Yalan, aldatma, məkr və
hiyləgərlik
(davamı)
Xanaanda da aclıq olduğundan İosifin qardaşları
da taxıl almaq üçün Misirə gəldilər. İosif
qardaşlarını tanısa da, qardaşları onu
tanımadılar. Onlardan birini dustaq kimi
saxlayıb, digərlərini özünün doğma
qardaşı Bencaminin dalınca göndərdi ki, onu gətirsinlər.
Ataları isə Bencamini də itirməkdən
qorxurdu. Bir azdan Xanaanda aclıq daha da
gücləndi, Misirdən gətirilən taxıl da qurtaranda,
Ceykob oğlanlarını yenə ərzaq dalınca ora
göndərdi. Bu dəfə də qardaşların kisələri
taxılla dolduruldu və İosif adamlara göstəriş verdi ki, öz gümüş camını ən
kiçik qardaşın kisəsinə qoysunlar. Vətənə dönən qardaşlar bir qədər
getdikdən sonra onları dayandırıb,
yaxşılığa cavab kimi niyə pislik etdiklərini
soruşmağı tapşırdı.
İosifin adamları bunu edib qardaşlardan soruşdular
ki, niyə onlar ağalarının gümüş
camını oğurlayıblar? Qardaşlar İosifin
nökərlərinə dedilər ki, kimdə oğurluq cam
tapılsa, o, öldürüləcəkdir, qalanları isə
sizin qullarınıza çevriləcəkdir. Lakin nökər bildirdi ki, kimin kisəsindən cam
tapılsa, o, mənim qulum olacaq, qalanların hamısı azad
buraxılacaqdır. Nökər diqqətlə
axtaranda, cam Bencaminin kisəsində tapıldı.
Qardaşlar
İosifin evinə gəldilər, onlardan biri dedi ki, Allah bizim
təqsirimizin üstünü açdı. Bizim
hamımız artıq sənin qullarınıq. Sonra onlar Bencamin barədə təveqqə etməyə
başladılar, çünki o, qayıtmasa, atası dərddən
öləcəkdi. İosif qardaşlarına
özünün kim olduğunu dedi və
onları atalarının yanına göndərdi ki, ona
çatdırsınlar ki, oğlu İosifi Allah Misirin
hökmdarı etmişdir. Bundan sonra Ceykob
bütün ailəsi ilə birlikdə Misirə gəldi.
Böyük
qardaşlarının xəyanətinə İosif belə
alicənablıqla cavab verdi, onları ən
yaxşı əyalətdə yerləşdirdi. Onlar əvvəlki tək burada da heyvandarlıqla məşğul
olmağa başladılar. Çar öz
mal-qarasını da onlara tapşırdı. İosif
onlara mülkiyyət verdi, ərzaqla təmin
etdi.
İosif (Cozef və ya Yusif peyğəmbər) təkcə
müdrikliyinə görə deyil, həm də ədalətinə,
rəhmdilliyinə görə ad çıxardı. Qardaşlarının
xəyanətini nəinki bağışladı, heç bu
hadisəni yada da salmadı. Allah onun
taleyinin olduqca uğurlu olması, Misirdə böyük
nüfuz qazanması üçün hər şeyi
etmişdi.
Ceykob (Yakov və ya Yəqub peyğəmdər)
İsrail millətinin patriarxı hesab olunur. O, ilahi varlıqla mübarizə
apardıqdan sonra İsrael (bu söz “o, Allahla mübarizə
aparır” mənasını verir) adlanmışdı. Onun iki arvadından və kənizlərindən 12
oğlu olmuşdu. Yəhudi ənənəsinə
görə, İsrailin 12 tayfası onlardan öz
başlanğıcını götürür. Əlbəttə ki, Bibliya versiyalarının dəqiq
olduğunu güman etmək də düzgün deyildir,
çünki onda təsvir olunan hadisələr bir neçə
əsr sonra qələmə alınmışdır. Obrazlarda da dəqiqlik olmaya bilər.
Göründüyü kimi, Bibliyanın müqəddəsləri
yalan işlətməkdən nəinki çəkinmirdilər,
heç bunu qəbahət də hesab etmirdilər. Bibliyanın təsdiq
etdiyi kimi, Allah ilk günah sahiblərini cəzalandırdığı
halda, yalana əl atanları cəzalandırmaq əvəzinə,
onlar üçün də xoşbəxt tale yolu yaradır.
