Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti
institutlarının inkişaf yolu və perspektivləri
Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının
yeni inkişaf mərhələsində daha
böyük nailiyyətlər
əldə etməsi xeyli dərəcədə
özəl sektorla əməkdaşlıq imkanlarının
genişlənməsindən asılı olacaq. Bu əməkdaşlıq özəl
sektor üçün
də böyük fayda verə bilər. QHT-lərin korrupsiyaya qarşı mübarizədən
tutmuş biznes mühitin yaxşılaşmasına
qədər ən müxtəlif sahələrdə
təşəbbüsləri sonda özəl sektorun daha da
inkişafına və
genişlənməsinə gətirib çıxaracaq.
Nəticədə bütün cəmiyyət
bu əməkdaşlıqdan
fayda götürəcək,
özəl sektorun dəstəyi ilə QHT-lər tərəfindən
sosial problemlərin həllinə yönəlik
səyləri cəmiyyətdə
harmoniyanın saxlanması,
sosial gərginliyin azalmasıyla nəticələnəcək.
VƏTƏNDAŞ
CƏMİYYƏTİ İNSTİTUTLARI VƏ
SOSİAL-İQTİSADİ İNKİŞAF
Müasir dünyada vətəndaş
cəmiyyəti institutları
sosial-iqtisadi inkişafa
da əhəmiyyətli
töhfə verirlər. 1995-ci ildə
dünyanın 22 ölkəsində
(Hollandiya, Almaniya, İrlandiya, İspaniya, Belçika, Avstriya, Fransa, Finlandiya, Böyük Britaniya, Avstraliya, ABŞ, İsrail,
Yaponiya, Çexiya, Macarıstan, Slovakiya, Rumıniya, Argentina, Peru, Braziliya,
Kolumbiya, Meksika) üçüncü sektorun
(dini təşkilatlar
istisna olmaqla) illik dövriyyəsi 1.1 trln dollar təşkil edib. Ayrı-ayrı ölkələrdə isə məsələn, İsveçdə qeyri-kommersiya
sektorunun iqtisadiyyatda payı 15 faizə çatır. Vətəndaş cəmiyyəti institutları
xidmət, kiçik biznesin inkişafı,
marginal qrupların məşğulluğu,
yoxsulluğun aradan qaldırılması, biznes
mühitin yaxşılaşdırılması,
sosial xidmətlərin
göstərilməsi sahəsində
əhəmiyyətli rol
oynayırlar.
İnkişaf etmiş ölkələrdə
vətəndaş cəmiyyəti
institutları innovativ
ideyalar irəli sürməklə və beyin mərkəzləri kimi çıxış etməklə ənənəvi
problemlərin həllində
(yoxsulluğun azaldılması,
marginal qrupların məşğulluğu,
sosial xidmətlər,
kiçik biznesin inkişafı, və s.) yeni üsul və vasitələr tapmağa nail olurlar. Bu isə öz
növbəsində vətəndaş
cəmiyyəti institutlarının
sosial-iqtisadi inkişafa
məxsusi töhfə
verməyə imkanlar yaradır. Vətəndaş
cəmiyyəti institutları
"insan kapitalı"nın yaradılmasında
müstəsna xidmətlər
göstərirlər. Cəmiyyəti irəli aparacaq, həmçinin iqtisadi tərəqqiyə yeni impuls verəcək ideyalar bir çox
hallarda vətəndaş
cəmiyyəti institutları
tərəfindən irəli
sürülür və
təşviq edilir.
Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının
məhz ölkənin
sosiaql iqtisadı inkişaf proseslərində
daha fəal iştirak etməsi III sektorun prioritet inkişaf istiqamətlərindən
biri kimi müəyyənləşdirilə bilər. Bu istiqamətdə vətəndaş cəmiyyəti
institutları hələ
ki, öz potensiallarından kifayət
qədər istifadə
edə bilmirlər.
Bunun obyektiv və subyektiv səbəbəri
var, lakin yeni inkişaf mərhələsində vətəndaş
cəmiyyəti institutları
əsas diqqəti buna mane olan səbəblərin aradan qaldırılmasına yönəltməlidirlər.
Dövlət isə öz
növbəsində bu
məsələdə vətəndaş
cəmiyyəti institutlarına
fəal yardım göstərməlidir. Bu yardım
vətəndaş cəmiyyəti
institutlarına vergi güzəştlərinin tətbiqi,
dövlət sifarişlərinin
verilməsi istiqamətində
ola bilər.
Həmçinin dövlət proqramlarının
hazırlanması və
icrasına vətəndaş
cəmiyyəti institutlarının
cəlb edilməsi praktikası daha da genişləndirilməlidir. Hazırda vətəndaş
cəmiyyəti institutları
20-ə yaxın dövlət
proqamının icrasına
müxtəlif istiqamətlər
üzrə tərəfdaş
kimi cəlb olunublar. Amma bir çox
hallarda onların bu dövlət proqlamlarının həyata
keçirilməsində iştirakı
simvolik xarakter daşıyır. Gələcəkdə dövlət proqramlarının
hazırlanması və
həyata keçirilməsində
vətəndaş cəmiyyəti
institutlarının rolu
artırılmalıdır. Onlar yalnız tərəfdaş
kimi deyil, ayrı-ayrı istiqamətlərdə
tədbirlərin həyata
keçirilməsində əsas
icraçı tərəflərdən
biri kimi nəzərdə tutulmalıdırlar.
Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının
hazırkı inkişaf
səviyyəsi və
potensialı bu məsuliyyəti öz üzərlərinə götürməyə
imkan verir.
