Zəlimxan Yaqub
dastanı
(portret-oçerk)
Xalq
şairi Zəlimxan Yaqub 1950- ci il yanvarın 21- də qədim
türk yurdu Borçalının Kəpənəkçi kəndində
ziyalı- müəllim ailəsində dünyaya gəlib.
Borçalının zəngin poetik mühiti, xüsusilə
aşıq yaradıcılığı ənənələri
hələ uşaqlıq illərindən Zəlimxanın
tanrıdan gələn fitri istedadına elə bir təkan
verib ki, gələcəyin böyük şairi öz taleyini,
tərcümeyi-hal missiyasını ilk gənclik illərindən
heç bir tərəddüd keçirmədən müəyyən edib.
Orta təhsil
aldığı illərdə doğma kəndlərində
(və rayonda) artıq saz-
söz adamı, şair kimi tanınan Zəlimxan Yaqub
istedadının cilalanmasında ədəbiyyat müəllimi
Rəşid Acalovun, atası
Yusif Şamil oğlunun və anası Güllü
xanımın xidmətlərini
həmişə minnətdarlıqla xatırlayır.
Orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakıya gəlib Azərbaycan
(indiki Bakı) Dövlət Universitetinin
kitabxanaçılıq fakültəsinə daxil olan gənc
şair dərhal paytaxtın qaynar ədəbi mühitinə
düşür. Təhsil almaq həvəsi, parlaq
ilhamı, qeyri- adi (və mütəvaze) zəhmətkeşliyi,
ünsiyyətcilliyi Zəlimxanın həmin mühitdə
sürətlə tanınmasına, nüfuz qazanmasına gətirib
çıxarır. Sonralar
xatırlayır ki, "kitabxanaçılıq fakültəsində
təhsil almağım məni kitaba, kitabxanalara, mütaliə
mədəniyyətinə daha sıx bağladı. Nədən başlamağın, nəyi
oxumağın, necə oxumağın, hardan hara gəlməyin
sirlərini öyrətdi".
Aşıq
poeziyasından, ümumən xalq ədəbiyyatından
qaynaqlanan, kökünü çox dərin qatlardan alan Zəlimxan
Yaqub yaradıcılığı ona görə böyük ədəbi-
mədəni hadisəyə çevrildi ki, şair mənsub
olduğu xalqın folklor təfəkkürünü
mənimsəməklə
qalmadı, Azərbaycan (və dünya) yazılı ədəbiyyatının
ideya- məzmun
texnologiyalarını, estetik tipologiyalarını da
öyrəndi. Gənclik illərindən
başlanan ardıcıl, gərgin və məhsuldar üslub
axtarışları Zəlimxanı tezliklə məşhurlaşdırdı.
Və dövrün (eyni zamanda bütün
dövrlərin!) Osman Sarıvəlli, Hüseyn Arif, Bəxtiyar
Vahabzadə kimi görkəmli söz ustaları gənc
şairin istedadını etiraf etdilər. Azərbaycan ədəbiyyatının
nüfuzlu orqanları "Ədəbiyyat və incəsənət"
qəzetində , "Azərbaycan" və "Ulduz"
jurnallarında dərc olunan şeirləri ona şöhrət
gətirdi. 1980-ci ildə "Gənclik" nəşriyyatında
"Könlümün səsi" adlı ilk kitabı
çap olunanda Zəlimxan Yaqub artıq kifayət qədər
tanınmış şair idi. Hər şeydən əvvəl
ona görə ki, öz yaradıcılıq
poetexnologiyasını xalq ədəbiyyatından - folklordan almış gənc sənətkar
70- ci illərdə çox tez-
tez keçirilən ədəbi məclislərdə
yalnız ona məxsus ilham, emosiya və intonasiya ilə dediyi şeirlərində də həm ədəbi mühiti silkələyir,
həm də geniş xalq kütləsinin ürəyinə
yol tapırdı. Və onun könlünün səsi həmin
adla çıxan ilk kitabından, demək olar ki, on il əvvəldən
az qala bütün gurluğu, poetik gücü, daxildən (və
mili tarixi yaddaşın dərinliklərindən!) gələn
təbiiliyi, səmimiliyi ilə eşidilməyə
başlamışdı.
