Ulduzlar xoşbəxtdirmi?
“Yapon incəsənəti sözü axıradək deməməklə
çox söz demək vəzifəsini öz üzərinə
götürüb”.
V.Ovçinnikov
Kino ulduzu dedikdə, nədənsə, hər şeydən
əvvəl cazibədar qadın gözəlliyi gəlir
göz önünə. Bəlkə də, bir həqiqətdir ki,
“ulduzlar” gözəl doğulurlar. Bu sözləri
populyar yapon kinoaktrisası Komaki Kurixaraya da aid etmək olar. Aktrisanı
milyonlara sevdirən yalnız zahiri gözəlliyi deyil, həm
də onun mənəvi zənginliyi, istedadı,
işgüzarlığıdır. O, bir
çoxlarından fərqli olaraq, sənət
karyerasını özünün təkrarsız cazibədarlığı,
gözəlliyi üzərində qurmayıb. Bu
mehriban, xoşxasiyyət, zərif yapon qızı ulduzlar səltənətinə
uzanan çətin, keşməkeşli yolu yalnız
bacarığı, istedadı ilə keçib. Tamaşaçılar Komakinin səhnədə və
ekranda yaratdığı bir-birindən fərqli, bir-birindən
maraqlı obrazların, oynadığı rolların
sorağındadırlar.
Bu vaxtadək onu yalnız ekranlardan görsəm də,
köhnə tanışlar kimi söhbət edirik. Bu hissi məndə
oyadan Komakinin hər bir hərəkətində,
davranışında yaponluğunu saxlaması idi. Yapon qızları həmsöhbətlərinə
qarşı son dərəcə diqqətli, nəzakətlidirlər.
Ümumiyyətlə, yaponların söhbəti daha çox
ritualı xatırladır, danışanda nəzərlərini bir-birlərinin
üzünə dikməkdən çəkinirlər, bunu mən
müsahibimin davranışında da hiss edirdim. Gözlərini gözlərimdən yayındırmağa
çalışsa da, məni diqqətlə dinləyir,
suallara tələsmədən, nəzakətlə cavab
verirdi. Aktrisanın söylədiklərindən
mən müsahibimin həyat və
yaradıcılığı haqqında məlumat almaqla
yanaşı, həm də müasir yapon kinosu barədə
onun fikir və düşüncələrini öyrənməyə
çalışırdım.
Azərbaycan tamaşaçıları Komakini Aleksandr
Mittanın “Moskva məhəbbətim mənim”, Sergey Solovyovun
“Bəyaz gecənin melodiyaları” və “Ekipaj” filmlərindən
tanıyırlar. Rejissor Mitta “Moskva məhəbbətim mənim”
filminə Komakini təsadüfi dəvət etməmişdi.
Kurixara bu film üçün əsl
tapıntı idi. Aktrisa deyir: “Moskva məhəbbətim
mənim” filminə dəvət almağım məndən
ötrü gözlənilməz idi. Doğrusu,
nə vaxtsa rus filmlərində çəkiləcəyimi
ağlıma gətirmirdim. Filmin çəkilişinə
ciddi hazırlıq gedirdi, Bolşoy teatrda mənimlə balet məşqləri
aparırdılar. Rus dilini də öyrənirdim. Deyim
ki, rus dilinə, rus mədəniyyətinə məndə əzəldən
maraq vardı, Tolstoyu, Dostoyevskini, Çexovu çox
oxumuşam. Rusiya mədəniyyətilə
bağlı tədbirlərdən qalmıram. Planetin ilk
kosmonavtı Yuri Qaqarin o vədə Tokioya gələndə
ona çiçək vermişdim...” Maraqlıdır ki,
Komakinin ofisi də Tokionun “ruslar məhəlləsi” deyilən
yerindədir – bir vaxtlar məşhur kəşfiyyatçı, həmyerlimiz
Rixard Zorge yaşayan küçənin iki-üç
addımlığında. Komaki dedi ki, yapon ədəbiyyatının
çoxmillətli sovet xalqı arasında yayılmasında
rus dili önəmli rol oynayır. Yasunari Kovabatanı,
Murakamini, Oeni, Kobo Abeni burda yaxşı tanıyırlar... Onun sadaladığı yazıçılardan Kobo
Abe hələ 60-cı illərin ortalarında Bakıda
olmuşdu.
