“Saf” adam
Yaxşı deyənləri də var, adı gələndə
ikrahla üzünü əks tərəfə çevirib dəyməmiş
alça yeyibmiş kimi ağız-burnunu turşudanlar da. Vallah nə
deyim?! Qaranlıq yerə daş atmazlar.
Axı yaxından bələd olmadığım, birdən-ikiyə
oturub-durmadığım, gediş-gəliş eləmədiyim
adam barəsində necə bədgüman
olum və ya şəkk-şübhəyə
düşüm. Bəkir Bədirxanovu deyirəm, hərdən
rastlaşanda mənnən ikiəlli görüşür,
qolunu boynuma salıb o üzümdən, bu üzümdən...
Və ya da ki, bir iş üçün telefonla zəng vuranda
da:
– Hay can!
Eşidirəm! – deyir. – Səni çox
istəyirəm, qadası necəsən?! İncimişəm səndən,
hii... hiii... Niyə bircə dəfə yolunu
bizim tərəfə salmırsan? Haçan
deyirsən, təzəcə də “Volqa” veriblər, göndərim,
uşaqları da yığışdır götür gəl.
Yaxşı görməli, gəzməli, səfalı
yerlərimiz var. Səni aparım yuxarı meşədəki
Durna bulağının üstünə. Buz kimi suyu var.
Bircə stəkan içmək olmur, adamın dişini
göynədir...
Nainsafın kəli qaçar. Beləsinə necə
pis deyəsən. Axı, o dünyamız, var. Yeri
düşəndə tanış-bilişə
danışıram ki, Bəkir Bədirxanov istiqanlı, sadə,
yapışıqlı adamdı, halal olsun ona! Elə
o cür xasiyyətin sahibidir ki, böyük bir rayona
başçılıq edir. Dövran eləsinindir.
Kimin ki, bir balaca şirin dili, xoş xasiyyəti
var, dünya onundu. Amma necə olsa, insan
tayfasıyıq, hərdən Bəkir Bədəloviçə
paxıllığım da tuturdu. Onun
oturuşuna-duruşuna, mehriban danışığına qibtə
edirdim. Məclislərdə ədəb-ərkandan
söhbət düşəndə Bəkir Bədirxanovu misal
gətirib:
– Baax, o
cür olmaq lazımdı, – deyirdim. – Onda, həmişə
işiniz düz gətirər, başınız da salamat olar...
lll
Dənizkənarı bulvarda skamyaların birində əyləşib,
dirsəyimi dizimin kasasına dayayıb, ovcumu da çənəmə
söykək eləyib dərin-dərin fikrə getmişdim. Dağı
arana daşıyırdım, aranı dağa. Gəlib-gedənlərə də gözümün
quyruğuynan altdan-altdan ötəri nəzər salırdım.
Səliqə ilə geyinib-keçinmiş, əynində
açıq mavi rəngli “privaznoy” kostyum, boynunda göy
zolaqlı italyan qalstuku, ayağında son vaxtlar dəbə
düşən yastıdaban Yuqoslaviya ayaqqabısı olan iri
addımlı və bir qədər də iti yerişli adam
yanımdan ötəndə, birdən nə isə istiqamətini
dəyişib mənə tərəf yönəldi. Və gülümsəyə-gülümsəyə
düz üstümə gəldi. Fikir məni
götürmüşdü. Onu görəndə
elə bil huşdan ayıldım. Bəkir
Bədəloviç idi. Yenə həmişəki kimi,
eyni səmimiyyətlə iki əlli salam
verib, boynumu qucaqladı... Sonra əlimi buraxmadan bir addım
geri çəkilib, simasına qayğılı ifadə verdi və məni riqqətlə
başdan-ayağa süzərək:
– Niyə
belə tək-tənha oturmusan?! – soruşdu
və əlavə etdi: – Heç bilirsən səni necə
çox istəyirəm! Hər yerdə də tərifləyirəm.
Hii... hii... Bəkir Bədəloviç
güldü və birdən də çöhrəsi kölgələndi.
Təəssüflə bədənini yırğalayaraq – indi
insanlara etibar yoxdur, qardaş, – dedi.-
Çoxu ikiüzlü, riyakar, saxtadı. Burda sənnən
üzbəüz olanda bir cür danışır, o tərəfdə
də başqa cür. Belələrinə
nifrət eliyirəm. Rayondan dünən gəlmişəm.
Təmiz hava üçün birtəhər vaxt
tapıb dəniz kənarına çıxmışam.
Özümə yönnü bir həmsöhbət
tapa bilmirəm ki, dərdimi bölüşdürəm.