Şair Universiteti bitirdikdən sonra bir müddət Bakının
mərkəzindəki məşhur kitab dükanında -
"Pasaj"da çalışır. Və
çox keçmir ki, "Pasaj" Azərbaycan
yazıçılarının toplaşdığı, ədəbi
müzakirələrin getdiyi yaradıcı bir məkana
çevrilir. O illərdə məşhur olan elə bir
yazıçı təsəvvür etmək mümkün deyil ki, "Pasaj"a
- Zəlimxan Yaqubun "rəhbərlik" etdiyi qeyri- formal
Yazıçılar İttifaqına baş çəkməmiş
olsun...
Heç
zaman yalnız fitri istedadına
qapılıb qalmayan, Azərbaycanın, ümumən
türk dünyasının ədəbiyyatını, mədəniyyətini, tarixini
öyrənib mənimsəməyə, dünyagörüşünü
zənginləşdirməyə,
elmi səviyyəsini, intellektini yüksəltməyə,
yaradıcılığını get- gedə daha mükəmməl
ideya- estetik əsaslar üzərində davam etdirməyə
çalışan şairin qarşısında yeni imkanlar
açılır: onu o zamanlar
çox qaynar bir həyat yaşayan Könüllü Kitabsevərlər
Cəmiyyətinin təbliğat şöbəsinə işə
dəvət edirlər. Şöbəyə rəhbərlik
etdiyi illərdə Zəlimxan Yaqub Azərbaycanı bölgə-bölgə,
oba-oba, oymaq-oymaq gəzir, mənsub
olduğu xalqı daha dərindən tanıyır. Və sonralar özünün qeyd etdiyi kimi, xalqla nəfəs-
nəfəsə dayanır, ünsiyyətə girir, dərdlinin
həmdərdi, söhbətcilin həmsöhbəti olur.
Etiraf etmək
lazımdır ki, şairin y
aradıcılığının
miqyasına (və məzmununa) əhəmiyyətli təsir
göstərən ən mühüm amillərdən biri həmişə
xalqla, məşhur ifadə ilə desək, geniş xalq
kütlələri ilə qırılmaz ünsiyyəti
olmuşdur ki, fikrimizcə,
böyük Səməd
Vurğundan sonra həmin ünsiyyət təcrübəsini (məktəbini!)
bütöv bir həyat- yaradıcılıq missiyası (və
mədəniyyəti!) səviyyəsinə qaldıran ikinci Azərbaycan
şairi məhz Zəlimxan Yaqubdur.
Xalqına ürəkdən, canı-qanı ilə
bağlı olan, onun ruhunun tərcümanına çevrilən
şairə böyük ümumxalq məhəbbətinin
sirrini də məhz burada axtarmaq lazım gəlir. Tarix dönə- dönə
sübut edir ki, xalqın içərisindən çıxan,
öz tərcümeyi- halını millətin tərcümeyi-
halı olaraq yaşayan sənətkar- mütəfəkkirlər
heç zaman unudulmur, onların
yaradıcılıq arxivi isə mühafizə olunan,
heç də hamının müraciət etmədiyi
qaranlıq hücrələr, fondlar deyil, əksinə, hamıya açıq olan,
xalqın geniş, işıqlı ruhu, ürəyidir...
"Könlümün
səsi"ndən sonra 80-ci illərdə Zəlimxan Yaqubun
"Yolum eldən başlayır" (1981), "Od
aldığım ocaqlar" (1986) və "Biz bir eşqin
butasıyıq" (1989) kitabları nəşr olunur ki, həmin
kitablarda toplanmış şeirlər mövzu rəngarəngliyi,
ideya- məzmun mükəmməlliyi, poetika- forma, üslub
özünəməxsusluğu
ilə seçilir. Və hər şeydən əvvəl, diqqəti o
çəkir ki, Azərbaycan ədəbiyyatına həmişə
tarixdə qalacaq vətənpərvər (və milli!) bir
şair gəlir...