Komakinin nisgilli xatirələri o qədərdi ki,
danışmaqla bitməz. Deyir: “Moskva məhəbbətim mənim”
filminin çəkilişinə başlayanda “Rossiya” otelinin
qapısı ağzında uğur rəmzi kimi boşqab
sındırdıq, xatirə olaraq hərə bir qırıq
götürdü. O boşqab qırığını əziz
xatirə kimi saxlayıram.
“Moskva məhəbbətim mənim” filminin
yaradıcılığımda xüsusi yeri var. Qəhrəmanımın
taleyini yaşamaq, onun daxili aləminə varmaq, keçirdiyi
hissləri canlandırmaq mənə elə də asan deyildi, çəkiliş
meydanındakı ab-hava, tərəf-müqabillərimin və
rejissorun təmkini məndə özümə olan inamı
artırdı”.
“Moskva məhəbbətim mənim” filmi Komakidən
ötrü həm də bir sınaq idi, o, sınaqdan
uğurla çıxdı və bunun nəticəsi idi ki,
aktrisa sonradan yeni rus filmlərinə dəvət aldı. Başlıcası
bu idi ki, Kurixara oynadığı obrazların həyatını,
onların hiss və həyəcanını daxilən
yaşamağı bacarır. Aktrisa “Moskva
məhəbbətim mənim” filmindəki Yuriko surəti ilə
bunu bir daha sübut etmişdi.
Yaponiyalı
balerina Yurikonun Moskvaya, Böyük Teatra yaradıcılıq
təcrübəsinə gəlməsi, gənc heykəltəraş
Volodya (Oleq Vidov) ilə məhəbbətinin faciəli sonu
filmin süjetini təşkil edir. Uşaqlıqdan tutulduğu
şüa xəstəliyi Yurikoda tədricən özünü biruzə
verir. Amerikanların Hirosima və Narasakiyə atom bombası
atdıqları vaxtdan uzun illər keçsə də, bu dəhşətli
silahın nəticələrindən Yaponiyada indi də ölənlər
olur. Böyük arzularla yaşayan Yuriko da bu qurbanlardan biridir. Filmin
yaradıcıları aktual bir mövzuya toxunurlar. Adama elə
gəlir ki, Yuriko
rolunda başqa aktrisa çəkilsəydi, film adicə
melodram çərçivəsindən kənara
çıxa bilməzdi. Balerina Yuriko
obrazını bütün dolğunluğu ilə
canlandırmaqda Komakiyə Tokio balet məktəbini bitirməsi,
şübhəsiz, ciddi təsir etmişdi. Qəribə təsadüfdür – Komaki Yaponiyaya atom
bombası atılan ildə anadan olub.
Sergey Solovyovun “Bəyaz gecənin melodiyaları” filminin
süjeti də ayrı-ayrı ölkələrdən olan iki
gəncin məhəbbəti ilə bağlı hadisələr
üzərində qurulub. Mövzu yaxınlığına
baxmayaraq, Komaki hər
iki filmdə canlandırdığı obrazların fərdi
xüsusiyyətlərini, mənəvi dünyasını
ustalıqla aça bilir.
Yaponiyada çəkiliş prosesi bir qədər fərqlidir. Məsələn,
aktyor filmin bəstəkarını tanımır, onun
üzünü də görmür. Musiqi
çəkiliş bitdikdən sonra bəstələnir.
Rus filmlərində isə əksinədir,
musiqi bəstəsi çəkiliş ərəfəsində,
demək olar ki, paralel şəkildə aparılır.
Komaki buna çox böyük önəm verir və deyir ki, bəstəkar
İsaak Şvarts “Bəyaz gecənin melodiyaları” filminin
musiqisini yazdıqca onları mənə dinlədirdi. Mən
ilk dəfəydi ki,
belə iş şəraitinə
düşürdüm və deyim ki, bu çox da xoşuma gəlirdi.