O, təəssüflə
çiyinlərini qaldıraraq:
– Bilmirsən
kimə inanasan?! – Öz-özündən soruşdu və:- Hə, – dedi, – nə yaxşı ki, burda
sizinlə rastlaşdım.
Bəkir Bədəloviç birdən-birə
tövrünü dəyişib şən əhval-ruhiyyə
ilə hi... hi... güldü. Yaxşı ki, dünyada sənin
kimilər var, – dedi.
Müsahibim
yenə təmkinli görkəm alıb, kədərli ah
çəkdi:
– Sən
yaxşı insansan, – dedi. – İndi saf adam
çox azdır. Biz qəribə zamanada
yaşayırıq. Bir sözlü, bir sifətli adam tapmaq çətindir. Dosta-tanışa
da etibar yoxdur. Hamısı saxtadı.
Adamlar gündə min dona düşürlər.
Mənə o cür çörək lazım
deyil. Gərək həyatda axıracan kişi
kimi yaşayıb, kişi kimi də mərd öləsən.
Hələ ömrümdə ikibaşlı
danışmamışam:
O, əlini
çiynimə qoyaraq:
–
Haqqınızda çox eşitmişəm, – dedi. –
Yaxından oturub-durmasaq da, kənardan-bucaqdan xəbərim var.
Bilirəm ki, sözübütöv adamsan. Elə
ona görə də sənə ürək
qızdırıb bu cür açıq-saçıq
danışıram. Bilirəm ki,
aramızda nə söz-söhbət olsa, burda qalar, kənara
çıxmaz. İndiki adamların
yanında ağız açıb danışmalı deyil,
birinin üstünə beşini də qoyub, orda-burda zır
düdüyündə çalırlar.
Hesabı içəri verib, başımın hərəkətilə
müsahibimin sözünü təsdiq elədim. Bir nəfər bizə səmtiyib
əlindəki siqareti işarə edərək:
– Bəlkə
bunu yandırmağa bir şeyiniz ola? – bizə müraciət etdi.
Bəkir Bədirxanov üzü mənə tərəf
dayanmışdı. O geri qanrılıb siqaretini yandırmaq istəyən
orta yaşlı, hündür boylu və dolu bədənli
adamı görən kimi, onu həyəcanla qucaqladı və:
– Mən
kimi görürəm! Mən kimi görürəm! – dedi: – Əə, Fərzəli, nə vaar? Nə yoox? Balam, noolar nazir müavini keçəndə...
Bədirxanov
mənə tərəf yönələrək:
–
Tanışlığınız var?! – soruşdu
və əlavə etdi: – Bizim Fərzəli Fərəcoviçdi
də. Ali məktəbdə bir yerdə
oxumuşuq. Yatıb-duracağımız
ayrı olub. Bir tikə çörək
tapanda yarı bölmüşük. Xahiş edirəm tanış olun.
Fərzəli
Fərəcoviçlə əl tutub tanış
oldum. Bədirxanov ərklə:
– İnnən sonra bir-birinizi axtarın. İndi sizin
kimi saf adamlar çox azdır. Dünyanın
işini bilmək olmaz. Vaxt gələr
biri-birinizə gərək olarsınız.
Bəkir
Bədirxanov Fərzəli Fərəcoviçə riqqətlə
nəzər salaraq:
– Ey gidi
dünya, gör neçə ildi görüşmürük,
– dedi və dərindən ah çəkərək:
– Bu vəzifə
başımızı o qədər qatıb ki, nəinki
dost-tanışları, az qala
özümüzü də unutmuşuq, – dedi. – Bir aya
yaxındı yan dişim məni ərşə çəkir.
Gecələr ağrısından yata bilmirəm.
Bircə saat boş vaxtım olmur ki, onu çəkdirim,
biryolluq canım qurtarsın. Eh, Fərzəli, Fərzəli!
Nə vaxtdandır üzünü görmürəm.
Amma səndən ötrü burnumun ucu
göynüyür. Bu günümüzə
də min şükür. Təki
salamatçılıq olsun. Gec-gec
görüşməyimizin eybi yoxdur. De
görüm haçandan müavin işləyirsən? –
soruşdu.
– Bir ilə
yaxındı, – Fərzəli Fərəcoviç cavab verdi. Bəkir Bədirxanov təşəxxüslə
özünü çəkdi:
– Amma məndən
sənə əmanət, özünü o nazirdən gözlə
haa, – dedi. – Onu bir az nadürüst adam
söylüyürlər. Görmürsən,
çoxbilmişdiyindən necə törə qalıb. Baxma ki altı aşıq boyu var, onun yarısı
yerin altındadır. Gödək adamı
da bilirsən dəə, gündə altı dəfə
özündən Allahlıq umur. Ancaq qələt eliyir,
yel də olsa, yanından ötə bilməz!