Ceykob hələ çox gənc olarkən
qardaşını aldatmaqla onun ilk doğulan oğul
hüququna yiyələnməklə kifayətlənməyib,
atası İsaakı da aldadaraq ondan qardaşına
çatacaq xeyir-duanı almışdı. Bu isə ona nəsildə böyük səlahiyyətlər
bəxş edirdi. Eyni müvəffəqiyyətlə
o, öz dayısını da aldadıb, onun var-dövlətinə
sahib çıxmışdı və bu məsələdə
də Allahın köməyi onun dadına
çatmışdı.
Qədim
yunan mifologiyasında hiyləgərlik və məkr əməlləri
Qədim yunan mifologiyasında da ilahi varlıqlar və qəhrəmanlar
addımbaşı yalana, aldatmaya, məkrə əl
atırlar.
Ali yunan allahı, Olimpiya allahlarının
başçısı Zevs öz şəhvətini
söndürmək üçün öləri
qadınları müxtəlif yollarla aldadıb, onlarla
yaxınlıq edirdi. Onun çox saydakı öləri
arvadlarından Afrodita, muzalar, Apollon və Artemida, Yelena, Herakl,
Minos və digər uşaqları olmuşdu. O, Sparta
çarı Tindareyin arvadı Ledanın yanına qu quşu
sifətində gəldi və bu ittifaqdan Yelena və ekiz
qardaşlar doğuldu. Bu həmin füsunkar
Yelenadır ki, Parisə qoşulub qaçdığına
görə Troya müharibəsinin başlanmasına səbəb
olmuşdu.
Zevs digər qadınları da aldatma yolu ilə ələ
keçirirdi.
O, ağ əl öküzünə
çevrilib, Finikiya çarının sahildə oynayan
qızı Yevropanı belində dənizdən keçirib
Krit adasına aparmış, burada onunla yaxınlıqdan
Yevropa gələcək Krit çarı Minosu doğmuşdu.
Zevsin Dionadan olan qızı, yunan məhəbbət
və gözəllik ilahəsi Afrodita da atası kimi şəhvətini
cilovlaya bilməyib, əri Hefestə xəyanət edib, Areslə
yaxınlıq etmiş və ondan Erotu doğmuşdu.
Titanın oğlu Prometey də qurban vermə vaxtı
Zevsi aldadıb, gildən insan yaratmışdı. Zevs bu
aldatmadan agah olduqda insanları oddan məhrum etdi. Lakin Prometey odu oğurlayıb, adamlara
çatdırdı. Ona görə də
Prometey insan tərəqqisinin simvolu hesab olunur. Yunan titanı Atlant titanların allahlara qarşı
mübarizəsində iştirakına görə (mübarizədə
allahlar qalib gəlmişdi), cəza kimi Yerin
qurtaracağında Göyü öz çiyinlərində
saxlamalı idi. Herakl, Atlant ona Gesperidlərin
qızıl almalarını ələ keçirməkdə
kömək etdiyinə görə bir müddətə onun
yükünü öz üzərinə götürdü.
Herakla ancaq hiyləgərliklə Göy qübbəsini
yenidən Atlantın çiyinlərinə yıxmaq
mümkün oldu.
Sonralar Heraklın özü də məkrin qurbanı
oldu. Kentavr Ness Heraklın arvadı Deyaniranı
çaydan keçirərkən onu zorlamaq istədikdə,
Herakl oxla onu öldürdü, həmin ox isə Lerna
gidrasının odu ilə zəhərlənmişdi. Herakldan qisas almaq istəyən Ness Deyaniraya məsləhət
gördu ki, onun qanını toplayıb saxlasın,
çünki bu qan ona Heraklın məhəbbətini
qaytarmağa kömək edəcəkdir. Sonralarsa
Deyanira Heraklın gözəl İolaya evlənməyə
hazırlaşdığını bildikdə, bu vasitədən
istifadə edib, ərinə Nessin zəhərlənmiş
qanı hopdurulmuş bir xiton göndərdi və bu paltar
Heraklın məhvinə səbəb oldu. O, bu
plaşı geyindikdə, zəhər bədəninə
yeridikcə dəhşətli ağrıya dözə bilmirdi
və bu ağrıdan xilas olmaq üçün
özünü tonqala atıb yandırdı.