Oynadığım obrazın roluna girməkdə
musiqi mənə çox kömək etdi və o musiqi
parçaları indi də mənim yadımdadır.
Aktrisa
öz üzərində yorulmadan çalışır,
dediyinə görə, onun adi iş günü çox vaxt
12-14 saatdan az olmur. Məşqlər,
yaradıcılıq görüşləri, çəkiliş,
teatr – Komakinin hər günü beləcə gərgin
keçir. Ancaq bu gərginlik onu yormur.
Bir çoxlarından fərqli olaraq, Komaki sənətdə
asan yol axtarmır və çətinlikdən zövq
almağı bacarır. Bax, elə ona
görə də Komaki Kurixaranın öhdəsindən gələ
bilmədiyi, bacarmadığı rol yoxdur. Onun yaradıcılıq diapazonu olduqca genişdir.
Rejissor İmainin “Tərbiyə oyunu”, Todanın “Təpədəki
əncir ağacı” filmlərinin də müvəffəqiyyət
qazanmasında bir aktrisa kimi Komakinin rolu az
olmayıb.
Yaponiya ənənələr ölkəsidir. Milli
teatrın bu gün də populyar olması, sevilməsi
yaponların bu qədim sənətə sönməz məhəbbətindən
irəli gəlir. Müasir dövrdə
kino və televiziya ilə çətin rəqabətdə belə,
teatr öz populyarlığını saxlayır. Yapon
tamaşaçıları teatr səhnəsindən Avropa
klassiklərinin, müasir yazıçıların əsərləri
ilə də tanış olurlar. Komaki də
belə əsərlərin səhnələşdirilməsində
az iştirak etməyib. “Hamlet”dəki
Ofeliya, “Üçüncü Riçard”dakı Anna,
“Otello”dakı Dezdemona, “Üç bacı”dakı İrina,
“Anna Karenina”dakı Anna və digər rolları ilə
tamaşaçı qəlbinə asanlıqla yol tapıb,
sevilib.
Çexovun “Albalı bağı” əsərini səhnələşdirmək
üçün tanınmış rejissor A.Efros Yaponiyaya dəvət
edilmişdi.
Komaki xatırlayaraq deyir: “Yaponiyada Çexov
yaradıcılığına sonsuz maraq var. “Albalı
bağı” əsəri də çox populyardır. Efros Ranevskaya rolunu mənə təklif edəndə,
doğrusu, inanmadım. Bu, məndən
ötrü əsl xoşbəxtlik idi”.
Onun yaradıcılığı kinodan daha çox
teatrla bağlıdır. İşlədiyi
teatr xüsusidir. “Hayn-za” – “Aktyorlar
teatrı” adlanır. “Hayn-za” ölkənin
mütərəqqi teatrlarındandır. Teatr
Komaki üçün həyat deməkdir və o,
bütün varlığı ilə səhnəyə
bağlıdır. Digər sənət adamları kimi,
Komaki də öz populyarlığını, səhnə formasını
qoruyur, bunları itirmək çox şeyi itirmək deməkdir.
Əmək haqqını da yalnız
oynadığı rola, işinə görə verirlər.
Teatr aktyorun əlavə
qazanc yeri reklam çəkilişləridir, kinodur. Aktrisa otuzdan çox filmdə çəkilib, onun
ekran qəhrəmanları da teatrda olduğu kimi
tamaşaçılara yaxındır, doğmadır. Komaki teatrda da, kinoda da özünü sevdirməyi
bacarır və aktrisanın özünü sevdirə bilməsi
isə yaratdığı obrazları, personajları sevdirə
bilməsi deməkdir. Onun qəhrəmanları
məhəbbətə, sevgiyə sadiq olan, həyat eşqilə
yaşayan qızlar, qadınlardır. Müasir
dövrdə yapon kinosunda müxtəlif cərəyanların,
mövzuların, açıq-saçıq səhnələrin
yer aldığı bir vaxtda Komaki bu təsirlərdən
uzaqdır. Onun qəhrəmanları mənən
saf və nəcibdirlər. Bu baxımdan,
Komakinin Keya Kumainin “Sinobuqava restoranı” filmindəki rolu səciyyəvidir.