SOSİAL
PROBLEMLƏRİN HƏLLİNDƏ QHT-lərin
ROLU
Keçid dövrünü yaşayan,
həmçinin indus trial və
postindustrial cəmiyyətlərdə bir çox sosial problemlərin həlli dövlət və özəl sektorun diqqətindən kənarda qalır. Yaxud dövlət və özəl sektor bu problemlərin həlli ilə bağlı kifayət qədər fəallıq
göstərmirlər. Ola bilsin ki, bu problemlərin həlli üçün yetərli bilik və bacarıqlara malik deyillər. Bu zaman üçüncü
sektor dövriyyəyə
girir. Qərb ölkələrində bu praktika geniş
yayılıb və bir çox istiqamətlərdə sosial
problemlərin həlli
məhz QHT-lərə
həvalə edilib.
2005-ci ilin məlumatlarına
görə, Almaniyada uşaq baxçalarının
35 faizi, qocalar evinin 50 faizə yaxını, xəstəxanaların
40 faizi dövlət tabeleyində deyil. Fransada isə yerlərdə uşaqlarla işlə bağlı proqramlar əsasən dövlət
kontraktları və qrantları hesabına tamamilə QHT-lər tərəfindən həyata
keçirilir.
Azərbaycanda da vətəndaş
cəmiyyəti institutları
sosial problemlərin həllinə əhəmiyyətli
töhfə verirlər,
qaçqın və məcburi köçkünlərin
problemlərinə həllinə
yardım göstərilməsi,
əhalinin aztəminatlı
hissəsinin dəstəklənməsi,
əlillərlə, müharibə
veteranlarına, yoluxucu
xəstəliklərdən əziyyət çəkənlərə
yardım edilməsi və digər sahələrdə QHT-lər
kifayət qədər
fəaldırlar. Lakin inkişaf
etmiş ölkələrlə
müqayisədə ölkəmiz
bu sahədə çox geri qalır. Dünya təcrübəsi göstərir ki, sosial problemlərin həllində vətəndaş
cəmiyyəti institutları
böyük uğurlar
əldə edirlər.
Bu QHT-lərin fəlsəfəsi, çevikliyi
və novatorluğu ilə bağlıdır.
Sosial problemlərin həllində
QHT-lər yeni ideyalar, mexanizmlər irəli sürməklə
təbət etibarı
ilə ləng və bürokratik buxovlardan əziyyət çəkən dövlət
və yerli özünüidarəetmə orqanlarını
üstələyirlər. Eyni zamanda könüllülərin
cəlb olunması, ictimai dəstək və inam QHT-lərə bu məsələlərdə dövlət
orqanları və özəl sektorla çox ciddi rəqabət aparmağa imkan verir. Bu baxımdan Azərbaycanda sosial
problemlərin həlli
ilə bağlı
QHT-lərin dövlət
orqanları tərəfindən
daha geniş əməkdaşlığa cəlb
edilməsi praktikası
çox böyük nailiyyətlər əldə
etməyə imkan verərdi. Azərbaycanda da vətəndaş
cəmiyyəti institutlarının
inkişaf perspektivlərindən
biri də məhz onların sosial problemlərin həllində dövlətin
və özəl sektorun əsas tərəfdaşına çevrilməsidir.
Artıq
bu istiqamətdə ilkin təşəbbüslər
edilməkdədir. Həmçinin, Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına
Dövlət Dəstəyi
Şurasının sifarişi
ilə "Sosial sifariş haqqında" qanun layihəsi hazırlanır. Bu qanun layihəsinin hazırlanması və qəbulu sosial problemlərin həllində
QHT-lər üçün
yeni imkanlar açacaq. Sosial problemlərin həllində
dövlət siyasətində
yeni praktika tətbiq ediləcək.
Bu isə vətəndaş
cəmiyyəti institutlarının
cəmiyyətdəki rolunun
daha da artmasına
şərait yaradacaq.
QHT
HƏRƏKATININ GENİŞLƏNMƏSİ: PAYTAXTDAN
REGİONLARA DOĞRU
Vətəndaş cəmiyyəti institutlarının yeni inkişaf mərhələsində qarşıdakı əsas hədəflərdən biri də vətəndaş cəmiyyəti ideyasının daha geniş yayılması, bölgələrdə QHT-lərin sayının artmasına və onların ictimai həyatda daha fəal rol oynamasına nail olmaqdır. Bu zaman söhbət kəmiyyət göstəricilərinin artmasından getmir. Hazırda bölgələrdə vətəndaşları müxtəlif sosial, iqtisadi, mənəvi-əxlaqi problemlərin həllinə səfərbər edə biləcək, vətəndaş fəallığını artırmağa nail olacaq, yenilikçi qüvvələri öz ətrafında birləşdirə biləcək güclü vətəndaş cəmiyyəti institutlarının formalaşmasına çox böyük ehtiyac var. Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Konsepsiyasının qəbulu və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının yaradılmasınıdan sonra bölgələrdəki QHT-lərin fəaliyyətinə müəyyən canlanma müşahidə olunur. Eyni zamanda bilavasitə bölgələrdəki problemlərin həllinə yardım göstərilməsini nəzərdə tutan layihələrin də sayı artmaqdadır. Bununla belə paytaxtdan verilən təkan bölgələrdəki impulsla tamamlanmalıdır. Əks halda bu sahədə arzulanan nəticələrə nail olmaq bir o qədər də mümkün görünmür. Etiraf etməliyik ki, bölgələrdə hazırda vətəndaş təşəbbüskarlığının, fəallığının səviyyəsi dövrün tələblərinə cavab vermir.
(Ardı var)
AQİL
525-ci qəzet.- 2014.- 20 fevral.- S.6.