80-ci illərin ortalarında Zəlimxan Yaqub, demək olar
ki, yeni yaradılan, çox keçmədən Azərbaycan
yazıçılarının əsərlərini
böyük tirajlarla geniş oxucu kütlələrinə
çatdıran əsas mərkəzə çevrilən
"Yazıçı" nəşriyyatına işə
girir. Və
poeziya şöbəsinə rəhbərlik etdiyi illər onun
yaradıcılıq tərcümeyi- halının daha da zənginləşməsinə, təkmilləşməsinə
təsirsiz qalmır... Bunula belə vətənpərvər
(və milli!) şairin ovqatına,
dünyagörüşünə və nəticə etibarilə
yaradıcılığına təsir göstərən ən
böyük hadisə, heç şübhəsiz, Azərbaycan
xalqının milli azadlıq, dövlət müstəqilliyi
uğrunda apardığı mübarizə olur. 80- ci illərin
sonu 90- cı illərin əvvəllərini əhatə edən
bu gərgin, ağrı- acılarla dolu (ancaq şərəfli!)
mübarizə Zəlimxan Yaqub
yaradıcılığında, demək olar ki, yeni mərhələ
(hətta dövr!) müəyyənləşdirir. Xalqla, onun tarixi
arzuları, idealları ilə yaşayan şairin milli azadlıq uğrunda mübarizəyə
qoşulması, dövlət müstəqilliyinin tərənnümçüsü
olması tamamilə təbii idi. O, peşəkar siyasətçi
olmasa da, bir şair- ziyalı, mütəfəkkir olaraq,
ruhundan qopduğu xalqın nə istədiyini gözəl
bilirdi. Ona görə də, tərəddüd etmədən,
xalqı mürəkkəb tarixi şəraitdə fəlakətlərə
düçar olmaqdan xilas edəcək idealları (və həmin
idealları həyata keçirəcək ümummilli lideri!) tərənnüm
edirdi.
Ümummilli
lider Heydər Əliyevin öndərliyi ilə Azərbaycan
xalqının müzəffər mücadiləsi (və
müstəqilliyi!) nəticəsində Zəlimxan Yaqub 1995-
ci ildə I çağırış Azərbaycan Milli Məclisinə
üzv seçilir ki, bu, millətin, dövlətin və
ümummilli liderin
şairə böyük etimadı idi. Həmin
etimad 2000- ci il seçkilərində bir
daha təkrar edildi.
90- cı
illərdə Zəlimxan Yaqubun,
demək olar ki, hər biri ədəbi-ictimai hadisə
olan "Ziyarətin qəbul olsun" (1991), "Şair
harayı" (1995), "Bir əli torpaqda, bir əli haqda"
(1997), sonrakı illərdə isə "Bu yaşıl
ağıcın altı bizimdi" (2000), "Mən sənin
qəlbinə necə yol tapım" (2004), Böyük
ömrün dastanı" (2004), "Gözlərimin nurudu
doğulduğum bu torpaq" (2005) kitabları kütləvi
tirajlarla nəşr olunur.
Ümumiyyətlə,
Zəlimxan Yaqubun yaradıcılığını
üç dövrə bölmək mümkündür:
1) 60-
cı illərin sonu 70- ci illərin əvvəllərindən
80- ci illərin sonu 90- cı illərin əvvəllərinə
qədər;
2) 90-
cı illərin əvvəllərindən 2000- ci illərin
ortalarına (təxminən 2005- ci ilə) qədər;
3) 2000- ci
illərin ortalarından sonra.
Üçüncü
dövr,
fikrimizcə, daha çox ruhani- metafizik, fəlsəfi- mənəvi
əsər- ideyalarla səciyyələnir. Və şair
yaradıcılığının həm birinci, həm də
ikinci dövründə müraciət etdiyi mövzulara da
keyfiyyətcə yeni səviyyədə bir daha
qayıtmağa ehtiyac hiss edir, kifayət qədər
miqyaslı ümumiləşdirmələr aparır, dastan təfəkkürü
ilə düşünməyə başlayır. "Əbədiyyət
dastanı", "Hüseyn Saraçlı dastanı",
"Peyğəmbər" poeması və s., eləcə də
silsilə şeirləri göstərir ki, Zəlimxan Yaqub təbiəti
etibarilə ilhamlı, coşqun, ehtiraslı, geniş milli ictimai- ideoloji
dünyagörüşlü şair olmaqla yanaşı, həm
də mütəfəkkir şairdir.
