Con F.Kennedi- “Mərdliyin profilləri”

İngiliscədən Telman Orucov tərcümə edib

Heç şübhəsiz bunu Uebsteri dəstəkləyənlərin çoxu başa düşürdü, – bura Massaçusetsin biznes və professional adamları daxil idi, onlar Yeddi Mart nitqinin yüz minlərlə nüsxəsinin bütün ölkədə paylanmasına kömək etdilər. Deniel Uebsterin köməyi ilə onlar anladılar ki, o, Massaçusets əhalisinə ünvanlanmış və çap olunmuş nüsxələrə bu sözləri həsr etdi: “Zərurət məni çox şeylər barədə olandan daha çox həqiqət barədə danışmağa məcbur etdi... Mən həqiqətən də sizə xoş olmağı sevirəm; lakin sizin mənə necə münasibət göstərməyinizdən asılı olmayaraq, mən sizi xilas etməyə üstünlük verirəm”.

Lakin bunu Abolitsionistlər və 1850-ci ilin Azad Torpaqçıları (Azad Torpaq partiyasının üzvləri. 1848-1854-cü illərdə mövcud olan bu partiya Vətəndaş müharibəsindən əvvəlki dövrdə Birləşmiş Ştatlar tarixində kiçik partiya olsa da, siyasi nüfuza malik idi, Qərb ərazilərində quldarlığın genişlənməsinin əleyhinə idi. Respublikaçı Deyvis Uilmot 1846-cı ildə məşhur Uilmot Provizo qanun layihəsini Konqressə təqdim etmişdi. Uilmot konsepsiyası Azad Torpaq partiyası üçün birbaşa ideoloji cəhətdən öndə gedən sənəd olmuşdu. Azad Torpaq partiyasının şüarı “Azad torpaq, azad nitq, azad əmək və azad adam” idi. Bu şüar kiçik fermerləri, borcluları, kənd tacirlərini, ev sahiblərini və fabrik işçilərini özünə cəlb edirdi – tərcüməçi) başa düşmədilər. Az sayda siyasətçi belə istedadlı seçicilər tərəfindən söyülmək ləyaqətinə malik oldular. Möhtərəm Teodor Parker (keşiş – tərcüməçi) bölünmənin təhlükəsinə laqeyd olmaqla, qaçmış qullara öz zirzəmisində sığınacaq verməsilə öyünürdü və öz moizələrini mürəkkəbə batırılan qılıncla yazırdı və onun stolunun üstündə “patronla doldurulmuş və müdafiə üçün artıq hazır olan tapança” dururdu. O, Uebsteri öz moizəçi kafedrasından rəhmsiz qaydada məhkum edirdi və öz hücumlarını hətta Uebsterin vəfatından sonra da davam etdirirdi. O, qışqırdı ki, “heç bir canlı adam millətin vicdanı ilə dava salmaq üçün onun qədər belə çox şey etməmişdir... Mən, Amerikan tarixində Yeni İngiltərənin oğlunun etdiyinə bənzər başqa bir işi bilmirəm. Bunu yalnız Benedikt Arnoldun (İstiqlaliyyət müharibəsi vaxtı xəyanət edib, ingilislərə satılan və ifşa edilən general – tərcüməçi) hərəkəti ilə müqayisə edə bilərəm. Horatsi Menn deyirdi ki, “Uebster düşən ulduzdur. Göydən enən Lutsiferdir” (Yerə düşən mələk, şeytan – tərcüməçi). Lonqfello (Henri Uodsuart Lonqfello (1807-1882-ci illər) – görkəmli amerikan şairi idi, müharibə, quldarlıq, milli düşmənçilik və istismar əleyhinə çıxış edirdi – tərcüməçi) dünyadan soruşurdu ki, “Bu mümkündürmü? Bu, illərlə əvvəl Heyndə dağları fırladan titandırmı?” Və Emerson bəyan edirdi ki, insanın damarlarında axan qanın hər bir damlası aşağı tərəfə baxan gözlərə malikdir... Uebsterin əxlaqi qabiliyyətinin yoxluğu ölkəni pozur”. Uilyam Kallen Brianta görə Uebster “əvvəllər müdafiə etdiyi səbəbdən qaçan adam” idi və çirkli motivin kəsilib atılması, onu şəraitə görə qaçmağa məcbur etmişdi. Və Ceyms Rassel Louellə görə o, “mənim nə vaxtsa haqqında eşitdiyim əclaf və səfeh olan xəyanətkar bir adam” idi.