Bədirxanov
pencəyinin düyməsini açıb baş
barmağını şalvarının kəmərinə
keçirdi və qürrələndi:
– Qardaşın
ölmüyüb ki, Allah vurmuşdu onu, lazım gəlsə...
Bizim də özümüzə görə
adamlarımız var. Hii... hi... bir də ki, elə əslinə
qalsa, nazir o törə gədə yox, sən
olmalıydın.
Günahların
hamısı yuxarıdakilərdi... Sən dünyanın
işinə bax, gör kimi, kimə müavin qoyublar...
Fərzəli Fərəcoviç tutulan kimi oldu. O, daxili pərtliyini
büruzə verərək:
– Xatirinizə
dəyməsin, bu barədə səhviniz var, Bəkir Bədəloviç,
– dedi. – Bəlkə bizim naziri kiminləsə dəyişik
salırsan. Bu bir ilə yaxın müddətdə
ondan hörmət-izzətdən başqa heç bir şey
görməmişəm. Böyüknən
böyükdü, kiçiklə də kiçik.
Özü də çox tələbkar, iş bilən,
tabeliyində olanlara qarşı nəzakətli adamdır, –
deyib onun sözlərinə etirazını bildirdi.
Fərzəli Fərəcoviçin bu sərt cavabı
Bədirxanovu açmadı. O, acı istehza ilə
gülümsünüb:
– Fərzəli,
– dedi, – sən hələ təzəsən. O nazirə dərindən
bələd deyilsən. Sizin nazir yiyəsini
yıxmış atdır, çoxlarının anasını
ağlar qoyub. Bir az işlə,
baxarıq! Onu bütün respublikada dəyyus
kimi tanıyırlar. Mənim bu sözlərimi
yaxşı-yaxşı yadında saxla. Əvvəl-axır
dediklərimin üstünə gəlməsən, bu
qulaqlarımın ikisini də dibindən sivirərəm.
Fərzəli
Fərəcoviç mübahisəni dərinləşdirməkdən
vaz keçib daxili bir tərəddüdlə boynunu yana əydi və gözlərini geniş
açıb qaşlarını yuxarı dartdı:
– Nə
bilim vallah, o barədə bir söz, deyə bilmərəm, –
deyib pencəyinin sol qolunu geri çəkdi. Saatına
baxıb sonra da aralıda dayanan həmsöhbətlərini
işarə edərək: – Məni bağışlayın.
Yoldaşlar gözləyir...
Fərzəli
Fərəcoviç aralaşanda müsahibim ikrahla:
– Bu Fərzəlini dərindən tanıyırsan?! – soruşdu.
– Xeyr,
adını eşitmişəm, üzünü də burda
gördüm. Yaxından tanımıram, – cavab
verdim.
– Elə
tanımasan yaxşıdı! Yekəxananın
biridir. Görmürsən, nazir müavini keçdiyi bir
il deyil, indidən burnunu dik tutur. Ay sənin
özün öləsən. Hii... hi... Ona
altı ay vaxt vermişəm. Xoruzunu
qoltuğuna verib dalından dəyməsələr, atamın
oğlu olmaram. İşləyən zibil də
deyil. Üzünə vurmadım, elə o
vaxt məktəbdə də sürünə-sürünə
oxuyurdu. İlin axırında güclə
bir üç alırdı. İki dəfə
istədilər kursda saxlasınlar, yığışıb
qoymadıq. Müəllimlərə
yalvar-yaxar eliyib birtəhər aradan çıxartdıq.
İndi kişinin oğlu nazir müavini olub.
Bəkir
Bədirxanov dərindən köks ötürərək:
– Elə
belələrinin dərdini çəkməkdən bu kökə
düşmüşük dəə, – dedi. –Gör mənnən
necə danışır?! Yekə-yekə
qırıldatmağına bax!
Dillənmədim. Bəkir Bədəloviç baxışlarına sərt
ifadə verib çənəsini Fərzəlinin getdiyi səmtə
uzadaraq:
– Onun barəsində
danışmağa dəyməz, – dedi. –Qoy cəhənnəm
olsun! Elələrinin yüzünü çaya
susuz aparıb –gətirərəm. Nə isə...
Canpolad
mülayimləşərək:
– Gül
kimi söhbət eləyirdik, mərdimazar bilmirəm hardan
peyda oldu. Əlqərəz... hə,
yaxşı yadıma düşdü, sizin o, Zirəddin
neyniyir? Bir iş-zad görə bilir? Yoxsa elə belə birtəhər başın girləyir?