Və bu
mütəfəkkirlik Zəlimxan Yaqubun yalnız fərdi-
şəxsi taleyindən irəli gəlmir, mənsub olduğu
etnik- mədəni sistemin istedadır ki, daşıyır...
Azərbaycan, ümumən türk ədəbiyyatının,
bütövlükdə mədəniyyətinin əsasında
dayanan ozan- aşıq sənətinin, heç də təsadüfi
deyil ki, müasir dövrdə dirçəldilməsində
ilk tarixi işi Hüseyn Arif gördüsə,ikinci xidmət
Zəlimxan Yaqubun taleyinə düşdü; Azərbaycan
Aşıqlarının qurultayı (2008) onu ustadı
Hüseyn Arifdən sonra Aşıqlar Birliyinin sədri seçdi. Eposdan
Kitaba (və Kitabdan Eposa)
bütün tarixlər boyu rahat
keçən bir millətin yaradıcılıq təcrübəsini öz taleyində əks etdirməyi
bacaran şairin xalq şairi kimi mötəbər bir fəxri
ada layiq görülməsi, müstəqil Azərbaycan
dövlətinin “Şöhrət”, “Şərəf” ordenləri
ilə təltif olunması da
tamamilə təbii idi.
Azərbaycan
Prezidenti, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər
Əliyev 50 illik yubileyi münasibətilə şairə
ünvanladığı məktubda deyirdi: "Siz müasir ədəbiyyatımızda
zəngin şeir ənənələrini yaşadan şairlər
nəslinə mənsub olan sənətkarlarımızdansınız.
Xalqımızın yüksək insani keyfiyyətlərini,
əxlaqi dəyərlərini, mənəvi məziyyətlərini
təcəssüm etdirən şifahi xalq
yaradıcılığından ustalıqla bəhrələnməklə
Siz Azərbaycan poeziyasının inciləri səviyyəsinə
qalxa bilən nəzm əsərləri
yaratmısınız".
"Müasir
Azərbaycan ədəbiyyatının canlı klassiki"
(İlham Əliyev) olan Zəlimxan Yaqub "Dədə
Qorqud" eposundan başlayan Azərbaycan, öz köklərini
çox- çox qədim dövrlərdən alan
ümumtürk ədəbiyyatının övlad-
simalarından biridir...
lll
İlk
şeirlərini hələ çox gənc yaşlarında (əslində,
uşaqkən) yazsa da (əslində, desə də), peşəkar
ədəbiyyata 60- cı illərin sonu 70- ci illərin əvvəllərində
gələn Zəlimxan Yaqub çox tez də gəncliyini
başa vurub, əgər belə demək mümkünsə,
ahıllaşdı ki, bu, onun yaradıcılıq taleyindən,
ədəbi missiyasından irəli
gəlirdi... O zaman dəbdə olan, hər bir yeni ədəbiyyat
adamının məmnuniyyətlə qəbul etdiyi "gənc
şair" ünvanı Zəlimxan Yaqubu təmin etmirdi...
Zəlimxan
Yaqub, təbiri caizsə, iddialı şairdir; ancaq bu iddia
heç də "mənəmlik" deyil,
yaradıcılıq psixologiyasının elə bir zəruri
(və ənənəvi, universal) tərkib hissəsidir ki, hər
bir istedadlı, böyük sənətkarın təbiətindən
irəli gəlir.
Nizamidən
Füzuliyə, Vaqifdən Səməd Vurğuna qədər
bütün qüdrətli şairlər daxilən, ruhən
özlərinin (və sözlərinin) təəssübünü
çəkmiş, şəxsiyyətlərini həmişə
uca tutmuşlar.