Bu film Yaponiyada 1972-ci ilin ən yaxşı ekran əsəri
kimi qiymətləndirilmişdir. Filmin müvəffəqiyyət
qazanmasında
baş rolun ifaçısı kimi Komakinin də zəhməti
az deyil. Komaki bu filmdə xörəkpaylayan Sino
obrazını yaradıb. Sino ucuz bir
restoranda işləyir. Bir dəfə o, tələbə
Tesura ilə tanış olur. Gənclər bir-birlərini sevirlər. Rejissor Keya gənclərin problemlərlə dolu həyatını
ustalıqla təsvir edir, onların uşaqlıq illərinin
acı xatirələri canlanır ekranda.
Bəlkə də bu iki gənci yaxınlaşdıran
onların keçmişinin oxşarlığı, eyniliyidir. Həyatın
çətinliklərini, ağrı və acısını
hələ lap kiçik yaşlarından dadmış Sino və
Tesura indi özlərini xoşbəxt sayırlar. Uşaqlıq illəri acınacaqlı keçsə
də, artıq hər şey geridə qalıb. Sino milli geyimdə – kimonoda gözəl və cazibədardır
və onu daha da cəlbedici, yaraşıqlı göstərən
isə həm də daxili gözəlliyi,
saflığıdır. Bu rol Komakinin
yaradıcılığı üçün çox
xarakterikdir. Rejissor Marikavanın “Gəncliyimin gözəl
günləri” filmində isə Komakinin yaratdığı
Keyo Komiyo obrazı bir çox fərdi xüsusiyyətlərinə
görə Sinodan
fərqlənir. Keyko Komiyo həyatda
daha mübarizdir. Varlı bir qəzet sahibi
Keykonu güclə ona ərə getməyə vadar edir. Əvvəlcə o, həqiqi simasını gizlətməyi
bacarır, dondan-dona girir, məqsədinə çatandan sonra
isə əsl üzü açılır, məlum olur ki,
qadın onun üçün əşyadan başqa bir şey
deyil. Hətta o,
fikrini açıqca bildirməkdən belə
çəkinmir. Keyko isə ərinin əksinə
olaraq, tamam başqa təbiətli adamdır. Əlbəttə, o, həyat yoldaşının məhəbbətinə,
sevgisinə qarşı birə-beş cavab verə bilər,
onu qiymətləndirərdi, amma ərinin
simasızlığı, qəddarlığı onda ikrah
hissi oyadır. Adətən, yapon
qadınları ərlərinə qarşı çox diqqətli,
itaətkardırlar. Bu, yapon əxlaqıdır.
Saf və ülvi məhəbbətinin
qarşılığını, cavabını görməyən Keyko
özündə bu qəddarlığa qarşı bir
qüvvə hiss edir, qarşıda onu yeni həyat gözləyir.
Bu filmdə də Komaki özünəməxsus
oyunu ilə fərqlənir. Hansı rolda
oynayırsa-oynasın, Komakinin qəhrəmanları ona
doğmadır.
– Yaponiyada çəkilən filmlərin
əksəriyyəti təəssüf ki, həyat hadisələrindən,
mövcud problemlərdən kənarda qalır, – Komaki Kurixara
deyir. – İl ərzində ölkədə
çəkilən yüzlərlə filmdən çoxu sadəcə
olaraq pornoqrafiyadır. Kinoteatrlarda Amerika
filmləri üstünlük təşkil edir və bu filmlərin
yapon kinosuna təsiri açıqca duyulur. Ölkədə
problemlər çoxdur: işsizlik, cinayətin artması –
bütün bunlar yalnız mütərəqqi kinematoqrafçıları
narahat edir, düşündürür.
