Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti
institutlarının inkişaf yolu və perspektivləri
Çağdaş dövrümüzdə ictimai həyatın demokratikləşdirilməsi, insan
hüquq və azadlıqlarının qorunması,
cəmiyyətin harmonik
və sabit inkişafının təmin
edilməsi, hüquqi dövlət quruculuğunun
əsas istiqamətlərindən
biri olaraq vətəndaş cəmiyyətinin inkişaf
etdirilməsi, dəstəklənməsi
cəmiyyətin əsas
hədəf və vəzifələrindən biri
kimi çıxış
edir. Müstəqillik əldə etdikdən
sonra Azərbaycanda da vətəndaş cəmiyyəti institutlarının
inkişafı dövrü
başlayıb. Bu yol heç də hər zaman hamar deyil,
enişli-yoxuşlu olub.
Üçüncü sektor təmsilçiləri
öz inkişafında
ən müxtəlif çətinliklərlə üzləşmələrinə
baxmayaraq, nəticə
etibarı ilə cəmiyyətdə özlərini
təsdiqləyə biliblər.
Vətəndaş cəmiyyəti institutları
bu gün Azərbaycanda tərəqqi
proseslərinin, novatorluğun,
modernləşmə təşəbbüslərinin
lokomotivi kimi qəbul edilirlər.
Artıq
vətəndaş cəmiyyəti
institutları cəmiyyəti
irəli aparmaq, dövlətin həyata keçirdiyi siyasətə,
atdığı addımlara
ən müxtəlif formada dəstək vermək potensialına malikdirlər. Şübhəsiz
ki, vətəndaş
cəmiyyəti institutlarının
bu səviyyəyə
gəlib çıxmasında
Azərbaycan dövlətinin,
xüsusilə ulu öndər Heydər Əliyevin və Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi əməli tədbirlərin müstəsna
əhəmiyyəti var. Bütün
bu mövzuların işıqlandırılmasına yönələn bu yazının hazırlanmasında
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına
Dövlət Dəstəyi
Şurasının üzvü,
"Konstitusiya" Araşdırmalar
Fondunun prezidenti Əliməmməd Nuriyevin
bizə təqdim etdiyi materialdan istifadə edilib.
VƏTƏNDAŞ
CƏMİYYƏTİ
İNSTİTUTLARININ
İNKİŞAF YOLU VƏ ONUN ƏSAS
XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Yaxın
keçmişə nəzər
salaraq deyə bilərik ki, müstəqillik illərində
Azərbaycanda inkişafında
bir neçə mərhələdən keçən
vətəndaş cəmiyyəti
institutları, qeyri-hökumət
təşkilatları (QHT) son 20 ildə vətəndaş
cəmiyyəti quruculuğu,
totalitar sistemdən demokratik cəmiyyətə
keçidin, cəmiyyətin
demokratik transformasiyası
prosesinin, ictimai həyatın vacib institutlarından birinə
çevrilib. Bu dövrdə müxtəlif
sahələrdə fəaliyyət
göstərən, cəmiyyətin
bütün sektorlarına
dərindən nüfuz
edən ictimai birliklərdən, fondlardan
və digər QHT-lərdən ibarət qeyri-hökumət sektoru, üçüncü sektor
formalaşıb. Bu illər ərzində davamlı təkamül və inkişaf prosesləri hazırda müxtəlif istiqamətlər
üzrə QHT-lərin
sabit qruplarının
formalaşmasına gətirib
çıxarıb. Ümumilikdə 3000-dən artıq QHT dövlət qeydiyyatına alınıb.
Dövlət qeydiyyatından keçməyən,
lakin üçüncü
sektorda geniş fəaliyyəti ilə seçilən müxtəlif
sahələr üzrə
ixtisaslaşan yüzlərlə
QHT fəaliyyət göstərməkdədir.