Şairlik
missiyasının böyüklüyü ilə yanaşı
çətinlikləri, əzab- iztirabları barədə Azərbaycan
poeziyasında ən gözəl şeirlərdən biri də
Zəlimxan Yaquba məxsusdur:
Şairi
qoysalar şair olmağa,
Çeşməyə
çevrilib axar doyunca,
Yağışa
çevrilib yağar doyunca...
Dünyanın
ilahi lövhələrini
Gözünə, könlünə yığar doyunca.
Bilər
qiymətini vaxtın, zamanın,
Gecə
yuxusundan, gündüz günündən,
Canından,
qanından kəsər, yaradar!
Şairi
qoysalar şair olmağa,
Tanrı
qüdrətində əsər yaradar!
Şairin dərin inamına görə, onun şeiri
dövrün, zamanın tələblərinə cavab verir. Və milli ictimai
şüura əhəmiyyətli təsir göstərmək,
hissləri, duyğuları coşdurmaq gücündədir:
Haqqın
var baş olub başda durmağa,
Qaldır
məmləkəti ayağa, şeirim!
Misralar
meydanda mərmiyə dönsün,
Kəlmələr
gülləyə, darağa, şeirim!
Yaxud:
Axmasın
gözlərdən yaş, necə dözsün,
Yanıb
qaralmasın, daş necə dözsün,
Can necə
tablasın, baş necə dözsün
Bu qədər
qaçqına, qaçağa, şeirim!
Yaxud da:
Sev
güllü yazını, qarlı qışını,
Səslə
kotanını, hayla xışını,
Qoru bu
torpağın hər qarışını,
Baş əy
bu müqəddəs torpağa, şeirim!
Gücünü
torpaqdan, el- obadan alan şair vətəni,
milli ənənəvi dəyərləri arxa- dayaq bildiyindən
özünü həmişə qüdrətli, yenilməz
sayır ki, buna onun haqqı vardır.
Zəlimxan
Yaqub yaradıcılığının ən mühüm
göstəricilərindən biri (demək olar ki, ən
mühümü!) etnoqrafiklikdir... Mənsub olduğu xalqı
bir peşəkar tədqiqatçı- etnoqraf səviyyəsində
mükəmməl tanıyan (və folklorun ruhunu daşıyan)
şair yaradıcılığının məzmun- mündərəcəsindən
başlamış forma-intonasiyasına qədər olduqca
millidir. Və o dərəcədə millidir ki, Zəlimxan Yaqubun
yaradıcılığını müasir ədəbi-
ictimai mühit az qala şifahi xalq ədəbiyyatı hadisəsi
kimi qəbul edir.
Xalq ədəbiyyatını
dərindən bilən, öz yaradıcılıq təcrübəsində
ondan faydalanmağın klassik örnəklərindən birini
nümayiş etdirmiş Osman Sarıvəlli hələ 70- ci
illərdə yazırdı: "Zəlimxanın şeirləri,
əsasən, xalqımızın həyat, məişət ənənələrindən,
onun yaradıcılığından, şeir dilindən
qidalanır. Yeri gəlmişkən demək lazımdır ki,
müəllifin xalq
yaradıcılığına böyük məhəbbəti,
dil, ifadə, ruh yaxınlığı, forma
yaxınlığı folklorun, aşıq şeirinin kor-
koranə təqlid və təkrarı deyildir. İstedadlı
gənc şairin əsərləri- mövzuları, fikir və
mülahizələri,
arzu və diləkləri etibarilə tamamilə orijinaldır".
Osman
Sarıvəlli kimi Bəxtiyar Vahabzadə, Hüseyn Arif, Nəriman
Həsənzadə... də şairin
yaradıcılığının çox- çox dərin
milli, etnoqrafik mənbələrdən
qaynaqlandığını dönə- dönə qeyd
etmişlər.
Zəlimxan
Yaqub, sözün geniş mənasında, məhəbbət
şairidir. Onun yaradıcılığında, bir küll
halında baxılarsa, bilavasitə məhəbbət şeirləri,
bəlkə də, o qədər çox deyil, ancaq mükəmməldi,
ədəb- ərkanlıdı, həyalıdı... Zəlimxan Yaqub aşiqdir, "eşq əri"dir,
ancaq yaxşı bilir ki, "aşiq olub tərki- vətən
olanın əzəl başdan pür kəmalı gərəkdir!"
