Xocalı soyqırımının beynəlxalq-hüquqi təhlili

 

 

Xalqımızın qəhrəman, igid övladları torpaqlarımızın müdafiəsi uğrunda vuruşaraq şəhid oldular. Ancaq bütün bu tarixin içində Xocalı faciəsinin xüsusi yeri var. O da ondan ibarətdir ki,bir tərəfdən bu, hər bir Xocalı sakininin öz torpağına, millətinə, Vətəninə sədaqətliliyinin nümunəsidir.İkinci tərəfdən Ermənistanın millətçi,vəhşi qüvvələri tərəfindən  Azərbaycana qarşı edilən soyqırımdir - vəhşiliyin görünməmiş bir təzahürüdür.

Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan xalqı artıq iki əsrə yaxındır ki, erməni millətçiləri tərəfindən vaxtaşırı, beynəlxalq hüququn ümumtanınmış norma prinsiplərinin, həmçinin əsas insan hüquq azadlıqlarının kütləvi şəkildə kobud pozulması, işgəncələr digər qeyri-insani, insan ləyaqətini alçaldan rəftarla müşayiət olunan etnik təmizləməyə təcavüzə məruz qalmaqdadır. Çoxsaylı tarixi sənədlər sübut edir ki,erməni millətçiləri tərəfindən hələ 1905-1907-ci, 1918-1920-ci, 1948-1953-cü illərdə Qafqazda öz tarixi ərazilərində etnik təmizləmə soyqırımı siyasətinə məruz qalan yüzminlərlə azərbaycanlı kütləvi surətdə qətlə yetirilmiş, öz torpaqlarından deportasiya olunmuşdur.

Azərbaycan xalqının başına gələn  ən dəhşətli hərbi cinayətlərindən biri erməni silahlı dəstələrinin   Xankəndində yerləşən keçmiş SSRİ-nin 366-cı motoatıcı alayının mayor Seyran Ohanyanın başçılığı altında 1992-ci ilin fevral ayının 25-dən 26-na keçən gecə törətdikləri  Xocalı  soyqırımı oldu.

Həmin gecə Ermənistan Respublikasının silahlı qüvvələri öz havadarları  ilə birlikdə Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ regionunda yerləşən Xocalı şəhərinə hücum edərək heç bir günahı olmayan mülki əhalinin şəhəri tərk edə bilməmiş hissəsini qəddarlıqla qətlə yetirmişlər. Şahidlər təsdiq edirlər ki, həmin gecə onlarla qadın, 2 yaşından 15 yaşınadək uşaqlar  qocalar güllələnmiş, bəzi meyitlərdə bir neçə xəsarət yerləri aşkar edilmişdir. Belə ki,bir neçə uşaq meyitinin qulaqları kəsilmiş, yaşlı bir qadının sifətinin sol yanağının dərisi soyulmuş, qoca kişinin kəllə sümüyü çıxarılmışdı. İlk dəfə 28 fevral 1992-ci ildə hadisə yerinə vertolyotla gələnlər 500 metr radiusda ərazinin meyitlərlə örtüldüyünü görmüşlər. Bir gecənin içində yüzlərlə günahsız insan xüsusi qəddarlıqla məhv edilib. Xocalı şəhərinin işğalının faciəli nəticəsi bunlardır: 613 nəfər, 487 nəfər şikəst olmuş, 1275 adam erməni əsirliyinə düşmüş, 150 nəfər itkin düşmüş, şəhər isə yerlə-yeksan edilmişdir.

Ermənistanın silahlı qüvvələri muzdlular bütöv ailələri məhv edib, insanları amansızcasına qətlə yetirmişlər: adamların dərisi soyulub, qulaqları kəsilib başlarının dərisi soyulub çıxarılmışdır.

Soyqırım hadisəsindən sonra cinayətin baş verdiyi yerdə olmuş fransız jurnalisti Can İv Yunet demişdir: "Mən müharibələr haqqında, alman faşistlərinin qəddarlığı haqqında çox eşitmişəm. Ancaq ermənilər 5-6 yaşlı uşaqları, mülki əhalini öldürməklə onları ötüb keçiblər".

Yüzlərlə dinc əhalinin qanına qəltan edildiyi bu hadisələr Xocalı genosidi  - soyqımı kimi  tarixə düşdü.

Soyqırımın hüquqi məzmunu BMT Baş Məclisinin 9 dekabr 1948-ci il tarixli 260 (III) saylı qətnaməsi ilə qəbul edilmiş "Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması cəzalandırılması haqqında" Konvensiya ilə müəyyən olunmuşdur.          Bu Konvensiyada  soyqırım cinayəti hər hansı milli, etnik, irqi, yaxud dini qrupu tam ya qismən məhv etmək məqsədilə törədilən aşağıdakı hərəkətlərdən ibarətdir:

- bu cür qrup üzvlərinin öldürülməsi;

-  belə qrup üzvlərinə ağır bədən xəsarəti, yaxud əqli pozğunluq yetirilməsi;

- hər hansı bir qrup üçün qəsdən onun tam, yaxud qismən fiziki məhvini nəzərdə tutan həyat şəraitin yaradılması;

- bu cür qrupda doğumun qarşısını almağa yönəldilmiş tədbirlərin görülməsi;

- uşaqların zorla bir insan qrupundan alınıb başqasına verilməsi.