Ölkədə mövcud
QHT-lərin sayını nəzərə
alsaq, orta hesabla hər 3000 vətəndaşa təxminən
bir QHT düşdüyünü
qeyd etmək olar. Kəmiyyət prizmasından qiymətləndirsək,
Azərbaycan kimi müstəqillik yoluna yeni qədəm qoymuş ölkələr
üçün bu heç də pis göstərici hesab olunmamalıdır.
Bu gün hətta
ən qatı skeptiklər də ictimai həyatın bütün sferalarına dərindən nüfuz etməyə çalışan
vətəndaş cəmiyyəti
institutlarının cəmiyyətin
inkişafına, tərəqqi
proseslərinə töhfə
vermək səylərinin
nəticəsiz qalmadığını
etiraf etmək məcburiyyətindədirlər. Bütün çətinlik
və maneələrə
baxmayaraq ölkəmizdə
üçüncü sektor
nümayəndələri irəli
çıxmağa, onları
qəbul etməyənləri
özləri ilə hesablaşmağa məcbur
etdilər, bir sözlə özlərini
təsdiqləməyə nail oldular. Son 20 ildən artıq zaman kəsimini obrazlı şəkildə
ifadə etsək, vətəndaş cəmiyyəti
institutlarının məhz
özünütəsdiq, cəmiyyətin
aparıcı qüvvələrindən
biri kimi qəbul edilmək və tanınmaq dövrü kimi xarakterizə etmək olar. Keçilmiş yola nəzər
salsaq görərik ki, vətəndaş cəmiyyəti institutları
demək olar ki, bir çox
istiqamətlərdə neqativ
təsirlərə məruz
qalır və bunlarla mübarizə aparmalı olurdular. Siyasi təsisatlar vətəndaş cəmiyyəti
institutlarını onların
ideyalarının başqa
formatda müdafiəçisi
və təbliğatçısı,
dövlət orqanları
öz qərar və addımlarının,
mənafelərinin dəstəkləyicisi, bəzi
xarici qüvvələr
özlərinin ruporu,
nüfuz agentləri və PR təsisatları kimi görmək istəyirdilər. Təsadüfi deyildi ki, vətəndaş
cəmiyyəti institutlarının,
QHT-lərin missiyası,
məqsədləri, məramları
ilə bağlı qızğın müzakirələr,
diskussiyalar son zamanlara
kimi gündəmdən
düşmürdü. Bu müzakirələr və diskussiyalar bu gün də
zaman-zaman davam etdirilməkdədir. Lakin artıq
qəti şəkildə,
inamla söyləmək
olar ki, Azərbaycanda öz missiyasını və cəmiyyət qarşısında
məsuliyyətini anlayan,
hansı hədəfləri
seçdiyini, cəmiyyəti
hara səslədiyini,
aydın şəkildə
dərk edən və ictimai həyatın müstəqil
vahidi kimi çıxış edən
üçüncü sektor
formalaşıb. 2007-ci
ildə isə vətəndaş cəmiyyəti
institutlarının, üçüncü
sektorun özünütəsdiqləmə
mərhələsinin sonu
və növbəti, keyfiyyətcə yeni inkşaf mərhələsinin
əsasını qoyan
addım atıldı.
QHT-lərin və
bütövlükdə üçüncü
sektorun möhkəmlənməsi
onların dövlət
orqanları ilə münasibətlərinin inkişafına
da təsirsiz ötüşməmişdi. Ardıcıl və sistemli
səylərdən sonra
dövlət orqanları
ilə QHT-lər arasında tərəfdaşlıq
münasibətləri, əməkdaşlığın
inkişaf etməsi sahəsində müəyyən
müsbət nəticələr
və təcrübə
əldə olunmuşdu.
27 iyul 2007-ci ildə
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı
ilə Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət
Təşkilatlarına Dövlət
Dəstəyi Konsepsiyası
təsdiqləndi. Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının
inkişafı üçün
yeni perspektivlər açan bu konsepsiyanın qəbul edilməsi üçüncü
sektrorun böyük tarixi uğuru, Azərbaycan dövlətinin
isə demokratik inkişaf yolunda irəliyə atılmış
mühüm addımı
kimi qiymətləndirilə
bilər. Nəhayət ki, dövlət tərəfindən vətəndaş
cəmiyyəti institutlarına
tam dəstək ifadə
edildi, üçüncü
sektor tamhüquqlu tərəfdaş elan oldu.