(Aşıq Ələsgər)...
İstanbul
qızının teli darandı,
Dedi: -
Gözəldimi?
Dedim: -
Gözəldi!
Büllurdan
töküldü, nurdan yarandı,
Dedi: -
Gözəldimi?
Dedim: -
Gözəldi!
...
Baxışı söndürdü odlanan şamı,
Görüşlər
həyatın ləzzəti, tamı,
Nurlu
İstanbulun aylı axşamı
Dedi: -
Gözəldimi?
Dedim: -
Gözəldi!
...Qəlbimin
qanını sızan eylədi,
Məni
eşqə saldı, yazan eylədi,
Şair Zəlimxanı
ozan eylədi,
Dedi: -
Gözəldimi?
Dedim: -
Gözəldi!
Zəlimxan
Yaqub insan, cəmiyyət münasibətlərinin mürəkkəbləşdiyi,
çox ciddi mənəvi- əxlaqi problemlər
yaşandığı, milli- tarixi dəyərlərin əhəmiyyətli
şəkildə zədələndiyi bir dövrdə
insanlığı, humanizmi, böyük- kiçik yeri bilməyi
təbliğ (və tərənnüm!) etməkdən
çəkinməyən şairlərdəndir...
Onun elə şeirləri var ki, Qurbani, Abbas Tufarqanlı,
Xəstə Qasım, Aşıq Ələsgər kimi klassiklərin
yaratdıqları ustadnamələr səviyyəsindədir. Və bununla belə orijinaldır,
müasirdir:
Bəşər
yaddaşına yazdı, yaşatdı
Dünyaya tək gəlib tək gedənləri.
Hər
ocaq yetirməz, hər ana doğmaz
Dünyaya pak gəlib pak gedənləri.
Kim
sürdü ömrünü, kim verdi bada,
Kimi
doğmalaşdı, kim döndü yada?..
Ucalan
görmədim heç vaxt dünyada
Tanrı varlığına şəkk edənləri.
Şöhrət
min illəri keçdi haqladı,
Nə dağ silkələndi, nə das laxladı.
Allah
öz qəlbində təmiz saxladı
Allahı
qəlbinə həkk edənləri!
Zəlimxan
Yaqub vətənpərvər şairdir...
Azərbaycanın
tarixi (həm də müasir!) ərazilərinə,
torpaqlarına, dədə- baba yurdlarına tarixi düşmənlər
göz dikməyə başlayanda Zəlimxan Yaqub Vətən
oğullarının mövqeyini, əhvali- ruhiyyəsini belə
ifadə etmişdi:
Yağlı
loxma saymasın heç kəs məni dünyada,
Nə
quşa yem olası, nə qurda qalasıyam!
Gözlərimin
nurudu doğulduğum bu torpaq,
Nur məndə
qalasıdı, mən nurda qalasıyam!
Ey
anamın göz yaşı, ey atamın baş daşı,
Ey mənim
dağlarımın qəmdən çatılan qaşı,
Dar ayaqda dayanıb
sizin ilə yanaşı
Bu obaya,
bu elə, bu yurda qalasıyam!
Onsuz mənim
ömrümün yaşılı, alı
yoxdur,
Onsuz mənim
baxtımın atı var, nalı yoxdur;
Borçalıdan
savayı ayrı Borçalı yoxdur,
Dünya
köç- köç olsa da, mən burda qalasıyam!
Şair
"Borçalıdan savayı ayrı Borçalı
yoxdur" deyəndə eyni zamanda Göyçədən
savayı ayrı Göyçənin, Qarabağdan savayı
ayrı Qarabağın... olmadığını da nəzərdə
tutur... Və Göyçədə tənha qalmış
Aşıq Ələsgərə müraciət edir:
Gözləri
yol çəkən Ələsgər Dədə,
Dağlarda
təklənən qəbrinə qurban!
Bəd gəldi
bizlərə bu vaxt, bu vədə,
Döz,
bu da zamandı, səbrinə qurban!
