palıd ağacının daim kölgə
saldığı böyürtkən, moruq kollarının
arasındakı çiy kərpic daxmadan çıxan Səltənətin:
“İSTİ SU HAZIRDIR GƏL ÇİM!” deməsi ilə gələcəkləri
az qala sual altında qalan qızların
nigarançılığına son qoyuldu... Bununla belə, öz günahı
ucbatından Domkratın qayınlarının sıradan
çıxardıqları Bənna Bəndalı cehizlik
xalça, palaz, kilim toxumaqdan uzaqlaşan qızlarını rəngbərəng,
yun, pambıq ipliklərlə təmin edə bilmirdi ki,
yaşadıqları, dünyaya meydan oxuyan bir ölkə
dağılmağa başladı... İstirahət mərkəzi
də bağlandığından Həsi Leylini işdən
çıxarıb evdə oturtsa da, Əslinin təkidi ilə
Kondrat maya qoyub arvadına qəlyanaltıxana
açdırmışdı ki, Bənna Bəndalı da
arabir oraya baş vurub kiminsə onu tut arağına,
çaxıra, yaxud pivəyə qonaq edəcəyini gözləyərdi...
Evə sərxoş qayıdanda qoşa gördüyündən
bir neçə dəfə özünü
çırpdığı qol-budaqlı palıd
ağacını, əli ilə bir gözünü qapamaqla tək
görüb yanından sivişib böyürtkən, moruq
kollarının arasında itib batmış həyətinə
girən Bəndalının qızları ağlaşma
qursalar da Səltənət səbrlə isti su tədarükü
ilə məşğul idi...
Kondratın siyasi fəaliyyətə girişən
qayınları mitinqlərlə başlayan silahlı
müqavimətlə bu yerlərdə ikinci Ermənistan
yaratmağı tələb etdilər. Siyasi liderlərdən birinə
çevrilən Kondrat Panteleyeviçin düzəltdiyi əldəqayırma
silahları tezliklə tanka, topa çevirən
qayınları güc gəlib özünümüdafiə dəstəsinin
cavanlarını qırıb, şikəst etməklə
adının qarşısındakı “bənna” kəlməsi “kefli” ilə əvəzlənən
Bəndalının ailəsi də daxil olmaqla məzlum əhali
dağlardan arana qovuldu. İyirmi ildən artıq doğma
yurdda qoyub gəldiyi alabəzək quşların cəh-cəh
vurduğu almalı, armudlu, zoğallı, əzgilli,
yemşanlı, dağdağanlı, qozlu fındıqlı
meşələrin, sürülərinin, naxırının
göz oxşadığı güllü–çiçəkli
dağların, buz bulaqların, göbələkli, çiyələkli,
yemlikli, əvəlikli, quzuqulaqlı, qırxbuğumlu,
ballıcalı, unnucalı, kəklikotulu yamacların, həyətindəki
keçilərinin, toyuq çücəsinin, arı pətəklərinin,
lap elə çiy kərpicdən qaraltdıqları köhnə
daxmasının zirzəmisində qoyub gəldiyi bal, bəhməz,
qovurma küplərinin, motalının həsrətini çəkən
arvadı Səltənətlə çadırda, yük
vaqonunda, İliç lampalarını yandıran şəhərdəki
fəhlə yataqxanasında məskunlaşdıqdan sonra yeni tikilən qaçqın
şəhərçikdən mənzil alan bənnalıqla yanaşı
kefliliyi də unudan Bəndalının yeganə təsəllisi
bu yerləri tərk edən sarışın qarılara
qoşulub İvanovsk adlı şəhərə üz
tutmaqla buradakı toxuculuq kombinatında çalışan
qızlarının kiçiyinin Toxtamış adlı tatar
oğlanla ailə qurması idi...
Bədənində döyüşlərdən qalma qəlpələr
gəzdirsə də, mühasibliyi kara gələn arvadı
Leyli ilə birgə İliç lampalarını yandıran
şəhərin kənarında, mötəbər məclisdə:
“İşğal altındakı torpaqlarımız kisədə
deyil ki, kimsə gedib dalına alıb gətirə!” deməklə
qaçqınların nifrətini qazanan biznesmenə məxsus
“Ana Kür” adlı qum karxanasında səsli- küylü
ekskovatorunun səsini, qışqıra-qışqıra,
qazan dibi qaşıyan səsi ilə oxuduğu qədim xalq mahnısının
“Uca dağlar, qarlı dağlar başında, bir yar sevdim tirmə
şalı var başında” sözləri ilə batırmaq
istəyən Həsinin sayəsində burada qarovulçuluq
edən Bəndalının cüssəsi əyilmiş,
qıvrım qaşları ağarmış,
bığını isə dibindən
qırxmışdı. İndi gecə növbəsindən gəlib
daş kimi düşən, sinəsi sanki
alovlandığından nəfəsini belə çəkə
bilməyən Bəndalı əlini cibina salmağa imkan
tapıb, deyilənə görə hansısa şəhərin
çirkab sularının axıb töküldüyündən
əslində üfunət qoxumalı olan Kürün qumunu
ovuclayıb burnuna yaxınlaşdırmaqla, elə bil Qarqar,
Xaçın çaylarının yüz rəngə
çalan çınqıllı qumunun ətrini ciyərlərinə
çəkdi və özünü uca dağ başında
hiss etdiyindən, sinəsi batıb, saçları qar kimi
ağarıb, gözləri çuxura düşüb səsi
kallaşan Səltənət qarının: “İSTİ SU
HAZIRDIR GƏL ÇİM!” kəlmələrini eşidə
bilmədi... Cəsədi qaralıb kösövə dönən
Bəndalının ruhu dağlara doğru üz tutmuşdu...
Aydın Dadaşov
525-ci qəzet.-
2014.- 8 fevral.- S.28.