Onun çıxıb getməsindən sonra Senatda yüksələn Çarlz Samner Uebsterin adını “dönüklüyün qara siyahısına” daxil etmişdi. Parlaq “vicdanlı” Senator Uilyam H.Syuard Uebsteri “azadlıq səbəbinə görə satqın” adlandırmışdı. Feyneyil Hollda keçirilən kütləvi mitinq, çıxışı “müdrik dövlət xadiminə və yaxşı adama yaramayan” kimi məhkum etmişdi və belə yekun vurmuşdu ki, “Konstitusiya ilə və ya konstitusiyasız, qanuni və ya qanunsuz olsa belə Massaçusets ştatından qaçmış qulun tutulub geri qaytarılmasına biz icazə vermərik”. Massaçusets Qanunvericiliyinin Yeddi Mart çıxışının ruhuna bütünlüklə zidd olan qətnamələri sonralar qüvvəyə mindi, onun üzvlərindən biri Uebsteri “Massaçusetsin satqın oğlu, Senatda onu təhrif edən” adlandırmışdı; digəri isə bəyan etmişdi ki, “Deniel Uebster o vaxt xoşbəxt adam olardı ki, onu Allah öz rəhmi ilə qorusaydı, onun həyatını kifayət qədər uzatsaydı, bu ona kifayət edərdi ki, öz hərəkətlərinə görə tövbə etsin və adının üstündəki ləkə silinsin”.

Bostonun “Courier” qəzeti elan etmişdi ki, Konqressin “mister Uebsterə oxşayan hansısa Şimallı Viq üzvünü tapmaq qeyri-mümkündür”; və onun köhnə müdafiəçisi “Atlas” qəzeti bəyan edirdi ki, “onun hissləri bizim hisslər deyildir”, “biz cəsarət edib deyə bilmərik ki, bu Yeni İngiltərənin Viqlərinin hissidir”. Nyu-Yorkun “Tribune” qəzeti hesab edirdi ki, bu, “hadisəyə bərabər olan və onun müəllifinə layiq olan deyildi”; Nyu-Yorkun “Evening Post” qəzeti belə terminlərdə danışırdı ki, “satqınlar geri çəkilsinlər,... bu adam əvvəllər müdafiə etdiklərini tərk etdi”; və “Abolitsionist Press” bunu “Deniel Uebsterin qıp-qırmızı biabırçılığı... təsvir oluna bilinməyən alçaq və əxlaqsız çıxış” adlandırırdı.

Edmund Kvinsi acı şəkildə “şirin spaniyelə (it cinsi – tərcüməçi) çevrilməsi ilə quyruğunu bulamağı, ağalarının ona atacağı çirkli puddinq hesabına onların əlini yalaması” kimi ifadə edilə bilməyən bir mənanı verirdi. Və nəticədə Deniel Uebster bizim torpağın ədəbiyyatında həmişəlik alçaldıldı və adətən nəcib olan Con Qrinliif Uittier özünün ölməz poeması olan “İçabod”da bunu kəsilmiş sözlərlə belə təsvir edir.

Beləcə düşmüş! Beləcə itirilmiş, işıq çəkildi

Bu işığı bir dəfə o, daşımışdı!

Onun çal saçlarını şərəf tərk etmişdi

Həmişəlik!

Sevdiyimiz və şərəfləndirdiyimiz hər şeydən

Gücü xilas edən şıltaqlıq qaldı;

Düşmüş mələyin fikir iftixarı

Hələ də zəncirlərdə möhkəmdir.

Onda təzim ... keçmiş günlərə

Bircə onun ölməz şərəfinə;

Geriyə get, dəyiş baxışını da,

Və gizlət biabırçılığı!