Heç
xeyir taparmı sənə toxunan,
Ara qarışdıran, pəl vuran olub.
Deyirlər
ruhuna dəyən, toxunan,
Deyirlər qəbrinə əl vuran olub.
Sənsən
haqq vergisi, Allah adamı,
Gözünə
baxdığın bulağa qurban!
Haqqın
əllərindən içdiyin camı
Dastana
döndərən torpağa qurban!
Zəlimxan
Yaqub üçün Vətən yalnız təbiət və
ya coğrafiya deyil, eyni zamanda (və daha çox) təbiətin
və ya coğrafiyanın yetirdiyi milli mənəvi ruhdur ki,
şair onun (milli ruhun!) həmişə canlı, mübariz və güclü
olmasını arzu edir. Xüsusilə Vətənin, millətin
başının üstünü təhlükələr
alanda...
Düşmən
bilir bu torpağın altı nədir, üstü nə,
Onunçün
də od yağdırır gecə-
gündüz üstünə.
Qurban olum
dumanına, qurban olum tüstünə;
Qılınca
dön, həqiqətim, qalxana dön, qeyrətim,
Dur
ayağa, məmləkətim, qalx ayağa, millətim!
Şuşa,
Laçın, Xocalı qovrulur öz yağında,
Yetmiş
yeddi yara var sinələrin dağında,
Vaqif,
Şəmşir, Ələsgər düşmənin
tapdağında;
Dağ
yandırar intizarım, daş yandırar həsrətim,
Dur
ayağa məmləkətim, qalx ayağa, millətim!
Məzarsızdı
meşələrdə qaçqın olub ölənlər,
Kəfənsizdi
son tikəni körpəsiylə bölənlər,
Qismətimiz
uçurumlar, aşırımlar, bələnlər;
İçərimi
yedi- tökdü hirsim, kinim, nifrətim,
Dur
ayağa, məmləkətim, qalx ayağa, millətim!
Şairin
bu həyəcanlı müraciəti tarix (və millət)
qarşısındakı məsuliyyətdən irəli gəlir. Və bu cür müraciətlər Azərbaycan
poeziyası üçün xüsusilə son dövrlərdə
səciyyəvi olmuşdur.
Zəlimxan Yaqub bütöv türk
dünyasının şairidir... O, mənsub olduğu türk
etnosunun tarixini, mədəniyyətini nəinki yaxşı
bilən, eyni zamanda bu tarixi, mədəniyyəti (və
mentaliteti!) özünün yaradıcı
varlığında təcəssüm etdirən bir sənətkar,
düşüncə adamıdır.
Ayaz nədir,
şaxta nədir, bürkü nə,
Nə qorxudar haqq yolunda türkü, nə?
Birə
düşsün düşmənlərin kürkünə,
Dəniz
kimi dalğalan, türk, çalxan, türk,
Döyüşən
türk, oyanan türk, qalxan türk!
Silkələdin
göyün yeddi qatını,
Qucaqladın
Doğu ilə Batını,
Dur yəhərlə
ərənlərin atını,
Dəniz
kimi dalğalan, türk, çalxan türk,
Döyüşən
türk, oyanan türk, qalxan türk!
Sabaha bax,
əsr səni gözləyir,
Qala səni,
qəsr səni gözləyir,
Məhkum
səni, əsir səni gözləyir,
Dəniz
kimi dalğalan, türk, çalxan türk,
Döyüşən
türk, oyanan türk, qalxan türk!
Zəlimxan
Yaqub türk islamının, onun zəngin sufi- təsəvvüf
təzahürlərinin şairidir... Azərbaycan ədəbiyyatında
böyük Hüseyn Caviddən (onilliklər keçdikdən)
sonra Peyğəmbərimiz haqqında ən gözəl əsəri
- "Peyğəmbər" poemasını məhz Zəlimxan
Yaqub yaratmışdır...
Zəlimxan
Yaqub şair- ideoloqdur...
Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər
Əliyev (və onun tarixi mübarizəsi!)
haqqında ilk dəyərli əsərləri
yaradan sənətkarlardan biri (bəlkə də, birincisi) Zəlimxan
Yaqub olmuşdur. "Böyük ömrün
dastanı"nda Heydər Əliyevin xilaskarlıq, milli
dövlət (və millət!) quruculuğu missiyasını
böyük Atatürkün inqilabları ilə müqayisə
edən şair yazır:
...Hər
ikisi bir sualın
min
cavabı,
Hər
ikisi əlifbanın
inqilabı.
Hər
ikisi öz xalqının
generalı,
Hər
ikisi millətindən
yaxşı halı.
Heyran
qalıb bütün dünya,
bütün varlıq.
Bir
ananın əkiz oğlu
belə
olmaz.
Nədən
olub,
hardan gəlib bu
oxşarlıq?
Təbiətin
sehridirmi?..
Və
ümummilli liderin tarixi obrazını belə
canlandırır:
...O
qorxmadı, çəkinmədi,
Qüvvət aldı bu millətdən.
Özünə
bir heykəl qoydu
qətiyyətdən.
Ən
müqəddəs arzularla
gözü dolu, qəlbi dolu.
Üfüqlərə
qovuşdurdu
Atatürkdən gələn yolu.
Yüz əlləşsin,
yüz vuruşsun,
tapa bilməz
xata türkü.
Onu min il qoruyacaq
Azərbaycan
torpağının
Heydər
adlı Atatürkü!!!
Zəlimxan
Yaqub ana dilinin şairidir... Onun zəngin söz
ehtiyatı, mükəmməl poetik sintaksisi, folklor
gücündəki bədii təyinləri, təşbehləri,
mübaliğələri, təravətli intonasiyası
böyük sənətin tələblərinə cavab verir.
Şairin ana dili sevgisi deklorativ deyil, şüar kimi səslənmir,
candan- qandan gələn bütün tarixi səmimiyyətilə
meydana çıxır:
Füzuli
zirvəli, Vaqif arxalı,
Mənim
Qorqud dilim, Ələsgər dilim!
Ömrümün
naxışı, bəxtimin xalı,
Dadda,
şirinlikdə bal, şəkər dilim!
..."Ənəlhəq"
bayraqlı, "heyrət" nidalı,
Misri
qılıncım tək kəsərli dilim!
Məzəli,
ləhcəli, səsli, sədalı,
Şeirli,
nəğməli, əsərli dilim!
Ana dilinin
- Azərbaycan türkcəsinin poeziyasını yaradan, poetik
imkanlarını kəşf edən Xalq şairi Zəlimxan
Yaqub haradan, hansı qaynaqlardan gəldiyini, onu hansı dəyərlərin
şair elədiyini çox gənc yaşlarından dərk
etmiş sənətkardır...
Ətəklərin
genişi, zirvələrin ucası,
Çinarların
nəhəngi, palıdların qocası,
Qartalların
uçuşu, qayaların haçası
Yerin,
göyün ləngəri məni şair eylədi!
Sözünü,
söhbətini şirin dedi, xoş dedi,
Ömrün
bircə anı da qoy keçməsin boş dedi,
Dəniz
kimi dalğalan, çaylar kimi coş dedi,
Haqqın
eşqi, əsəri məni şair eylədi!
Bir
yaxşılıq görəndə yumşaldım, mehə
döndüm,
Bir
gözəllik görəndə duruldum, şehə
döndüm,
Bir xəyanət
görəndə polad zirehə döndüm,
Sözün
hökmü, kəsəri məni şair eylədi!
Zəlimxan
Yaqub yalnız müasir Azərbaycan poeziyasının ən
enerjili, məhsuldar və ideyalı- məsləkli nümayəndələrindən
biri olmaqla qalmır, müsahibələri, məqalələri,
ümumən publisistikası ilə ədəbi- ictimai prosesdə,
ölkənin mədəni, siyasi və ideoloji həyatında
fəal iştirak edir.
Xalqının
sevimlisi olan böyük şair on il, iyirmi
il, otuz il bundan əvvəl olduğu kimi bu gün də
istedadla, ilhamla, eşqlə yazıb-yaradır.
Nizami Cəfərov
525-ci qəzet.-
2014.- 20 fevral.- S.7.