Bir çox sənətkarlar dünya kinosunun böhran
içərisində olduğu fikri ilə barışmaq istəmirlər. Bəlkə də,
onlar üçün həyatlarını həsr etdikləri
bir sənəti itirməkdən qorxunc, dəhşətli
heç nə yoxdur. Ancaq nə etməli?
Yaponiyada da tamaşaçıların, təbii
ki, bununla əlaqədar kinoteatrların, filmlərin
sayının azalması kinematoqrafçıları narahat etməyə
bilməz. Bu gün kinonu düşdüyü böhrandan
nə xilas edə bilər? Hələlik, bu sual
cavabsız qalır. Ancaq ümidsizliyə
qapılmaq da doğru olmazdı. 70-ci illərdə kinoda
“çəhrayı dalğa”nın –
pornoqrafiya, karate filmlərinin, necə deyərlər,
partlayış yaratması, sürətlə yayılması
müəyyən dövrdə kinonu yenidən diqqət mərkəzinə
gətirdi. Pornoqrafiya filmləri televiziyada göstərilmədiyindən
tamaşaçılar kinoteatrlara axışırdılar. Televiziya əsasən reklam hesabına
yaşayırsa, kino yalnız satılan biletlərdən gələn
pulla dolanır.
– Bu
gün bir vaxtlar dəbdə olan şəhvət filmlərinə
münasibət dəyişmişdir. – Komaki deyir: – Bu, kinoda
ötəri bir cərəyan idi. Küçə
və xiyabanlarda bu cür filmləri tanıdan reklamlar da
gözə dəymir. Əsl sənətkarlar,
mütərəqqi fikirli kinematoqrafçılar mövcud
çətinliklərə baxmayaraq, öz sözlərini deməkdən
çəkinmirlər. Koxey Oqurinin
“Bulanıq çay”, Taku Tinzonun “Okinavalı oğlan”, Kaneta
Sindonun “Bu gün yaşayıb, sabah ölməli” və digər
filmlər müasir Yaponiyanın mövcud problemlərinə
toxunur. Yutaka Osavanın çəkdiyi
“Müəllim” filminin qəhrəmanı ilə mənim
Yurikomun faciəli taleyi arasında oxşarlıq var. Bu filmdə
də əsərin qəhrəmanı gənc qadın həyatının
çiçəkləndiyi bir vaxtda şüa xəstəliyindən
məhv olur.
Yaponiyada sənət adamları bu mövzuya dəfələrlə müraciət etmişlər. Hirosima və Narasakiyə atılan atom bombalarının dəhşətlərini, faciəsini göstərən ilk ekran əsəri “Hitiey” sənədli filmi olub. Film atom bombalarının partlayışından sonra çəkilib, ancaq bu kino lenti nədənsə, uzun illər ekran üzü görməyib. 1950-ci ildə “Naqasaki zəngləri” adlı bədii filmi çəkilsə də, rejissor atom faciəsini tam kəskinliyi ilə aça bilməmişdi, çünki amerikan işğalı vaxtı buna yol verilmirdi. O vədə Amerikanı tənqid etmək qəti qadağan idi. Bu film Naqasaki tibb kollecinin keçmiş professoru, filmin çəkilişindən bir il sonra şüa xəstəliyindən – leykemiyadan ölmüş Takasi Naqainin memuarı əsasında yaradılmışdır.
Komaki deyir ki, 1952-ci ildə
Amerikanın Yaponiya üzərindəki işğalı
götürüləndən sonra yapon
tamaşaçılarının gözləri
qarşısında atom faciəsi yenidən canlandı və
yalnız sənədli deyil, bədii filmlərin də
toxunduğu aktual mövzuya çevrildi. Mütərəqqi
kino sənətkarlarından Kaneta Sindo 1952-ci ildə çəkdiyi
“Hirosimanın uşaqları” filmində atom faciəsini
yaşamış yaponların həyatını bədii və
canlı boyalarla təsvir edir. Bir il sonra isə Xideo
Sekiçavanın “Hirosima” filmi ekranlara çıxır. Bu filmin çəkilişinə Yaponiya müəllimlər
ittifaqı maliyyə yardımı göstərmişdir.