Soyqırım cinayəti üçün xüsusi niyyətin olması zəruri ünsür sayılır. Bu, soyqırımı cinayətini obyektiv cəhətinə görə oxşar beynəlxalq cinayətlərdən fərqləndirir. Soyqırım cinayətini təşkil edən əməllərdən hər biri öz xarakterinə görə şüurlu, bilərəkdən iradə ilə diktə olunan əməllərdir. Həmin əməllər heç bir halda təsadüfən ehtiyatsızlıq nəticəsində törədilə bilməz. Eyni zamanda, həmin əməlləri törətmək niyyəti onların mümkün nəticələrinin ümumən dərk edilməsi əməlin soyqırım kimi tövsifi üçün kifayət deyil. Burada cinayətkarın fikrinin xüsusi istiqamətini ya əməlin neqativ nəticələri ilə bağlı əvvəlcədən mövcud olan konkret niyyəti ortaya çıxarmaq tələb olunur.

Qabaqcadan xüsusi olaraq düzəldilmiş pusqulardan qaçıb canını qurtarmaq istəyən azərbaycanlı mülki əhalinin avtomat, pulemyot başqa silahlardan gülləbaran edilməsi məhz soyqırım niyyətini sübut edir.Həmin cinayətin azərbaycanlı milli qrupuna qarşı yönəlməsi danılmaz faktdır.

Soyqırım cinayətini təhlil edərkən onun üç əsas ünsürünün mövcud olması aydınlaşır:

- tanınan milli, etnik, irqi ya dini qrupun olması;

- bu cür qrupu tamamilə ya qismən məhv etmək niyyətinin olması;

- tanınan qrupla bağlı soyqırım hərəkətlərindən hər hansı birinin törədilməsi.

Deməli, soyqırım aktı məhz milli, etnik, irqi ya dini qrupa qarşı yönəlməlidir. Başqa qrupa, məsələn, siyasi ya sosial qrupa qarşı yönələn bu cür hərəkətlər soyqırım kimi qiymətləndirilə bilməz.

Xocalı hadisələrinə soyqırım kimi qiymət verməyə istinad ediləcək bir çox beynəlxalq hüquq norması müqavilə mövcuddur. Bunlardan:

1. BMT Baş Məclisinin 9 dekabr 1948-ci il tarixli 260 (III) saylı qətnaməsi ilə qəbul edilmiş Soyqırım Cinayətinin Qarşısının Alınması Cəzalandırılması Haqqında Konvensiya.

2.Nürnberq Hərbi Tribunalının Nizamnaməsi (Nizamnamədə birbaşa soyqırımı cinayəti göstərilməsə , həmin cinayəti təşkil edən əməllər insanlıq əleyhinə cinayətlər müharibə cinayətləri kimi nəzərdə tutulmuşdur).

3. Yuqoslaviya Beynəlxalq Cinayət Tribunalının Nizamnaməsi (4- mad.)

4. Ruanda Beynəlxalq Cinayət Tribunalının Nizamnaməsi (1- ci mad.).

5. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Statusu (6- mad.).

Beynəlxalq hüquq soyqırım cinayəti ilə əlaqədar aşağıdakıları hüquqi nəticələri müəyyənləşdirmişdir:

1.Soyqırım cinayəti törətmiş şəxslərin cinayət mühakiməsi və cəzalandırılması labüddür.

2. Soyqırım cinayətinin təkcə icraçıları deyil, soyqırımı törətməyə sui-qəsd, soyqırımına birbaşa və açıq təhrikçilik, soyqırımında iştirak etmək də cinayət məsuliyyəti doğurur.

3. Soyqırım cinayəti törətmiş şəxslərə universal yurisdiksiya prinsipi tətbiq olunmalıdır.

4. Soyqırım cinayətini törətməkdə əmrin icrasına istinad, şəxsi cinayət məsuliyyətindən azad etmir.

5. Soyqırım cinayətinin törədilməsinin qarşısının alınması üçün tədbir görməməyə görə rəhbər şəxs məsuliyyət daşıyır.

6. Soyqırım cinayətlərinə cinayət məsuliyyətinə cəlbetmə müddətləri tətbiq edilmir.

7. Soyqırım cinayətini törətmiş şəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi üçün tələb edən dövlətə verilməlidir.

Beləliklə, ermənilər tərəfindən Xocalı əhalisi olan etnik azərbaycanlılara qarşı törədilmiş bütün əməllər beynəlxalq hüquq sənədlərinə uyğun olaraq soyqırım kimi qiymətləndirilir və beynəlxalq hüquq prinsiplərinə görə bəşəriyyətə qarşı cinayət sayılır.

 

Şəlalə  QULUZADƏ,

Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi Ədliyyə

Akademiyasının əməkdaşı      

525-ci qəzet.- 2014.- 21 fevral.- S.5.