– soruşdu və əlavə etdi: – Zirəddin
Zeynallını deyirəm. O da özünü bu Fərzəli
bəy kimi dartır?!
– Yox, yox
nə danışırsınız! Onun rayonda
böyük hörməti var, hamı da başına and
içir, –cavab verdim.
– Hii...
hii... Sən də söz danışdın,
onun nə hörməti vaar?! Zirəddini mənə
tanıdırsaan?! İki il bir idarədə
işləmişik. Dabbaqda gönünə bələdəm.
Bəkir Bədəloviçin əhvalı birdən-birə
dəyişdi.
Sanki çöhrəsinə qara bulud çökdü:
– O boynuma
elə bir haqq qoyub ki, ölən günüməcən
unutmaram, – dedi və məndən soruşdu:
– Bir yerə
tələsmirsiniz, bəlkə vaxtınızı alıram?
– Xeyr,
xeyr, buyurun, – dedim. Bədirxanov baxışlarına
hüznlü ifadə verib:
– Moskvada
bir neçə aylığa kursdaydım, – dedi. – Qəfil
teleqram gəldi ki, atan ölüb. – O kövrəldi və səsi
kallaşdı: – Təyyarəyə bilet alıb elə həmin
gün rayona qayıtdım. Gəldim ki, Zirəddin
yas yerinə özünü məndən qabaq yetirib. Onda yönlü bir vəzifəm də yoxudu, əlim
də çox aşağıydı. Sağ olsun,
atamın üçünün də, yeddisinin də,
qırxının da, ilinin də xərcini Zirəddin
özü çəkdi. Kişinin
başdaşını da o düzəltirib. İkimizin də vəzifəsi eyni olmasına
baxmayarq indi də onu özümə böyük sayıram.
Boynumda böyük haqqı var. Anası hər il
mürəbbəmizi, düşəndə
motalımızı göndərir. Hələ
payımızı kəsdikləri olmuyub.
Bədirxanov
ötkəm görkəm alaraq, hii... hii... təkəbbürlə
gülümsündü:
– Amma deyəsən,
son vaxtlar yaman xarab olub. Onun barəsində qulağıma
yaxşı səda gəlmir, – dedi. – Bilirsən dəə,
bu tamah ki, vaar, çox pis şeydi. İnsanın
da ki, tamahı güc gəldi, heç. Düzdü
ee, mən də azdan-çoxdan dolanıram. Amma day o cür yox. Zirəddinin
tamahı həzrət Əlinin qılıncından itidir.
Deyilənlərə görə, adicə bir
idarə müdirliyi üçün əlli mindən
aşağı enmir.
Bədirxanov
qıvrılaraq başını buladı və:
– Mən
qələt eliyərəm, onun yerişini yeriyə bilmərəm,
– dedi. – Nəyə deyirsiniz and içərəm ki, məni
bu gün vəzifədən çıxartsalar, ailəmi onca
gün dolandırmağa pul tapmaram. Gərək
ondan-bundan borc alım.
Müsahibim
gözünü qıyıb, alnını
qırışdıraraq:
–
Videomaqnitafondu, nədi ee, son vaxtlar çıxıb. Əziz başın üçün nə mən, nə
də ki, uşaqlarım hələ indiyə kimi onun
üzünü görməmişik. Ancaq babalı deyənlərin
boynuna, Zirəddinin evində ikisi var. İnanıram da,olar!
Bədirxanov
təəssübkeşliklə:
– Onu
çox istəyirəm ee... Dedim də atam öləndə...
Bir də ki, mən heç vaxt onun pisliyini istəmərəm.
Axı, Zirəddin Vətənimin oğludur.
Həm də bir torpaqdanıq. Ona ailəlikcə hörmətimiz var. Amma bəzi-bəzi
şeyləri eşidəndə dözə bilmirəm, ürəyim
ağrıyır. Bədirxanov yaxamdakı qələm
adamlarına məxsus nişanı düzəldə-düzəldə:
– Bir də
danışırlar ki...
O, nəyisə
deməyə çətinlik çəkirmiş kimi
xısın-xısın:
– Evində
də gündə-günaşırı qalmaqaldı. Hə...
Son vaxtlar ayrı yollara gedir, – dedi. – Hə də, qadın məsələsini
deyirəm. Bunu da arvadı duyub. Gündə evində vurçatlasındır.
Böyük oğlu da ki...