İllərlə sonra Uittier şeirdəki sətiri dəyişib öz qələmi ilə bu acı sözləri yazdı: “Mənim həyatımın ən kədərli anlarından birində”. Dövrün lovğa, nifrət edilən nəhəngi olan Deniel Uebster siyasi inciklikdən yuxarıda dayanaraq özünə inanırdı. Ancaq Uittierin hücumu onun üçün xüsusilə acı idi. Bəzən o, özünə hücum edənlərə çiyinlərini çəkməklə cavab vermək istəyirdi, bəyan edirdi ki, özünə yarlıq vurulmasını və təhqir edilməsini əsasən abolitsionistlərdən və intellektuallardan gözləyir, çünki onlar onu əvvəllər söymüşdü, necə ki, Corc Vaşinqtonu və digərlərini də ondan əvvəl söymüşdülər. Tezliklə cavab verməyi tələb edənlərə o, qoca keşişin başına gələn əhvalatı müqayisəli qaydada danışırdı. Həmin keşiş öz dostlarına demişdi ki, “mən həmişə belə qayda qoymuşam ki, qar kəsməyənə qədər cığırı heç vaxt təmizləməyim”.

Lakin o, Yeni İngiltərə Viqlərindən sadə birinin onun müdafiəsinə qalxanda uğursuzluğa uğramasından kədərlənmişdi və qeyd edirdi ki, o, “elə bir ziddiyyətə cəlb olunmuşdur ki, nə ondan lider olmuş, nə də bilavasitə dostlarım arasında ardıcılım olmuşdur... Mən burada dayanmaqdan yorulmuşam, Massaçusetsdən olan demək olar ki, tək adamam ki, ölkə üçün mahiyyətcə mütləq qaydada yaxşı olan praktiki tədbirlər barədə mübarizə aparıram... Beş ay ərzində kolleqalarımdan heç kəs mənim hisslərimlə azacıq üst-üstə düşən bir şey nümayiş etdirmədi... martın 7-dən sonra bir saat belə yox idi ki, onda həyəcanın ağırlığını dağıdan bir şey hiss edim. Mən heç bir səhər yeməyinə və ya nahara laqeyd və asan fikirlə oturmurdum”.

Lakin quldarlığa qarşı davam edən müxalifliyin obyektiv və sakitləşdirici qaydada dostlarına izah etmək yolunu axtararkən, o, buna baxmayaraq təkid edirdi ki, “axıra qədər çıxışımın prinsipləri üzərində dayanıram... Əgər lazım olsa mən Yeni İngiltərədəki hər bir kəndə ayaq döyəcəyəm... Adamların ağlında təlatüm yaranacağını mən görə bilmərəm, lakin borc barədəki öz məsləklərim müəyyən edilmişdir və möhkəmdir; lakin öz məsləkim ardınca büdrəmədən getməkdə davam edəcəyəm... Çox sevincli zamanlarda yelpiyə çevrilmək və ziddiyyətli alovla qidalanmaq, onlara tabe olmaqdan çox-çox asandır; təhlükədə mülayimlik məsləhətini verənlər, öz partiyası qarşısında borcunu uğursuzluğa düçar edənlər kimi qiymətləndirilir”.

Və sonrakı ili, onun yetmiş yaşının əksinə Uebster öz mövqelərini müdafiə etmək üçün geniş çıxış turuna yollandı: “Əgər Vətəndaş Müharibəsi nəticə kimi min şansdan biri olacaqdırsa, mən hələ də hiss edəcəyəm ki, istənilən ağıllı məmnunluğun əksinə mininci şans qorunacaqdır”. Onun, həmçinin Kleyin, Duqlasın və digərlərinin kompromissin xeyrinə cəhdləri bütünlüklə uğurlu idi. O, sarkastik qaydada qeyd edirdi ki, onun kolleqalarından çoxu bu vaxt deyəcəkdir: “Onlar daim belə hesab edirdilər ki, axıra qədər Birliyin tərəfində dayandılar”.

Lakin Deniel Uebster öz ümidlərinin puç olmasına məhkum idi, açıq dəstək belə onu Prezidentliyi yenidən axtarmağa da bütünlüklə qadir edə bilməzdi. Onun çıxışına görə perspektivlər elə dağılmışdı ki, mövqeyinin qayıtması Yeni İngiltərədəki və Şimaldakı böyük seçici kütlələrini qənaətləndirə bilməzdi. O, uzun müddət arzuladığı Prezidentliyə namizəd göstərilməsini əldə edə bilməzdi, həm də onun müdafiə etdikləri digər cəhətləri də mümkün edə bilməzdi, bunu təkcə müasiri olan tənqidçiləri ifadə etmirdilər. On doqquzuncu əsrin bir çox tarixçiləri dəfələrlə demişdilər ki, Yeddi Mart çıxışında real məqsəd Prezidentlik üçün Cənubun dəstəyini almaqdan ötəri təklif edilən qiymət idi.