Sonradan da yapon kinematoqrafları bu mövzuya dəfələrlə
müraciət etmişlər. Görünür,
nə qədər atom təhlükəsi mövcuddur, yapon
kinematoqrafçıları bu mövzunu unutmayacaqlar. Komaki Kurixara deyir ki, yapon sənətkarlarının
narahatlığı bütün bəşəriyyətin,
insanlığın narahatlığı, təşvişidir.
Amerikalı bir nəfər Kaneto Sindonun “Hirosimanın
övladları” filminə baxdıqdan sonra demişdir: “Əgər
mən dünya hökmdarı olsaydım, bu filmi bəşəriyyətin,
insanlığın icbari dərs vəsaiti edərdim!”
İyirminci əsr kino sənətində dərin iz
qoymuş Akira Kurosava, Kaneto Sindo, Sasuo Yamamoto kimi mütərəqqi
sənətkarlar üçün həqiqi kinematoqraf daimi
axtarış demək idi. Realist kinorejissor və tənqidçi
Akira Kurosava yazırdı: “Yapon filmləri yapon
simasının kino təcəssümüdür. Bu sima isə qəmgin də, şən də,
fikirli də, qayğılı da olur. Ancaq
hansı ifadəni yaşayırsa-yaşasın, bu, yapon
simasıdır”.
Ölkədə tərəqqipərvər sənətkarların
ekran əsərlərindən nəinki avropalılar, bəzən
yaponların özləri də onlara məlum olmayan yeni bir
dünya kəşf edirlər. Bu, humanizmi hər
şeydən üstün tutmağı bacaran, həyatın
keşməkeşlərindən keçib yaşayan və
yaşamaq istəyən insanların dünyasıdır.
Bu insanları səhnədə, ekranda
yaşadan, onların həyatını yaşayan sənətkarlardan
biri də Komaki Kurixaradır. Komakinin ekran qəhrəmanları
bir-birindən fərqlənir, ancaq onları hardasa ümumi məziyyətlər
birləşdirir: bu, yapon qadınının zəngin mənəviyyatı,
psixologiyasıdır, yapon xarakteridir.
– Komaki Kurixaranın ekrandakı obrazlara münasibəti
necədir? – soruşuram.
– Həm
kinoda, həm də teatrda oynadığım rolların,
personajların hamısı mənə əzizdir, – deyir. –
Onlar arasında elələri də var ki, taleləri mənim
həyatıma bənzəyir və mənə elə gəlir
öz taleyimi yaşayıyam səhnədə, ekranda.
–
Doğrusu, bir az tərəddüd edirdim,
bir halda ki, söhbəti özünüz saldınız... –
sözümün ardını gətirmədim.
– Şəxsi
həyatımı nəzərdə tutursunuzsa, onu deyə bilərəm
ki, Tokioda yaşayıram... – dedi. Nədənsə fikrini
tamamlamadı...
Söhbət boyu onun yaraşıqlı sifətində
yalnız təbəssüm gördüm. Təbəssüm
yapon qadınlarında həmsöhbətinə hörmət əlamətidir
və onlar ən çətin, kədərli anlarda belə nəzakətlə
gülümsəməyi bacarırlar.
Xudahafizləşəndə Komaki yapon qızlarına
xas nəzakətlə əllərini sinəsində cütləyib
başını yüngülcə əydi.
Bir-iki addım atmağa macal tapmamış
fotoreportyorların əhatəsinə düşdü. Çöhrəsindəki
mülayim, sirli təbəssüm ona yönəlmiş
obyektivlərdən süzülərək fotolentlərə
köçdü.
Dünyanın məşhur kino ulduzları jurnalistlərin
“Xoşbəxtsinizmi?” sualından nədənsə həmişə
çəkiniblər. Maraqlıdır, görəsən, sənət kəhkəşanında
bərq vurub sayrışan sitarələr arasında öz
işığı, şəfəqi ilə seçilən
bir ulduz – Komaki Kurixara bu suala necə cavab verərdi?..
Kamil Əfsəroğlu
525-ci qəzet.-
2014.- 8 fevral.- S.25.