Bəkir
Bədirxanov dostunun dərdinə qalırmış kimi:
– Dilim də
gəlmir deməyə, – dedi. – Onu eşidəndə
ayağımın altından yer qaçdı. Vur-tut
bir oğlu var, o da içkiyə qurşanıb.
Neçə dəfə də nəşə çəkdiyinin
üstündə... Bəkir Bədəloviç əlini silkələyə-silkələyə:
–
Hamısı harınlıqdandı! Pul çox olandan sonra...
O, əlini
sinəsinə qoyub başını bulayaraq:
– Vallah
heç vaxt onun yerişini yeriyə bilmərəm. Uşaqlara xırda-xuruş, qəpik-quruşdan
başqa pul verdiyim olmuyub. Zirəddinin
arvadı, anam-bacım olsun yaxşı qadındı, gündə-günaşırı
dükan-bazara dəyməsə, alverçilərə baş
vurmasa, o gün evə qan salar. Aldıqları
da baha-baha, qanı qiymətinə. Öz
aramızdı indi de görüm, əgər almırsa, bu
pullar hardandı?!
– Bəkir
Bədəloviç, inanın ki, bu sözləri birinci dəfədir
sizdən eşidirəm, – cavab verdim. – Ayda azı iki dəfə
Zirəddin Zeynallının işlədiyi rayonda oluram. Kişi gözü-könlü tox adamdı. Bir də ki, Zeynallının arvadı ağır
bir seyidin qızı olduğu üçün hələ-hələ
küçəyə-bacaya çıxan deyil. Evlərinə də içki qoymurlar. Neçə dəfə də məni qonaq dəvət
eliyib. Oğlu nəinki içmir, adicə
limonadı belə dilinə vurmur ki, günahdı. Siz nə
danışırsınız!!
Bədirxanovun ovqatı təlx oldu. O, şəstlə geri
dartınıb dodaqlarını yana əydi
və narazı halda qaş-qabağını sallayaraq:
– Onda sənin
dünyadan xəbərin yoxdur. Hii... hi... Mənim dediklərimi
bütün respublikada danışırlar, sən hələ
fil qulağında yatmısan, – deyib cavabıma qarşı
incikliyini bildirdi və əlavə etdi:
– Yoox, sən düz danışmırsan, canım! Bir də ki, elə bilirsən mən Zirəddini səndən az istiyirəm? Ona qalsa, Zirəddin Zeynallının təəssübünü hamıdan çox mən çəkirəm. Ona mənim canım da qurbandır. Balamın başına gəlsə, müzayiq eləmərəm. Çünki dedim dəə, atamın üçünü də, yeddisini də, qırxını da, qəbir daşını da... Boynumda böyük haqqı var. Bir də ki, axı o torpağımın oğludu... Bunu öz aramızda, bircə sənə deyirəm. Bilirəm ki, kişi adamsan, ağzından çıxmaz.
Bədirxanov tərəddüdlə:
– Bir şey də eşitmişəm ee, – dedi. – Guya o, Zirəddini deyirəm dəə. Bilgəhdə qohumunun adına yüz minə bağ evi alıb. Amma düzü, buna inanıram da, inanmıram da. Məncə elə düz olar. Çünki yanmasa, tüstüsü çıxmaz. Pah atonnan! Sən bir qudurğanlığın dərəcəsinə bax ee!
Bu anda bir nəfər çəkinə-çəkinə Bədirxanova yaxınlaşıb, ehtiyatla onun qulağına pıçıldadı:
– Uşaqlar maşında gözləyir. Videomaqnitofonların da biri hazırdı, o birisini usta gələn həftəyə söz verib.
Bəkir Bədirxanov: – Öhö, öhö, – öskürüb suçlu-suçlu onu mənə isnad verdi:
– Bizim sürücüdü, – dedi və özünü itirən kimi oldu. Sonra da dili topuq vura-vura üzrxahlıq etdi:
– Məni bağışla, indi tələsik oldu, ağıllı-başlı oturub söhbət eliyə bilmədik. Sağlıq olsun, haçansa bir vaxt taparıq. Məndən Zirəddinə çoxlu salamlar!! Elə danışmağıma baxma e, onu çox istəyirəm. Rəhmətlik atamın üçünün də, yeddisinin də, qırxının da, başdaşının da...Di xudahafiz, öpürəm səni!!
Bir neçə addım aralaşmışdılar. Sürücü ondan mənim kimliyimi soruşdu. Bəkir Bədirxanov ağzını yana əydi və pıçıltıyla:
– Kim olacaq, əclafın biri!!!
Əli İldırımoğlu
525-ci qəzet.-
2014.- 15 fevral.- S.28;31.