Kentavr Nessin məkri və arvadının
qısqanclığı öz igidlikləri ilə qədim
dünyanı heyran edən Heraklın varlığına son
qoydu. Axı hər bir məkr yalnız başqasına
ziyan toxundurmaq, onu məğlub etmək, bəzən isə hətta
qaçılmaz ölümə göndərmək məqsədini
güdür. Arvadın öz ərinə
qısqanclığı da ən azı ailədəki
münasibətlərin korlanmasına, ən möhkəm
ittifaqda çat əmələ gətirməklə, onun
dağılmasına gətirib çıxarır.
Mikena çarı Atrey arvadını ələ
keçirib, onunla yaxınlıq etdiyinə görə
qardaşı Fiesti ölkədən qovmuşdu. Sonralar, guya
barışmağa hazır olduğunu bildirib, Fiesti dəvət
etdi ki, Mikenaya qayıtsın. O, gəlib çıxanda
Atrey onun oğlanlarını öldürüb,
doğrayıb, onların əti ilə atalarını
yedirtdi. Fiestin sonralar doğulan oğlu Egisf əvvəlcə
Atreyi, sonralar isə həmin intiqam hissindən onun oğlu
Aqamemnonu öldürdü. Bu nəsil
“Atrid lənətinə” tuş gəldi.
Miflərlə tarixi hadisələrin
sintezinin təsviri verilən Homerin “İliada” poemasında
yunanlarla troyalıların on il davam edən
müharibəsinə, Troyanın mühasirəsinə son
qoymaqla yunanlara arzuladıları qələbəni bəxş
edən bir hiyləgərlik hadisəsi xüsusi yer tutur. Bu hadisə Odisseyin hiyləgərliyinin və
yunanların məkrinin ən böyük nümunəsi idi.
Aqamemnonun başçılıq etdiyi yunanlar onun
qardaşının arvadı, füsunkar Yelenanı
qaçırmış Troya printsi Parisdən intiqam almaq məqsədilə
Troyaya hərbi yürüş həyata keçirdilər. Müharibə və
İlionun mühasirəsi on il ərzində
davam etsə də, heç bir tərəf həlledici
üstünlüyə malik deyildi. Bu vaxt yunanlar
Odisseyin məsləhəti ilə troyalılara at hədiyyəsi
vermək qərarına gəldilər. Onlar
ağac materialdan at şəklində nəhəng qurğu
düzəldib, onu ilahə Afinanın hədiyyəsi kimi təqdim
etdilər. Atı Troyanın divarı
yanında qoydular. Kahin Laokoonun və
çar Priamın öncəgörən qızı
Kassandranın xəbərdarlıqlarına baxmayaraq,
troyalılar atı dartıb şəhərə gətirdilər.
Bədbəxt Laokoon bu xəbərdarlığına
görə yunanları himayə edən ilahi qüvvələrin
göndərdiyi ilanların sancması nəticəsində
iki oğlu ilə birlikdə ölsə də, troyalılar
onların ölümünü də özlərinin xeyrinə
olan ilahi əlamət hesab edib, hədiyyəni qəbul etmək
qərarına gəldilər.
Atın içərisində ən yaxşı yunan
döyüşçüləri gizlənmişdi, gecə
düşəndə onlar atın “qarnından”
çıxıb, mühafizəçiləri
öldürdülər və yunan qoşunlarını şəhərə
buraxdılar.
Bu yolla yunanlar qalib gəldilər.
Troya atı güclü şəhər-dövlətin məhvində
xüsusi rol oynadı. Yunanların (danaylıların) hədiyyəsi
əsl məkr nümunəsi olmaqla öz işini
gördü. Ona görə də qədim
Roma şairi Vergili yazmışdı. “Quidquidest,
timeo Danaos et dona ferentes” – “O nədən ibarət olsa da,
danaylıların gətirdiyi hədiyyədən qorxuram”.
Buradan da sirrli, məkrli niyyəti bildirən
“Troya atı” ifadəsi yaranmışdır.