Çıxışın bu “dərin eqoizm”i təmsil etdiyinə Emerson əmin idi, lakin bu səbəb Deniel Uebsterin motivasiyalarına heç cür daxil ola bilməzdi. Professor Nevins qeyd edirdi ki, “o, Prezidentlik üçün hansı qiyməti təklif etmişdisə, öz kəlmələrini qaydaya salmalı idi və Nyu-Meksiko və qaçmış qullar barədə isə adamı qəfildən yaxalayan sözləri əlavə etməli idi. Prezidentliyi əldə etməyə çalışan hər bir adamın birinci ehtiyatlılığı öz vəziyyətinə və bölməsinə əmin olmaqdır; və Uebster bilirdi ki, onun çıxışı Mansfild dağından Monamoy İşığına qədər sıçrayan ictimai ittiham əks-sədası yaradacaqdır. Buna baxmayaraq, Uebster siyasi cəhətdən kifayət qədər düşünən adam idi, bilsin ki, onunku kimi, partiyanın bölünməsi siyasi cəhətdən əks olan şəxsiyyətlər tərəfindən başqa tərəfə döndəriləcəkdir və risqsiz neytral fərdlərə, bu günün razılaşan qaydada tətbiq etdiyi prinsiplərə doğru hərəkət edəcəkdir. Və 1852-ci ildə Viq qurultayı məhz bu xətlə getdi. Kompromisspərəst gizli səsvermə əlli iki səs üçün Uebsterlə prezident Filmor arasında bölündü, qurultay populyar general olan Uinfild Skotta tərəf döndü. Heç bir Şimal Viqi Uebsteri dəstəkləmədi. Və Boston Viqləri partiya platforması üstündə mübahisə edəndə Kley Kompromissi etimad qazandı, bu barədə onlar demişdilər: “Deniel Uebster Henri Kley və digər dərin düşüncəli dövlət xadimləri ilə razılaşmaqla, müəllif idi”, Ohayodan olan Senator Koruinə demişdilər, o, isə bunu istehza qaydasında şərh etdi: “Və mən Moiseylə razılaşmaqla və əlavə köməkdən istifadə etməklə On Ehkamı yazmışam”.

Beləliklə, Deniel Uebster öz çıxışı ilə nə öz siyasi populyarlığını yaxşılaşdırmaq məqsədi güdmədi, nə də Birliyə haqq qazandırmaq üçün öz ambitsiyalarını oyatmağa can atmadığı halda, 1852-ci ildə ümidləri puça çıxmış və ruhdan düşmüş şəkildə öldü, onun gözləri yataq otağının pəncərəsindən görünən bir yerdə lövbər salmış yelkənli qayığın dor ağacında yellənən bayrağa dikilmişdi. Lap ömrünün axırınadək o, xarakter etibarilə düz idi, ölüm yatağında xahiş etmişdi ki, “arvadım, uşaqlarım, həkim, mən özüm bir səbəbə görə əminəm ki, mən Deniel Uebsterə layiq olmayan heç nəyi deməmişəm”. Və sona qədər o, Birliyə münasibətdə düz olmuşdu və onun ən böyük hərəkəti mərd prinsipindən irəli gəlmişdi; bunun üçün Senata axırıncı sözlərində Uebster öz epitafiyasını yazmışdı:

“Mən Birlik üstündə dayandım... onun gətirəcəyi şəxsi nəticələrə qətiyyən məhəl qoymadım. Şəxsi nəticələr buna bənzər böhranda böyük ölkənin üzərinə düşəcək xeyir və şərlə müqayisədə nədir ki?... Qoy onların istədikləri nəticələr olsun, mən buna əhəmiyyət vermirəm. Heç kəs, əgər o, azadlıqları və öz ölkəsinin Konstitusiyasını müdafiə edəndə yıxılmışdırsa, bu qədər çox əzab çəkə və heç kəs bu qədər tez yıxıla bilməz”.

(Ardı var)

525-ci qəzet.- 2014.- 15 fevral.- S.19.