Konsepsiyanın qəbulunu Azərbaycan dövlətinin və vətəndaş cəmiyyəti
institutlarının 16 ildə
keçdiyi inkişaf
yolu və qarşılıqlı münasibətlərin
təcrübəsi və
əldə edilmiş
nailiyyətlər zəruri
edirdi. Yuxarıda qeyd etdiyimiz
kimi, üçüncü
sektor öz bacarığını nümayiş
etdirməklə sınaqlardan
uğurla çıxdı.
Dövlət isə cəmiyyətin
sosial, iqtisadi, humanitar, mənəvi-əxlaqi,
insan hüquq və azadlıqlarının
qorunması və digər sahələrdə
problemlərin həllində
böyük potensiala malik yeni qüvvənin
formalaşdığını gördü. Beləliklə,
dövlətlə vətəndaş
cəmiyyəti institutları
arasında münasibətlər
modelinin müasirləşdirilməsi,
dövlət orqanları
ilə qeyri-hökumət
təşkilatları arasında
tərəfdaşlıq münasibətlərinin
sabit və effektiv sisteminin yaradılması, qeyri-hökumət
təşkilatlarının dövlət və cəmiyyətin inkişafı
üçün əhəmiyyət
kəsb edən problemlərin həllinə
cəlb olunması, vətəndaş cəmiyyətinin
inkişafının sürətləndirilməsi
məqsədi ilə sözügedən Konsepsiya
qəbul edildi.
Konsepsiyanın qəbulundan sonra dövlət başçısının 13 dekabr 2007-ci il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası yaradıldı və Şuranın Əsasnaməsi təsdiq edildi. Nəhayət, QHT nümayəndələri arasında aparılmış demokratik, şəffaf seçkilərdən sonra dövlət başçısının 16 aprel 2008-ci il tarixli sərəncamı ilə Şura üzvləri təyin edildi və bununla da Şura fəaliyyətə başladı.
Konsepsiyanın qəbulu, Şuranın yaradılması cəmiyyətdə və ictimai sektorda əksəriyyət tərəfindən vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına böyük təkan verəcək, yeni üfüqlər açacaq addım kimi qiymətləndirilsə də, pessimistlər də yox deyildi. Konsepsiyanın qəbulu ilə dövlətin üçüncü sektora total nəzarəti ələ almağa çalışacağı, ayrıseçkilik siyasətinin yürüdüləcəyi, QHT-lərin sərbəst fəaliyyət imkanlarının məhdudlaşdırılacağı ilə bağlı fikirlər səslənməyə başladı. Lakin Şuranın fəaliyyəti bu fikirlərin həqiqətdən uzaq olduğunu nümayiş etdirdi. Şura birmənalı olaraq fəaliyyətində şəffaflıq, qərəzsizlik, obyektivlik prinsiplərini rəhbər tutaraq ayrı-ayrı maraqlara deyil, ümumilikdə üçüncü sektorun mənafeyinə, inkişafına xidmət etdiyini göstərdi. Şura fəaliyyəti ilə sübut etdi ki, onun əsas prioriteti vətəndaş cəmiyyəti ideyasının daha geniş yayılması və möhkəmlənməsi, QHT hərəkatının inkişafı, dövlət tərəfindən ayrılan maliyyənin rasional istifadə etməklə vətəndaş cəmiyyəti institutlarının potensialının artırılması, onların bilik və bacarıqlarının yüksəlməsinə yardım göstərməkdir. Təsadüfi deyil ki, dövlətlə vətəndaş cəmiyyəti institutları arasında münasibətlər modelinin uğurlu nümunəsi kimi Şuranın fəaliyyəti digər ölkələr tərəfindən öyrənilməkdədir.
(Ardı var)
AQİL
525-ci qəzet.-
2014.- 18 fevral.- S.6.