Bu ifadəni bilməməyin özü də bəzən
xoşagəlməz hadisələrin baş verməsinə səbəb
olur. Uzun
müddət ərzində SSRİ Televiziya və Radio Komitəsi
sədrinin birinci müavini, 1945-46-cı illərdə
keçirilən Nyurnberq Beynəlxalq Tribunalında isə tərcüməçi
işləmiş Ənvər Məmmədov yazırdı ki,
faşist Almaniyasının rəhbərliyində ikinci şəxs
sayılan German Gerinq mühakimə vaxtı obrazlı
danışmaq, qədim yunan mifologiyasına müraciət etməklə
çıxışlarına sanbal vermək üslubunu
seçmişdi. Bir dəfə alman dilindən
ingilis dilinə tərcümə edən qız (tribunalda
sinxron tərcümə gedirdi) müttəhimin
danışığını başa düşmədiyindən
tərcüməni dayandırdı və səbəb kimi izah
etdi ki, Gerinq nəsə bir at barədə danışır,
o, isə heç nə başa düşmür. Gerinq “Troya atı” ifadəsini işlətmişdi, tərcüməçi
qıza isə bu naməlum bir termin idi. Yalnız
tərcüməçi dəyişdirildikdən sonra məhkəmə
prosesi davam etdirildi. Qədim yunan
mifologiyasına və Homer yaradıcılığına biganəlik
intellektin kasadlığından xəbər verir. Ümumi savadı aşağı olan tərcüməçilər
isə bir qayda olaraq öz fəaliyyətlərində “Sizif zəhməti”
ilə üzləşməli olurlar.
Tarixdə rast gəlinən bəzi misallar
Yalana, məkrə, hiyləgərliyə təkcə miflərdə deyil, qədim yunanların və digər xalqların tarixində də rast gəlmək mümkündür. Bu hadisələr özünəməxsus qaydada tarixi bənzəməyə xidmət edirlər. Qədim Afinada tiran Pisistrat hakimiyyətə hiyləgərlik yolu ilə gəlmişdi, o, siyasətdə ustalıqla oyun oynamağı bacarırdı. O, özünü döyüb, üz-gözünü göyərmiş yerlərlə bəzədi və dedi ki, o, müharibə qəhrəmanıdır, buna görə ona cangüdənlər ayırdılar və onların köməyi ilə o, hakimiyyət kürsüsünü ələ keçirdi. Bir qədər sonra o, vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı, müəyyən fasilədən sonra o, uzunboylu bir qadın tapıb, onu yaxşı geyindirdi və onunla birlikdə şəhərə daxil oldu. Qabaqda gedən carçı qışqırırdı ki, Pisistrat şəhərə Afina Pallada ilə daxil olur. İlahənin onu himayə etdiyini eşidən xalq artıq ona etiraz edə bilmədi və o, yenidən hakimiyyətə yüksəldi. O, fasilələrlə bizim eradan əvvəl 561-ci ildən 527-ci ildə ölənə qədər Afinada hökmranlıq etdi. Onun idarəçiliyi mülayim tiraniya idi. Kiçik fermerlərə torpaq payı verdiyinə görə xalq arasında populyarlıq qazanmışdı, tikinti-abadlıq işlərinə böyük diqqət verirdi, şəhəri gözəlləşdirdi. Öldükdən sonra onun oğlu Hippi b.e.ə. 527-510-cu illərdə hökmranlıq etdikdə irticaya yol verdiyinə görə sürgünə göndərildi və beləliklə, Afinada tiraniyaya son qoyuldu.
Qədim Romada varlı adamlar və hətta imperatorlar evlərində hamamlarının olmasına baxmayaraq, ictimai hamama gedirdilər. Bir dəfə imperator Adrian (o, 117-138-ci illərdə imperatorluq etmişdi) hamama gəldikdə, gördü ki, birisi kürəyini divara sürtür. İmperator maraqlandıqda, ona dedilər ki, həmin adamın qulu olmadığına görə belini beləcə sürtməyə məcbur olur. İmperator ona bir qul verdi. İkinci dəfə Adrian hamama gələndə gördü ki, iyirmiyə qədər adam kürəyini divara sürtür. Lakin imperator heç də səfeh adam deyildi, o dedi ki, əgər qulları yoxdursa, qoy bir-birlərinin kürəyini sürtsünlər. Ağ yalanla ancaq maymaqları, səfehləri aldataq olur, ağıllı, ayıq adamlar çox vaxt yalanın hörümçük torundan uzaq qaçmağı bacarırlar.
Xristianların XI əsrin sonundan başladıqları Səlib yürüşləri din bayrağı altında Palestinada günahsız insanlarn qanının geniş miqyasda axıdılması ilə yanaşı, digər dəhşətli hadisələrlə də əlamətdardır. Roma Papasının başçılığı altında din xadimləri Səlib yürüşlərinin təşkili üçün hər cür məkrə əl atırdılar.
(Ardı var)
Telman Orucov
525-ci qəzet.- 2014.- 22 fevral.- S.15.